Egftnjytyk

Ten artykuł dotyczy brytyjskiego premiera. Zobacz też: brytyjskiego polityka, jego wnuka.

Winston Churchill
Data i miejsce urodzenia	30 listopada 1874 Blenheim Palace
Data i miejsce śmierci	24 stycznia 1965 Londyn
Premier Wielkiej Brytanii
Okres	od 10 maja 1940 do 27 lipca 1945
Przynależność polityczna	Partia Konserwatywna
Poprzednik	Neville Chamberlain
Następca	Clement Richard Attlee
Premier Wielkiej Brytanii
Okres	od 26 października 1951 do 7 kwietnia 1955
Poprzednik	Clement Richard Attlee
Następca	Anthony Eden
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Winston Leonard Spencer Churchill KG, OM (ur. 30 listopada 1874 w Blenheim Palace^[1], zm. 24 stycznia 1965 w Londynie) – brytyjski polityk, mąż stanu, mówca, strateg, pisarz i historyk, malarz, dwukrotny premier Zjednoczonego Królestwa, laureat literackiej Nagrody Nobla, honorowy obywatel Stanów Zjednoczonych. W 2002 w plebiscycie organizowanym przez BBC został uznany najwybitniejszym Brytyjczykiem wszech czasów.

Życiorys |

Wczesne lata |

Winston Churchill, 1881

Przyszły premier Wielkiej Brytanii wywodził się z bocznej linii arystokratycznej rodziny Spencer-Churchill, ale rodzina Winstona używała tylko nazwiska Churchill. Jego ojcem był wpływowy polityk Partii Konserwatywnej lord Randolph Churchill, młodszy syn 7. księcia Marlborough. Matka Winstona nazywała się Jeanette Jerome, córka amerykańskiego finansisty Leonarda Jerome’a.
Podobnie jak większość dzieci z wyższych klas społecznych, Winston spędził większość dzieciństwa w szkołach z internatem. Naukę pobierał w Harrow School, gdzie doszła do głosu jego niezależna i buntownicza natura. Był on przez to często karany, pomimo dobrych wyników z języka angielskiego i historii. Był również mistrzem szkoły w szermierce. Gdy miał 7 lat, jego pierwszy nauczyciel skutecznie zniechęcił go do łaciny, każąc nauczyć się I deklinacji na pamięć. Po dwóch latach pobytu w tej szkole, Winston był tak wykończony psychicznie, że musiał być przeniesiony do innej (po rehabilitacji). Przyszły premier Wielkiej Brytanii nie lubił gry w piłkę nożną i krykieta.

Młody Churchill był rzadko odwiedzany przez matkę, którą bardzo kochał; często pisał do niej listy z prośbą, aby przyjechała lub skłoniła ojca do zezwolenia mu na powrót do domu. Z ojcem łączyły Churchilla raczej chłodne relacje. Jako dziecko nawiązał bliskie stosunki ze swoją nianią Elisabeth Anne Everest.

Kariera wojskowa |

Winston Churchill, 1895

Po ukończeniu Harrow School Churchill próbował dostać się do Royal Military Academy w Sandhurst, co udało mu się dopiero za trzecim podejściem. Szkołę ukończył w 1895 i został podporucznikiem w 4 regimencie huzarów Królowej (4th Queen’s Own Hussars). Jego regiment został następnie wysłany do Indii. Niedługo po przybyciu na miejsce Churchill dotkliwie zranił się w ramię. Ta rana dokuczała mu przez resztę życia. Głównym zajęciem regimentu Churchilla w Indiach było granie w polo. Nie odpowiadało to młodzieńcowi, który wolałby uczestniczyć w walkach. Wolny czas Winston poświęcał na czytanie książek, które zabrał ze sobą.

W 1895 wybrał się na Kubę obserwować działania wojsk hiszpańskich przeciwko kubańskiej partyzantce. Kuba odkryta przez Kolumba w roku 1492, pozostawała pod panowaniem Hiszpanii aż do 1762, kiedy to została opanowana przez Anglików. W rok później Kuba trafiła znowu w ręce hiszpańskie, w zamian za Florydę. Od tego czasu na Kubie toczyły się partyzanckie walki o wyzwolenie. W 1895 walki te zamieniły się w nową rewolucję. Na jej czele stanęli: poeta José Julián Martí oraz generał Maximo Gomez. Churchill podjął starania o urlop w służbie wojskowej w celu wyjazdu na Kubę, gdzie chciał zapoznać się z panującą tam sytuacją militarną, w tym z taktyką walk z powstańcami. Władze brytyjskie, dopiero po usilnych staraniach i protekcjach zgodziły się na wyjazd Churchilla. Jednak nie bezinteresownie. Dano Churchillowi do zrozumienia, że jest to jego prywatna eskapada, na którą przełożeni wojskowi z wyrozumiałością przymykają oczy. Owa „prywatność eskapady” wynikała z drażliwej sytuacji, ponieważ w brytyjskiej prasie i opinii publicznej przeważały sympatie dla powstańców kubańskich. Gdyby Churchillowi lub jego koledze (z którym jechał), przydarzyło się na Kubie coś przykrego, władze brytyjskie, z racji owej „prywatności” wyjazdu, z góry umywały ręce, uwalniając się od odpowiedzialności z tego tytułu.

Ale przed wyjazdem obu młodych oficerów zaproszono na poufną konferencję z przedstawicielami wywiadu, którzy zaopatrzyli „wycieczkowiczów” w mapy Kuby i tajne instrukcje. Zlecono im gromadzenie na miejscu określonych danych statystycznych i wiadomości dotyczących między innymi efektywności nowych pocisków karabinowych stosowanych przez wojska hiszpańskie. Churchill z zadań tych wywiązywał się solennie. Skorzystał też z doświadczenia swego ojca, który swego czasu pisywał z Afryki korespondencję dla „Daily Graphic” i właśnie z tymże dziennikiem sam zawarł umowę o nadsyłaniu z Kuby wiadomości zatytułowanych „listy z frontu” po pięć gwinei od listu. Tym samym zapewnił sobie co najmniej pokrycie kosztów swojej wyprawy na Kubę i jednocześnie rozpoczął pracę na polu dziennikarskim. W czasie pobytu na Kubie mniej interesowała go strona polityczna rewolucji kubańskiej, chociaż i w tym zakresie miał wyrobiony własny pogląd, który po wielu latach opisał we wspomnieniach „My Early Life”. Pogląd ten przedstawił dość szczerze, pisząc: „Stosunek uczuciowy Hiszpanów do Kuby był dokładnie taki sam, jak nasz do Irlandii. Pomyślałem sobie, że ci «foreigners», jacyś tam cudzoziemcy, są wręcz bezczelni posługując się wobec swoich kolonii tym samym językiem, jakim my szermujemy, gdy mowa o naszych posiadłościach kolonialnych. Stwierdziwszy to wszakże poprzestałem na zachowaniu odkrycia w swojej «przechowalni pamięciowej»”^[2].

