Egftnjytyk

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Człuchów
— miasto i gmina —
Zamek w Człuchowie
Herb
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	człuchowski
Prawa miejskie	1348
Burmistrz	Ryszard Szybajło
Powierzchnia	12,48 km²
Wysokość	158,2 - 184 m n.p.m.
Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość	13 869 1085,2 os./km²
Strefa numeracyjna	59
Kod pocztowy	77–300
Tablice rejestracyjne	GCZ
Położenie na mapie powiatu człuchowskiego Człuchów
Położenie na mapie Polski Człuchów
Położenie na mapie województwa pomorskiego Człuchów
53°39′52″N 17°21′36″E/53,664444 17,360000
TERC (TERYT)	2203011
SIMC	0977321
Urząd miejski ul. Wojska Polskiego 1 77–300 Człuchów
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Człuchów (dawniej pol. Słuchów^[1], 1945 Człochów^[2], kaszub. Człuchòwò lub też Człochòwò^[3], niem. Schlochau) – miasto w województwie pomorskim, siedziba powiatu człuchowskiego oraz gminy wiejskiej Człuchów.

Według danych z 1 stycznia 2018 Człuchów liczył 13 869 mieszkańców^[4].

Położenie |

Panorama Człuchowa widziana z wieży zamkowej

Miasto leży pomiędzy jeziorami: Urzędowym, Miejskim Małym, Miejskim Dużym oraz największym – Rychnowskim, w północnej części Krajny, w pasie Pojezierza Południowopomorskiego (w tym Pojezierza Krajeńskiego), w odległości 136 km na południowy zachód od Gdańska.
Człuchów przecinają drogi krajowe:

• 
  Droga nr 22 (tzw. Berlinka): Kostrzyn n. Odrą PL-D – Gorzów Wlkp. – Wałcz – Człuchów – Chojnice – Starogard Gd. – Malbork – Elbląg – Grzechotki PL-RUS
  


• 
  Droga nr 25: (DK 11 z Koszalina) Bobolice – Biały Bór – Człuchów – Sępólno Kraj. – Bydgoszcz – Inowrocław – Strzelno – Konin – Kalisz – Ostrów Wlkp. – Oleśnica
  

Struktura powierzchni |

Według danych z roku 2002^[5] Człuchów ma obszar 12,48 km², w tym:

• użytki rolne: 33%


• użytki leśne: 3%

Miasto stanowi 0,79% powierzchni powiatu.

Demografia |

Dane z 31 grudnia 2008^[6]:

• Piramida wieku mieszkańców Człuchowa w 2014 roku^[7].

Według danych z 30 czerwca 2016 roku miasto liczyło 13 936 mieszkańców^[7].

Historia |

Fragment murów zamkowych

Człuchów był starym osiedlem pomorskim, wzmiankowanym w XII wieku. Prawa miejskie posiada od 1348 roku. Od 1312 był własnością Krzyżaków, rezydował tu wielki mistrz zakonu, brat Ulryka, Konrad V von Jungingen. Miasto przystąpiło do Związku Pruskiego, na prośbę którego w 1454 król Kazimierz IV Jagiellończyk ogłosił włączenie regionu wraz z miastem do Polski. W 1456 najechane lecz niezdobyte przez Krzyżaków, dopiero w 1466 wpadło w ręce krzyżackie, jednakże po kilku dniach zostało odbite przez Polaków. W pokoju toruńskim (1466), kończącym wojnę trzynastoletnią, potwierdzono powrót miasta do Polski. Człuchów przynależał administracyjnie do województwa pomorskiego. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego z 1880 roku podaje, że pierwszym starostą człuchowskim jeszcze przed pokojem toruńskim, był Mikołaj Szarlej, po nim objął starostwo Władysław, kasztelan nakielski, wspominany w roku 1463. W roku 1466 Jerzy z Dąbrowy, o którym pisze Niesiecki, także dostał się do niewoli krzyżackiej. W roku 1510 starostą człuchowskim był Andrzej Górski, podkomorzy poznański. W 1520 Rafał Leszczyński, kasztelan łędzki, który potem został biskupem przemyskim i płockim. W 1535 zmarł Stanisław Kościelecki, w 1545 zmarł Jan Kościelecki, w 1565 Achacy Czema^[8]. Zamek w Człuchowie bezskutecznie próbowali zdobyć Szwedzi w 1627. Udało się im to dopiero podczas potopu szwedzkiego w 1656. Za panowania polskiego zamek był utrzymywany w dobrym stanie. Jeszcze przed potopem szwedzkim starosta człuchowski Jakub Wejher wyremontował zamek, a także ufundował w mieście barokowy kościół św. Jakuba – ob. główną zabytkową świątynię miasta.

Od 1772 (I rozbiór Polski) Człuchów należał do Prus. W 1786 i 1793 miały miejsce pożary miasta, a wskutek działań zaborców zamek popadł w ruinę.

