Egftnjytyk

Zobacz też: konserwatyzm - postawa językowa.

To jest artykuł z serii Konserwatyzm  p • d • e  Edmund Burke Nurty i kierunki •  Konserwatyzm tradycjonalistyczny •  Konserwatyzm ewolucyjny •  Paleokonserwatyzm •  Neokonserwatyzm •  Konserwatywny liberalizm •  Narodowy konserwatyzm •  Konserwatyzm społeczny Konserwatyści na świecie •  Justus Möser •  Edmund Burke •  Cornelis van der Aa •  Joseph de Maistre •  Antoine de Rivarol •  Louis Gabriel Ambroise de Bonald •  William Pitt Młodszy •  Friedrich von Gentz •  Nikołaj Karamzin •  Karl Ludwig von Haller •  François-René de Chateaubriand •  Klemens Lothar von Metternich •  Hugues-Félicité-Robert de Lamennais •  Benjamin Disraeli •  Juan Donoso Cortés •  Otto von Bismarck •  Herbert Spencer •  Franciszek Józef I •  Lew Tichomirow •  Konrad Adenauer •  Gilbert Keith Chesterton •  T.S. Eliot •  Carl Schmitt •  Charles de Gaulle •  József Mindszenty •  Francisco Franco •  Eric Voegelin •  Michael Oakeshott •  Plinio Corrêa de Oliveira •  Erik von Kuehnelt-Leddihn •  Nicolás Gómez Dávila •  Russell Kirk •  Margaret Thatcher •  Patrick Buchanan •  Roger Scruton Konserwatyści w Polsce •  Józef Kalasanty Szaniawski •  Adam Jerzy Czartoryski •  Henryk Rzewuski •  Maurycy Mochnacki •  Aleksander Wielopolski •  Michał Grabowski •  Paweł Popiel •  Antoni Zygmunt Helcel •  Hieronim Kajsiewicz •  Piotr Semenenko •  Walerian Kalinka •  Józef Szujski •  Stanisław Koźmian •  Stanisław Tarnowski •  Michał Bobrzyński •  Władysław Leopold Jaworski •  Władysław Studnicki •  Stanisław Estreicher •  Stanisław Mackiewicz •  Józef Mackiewicz •  Adolf Maria Bocheński •  Stefan Kisielewski •  Leopold Tyrmand •  Ryszard Legutko •  Aleksander Hall •  Jacek Bartyzel •  Bogdan Szlachta •  Marek Jurek •  Kazimierz Michał Ujazdowski •  Adam Wielomski Tematy powiązane •  Ancien régime •  Antykomunizm •  Arystokracja •  Eurosceptycyzm •  Kapitalizm •  Kontrrewolucja •  Monarchizm •  Patriotyzm •  Prawica •  Prawo natury •  Reakcjonizm •  Rodzina •  Tradycja •  Własność •  Zwyczaj

Konserwatyzm (łac. conservare – zachowywać) – ideologia, która bazuje na hasłach obrony porządku społecznego oraz umacniania tradycyjnych wartości, takich jak: religia, naród, państwo, rodzina, hierarchia, autorytet. Konserwatyści chcą obronić stary porządek ze względu na przekonanie o ewolucyjnym, a nie rewolucyjnym charakterze zmian kulturowo-politycznych. Konserwatyzm zrodził się na przełomie XVIII i XIX wieku jako próba przeciwstawienia się racjonalistycznej myśli oświecenia. Nowoczesny konserwatyzm stanowił reakcję na wydarzenia rewolucji francuskiej. Za twórcę podstaw ideologicznych nurtu uważany jest Edmund Burke. W powyższym znaczeniu termin ten po raz pierwszy użyty został w 1820 przez zwolennika restauracji dynastii Burbonów, François-René de Chateaubrianda, który wydawał pismo "Konserwatysta". Konserwatyzm to pojęcie odnoszące się do jednej z wielu filozofii lub ideologii politycznych, a także na określenie opcji politycznej reprezentowanej przez wiele współczesnych partii (zwykle kojarzonych z prawicą).