Winston Churchill podczas cyklu wykładów w USA, 1900

Relacje z tych działań Churchill wysyłał do Daily Graphic. Rok później, w dzień swoich 21 urodzin, Churchill znalazł się po raz pierwszy na pierwszej linii frontu. W 1897 pojechał na Bałkany, by relacjonować wojnę grecko-turecką, która jednak zakończyła się przed jego przybyciem. Po krótkim pobycie w Anglii wrócił do Indii, gdzie wraz ze swoim regimentem tłumił powstanie Pasztunów. Relacje z tych walk wysyłał do „The Pioneer” i do „Daily Telegraph”. Po powrocie do Anglii Churchill wydał swoją pierwszą książkę – The Story of The Malakand Field Force.

Podczas pobytu w Indiach Churchill na wszystkie możliwe sposoby starał się dostać do armii lorda Kitchenera. W 1898 r. w końcu mu się to udało i został wysłany do Sudanu, gdzie Kitchener kończył właśnie tłumić powstanie mahdystów. Zdążył być jeszcze świadkiem szarży brytyjskiej kawalerii w bitwie pod Omdurmanem. Relacje z niej zdał w swej korespondencji do Morning Post. W październiku 1898 r. wrócił do Anglii i rozpoczął pisanie dwutomowego dzieła The River War, które zostało opublikowane w następnym roku.

W 1899 r. Churchill opuścił armię i zdecydował się spróbować swych sił w polityce. Z ramienia konserwatystów wystartował w wyborach uzupełniających w okręgu Oldham. Zajął tam trzecie miejsce i nie dostał się do Parlamentu.

12 października 1899 wybuchła w południowej Afryce wojna między Brytyjczykami a Afrykanerami, tzw. II wojna burska. Churchill wybrał się więc do Afryki jako korespondent wojenny. Podczas podróży pociąg Churchilla wpadł w zasadzkę. Churchill pomógł odblokować tory i ponownie ruszyć pociąg. Został przy tym ranny. Wkrótce później dostał się do burskiej niewoli i został osadzony w obozie jenieckim w Pretorii. Wkrótce jednak uciekł z obozu i, wspólnie z angielskim zarządcą kopalnianym, przeszedł 480 km i trafił do Lourenço Marques w portugalskim Mozambiku.

Ucieczka uczyniła z Churchilla bohatera wojennego. Po powrocie do kraju szybko przyłączył się do armii generała Bullera i towarzyszył jej w walkach o Ladysmith i w zdobywaniu Pretorii. Churchill przyłączył się do południowoafrykańskiego lekkiego regimentu konnego i był jednym z pierwszych Brytyjczyków, którzy wkroczyli do Pretorii. Churchill napisał dwie książki o tej wojnie – London to Ladysmith via Pretoria i Ian Hamilton’s March.

Początki działalności w Parlamencie |

Plakat wyborczy Churchilla przygotowany na wybory uzupełniające w okręgu Oldham, 1899

Po powrocie z południowej Afryki Churchill ponownie spróbował swych sił w polityce. Dwie opublikowane książki o wojnie burskiej miały służyć promocji autora. Zamiar się powiódł i Churchill (ponownie startując jako kandydat konserwatystów) wygrał wybory powszechne w okręgu Oldham. Był jednak nieobecny na inauguracyjnym posiedzeniu Izby Gmin, gdyż zaangażował się w cykl wykładów w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych, na których zarobił 10 000 funtów. Było to spowodowane tym, że Churchill był dość ubogi, a ówcześni parlamentarzyści nie pobierali żadnych uposażeń. Przed jednym z wykładów Churchilla prelekcję wygłosił Mark Twain. Churchill zjadł także obiad z wiceprezydentem Rooseveltem, ale obydwaj panowie nie rozmawiali ze sobą.

Po powrocie do Wielkiej Brytanii w lutym 1901 Churchill związał się z wewnątrzpartyjną opozycją wśród konserwatystów kierowaną przez lorda Hugh Cecila. Grupa nazywała siebie „The Hughligans”, przez analogię do „The Hoolingans”. Podczas swojej pierwszej sesji Churchill ostro protestował przeciwko polityce rządu względem armii. Szybko pokłócił się z lordem Cecilem i w 1903 opuścił jego stronnictwo. Znalazł się też wśród przeciwników lidera liberalnych unionistów Josepha Chamberlaina, koalicjanta konserwatystów, który proponował reformy gospodarcze, mające umocnić brytyjską potęgę ekonomiczną. Te działania spowodowały, że Churchill utracił wielu stronników, a deputowani konserwatystów często opuszczali salę obrad podczas jego przemówień.

Rozczarowanie konserwatystami spowodowało, że w 1904 Churchill zmienił partię polityczną, zostając deputowanym liberałów^[3]. Tam kontynuował swoją kampanię na rzecz wolnego handlu. W wyborach powszechnych 1906 r. kandydował w okręgu Manchester North West i te wybory wygrał.

Pierwsze urzędy |

Po wygranej liberałów w wyborach Churchill został podsekretarzem stanu w ministerstwie ds. kolonii. Na tym stanowisku zajmował się przygotowaniem konstytucji dla podbitych krajów burskich – Transwalu i Oranii – oraz sprawą chińskich niewolników pracujących w południowoafrykańskich kopalniach. Zyskał też sławę świetnego mówcy i był uznawany za najbardziej prominentnego polityka niewchodzącego w skład gabinetu. Kiedy więc w 1908 nowy premier Herbert Henry Asquith mianował Churchilla Przewodniczącym Zarządu Handlu, nie przyjęto tego ze zdziwieniem. Zgodnie z ówczesnymi zwyczajami każdy nowo powołany minister musiał zrezygnować ze swojego miejsca w okręgu wyborczym i zostać ponownie wybrany w innym okręgu. Churchill utracił więc swoje miejsce w okręgu Manchester North West na rzecz konserwatysty Williama Joynson-Hicksa, ale został niedługo później wybrany z okręgu Dundee. Jako minister wprowadził radykalne reformy socjalne wspólnie z Kanclerzem Skarbu, Davidem Lloydem George’em.

