Rynek we Wrocławiu
 Wrocław | |
| Rynek | |
Stare Miasto | |
 nr rej. 196, 212, 348/Wm z 15 lutego 1962 oraz 21 stycznia 1977 | |
 Rynek widziany z wieży Bazyliki św. Elżbiety Węgierskiej | |
Położenie na mapie Wrocławia   Rynek | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  Rynek | |
Położenie na mapie Polski  Rynek | |
 51°06′36,4″N 17°01′55,1″E/51,110111 17,031964 | |
Wyburzony w 1859 i zastąpiony Nowym Ratuszem Dom Płócienników w bloku śródrynkowym
Rynek na planie z 1873
Kamienice po zachodniej stronie Rynku około 1890: Rynek 2 (Pod Gryfami, z lewej) i Rynek 1 (wyburzona około 1900 pod budowę domu handlowego)
Biurowiec z 1931 roku po zachodniej stronie Rynku
Fontanna na placu Gołębim (strona zachodnia)
Strona północna rynku
Strona wschodnia Rynku
Strona południowa Rynku
Pomnik Aleksandra Fredry przeniesiony z utraconego Lwowa
Coroczny Jarmark Bożonarodzeniowy w rynku
Rynek we Wrocławiu (niem. Großer Ring in Breslau) – średniowieczny plac targowy we Wrocławiu, obecnie centralna część strefy pieszej. Jeden z największych rynków staromiejskich Europy, z największymi ratuszami w Polsce.
Stanowi prostokąt o wymiarach 213 na 178 m, oraz powierzchni 3,8 ha[1]. Zabudowę otaczającą Rynek stanowią budynki pochodzące z różnych epok historycznych. Centralną część Rynku zajmuje blok śródrynkowy, składający się ze Starego Ratusza, Nowego Ratusza oraz licznych kamienic. Rynek tworzy układ urbanistyczny wraz z przekątniowo przyległym placem Solnym oraz placem wokół kościoła św. Elżbiety. Do Rynku prowadzi 10 ulic – po dwie w każdym narożniku: kolejno od północno-wschodniego narożnika, ulica Świdnicka i Oławska, Wita Stwosza i Kuźnicza, Odrzańska i św. Mikołaja, do narożnika zach-północnego przylega Plac Solny z ulicami Ruska i Gepperta. Na pierzei wschodniej znajduje się ul. Kurzy Targ a na południowej wąska ul. Więzienna. Na pierzei zachodniej znajduje się Przejście św. Doroty przechodzące w Zaułek Jerzego Grotowskiego (dawna ul. św. Doroty).
Od roku 2008 w listopadzie i grudniu w rynku odbywa się Jarmark Bożonarodzeniowy.
Spis treści
1 Historia
2 Architektura
3 Blok śródrynkowy
4 Kamienice wokół rynku
4.1 Jaś i Małgosia
5 Zobacz też
6 Przypisy
7 Linki zewnętrzne
Historia |
Rynek powstał w związku z lokacją Wrocławia, wedle nowszych badań już za czasów Henryka Brodatego, między 1214 a 1232. Starsze publikacje twierdziły, że powstał dopiero w czasie powtórnej lokacji w 1241-1242. Z biegiem czasu wokół Rynku powstały kamienice patrycjatu, a około połowy XIV wieku utworzyły ciągłe pierzeje i nastąpiło utrwalenie podziałów własnościowych.
W XIX w. przez Rynek poprowadzono linie tramwaju, najpierw konnego, a później także elektrycznego. Tramwaje kursowały przez Rynek do połowy lat 70. XX wieku, gdy przeniesiono je na Trasę W-Z.
W trakcie oblężenia Wrocławia w 1945 roku miasto zostało mocno zniszczone ale rynek nie uległ dużym zniszczeniom. Po zakończeniu walk polskie władze w pierwszej kolejności zaczęły remontować ratusz oraz m.in. zabytkowe kościoły. Remont pozostałej zabudowy Rynku zaczął się w 1953 roku i trwał do początku lat 60[2]. W latach 1996-2000 wyremontowano nawierzchnię Rynku i zlikwidowano ruch samochodowy, jak również odnowiono większość elewacji.