Prekonserwatyści przed 1789 rokiem |

Za poprzedników konserwatystów można uznać wielu myślicieli i polityków będących zwolennikami hierarchicznego porządku społeczeństwa i silnej władzy wykonawczej lub przekładających poczucie bezpieczeństwa i ładu ponad niezależność, a jednocześnie szanujących tradycję. W takim ujęciu prekonserwatystami byliby m.in. Jean Bodin, Armand Jean Richelieu, Jonathan Swift, William Pitt Młodszy oraz angielscy torysi.

Krytyka Oświecenia |

Doktryna konserwatyzmu wyrosła na radykalnej krytyce oświecenia, przejawiającej się:

• krytyką oświeceniowego indywidualizmu (antyindywidualizm):
  
  • Konserwatyści uważali, że człowiek jest z natury istotą społeczną i dlatego musi żyć w społeczeństwie. Odrzucali oświeceniową teorię umowy społecznej oraz koncepcje praw natury, uważali, że człowiek nigdy nie żył sam – zawsze otaczało go społeczeństwo, a nawet jeśli żył sam, to nie był człowiekiem^{[potrzebny przypis]} – uczłowieczył się dopiero wtedy, kiedy się uspołecznił.
  
  


• krytyką oświeceniowego racjonalizmu (antyracjonalizm):
  
  • Filozofowie oświecenia uważali, że człowiek kieruje się tylko i wyłącznie racjami rozumu, natomiast konserwatyści odrzucali ten pogląd. W ich przekonaniu człowiek jest istotą rozumną, ale jego działanie przede wszystkim jest determinowane przez namiętności i uczucia. Antyracjonalizm jest wizją człowieka, według której rozum jest hamowany przez uczucia.
  
  


• krytyką odrzucenia przez oświecenie grzechu pierworodnego:
  
  • Konserwatyści twierdzili, że w człowieku jest nieusuwalna doza zła, która jest właśnie wynikiem grzechu pierworodnego. Człowieka nie można pozostawić samemu sobie, ponieważ wytworzyłby się konflikt między ludźmi – swoista wojna wszystkich przeciw wszystkim. Niezbędna jest władza, która zapanuje nad społecznością. Bazując na takim założeniu, m.in. Hobbes, tłumaczył, że ludzie żyjący w stanie natury musieli powołać władzę, by móc zaprzestać wzajemne walki i wyniszczanie się. Władza opisywana była jako swego rodzaju misterium.
  
  

Odmiany konserwatyzmu |

Konserwatyzm ewolucyjny – ewolucjonizm |

Jego ojcem jest Edmund Burke, autor książki Rozważania o rewolucji we Francji (ang: Reflections on the Revolution in France). Od czasu przełomu XVIII i XIX wieku był w rozkwicie w Anglii. Ewolucyjni konserwatyści akceptowali powolne zmiany systemu politycznego, lecz byli niechętni rewolucjom.

Edmund Burke martwił się o zachowanie tak zwanego „związku generacyjnego” między pokoleniami, by zbyt radykalna zmiana nie powodowała, że starsi i młodsi nie mogli już się zrozumieć. Rewolucję traktował jako niedozwolone zerwanie ciągłości historycznej. Naród jest dziełem wielu generacji, tych przeszłych, obecnych i przyszłych. Żadna generacja nie ma prawa podejmowania decyzji w imieniu pozostałych. Rewolucja jest właśnie taką nieuprawnioną decyzją.

Burke w swej książce potępiał rewolucję, gilotynę, anty-arystokratyzm i mordy, lecz nie negował potrzeby zmian. Francuzom radził skorzystać w obalaniu absolutyzmu z dorobku „wolnościowego” Francji, tzn. z instytucji jaką były Stany Generalne (zwołane we Francji w 1614, a potem dopiero w 1789).

Pisał to, jeszcze zanim jakobini urządzali swe masowe mordy, lecz wiedział z pism Rousseau i Holbacha, że francuskie wizje polityczne, jako zbyt abstrakcyjne, wyrozumowane i pełne pogardy dla tradycji są skazane na niepowodzenie.