Churchill podczas strzelaniny na Sidney Street

W 1910 Churchill został mianowany ministrem spraw wewnętrznych. Na tym stanowisku został bohaterem skandalu. W 1911 doszło do strzelaniny na Sidney Street między Szkocką Gwardią a łotewskimi anarchistami. Churchill udał się na miejsce strzelaniny i zezwolił Gwardii na użycie broni. Nie dopuścił też na miejsce walk straży pożarnej. Został przy tej okazji sfotografowany, a zdjęcie wywołało sporą aferę. Arthur Balfour powiedział: On [Churchill] i fotograf razem ryzykowali swoje cenne życia. Ale o ile mogę zrozumieć co tam robił fotograf, to nie rozumiem co robił tam minister.

Również w 1910 Churchill sprzeciwił się stłumieniu przez wojsko robotniczych protestów w kopalni w Tonypandy. Ostatecznie wojsko zostało użyte do pilnowania kopalń i niedopuszczania do zamieszek. Była to pierwsza interwencja wojska w sprawy cywilne i przysporzyła ona Churchillowi poparcia w Walii.

Jako minister spraw wewnętrznych Churchill, który był zdecydowanym przeciwnikiem praw wyborczych kobiet, nakazał policji używanie brutalnych metod wobec sufrażystek. W konsekwencji został wychłostany szpicrutą przez jedną z kobiet na dworcu w Bristolu^[4].

W 1911 Churchill został Pierwszym Lordem Admiralicji. Urząd ten sprawował przez kolejne 4 lata. Zreformował Royal Navy, wyposażając ją w najnowocześniejszy sprzęt, m.in. lotnictwo morskie oraz zastępując węgiel ropą naftową jako paliwem okrętowym. Opowiadał się też za wzmożoną ochroną brytyjskich interesów na polach naftowych Mezopotamii, podległej wtedy jeszcze Imperium Osmańskiemu.

Upadek i powrót do wpływów |

W sierpniu 1914, po ataku wojsk niemieckich na neutralną Belgię, w Wielkiej Brytanii rozgorzała dyskusja, czy przystępować do toczącej się wojny. Spory wpływ na ostateczną decyzję brytyjskiego rządu miał Churchill, który jako Pierwszy Lord Admiralicji postawił Royal Navy w stan gotowości bojowej, co zadecydowało o przystąpieniu Wielkiej Brytanii do I wojny światowej. Nastąpiło to 4 sierpnia 1914 r. Wkrótce też rozpoczęła się morska blokada Niemiec.

Następny rok przyniósł załamanie się politycznej pozycji Churchilla. Negatywna sytuacja na froncie zachodnim i słaba sytuacja Rosji spowodowały, że w Paryżu i Londynie zaczęto zastanawiać się nad otwarciem nowego frontu. W listopadzie 1914 Churchill zaproponował atak na półwysep Gallipoli, którego zdobycie otwierało dla aliantów cieśniny Bosfor i Dardanele, umożliwiało zaopatrywanie Rosji przez Morze Czarne, mogło wyeliminować Turcję z wojny jako sojusznika państw centralnych i skłonić Grecję i Bułgarię do opowiedzenia się po stronie Ententy. W styczniu 1915 r. plan został zaaprobowany przez brytyjski rząd.

Inwazja na półwysep Gallipoli okazała się katastrofą. Dowództwo brytyjskie popełniało błąd za błędem, a Turcy stawili silniejszy opór niż spodziewał się Churchill. W ciągu rocznych walk straty po stronie aliantów wynosiły 44 000 zabitych i 97 000 rannych. Churchill i Pierwszy Lord Morski lord Fisher podali się do dymisji, wzajemnie oskarżając się o niepowodzenia. Churchill przez pewien czas sprawował jeszcze urząd Kanclerza Księstwa Lancaster, ale wkrótce podał się do dymisji i opuścił rząd. Zaciągnął się ponownie do armii i przez kilka miesięcy dowodził batalionem na froncie zachodnim.

Sytuacja zmieniła się w grudniu 1916, kiedy to upadł rząd Asquita. Nowy premier, Lloyd George, nie odważył się początkowo przyjąć Churchilla do gabinetu. Wreszcie jednak, w lipcu 1917 Churchill został ministrem uzbrojenia, zaś po dwóch latach był już ministrem wojny. Na tym stanowisku podjął decyzję o interwencji Brytyjczyków w rosyjskiej wojnie domowej. Churchill był zadeklarowanym antybolszewikiem i twierdził, że „bolszewizm należy zdusić w zarodku”. Interwencja nie zyskała jednak poparcia polityków i społeczeństwa, którzy po zakończeniu wielkiej i krwawej wojny nie mieli ochoty brać udziału w odległym konflikcie. W 1920 ostatnie oddziały brytyjskie zostały ewakuowane z Rosji. 20 lutego 1920 roku opublikował w „Illustrated Sunday Herald” artykuł pod tytułem „Syjonizm kontra bolszewizm – walka o duszę narodu żydowskiego”, w którym stwierdzał, że komunizm jest tworem „machinacji międzynarodowego żydostwa”^[5].

Dwudziestolecie międzywojenne |

Tłuste lata dwudzieste |

W tym samym 1920 Churchill rozkazał użyć gazów bojowych podczas powstania Kurdów i Arabów w Iraku, świeżo wówczas poddanym pod władzę brytyjską. Tym samym jest on pierwszym człowiekiem, który wydał rozkaz użycia gazów bojowych przeciwko cywilom.

W 1921 Churchill został mianowany ministrem kolonii. Na tym stanowisku był jednym z sygnatariuszy traktatu angielsko-irlandzkiego, powołującego Wolne Państwo Irlandzkie.

W październiku 1922 Churchill poddał się operacji usunięcia wyrostka robaczkowego. Kiedy wyszedł ze szpitala okazało się, że rząd upadł, a Partia Liberalna zaczęła się rozpadać. Wszystkie te okoliczności, wliczając w to osłabienie po operacji, sprawiły, że kampania wyborcza Churchilla była dość niemrawa i w wyborach 1922 Churchill zajął dopiero 4. miejsce. Swój okręg wyborczy w Dundee opuszczał, jak sam stwierdził, „bez urzędu, bez miejsca w Parlamencie, bez partii i bez wyrostka”. W 1923 spróbował szczęścia w okręgu Leicester, ale ponownie przegrał. Wtedy też zdecydował się opuścić Partię Liberalną i powrócić do konserwatystów, ale w kolejnych wyborach startował jako kandydat niezależny. Przegrał wprawdzie wybory uzupełniające w Londynie, ale wygrał wybory generalne w okręgu Epping i po dwuletniej przerwie ponownie zasiadł w Izbie Gmin. Rok później oficjalnie powrócił do Partii Konserwatywnej^[3].