Stacja benzynowa z tworzyw sztucznych (1972)

26 lutego 1945 roku Niemcy zostali wyparci z miasta przez oddziały 19 armii II Frontu Białoruskiego (po wojnie na ówczesnym placu Armii Czerwonej ustawiono Pomnik Braterstwa Broni)^[9]. Od 1945 roku Człuchów znajduje się ponownie w Polsce, obecna nazwa miasta została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946^[10]

W latach 1945–1999 Człuchów zmieniał przynależność administracyjną. Przed utworzeniem województwa szczecińskiego w 1946 był przejściowo częścią województwa pomorskiego z siedzibą w Bydgoszczy. W latach 1946–1950 był częścią województwa szczecińskiego, w latach 1950–1975 województwa koszalińskiego, w latach 1975–1998 województwa słupskiego. Od 1999 należy do województwa pomorskiego.

W 1972 oddano w mieście do użytku pierwszą w Polsce stację benzynową (CPN), której budynek był wykonany z prefabrykatów z tworzyw sztucznych^[11].

Jednym z tych, którzy najlepiej udokumentowali historię Ziemi Człuchowskiej, był Edmund Kloskowski. Swój wkład w badania nad dziejami miasta i okolic mają również Marian Fryda i Wiktor Zybajło.

Zabytki |

Wieża zamkowa

Do rejestru zabytków zostały wpisane^[12]:

• 
  zamek w Człuchowie z parkiem – niegdyś drugi po Malborku pod względem wielkości^[13] zamek krzyżacki (a terytorialnie największy). Był on siedzibą komtura i konwentu krzyżackiego. Rezydowali w nim m.in. komtur Ulrich von Jungingen i Konrad von Wallenrode (1377–1382)^[14]. Za czasów I Rzeczypospolitej był to zamek starościński, parokrotnie oblegany przez obce wojska. Pod zaborami w XIX wieku został w większości rozebrany na odbudowę miasta po pożarze. Do dziś przetrwały mury, wieża i nie odkryte jeszcze podziemia. Obecnie Muzeum Regionalne. (nr rej.: A-35/89 z 25.05.1955)


• barokowy kościół parafialny pw. św. Jakuba z XVII wieku, z wieżą z XVIII wieku, następnie rozbudowany. Ufundowany był przez ówczesnego starostę Jakuba Wejhera, konsekrowany w 1647 r. (nr rej.: A-295 z 27.09.1960)


• park miejski „Lasek Luizy” z XIX w. (nr rej.: A-1820 z 3.12.2007 i z 4.12.2007)


• dwór murowano-szachulcowy z 1 poł. XIX w. przy ul. Wojska Polskiego 5 (nr rej.: A-512 z 20.12.1965)


• układ urbanistyczny dawnego śródmieścia (nr rej.: A-513 z 20.12.1965)

Wieża ciśnień z XIX wieku

Pozostałe obiekty zabytkowe:

• budynek poczty z 1892 roku;


• budynek dawnej szkoły średniej przygotowującej do zawodu nauczyciela „Preporanda” z 1901 roku, ul. Szczecińska (obecnie siedziba Urzędu Gminy);


• zabytkowe kamienice z XIX wieku przy ul. Królewskiej;


• budynek dawnej szkoły specjalnej dla dzieci głuchoniemych z 1882 roku przy ul. Parkowej (obecnie siedziba ZSA);


• wille z końca XIX wieku przy ul. Batorego;


• budynek browaru Rudolfa Leya z XIX wieku;


• budynek dawnej szkoły miejskiej z 1892 roku przy ul. Traugutta (obecnie siedziba CKU).


• budynek dworu miejskiego z 2 poł. XIX w., dawniej siedziba starostwa oraz Muzeum Regionalnego, przy al. Wojska Polskiego 3


• cmentarz z 1830, ulokowany w centrum miasta pomiędzy budynkami mieszkalnymi i garażami^[15] (ulicami Traugutta, Średnią i Szczecińską)

Muzea |

Muzeum Regionalne prezentuje w swym dziale archeologicznym pradzieje Ziemi Człuchowskiej. Zabytki pochodzą z badań nad wczesnośredniowiecznych, osadnictwa w rejonie jeziora Krępsko i Szczytno oraz cmentarzyska ludności kultury pomorskiej w Olszanowie, Sąpólnie i Gwieździnie^[16].

Organizacje |

Religia |

Barokowy kościół par. pw. św. Jakuba

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące wyznania:

• 
  Kościół rzymskokatolicki
  
  
  
  • Parafia św. Jakuba Apostoła w Człuchowie
  
  
  • Parafia św. Judy Tadeusza w Człuchowie
  
  
  • Parafia Matki Bożej Królowej Polski w Człuchowie
  
  
  
  


• 
  Kościół greckokatolicki
  
  • 
    Parafia Greckokatolicka Poczęcia św. Jana Chrzciciela w Człuchowie
    
    • Cerkiew Poczęcia Świętego Jana Chrzciciela
    
    
  
  


• 
  Kościół Zielonoświątkowy w RP
  
  • Zbór Kościoła Zielonoświątkowego „Samaria” w Człuchowie
  
  


• 
  Świadkowie Jehowy
  
  • Dwa zbory^[17]
    
  
  

Jednostka Strzelecka 4039 Człuchów |

Związek Strzelecki „Strzelec” OSW Jednostka Strzelecka 4039 Człuchów

W Człuchowie mieści się Jednostka Strzelecka 4039 Człuchów. Jest to jednostka terenowa Związku Strzeleckiego „Strzelec” Organizacji Społeczno-Wychowawczej, który jest patriotycznym stowarzyszeniem – kontynuatorem istniejącego w okresie międzywojennym Związku Strzeleckiego. Działa jako stowarzyszenie rejestrowe we współpracy z Ministerstwem Obrony Narodowej. JS4039 Człuchów poprzez wychowanie obywatelskie członków oraz przygotowywanie młodzieży do służby wojskowej działa na rzecz niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej i jej umacniania.