Kontynuatorami Burke’a byli w tym znaczeniu tacy myśliciele jak Alexis de Tocqueville czy Herbert Spencer, a w polityce William Pitt Młodszy, Otto von Bismarck, Benjamin Disraeli czy Margaret Thatcher.

Konserwatyzm tradycjonalistyczny – tradycjonalizm |

Jego twórcą jest Joseph de Maistre. Tradycjonaliści starali się odbudować i przywrócić stary ład polityczny, który zburzyła w 1789 rewolucja francuska. Gdy okazało się to niemożliwe, starali się odbudować choć część tradycji politycznej. Tradycjonaliści byli zwolennikami Ancien régime’u i feudalizmu. W odróżnieniu od konserwatystów-ewolucjonistów, nie zadowalało ich konserwowanie społeczeństwa i tradycji, lecz dążyli do zniszczenia idei rewolucyjnych i ich zwolenników siłą. Ulubioną metodą tradycjonalistów bywał zamach stanu^{[potrzebny przypis]}.

Kontynuatorami de Maiste’a byli w tym znaczeniu tacy myśliciele jak Friedrich von Gentz, Karl Ludwig von Haller, czy Louis Gabriel Ambroise de Bonald, a w polityce Klemens Lothar von Metternich czy Francisco Franco.

Niemcy mają własną tradycję konserwatyzmu tradycjonalistycznego, którego główne hasła podnosił już Justus Möser (1720-1794).

Kongres wiedeński (1814-1815) był najbliższą sukcesu próbą przywrócenia starego ładu.

Niektórzy myśliciele konserwatywni za właściwy konserwatyzm uważali i uważają jedynie tradycjonalizm, a konserwatyzm ewolucyjny jest dla nich wcieleniem liberalizmu. Takie poglądy ma wśród polskich autorów Adam Wielomski.

Tradycjonaliści szanowali i szanują takie instytucje jak monarchia dziedziczna czy arystokracja. Ewolucjoniści „konserwują” dawne wartości nawet w warunkach demokracji, niemożliwej do zaakceptowania dla tradycjonalistów.

Neokonserwatyzm a konserwatyzm tradycjonalistyczny (w USA: paleokonserwatyzm) |

Neokonserwatyści (XX wiek USA) dostosowali swą ideologię do realiów życia społeczno-politycznego również w kwestiach ustrojowych. Zgodnie z ideologią neokonserwatyzmu demokracja pośrednia jest ustrojem najlepiej godzącym autorytet państwa i wolność obywateli.

Natomiast tradycyjni konserwatyści (dziś w USA zwani „Paleokonserwatystami”) opowiadają się za władzą elit lub monarchy oraz odczuwają sceptycyzm do „rządów wielu”. Władzę ludu uważają za „dyktaturę większości” w skutkach zgubną dla całego społeczeństwa.

Konserwatyzm a ustroje polityczne |

Wszyscy konserwatyści są przeciwnikami wszelkich „rozwiązań jedynie słusznych”. To co jest dobre dla jednego społeczeństwa, może nie pasować do innego. Nie ma bowiem ustrojów i instytucji politycznych dobrych w każdych warunkach. Dla Europejczyków czy Amerykanów dobra jest demokracja, republika lub monarchia, gdyż jest ona naturalnym efektem rozwoju tych społeczeństw. Dla mieszkańców Azji czy Afryki właściwsze mogą być różne formy autorytaryzmu, gdyż głęboko tkwią w ich tradycji i kulturze. Żadne społeczeństwo nie ma więc prawa narzucać innym swoich wzorców.

Zobacz też |

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Cytaty w Wikicytatach

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

• Chadecja


• Konserwatywny liberalizm


• Fundamentalizm


• Narodowy konserwatyzm


• Socjalizm reakcyjny

Bibliografia |

• 
  Roger Scruton, Co znaczy konserwatyzm, Zysk i S-ka, Grudzień 2002, ​ISBN 83-7150-993-6​.


• 
  Adam Wielomski, Konserwatyzm. Główne idee, nurty i postacie, Fijor Publishing Warszawa 2007.

Linki zewnętrzne |

• AndyA. Hamilton AndyA., Conservatism [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], CSLI, Stanford University, 1 sierpnia 2015, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-28]  (ang.).