Jeszcze w 1924 premier Stanley Baldwin mianował Churchilla Kanclerzem Skarbu. Głównym zadaniem ministra było przywrócenie pełnej wymienialności funta na złoto, według standardów z 1914. Udało mu się to w 1925, ale zaowocowało to deflacją, bezrobociem i wielkimi strajkami górników w 1926. Działania Kanclerza Skarbu skrytykował ekonomista John Maynard Keynes, który w artykule The Economic Consequences of Mr. Churchill dowodził, że przywrócenie standardów z 1914 doprowadzi do światowej zapaści. Sam Churchill przyznał, że była to jedna z najgorszych jego decyzji, ale główną odpowiedzialność przerzucał na dyrektora Banku Anglii, Montagua Normana, który doradził ten krok niezbyt znającemu się na ekonomii Churchillowi.

Podczas strajków 1926 Churchill domagał się użycia broni przeciwko protestującym. Na łamach rządowego magazynu British Gazette stwierdził, że „jeśli państwo nie złamie strajku generalnego, to strajk generalny złamie państwo”.

Chude lata trzydzieste |

Po klęsce konserwatystów w wyborach 1929 przyszły chude lata dla Churchilla jako polityka. W ciągu dwóch lat został odsunięty od ścisłego kierownictwa partii w związku z jego protestami przeciwko ograniczeniom w handlu i próbom przyznania Indiom szerszej autonomii. Przeciwko temu ostatniemu protestował przez całe lata trzydzieste. Nie darzył również sympatią czołowego indyjskiego działacza niepodległościowego, Mahatmy Ghandiego, którego zwykł nazywać „półnagim fakirem”.

Te działania spowodowały, że kiedy Ramsay MacDonald tworzył w 1931 rząd narodowy, nie zaprosił do niego Churchilla. Jego akcje na politycznej giełdzie spadły jeszcze bardziej w 1936, kiedy to udzielił poparcia królowi Edwardowi VIII w jego sporze z premierem Baldwinem. Spekulowano wówczas, że w wypadku dymisji rządu Baldwina (miała ona nastąpić, gdyby król odmówił abdykacji, czego domagał się Baldwin) stanowisko premiera otrzyma właśnie Winston Churchill. Do niczego takiego jednak nie doszło – król abdykował, zaś Churchill znalazł się w politycznej izolacji.

Przez większość lat trzydziestych Churchill nie udzielał się w życiu politycznym, spędzając czas głównie na pisaniu książek, wśród których znalazły się m.in. Marlborough: His Life and Times, biografia jego słynnego przodka Johna Churchilla, 1. księcia Marlborough, oraz Historia Anglików, która została jednak wydana dopiero w latach pięćdziesiątych.

Churchill był pierwszym z brytyjskich polityków, którzy sprzeciwiali się polityce ustępstw wobec kanclerza III Rzeszy, Adolfa Hitlera, tzw. appeasementu, którą prowadził rząd Neville’a Chamberlaina. Po powrocie premiera z Monachium z tekstem porozumienia, które miało „zapewnić pokój naszym czasom”, Churchill stwierdził: „Nasz rząd miał do wyboru hańbę i wojnę. Wybrał hańbę, a wojnę będzie miał i tak”. Taka energiczna działalność zjednała Churchillowi wielu zwolenników w szeregach Partii Konserwatywnej i pozwoliła mu odbudować swoją pozycję.

II wojna światowa |

Objęcie urzędu premiera |

Po wybuchu II wojny światowej premier Chamberlain zaproponował Churchillowi stanowisko ministra bez teki. Ostatecznie jednak Churchill wszedł w skład gabinetu jako Pierwszy Lord Admiralicji. W Royal Navy przyjęto to stwierdzeniem „Winston wrócił!”. Wobec braku jakichkolwiek działań wojennych na froncie zachodnim (tzw. dziwna wojna), jedynymi działaniami wojennymi aliantów zachodnich były właśnie operacje morskie, w których Royal Navy odnosiła drobne sukcesy, ale i dotkliwe porażki. Na polecenie Churchilla przystąpiono do montowania na okrętach marynarki stacji radiolokacyjnych, rozpoczęto tworzenie konwojów i uzbrajanie statków handlowych. Churchill był również autorem planu prewencyjnego zajęcia norweskiego portu Narwik, który dawałby aliantom kontrolę nad przewozem rudy żelaza ze Szwecji. Pozostali członkowie gabinetu zablokowali jednak ten pomysł. Innym jego pomysłem było m.in. zaminowanie Renu (operacja „Royal Marine”).

Po ataku Niemiec na Belgię, Holandię, Luksemburg i Francję 10 maja 1940 i niepowodzeniach w Norwegii rząd Chamberlaina stracił zaufanie społeczeństwa. 10 maja Chamberlain podał swój gabinet do dymisji. Funkcję premiera zamierzano powierzyć lordowi Halifaksowi, ale ten odmówił, uważając że nie będzie mógł efektywnie rządzić, zasiadając w Izbie Lordów. Po naradzie z kierownictwem partii zasiadających w Izbie Gmin Chamberlain zdecydował się wskazać na swojego następcę Winstona Churchilla. Jeszcze tego samego dnia król Jerzy VI powierzył mu misję tworzenia rządu.

Bitwa o Anglię |

Churchill był zdeterminowany prowadzić wojnę z Niemcami do samego końca. W tym celu usunął z gabinetu zwolenników pokoju z Niemcami. Najbardziej wpływowy z nich, lord Halifax, został wysłany jako ambasador do Waszyngtonu. W swoim pierwszym przemówieniu do Brytyjczyków Churchill oznajmił, że „nie ma nic do zaoferowania, tylko krew, trud, łzy i pot” (I have nothing to offer but blood, toil, tears and sweat). Po kapitulacji Francji odrzucił pokojowe propozycje Hitlera. W przededniu bitwy o Anglię zapowiedział: „Obronimy naszą Wyspę bez względu na cenę, będziemy walczyć na plażach, będziemy walczyć na lądowiskach, będziemy walczyć na polach i na ulicach, będziemy walczyć na wzgórzach, nigdy się nie poddamy” (We shall defend our island, whatever the cost may be, we shall fight on the beaches, we shall fight on the landing grounds, we shall fight in the fields and in the streets, we shall fight in the hills; we shall never surrender).