Architektura |
Przy Rynku znajduje się obecnie 60 numerowanych posesji, przy czym niektóre budynki posiadają kilka numerów. Podziały działek przebiegają najczęściej inaczej niż dawne podziały lokacyjne na skutek wtórnych podziałów i scaleń. Niektóre parcele posiadają swoje historyczne nazwy, zwykle związane z atrybutem umieszczonym niegdyś na elewacji kamienicy lub losami miejsca, np. Pod Gryfami, Pod Błękitnym Słońcem, Stary Ratusz.
Blok śródrynkowy |
Blok śródrynkowy, określany jako tret, jest obrócony względem zewnętrznego obrysu Rynku oraz sieci otaczających ulic o 7°, przyczyna takiego położenia nie jest jednoznacznie wytłumaczona[3].
Najważniejszym budynkiem na Rynku był rozbudowywany od końca XIII w. Ratusz. Rynek stanowił jedno z niewielu dozwolonych miejsc handlu detalicznego na terenie miasta, wzniesiono na nim trzy duże budynki handlowe: dom kupców (sukiennice – niem. Kaufhaus), smatruz (w którym handlowano pieczywem oraz obuwiem, Schmetterhaus) oraz Dom Płócieników (Leinwandhaus) mieszczący też Małą Wagę, ponadto rzędy Kramów Bogatych i Kramów Płócienników oraz Dom Wielkiej Wagi. Najstarszy w tym zespole, powstały jeszcze przed najazdem mongolskim dom kupców (w miejscu obecnej ulicy Sukiennice) stanowił dwunawową halę o szerokości 13 m, i długości około 100 m, do której z obu stron przylegało po 21 komór, nieposiadających okien i połączonych z halą jedynie drzwiami. Dwie komory po stronie południowej służyły celom administracyjnym, w pozostałych handlowano suknem. Centralna hala nakryta była pogrążonym w kierunku centralnych filarów dachem, prawdopodobnie ozdobionym we wnętrzu podwieszonym stropem[4]. Od wschodu sukiennice zamknięte były murem z dwiema bramami, zaś od zachodu przylegał do nich poprzecznie Dom Płócienników. W południowo-zachodnim narożniku linia zabudowy bloku śródrynkowego jest wycofana, znajdował się tam do połowy XVIII wieku targ rybny, a od 1745 ponadto odwach, w 1788 zastąpiony okazalszym obiektem projektu Carla Gottharda Langhansa.
Po zniesieniu przywilejów handlowych sukiennice zajmujące centrum Rynku stały się zbędne, zostały zatem w latach 1821 i 1824 rozebrane i zastąpione klasycystycznymi kamienicami. W tym samym czasie rozebrano smatruz, rozbudowując kosztem jego działki rząd położonych na północ od niego domów. W 1847 rozebrano Wielką Wagę, wznosząc pomnik konny Fryderyka II autorstwa Augusta Kissa, zaś w 1859 Małą Wagę, Dom Płócienników i Urząd Chmielny, aby zrobić miejsce dla Nowego Ratusza projektu Augusta Stülera. W miejscu wyburzonego odwachu postawiono w 1861 pomnik Fryderyka Wilhelma III, również zaprojektowany przez Kissa. Krótko po II wojnie światowej oba pomniki usunięto.
W 1956 przed Ratuszem, w miejscu po pomniku Fryderyka Wilhelma III, ustawiono przewieziony ze Lwowa[5]pomnik Aleksandra Fredry. W 1988 zrekonstruowano usunięty krótko po wojnie pręgierz po wschodniej stronie Ratusza. W jednym z budynków w bloku śródrynkowym działał Teatr Laboratorium Jerzego Grotowskiego, a dziś mieści się centrum badania jego twórczości.
Wewnątrz bloku śródrynkowego wytyczone są cztery uliczki: Sukiennice, Przejście Żelaźnicze, Przejście Garncarskie oraz Zaułek Jerzego Grotowskiego.