Komturia Człuchowska |

Stowarzyszenie Komturii Człuchowskiej skupia pasjonatów epoki rycerskiej. Komturia Człuchowska jest głównym organizatorem turnieju rycerskiego (Człuchowskiego Turnieju Rycerskiego o Miecz Konrada Wallenroda, wcześniej Człuchowskiego Turnieju Rycerskiego o Miecz Arnolda von Baden), który odbywa się zawsze w przedostatni weekend sierpnia.

Sport |

W mieście Człuchów od 1985 roku istnieją dwa kluby kajakowe: „Piast” i „Polstyr” Człuchów, które w swojej historii wytrenowały wielu mistrzów polski oraz medalistów międzynarodowych zawodów kajakowych typu Mistrzostwa Polski, Mistrzostwa Europy.

Transport |

Dworzec autobusowy

Człuchów leży na przecięciu dróg krajowych nr 25 i nr 22. Są to szlaki komunikacyjne na trasach: Koszalin – Bydgoszcz – Warszawa i Berlin – Gorzów Wlkp. – Elbląg – Kaliningrad. Miasto posiada obwodnicę w ciągu drogi krajowej nr 22.

Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 210: Chojnice – Runowo Pomorskie, przy której znajduje się stacja kolejowa Człuchów. Przewozy Regionalne zapewniają połączenia z Chojnicami i Szczecinkiem.

Komunikacja autobusowa realizuje połączenia z Chojnicami, Bydgoszczą, Toruniem, Koszalinem, Kołobrzegiem, Szczecinkiem,

Komunikację z miastem zapewniają autobusy PKS Szczecinek, PKS Bytów, PKS Bydgoszcz, PKS Koszalin i inne.

Miasta partnerskie^[18] |

Urząd Miejski

• 
  Uslar (Niemcy)


• 
  Conches-en-Ouche (Francja)


• 
  Gdynia (Polska)


• 
  Kaniów (Ukraina)

Zobacz też |

• Cmentarz żydowski w Człuchowie


• TON Szkolna

Przypisy |

Linki zewnętrzne |

• Przewodnik multimedialny po mieście


• 
  Historia Żydów w Człuchowie na portalu Wirtualny Sztetl


• 
  Człuchowo w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. I: Aa – Dereneczna. Warszawa 1880.

p • d • e Miasta województwa pomorskiego Miasta na prawach powiatu Gdańsk Gdynia Słupsk Sopot Miasta powiatowe Bytów Chojnice Człuchów Kartuzy Kościerzyna Kwidzyn Lębork Malbork Nowy Dwór Gdański Pruszcz Gdański Puck Starogard Gdański Sztum Tczew Wejherowo Miasta gminne Brusy Czarna Woda Czarne Czersk Debrzno Dzierzgoń Gniew Hel Jastarnia Kępice Krynica Morska Łeba Miastko Nowy Staw Pelplin Prabuty Reda Rumia Skarszewy Skórcz Władysławowo Ustka Żukowo

p • d • e Gmina Człuchów Siedziba gminy: miasto Człuchów Wsie Barkowo Biskupnica Brzeźno Bukowo Chrząstowo Czarnoszyce Dębnica Dobojewo Ględowo Jaromierz Jęczniki Małe Jęczniki Wielkie Kiełpin Kołdowo Krępsk Mosiny Nieżywięć Płonica Polnica Rychnowy Sieroczyn Skarszewo Stołczno Wierzchowo Kolonie Dąbki Mąkowo Mirogniew Nowosiółki Piaskowo Sokole Osady Brzeźno Bukowo Człuchowskie Chrząstówko Czarnoszki Czarze Gębarzewo Gostudz Jeziorno Kiełpinek Krzyżanki Kujanki Murzynowo Nieżywięć Płonica Polniczka Skórzewo Stara Rogoźnica Wierzchowo-Dworzec Zagórki Zielątkowo Osady leśne Gozdnica Jęczniki Małe Kątki Krery Śniaty Integralne części miejscowości Barkówko Gościmierz Grzybowo Krępina Łężek Migi Przytok Rogowo Zbrzyca Nieofic. cz. wsi Dziewiątka

p • d • e Powiat człuchowski Miasta Czarne Człuchów Debrzno Gminy miejskie Człuchów Gminy miejsko-wiejskie Czarne Debrzno Gminy wiejskie Człuchów Koczała Przechlewo Rzeczenica