Odparcie powietrznej ofensywy Luftwaffe przysporzyło Churchillowi licznych zwolenników. Sam premier o uczestnikach bitwy o Anglię powiedział, że „nigdy w historii wojen tak wielu nie zawdzięczało tak wiele tak niewielu” (Never in the field of human conflict was so much owed by so many to so few). Dzięki dobrym stosunkom z prezydentem USA Franklinem Delano Rooseveltem udało się uzyskać pomoc gospodarczą Stanów Zjednoczonych na zasadach ustawy o pożyczce i dzierżawie (Lend-Lease Act). 14 sierpnia 1941 obaj politycy podpisali na pokładzie pancernika HMS „Prince of Wales” Kartę Atlantycką, która była pierwszym krokiem na drodze do utworzenia Organizacji Narodów Zjednoczonych. Churchill wspierał również ruch oporu w okupowanej Europie. Na jego polecenie utworzono Zarząd Operacji Specjalnych (Special Operations Executive, SOE) z Frankiem Nelsonem na czele.

Churchill wykorzystywał swój talent mówcy, aby zachęcić Brytyjczyków do dalszych poświęceń. Wiele z wypowiedzianych przez niego zdań przeszło do historii. Niektóre przykłady podane są wyżej. Inne słynne zdanie zostało wypowiedziane 10 listopada 1942 i dotyczyło zwycięskiej II bitwy pod El Alamein: „To nie jest koniec. To nie jest nawet początek końca. Ale to jest, być może, koniec początku” (This is not the end. It is not even the beginning of the end. But it is, perhaps, the end of the beginning).

Podczas II wojny Churchill przeżył dwa ataki serca. Pierwszy w grudniu 1941 r., drugi w grudniu 1943. W czasie II wojny światowej jego nazwisko naziści niemieccy umieścili na liście wrogów III Rzeszy tzw. Czarnej Księdze.

Wielka Koalicja |

Czang Kaj-szek, Franklin D. Roosevelt i Churchill na konferencji w Kairze, 1943

Sytuacja polityczna i wojskowa Wielkiej Brytanii uległa radykalnej zmianie w 1941. Do tej pory walczyła ona z hitlerowskimi Niemcami praktycznie sama, dysponując jedynie dość ograniczonym wsparciem w postaci armii wystawianych przez brytyjskie dominia oraz rządy okupowanych przez hitlerowców państw, które rezydowały w Londynie. W 1941 do wojny przeciwko Niemcom włączyły się Związek Radziecki, ich dotychczasowy sojusznik, zaatakowany 22 czerwca 1941, oraz Stany Zjednoczone, po ataku na Pearl Harbor. Owe trzy najpotężniejsze państwa, tzw. Wielka Trójka, zdobyły decydujący wpływ na ustalanie działań wojennych i powojennego porządku na świecie. Robiły to bez udziału mniejszych państw koalicji antyhitlerowskiej, a czasami wbrew ich woli.

Z tej trójki przywódców, Churchilla, Roosevelta i Stalina, to właśnie premier Wielkiej Brytanii miał najsłabszą pozycję. Stalinowi nie ufał, ale sojusz z nim traktował jako zło konieczne do wygrania wojny (po ataku na Związek Radziecki Churchill powiedział w Parlamencie, że „gdyby Hitler najechał piekło, udzieliłbym w Izbie Gmin najlepszych rekomendacji Lucyferowi”). Roosevelt z kolei całkowicie ufał Stalinowi, zadowolony, że główny ciężar wojny w Europie ponosi Związek Radziecki. Jego główną obawą była możliwość zawarcia odrębnego pokoju niemiecko-radzieckiego, co Stalin umiejętnie wykorzystywał. Roosevelt zwykle popierał pomysły Stalina, na co Churchill musiał się zgodzić, gdyż Wielka Brytania była uzależniona od gospodarczej i militarnej pomocy USA. Churchill zdawał sobie z tego sprawę i już od początku swojej działalności jako premiera zabiegał o amerykańskie subsydia. Jeszcze w 1940 udało mu się wytargować dostawy amerykańskiego uzbrojenia do Wielkiej Brytanii, a w 1941 wynegocjował pomoc finansową w wysokości 1,082 mld dolarów (rok później pomoc ta wyniosła 4,757 mld dolarów).

Głównym celem polityki Churchilla było usunięcie oddziałów państw „Osi” z basenu Morza Śródziemnego. Jego pomysłami były operacja „Torch” w 1942 r., desant aliantów na Sycylię, a w czasie kampanii włoskiej desant pod Anzio (który nieomal nie zakończył się tak samo tragicznie dla strony atakującej jak Gallipoli). Planował również przeprowadzenie inwazji kontynentu w 1944 r. poprzez zasadniczą operację desantową na Bałkanach, ale nie udało mu się tych planów zrealizować, gdyż natrafił tu na sprzeciw Stalina, który obawiał się brytyjskich wpływów w Europie centralnej i na Bałkanach. Na pierwszym spotkaniu Wielkiej Trójki w Teheranie (28 listopada – 1 grudnia 1943) Roosevelt poparł Stalina i Churchill musiał zgodzić się na operację inwazyjną we Francji. Bałkańskie plany Churchilla zostały zrealizowane w szczątkowej formie poprzez desant brytyjski w Grecji i portach Albanii w październiku 1944, a następnie zbrojne rozbicie ELAS^[6] (najsilniejszej organizacji greckiego podziemia kierowanej przez republikańską lewicę i komunistów) i uniemożliwienie w ten sposób przejęcia władzy w Grecji przez przeciwników monarchii. Brytyjczycy byli przeciwni zarówno surowemu karaniu kolaborantów, jak i zniesieniu monarchii, czy też przejęciu władzy przez grecką centro-lewicę. Toteż już w październiku 1944 r. Churchill zalecił swym dowódcom nierozwiązywanie i ochronę greckich formacji kolaboracyjnych^[7]. Następnie, w początkach grudnia 1944, Churchill zalecił gen. Scobiemu „Niewahanie się w potraktowaniu Aten tak, jak traktuje się zbuntowane miasto wroga”^[8]. Partyzantów ELAS nie poparł też ZSRR, z którym Winston Churchill już uprzednio uzgodnił swe postępowanie wobec Grecji (i Polski), w dniach 9–10 października 1944 r. w trakcie swej konferencji ze Stalinem w Moskwie^[9].
W efekcie tych, a także dalszych działań Grecja pozostała w sferze wpływów brytyjskich, a kontrola nad nią zabezpieczyła interesy Imperium Brytyjskiego na Cyprze i części Bałkanów.