Kamienice wokół rynku |
| Strona zachodnia | Strona południowa |
|---|---|
Zachodnia strona Rynku, zwana Stroną Siedmiu Elektorów (niem. Sieben-Kurfürsten-Seite), posiada najwięcej zachowanych oryginalnych zabytków – renesansowych i manierystycznych kamienic na zrębie gotyckim, gdyż II wojnę światową przetrwała prawie nieuszkodzona. Kamienice tej strony posiadają bardzo głębokie działki (240 stóp), sięgające ul. Kiełbaśniczej (przypuszczalnie wtórnie scalone), gdyż należały niegdyś do najznamienitszych patrycjuszy.
| Nosiła nazwę Strony Złotego Pucharu (niem. Goldene-Becher-Seite), a wcześniej Przy Starej Szubienicy (Beim Alten Galgen), jej zabudowa stanowi w znacznym stopniu swobodną rekonstrukcję z okresu powojennego (z lat 1952-1960). Duża część budynków to dawne secesyjne lub modernistyczne domy towarowe, ukryte za pseudohistoryczną elewacją.
|
| Strona wschodnia | Strona północna |
|---|---|
Obejmująca numery od 29 do 41 strona wschodnia, niegdyś określana jako Strona Zielonej Trzciny (niem. Grüne-Rohr-Seite) bądź Strona Zielonej Rury, znajduje się naprzeciw głównej elewacji Starego Ratusza.
| Po północnej stronie (numery 42 do 60), dawniej określanej jako Strona Targu Łakoci (Naschmarkt-Seite), znajdują się m.in. trzy domy towarowe zbudowane według projektów biura Schlesinger i Benedict[6] w pierwszej dekadzie XX w. pod numerami 48, 49 i 50. Również tutaj duża część kamienic to powojenne swobodne rekonstrukcje. W kamienicy Pod Złotą Kotwicą (pod numerem 52) zachowała się we wnętrzu renesansowa kolumna, zaś dom pod numerem 46 jest oryginalnym zabytkiem barokowym.
|
Jaś i Małgosia |
Północno-zachodni narożnik Rynku zajmują dwa (a właściwie trzy) maleńkie dawne domki altarystów (opiekunów ołtarza), pozostałość domów otaczających niegdyś zamkniętym wieńcem cmentarz kościoła św. Elżbiety, połączone łękiem bramnym, żartobliwie nazywane Jasiem i Małgosią.
Zobacz też |
- Stare Miasto we Wrocławiu
Przypisy |
↑ Takie wymiary podaje Rudolf Stein, spotyka się również 212 na 175, a także wymiar teoretyczny 206,6 na 169 m (660 na 540 stóp po 0,313 m).
↑ Wrocław jak feniks. Zobacz, co wyrosło z gruzów: Ul. Oławska, widok z Rynku (pol.). W: Gazeta Wyborcza [on-line]. Agora SA. [dostęp 2015-12-03].
↑ Rudolf Stein jest zdania, że pierwszy wedle jego interpretacji wzniesiony na Rynku budynek, dom kupców, został celowo obrócony w celu nadania całości kompozycji bardziej dynamicznego wyrazu. Inne domniemania wiążą anomalię geometrii tretu z wylotem ulicy Kurzy Targ, wedle nowych badań archeologicznych nie powstała ona w czasie lokacji miasta.
↑ Wedle domniemywań Rudolfa Steina i jego rekonstrukcji rysunkowej był on ukształtowany w kolebkę. Poglądu tego nie podziela współczesny badacz domu kupców, Rafał Czerner.
↑ Pomnik odsłonięty tam w 1879, po II wojnie światowej przez pewien czas przechowywany w Warszawie. Projektantem był Leonard Marconi.
↑ Fotografia domów towarowych pod numerami (od prawej) 48, 49 i 50.
Linki zewnętrzne |
- Rynek na starych i współczesnych fotografiach
- Wrocławski Rynek, film 3D na youtube
| |||||||||||||