Wielka Trójka zbierała się jeszcze dwukrotnie – w dniach 4–11 lutego 1945 w Jałcie (gdzie ustalono podział stref wpływów w Niemczech i Europie), oraz w dniach 17 lipca–2 sierpnia 1945 w Poczdamie, gdzie powtórzono ustalenia z Jałty. Konferencję poczdamską Churchill opuścił 26 lipca, by poznać wyniki odbywających się w Anglii wyborów parlamentarnych. Do Poczdamu już nie wrócił.

Po II wojnie |

Churchill nie wyraził zgody na publikację wspomnień swojego osobistego ochroniarza z okresu wojny, Waltera H. Thompsona, spisanych jeszcze w 1945 roku, a nawet podjął starania, by uniemożliwić ją środkami prawnymi, administracyjnymi i finansowymi^[10].

Pomimo niezaprzeczalnych zasług Churchilla jako premiera podczas II wojny światowej, pierwsze powojenne wybory przyniosły ciężką klęskę konserwatystów i zwycięstwo Partii Pracy. Część historyków komentując wynik wyborów stwierdziła, że najprawdopodobniej Brytyjczycy uznali, że człowiek, który nadawał się na czas wojenny, nie nada się na czas pokoju. Inni dopatrywali się tu nie tylko stosunku do Churchilla, ile rozczarowania społeczeństwa konserwatywnymi rządami Baldwina i Chamberlaina z lat trzydziestych. W każdym razie następne 6 lat Churchill spędził jako lider partii opozycyjnej.

Winston Churchill był jednym z pierwszych polityków, który poparł ideę zjednoczenia Europy. To on był pomysłodawcą utworzenia „Stanów Zjednoczonych Europy”. Wspierał również sojusz z Francją. To dzięki niemu uzyskała ona stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ONZ, gdyż Churchill chciał zminimalizować wpływy ZSRR. Churchill jest również popularyzatorem terminu „żelazna kurtyna”, określającego linię podziału Europy na blok wschodni i zachodni. Termin ten został użyty przez niego po raz pierwszy w treści telegramu, który wysłał rankiem 12 maja 1945 do nowego prezydenta Stanów Zjednoczonych Harry’ego Trumana^[11]. Następnie sformułowania tego użył już jako były premier w trakcie słynnego przemówienia w Fulton (Missouri) w dniu 5 marca 1946 r. Churchill nie był autorem tego określenia, mógł je zaczerpnąć z poematu Wasilija Rozanowa z 1918 r. „Apokalipsa naszych czasów”^[12].

Drugi raz u władzy |

Wybory 1951 r. przyniosły klęskę laburzystom i ponownie wyniosły do władzy konserwatystów. Winston Churchill (od 1945 startujący z okręgu Woodford) objął więc ponownie stanowisko premiera. Podczas swojej kadencji odnowił ścisłe związki Wielkiej Brytanii ze Stanami Zjednoczonymi, które sam nazwał „specjalnymi relacjami” (special relations) i aktywnie zaangażował się w ustalanie powojennego ładu światowego. Podczas sprawowania przez niego urzędu na dalszy plan zeszły sprawy wewnętrzne, zepchnięte tam przez ważne wydarzenia międzynarodowe, związane ze stopniowym upadkiem brytyjskiego imperium kolonialnego. Szczególnie pochłaniały one uwagę Churchilla, jako że był on gorącym zwolennikiem przywrócenia Wielkiej Brytanii statusu światowej potęgi.

Operacja „Ajax” |

W 1951 premierem Iranu został liberał i demokrata^[13]Mohammad Mosaddegh. Rozpoczął nacjonalizację przemysłu naftowego, który wówczas praktycznie całkowicie znajdował się w rękach Wielkiej Brytanii posiadającej większościowe udziały w Anglo-Irańskiej Kompanii Naftowej (później przekształconej w koncern BP). Mossadegh był niesłusznie oskarżany o komunizm i współpracę ze Związkiem Radzieckim^[14]. Churchill zdecydował się podjąć potajemną akcję przeciwko irańskiemu premierowi na rzecz szacha Mohammada Rezy Pahlaviego. Do pomocy udało się nakłonić prezydenta USA Dwighta Eisenhowera używając do tego zmasowanej propagandy i fałszywych informacji wywiadowczych^[15]. Zorganizowana przez CIA i nieudolnie przeprowadzona akcja^[16] w końcu pozwoliła szachowi na usunięcie demokratycznie wybranego premiera w dn. 22 sierpnia 1953 r. i przejęcie pełnej kontroli nad Iranem. Szach przyjął politykę uległości wobec Zachodu, a Wielka Brytania odzyskała kontrolę nad Kompanią Naftową aż do rewolucji islamskiej 1979.

Powstanie Mau Mau |

W 1951 nieporozumienia na tle podziału ziemi w Kenii, doprowadziły do skarg rdzennej ludności na faworyzowanie białych osadników. Odrzucenie skarg przez władze kolonialne spowodowało przejęcie wpływów w kenijskim społeczeństwie przez ugrupowania radykalne i wybuch, wspieranego przez Związek Radziecki, powstania w 1952, zwanego powstaniem Mau Mau (ludności z plemienia Kikuju rugowanej ze swojej ziemi). 17 sierpnia wprowadzono stan wyjątkowy, a Churchill wysłał do Kenii brytyjskie wojska w celu stłumienia rebelii. Wojna była prowadzona z wielkim okrucieństwem z obydwu stron, doprowadziła też do podziału Kenijczyków na wspierających rebelię i wiernych Koronie Brytyjskiej.

Działania rządu brytyjskiego nie spotykały się początkowo z poparciem opinii publicznej. Zmieniło się to w 1953, kiedy rebelianci zmasakrowali członków plemienia Kikuju, popierających Brytyjczyków. Przechyliło to szalę opinii publicznej na stronę Wielkiej Brytanii. Churchill prowadził walkę z powstaniem przy użyciu zarówno argumentów militarnych, jak i idąc na ustępstwa wobec ludności. Dowodzący w Kenii generał George Erskine odniósł spore sukcesy wypierając rebeliantów ze stolicy Kenii, Nairobi (operacja „Anvil”, 1954), oraz większości prowincji (operacja „Hammer”, 1954). Brytyjczycy zorganizowali obozy pracy dla podejrzanych o przynależność lub sympatię dla Mau Mau, w których stosowano nazistowskie metody zmuszania więźniów do pracy. Po kilku latach zdławiono opór. Churchill mógł więc zaproponować rozmowy pokojowe, ale zostały one zerwane niedługo po jego rezygnacji. Powstanie zostało ostatecznie stłumione w 1960, ale narastające nieporozumienia między Kenijczykami a rządem brytyjskim spowodowały ogłoszenie niepodległości Kenii w 1963.

Malezja |

 Osobny artykuł: powstanie malajskie.

Kolejnym wydarzeniem zagrażającym pozycji i interesom Zjednoczonego Królestwa i pochłaniającym uwagę Churchilla była wojna niepodległościowa na Malajach, którą zorganizowała Malajska Armią Narodowo-Wyzwoleńczą (Malayan Races Liberation Army, MRLA)^[17]. Churchill ponownie zastosował strategię łączenia działań militarnych z próbami budowania sojuszu z przeciwnikami MRLA. Była to tzw. kampania zdobywania „serc i umysłów”, jednocześnie stosowano brutalne metody walki z rebeliantami – wojska brytyjskie użyły broni chemicznej (kwas 2,4-dichlorofenoksyoctowy i kwas 2,4,5-trichlorofenoksyoctowy)^[18] oraz jak wykazano dokonywało masakr cywilnych mieszkańców, egzekucji na jeńcach oraz stosowało tortury i okaleczanie partyzantów czy osób podejrzanych o sprzyjanie im^[19][20]. Dla Brytyjczyków Malaje były szczególnie ważne, gdyż po ogłoszeniu niepodległości przez Indie, Birmę i Singapur, były one jedyną brytyjską kolonią w tym regionie. W okresie największego natężenia walk stacjonowało tam 35 000 brytyjskich żołnierzy. Polityka Churchilla zaczęła odnosić sukcesy i ruch oporu stopniowo tracił poparcie ludności. Ostatecznie walki wygasły w 1960. Jednak Brytyjczykom nie udało się utrzymać Malajów. Wybory 1955 przyniosły spory sukces zwolennikom niepodległości. W 1957 proklamowali oni niepodległość Malezji.

W kwietniu 1955 z powodu pogarszającego się stanu zdrowia Churchill zrezygnował z funkcji premiera i lidera Partii Konserwatywnej oraz wycofał się z czynnego życia politycznego. Oba stanowiska przejął dotychczasowy minister spraw zagranicznych, Anthony Eden.

Zainteresowania |

Kiedy nie przebywał w Londynie i nie zajmował się działalnością polityczną, Churchill lubił spędzać czas w Chartwell House w Kencie. Razem z żoną kupił tę rezydencję w roku 1922. Podczas pobytów w niej Churchill lubił pisać, malować oraz podziwiać słynne czarne łabędzie.

Churchill namalował ponad 500 obrazów i wykonał 2 rzeźby. Otrzymał również dyplom z Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Londynie. Po jego śmierci obrazy zostały skatalogowane przez Davida Coombsa przy wsparciu rodziny Churchillów. Coombs wydał na ten temat dwie książki. Obecnie obrazami Churchilla zajmuje się Tony Malone. Wiele z nich znajduje się jednak w rękach prywatnych, osiągając na aukcjach ceny do miliona dolarów^{[potrzebny przypis]}.

Podobnie jak większość polityków w tym czasie Churchill należał do różnych klubów i stowarzyszeń. Jeszcze jako działacz Partii Liberalnej należał do Reform Club i National Liberal Club, zaś po przejściu do Partii Konserwatywnej był członkiem Athenaeum, Boodle’s, Bucks i Carlton Club. Churchill nie lubił jednak przebywać w klubach i spędzał w nich mało czasu, preferując spotkania i obiady w Ritzu lub Savoy Grill lub w stołówce Izby Gmin, razem z innymi deputowanymi.

Churchill jako pisarz |

Churchill pisał wiele książek, które początkowo były sposobem na zarobienie pieniędzy, gdyż mimo swojego arystokratycznego pochodzenia odziedziczył niewiele pieniędzy (większość została wydana przez matkę). Nie był wykształconym historykiem, ale od młodości czytał książki historyczne. Wpływ wywarły na niego, m.in. historia angielskiej wojny domowej Clarendona, Upadek imperium rzymskiego Gibbona i Historia Anglii Macaulaya. Nie interesował się historią społeczną i ekonomiczną, poświęcał natomiast wiele uwagi sprawom politycznym i wojskowym.

Prace Churchilla można podzielić na trzy kategorie. Do pierwszej można zaliczyć prace dotyczące historii własnej rodziny, z których należy wymienić biografię ojca Life of Lord Randolph Churchill z 1906 r. oraz biografię 1. księcia Marlborough pt. Marlborough: His Life and Times z lat 1933–1938 w czterech tomach.

Druga kategoria obejmuje prace autobiograficzne oraz wczesne zapiski reporterskie. Należy tu wymienić The Story of the Malakand Field Force z 1898 r., The River War z 1899 r., London to Ladysmith via Pretoria, Ian Hamilton’s March z 1900 r. oraz autobiografię My Early Life z 1930 r.. Jego książki z lat 1898–1900 zawierają wiele informacji o kolonialnych wojnach Wielkiej Brytanii, ale należy pamiętać, że były one rodzajem autopromocji Churchilla, który kandydował do Izby Gmin w 1900 r.

Najwięcej uznania przyniosły Churchillowi prace należące do trzeciej kategorii, mianowicie wielotomowe opracowania historyczne, takie jak „Światowy Kryzys” (The World Crissis, 1923–1931), sześciotomowa historia I wojny światowej, „II wojna światowa” (The Second World War, 1948–1953), sześciotomowa historia II wojny oraz „Historia Anglików” (A History of the English–Speaking Peoples, 1956–1958) w czterech tomach.

Właśnie te jego prace, zwłaszcza historia II wojny światowej, spowodowały, że w 1953 r. został laureatem Literackiej Nagrody Nobla za mistrzostwo opisu historycznego i biograficznego, jak i doskonałe przemowy w obronie wysokich ludzkich wartości.

Związki z nauką |

W czasie służby w Indiach Churchill zaczął czytać książki naukowe i popularnonaukowe, w tym te przysyłane przez matkę. Oprócz korespondencji z frontów wojen kolonialnych zaczął też pisać artykuły i eseje popularnonaukowe, przy czym zakres tematyczny jego publikacji był szeroki, obejmując m.in. zagadnienie życia we Wszechświecie, perspektyw opanowania reakcji syntezy jądrowej czy zagadnienia eksploracji Układu Słonecznego^[21].

Churchill był pierwszym przywódcą na świecie, który zatrudniał doradcę ds. nauki. Jako premier tworzył sprzyjający rozwojowi nauki, m.in. wspierał rozwój nowych technologii (radarów i programu nuklearnego). Przyjaźnił się także z przedstawicielami świata nauki, m.in. Bernardem Lovellem, Frederickiem Lindemannem i H.G. Wellsem^[21].

Życie osobiste |

Małżeństwo i dzieci |

Churchill ze swoją przyszłą żoną, Clementine Hozier, 1908

Churchill początkowo oświadczył się amerykańskiej aktorce Ethel Barrymore (późniejszej laureatce Oscara za najlepszą kobiecą rolę drugoplanową), ale został odrzucony. W marcu 1908 poznał na przyjęciu Clementine Hozier, w której zakochał się. Jego oświadczyny zostały przyjęte i 12 września 1908 w St Margaret’s Church w Westminsterze odbył się ich ślub. Winston i Clementine doczekali się razem jednego syna i czterech córek:

• Diana Churchill (11 lipca 1909 – 19 października 1963), żona Johna Milnera Bileya, 2. baroneta i Duncana Sandysa, miała dzieci z drugiego małżeństwa


• 
  Randolph Fredrick Edward Churchill (28 maja 1911 – 6 czerwca 1968)


• Sarah Millicent Hermione Spencer Churchill (7 października 1914 – 24 września 1982), trzykrotnie zamężna, nie doczekała się potomstwa, próbowała swych sił w filmie, zagrała m.in. z Fredem Astaire’em w Królewskim weselu
  


• Marigold Frances Churchill (15 listopada 1918 – 23 sierpnia 1921)


• 
  Mary Spencer Churchill (15 września 1922 – 31 maja 2014), żona Christophera Soamesa, miała dzieci

Tradycje polityczne rodziny Churchillów zostały zachowane w następnych pokoleniach. Zarówno syn Winstona, Randolph, jak i dwaj wnukowie Winston Churchill i Nicholas Soames, poszli w jego ślady i zasiadali w Izbie Gmin. Córki poślubiły polityków, co pomogło im w karierach.

Clementine była córką lady Blanche Ogilvy, drugiej żony Henry’ego Montague Hoziera, córki 7. hrabiego Airly. Nazwisko jej ojca jest sprawą dyskusyjną. Sama Blanche twierdziła, że ojcem Clementine był słynny kawalerzysta Bay Middleton, jednak biograf Clementine John Hardwick twierdził, że jej ojcem, podobnie jak i innych dzieci z małżeństwa Blanche z Hozierem, był szwagier Blanche Algernon Freeman-Mitford, 1. baron Redesdale.

Zdrowie |

Churchill był powszechnie znany z zamiłowania do cygar i alkoholu. To ostatnie rozpoczęło się podczas pobytu w Indiach i południowej Afryce, gdzie Churchill dodawał whisky do wody, by uniknąć zatrucia. Weszło mu to w nawyk i w późniejszych latach pił whisky zarówno przed, w trakcie, jak i po posiłkach. Historycy spierają się, czy można Churchilla nazywać alkoholikiem. Przeciwnicy argumentują, że spożywanie alkoholu nie wpłynęło negatywnie na jego życie osobiste i działalność polityczną. Churchill Center twierdzi, że w 1936 Churchill założył się z lordem Rothermere, że przez rok powstrzyma się od picia i ten zakład wygrał. Ulubionym alkoholem premiera był czerwony Johnnie Walker, natomiast najchętniej palił cygara marki Romeo Y Julieta rozmiar Julieta No. 2. Ten rozmiar jest teraz nazywany churchill od nazwiska Winstona Churchilla. Był on także miłośnikiem tabaki. Jego ulubioną tabaką była tabaka Western Glory firmy Gawith & Hoggarth. Jest to delikatna tabaka o aromacie słodkawego tytoniu.

Przez większość swojego życia Churchill zmagał się z depresją, którą on sam określał mianem „czarnego psa”. Wspomnienia bliskich mu osób zaświadczają, że był człowiekiem bardzo emocjonalnym, podatnym na huśtawki nastrojów. Bardzo często płakał, również w sytuacjach publicznych.^{[potrzebny przypis]} W prasie brytyjskiej po latach określano go mianem najbardziej płaczliwego polityka w historii^[22].

Ostatnie dni |

Śmierć |

Churchill zasiadał w Izbie Gmin do 1964 roku, ale po 1955 wycofał się z czynnego życia politycznego i przeniósł się do Chartwell House. Pogłębiająca się depresja i niezdrowy tryb życia powodowały, że Churchill szybko podupadał na zdrowiu. Kiedy w 1963 przyznano mu honorowe obywatelstwo USA, nie mógł uczestniczyć w ceremonii. Zastąpił go tam jego syn.

Winston Churchill zmarł 24 stycznia 1965 w wieku 90 lat, równo 70 lat po śmierci ojca. Przyczyną śmierci był udar mózgu.

Pogrzeb |

Z polecenia królowej trumnę z ciałem byłego premiera wystawiono na widok publiczny w Westminster Hall, gdzie znajdowała się przez następne 3 dni. Po upływie tego czasu, 30 stycznia, rozpoczęły się uroczystości pogrzebowe, celebrowane w katedrze Świętego Pawła. Pogrzeb Churchilla miał charakter publiczny. Był to pierwszy publiczny pogrzeb osoby spoza rodziny królewskiej od 1914.

Kondukt pogrzebowy przeszedł następnie wzdłuż Tamizy, przez londyńskie doki. Na cześć Churchilla oddano dziewiętnaście salw armatnich. Konduktowi towarzyszyło ponadto szesnaście myśliwców RAF-u. Na pogrzeb byłego premiera przybyło wielu przedstawicieli władz państwowych (m.in. prezydent Francji Charles de Gaulle, premier Kanady Lester Pearson czy premier Rodezji Ian Smith) oraz członków rodów królewskich. Podobna liczba dygnitarzy uczestniczyła w pogrzebie przywódcy Jugosławii Josipa Broz Tity w 1980 roku, a następnie w pogrzebie papieża Jana Pawła II w 2005 roku.

Na życzenie Churchilla pochowano go z resztą rodziny w St. Martin Church w Bladon, w okolicach Woodstock, w niewielkiej odległości od Blenheim Palace, gdzie Winston Churchill się urodził.

9 lutego 1965 majątek Churchilla wyceniono na 304 044 funtów szterlingów (w przeliczeniu około 3,8 miliona współczesnych funtów).

Jedną z czterech sztucznych szczęk, którą Churchill nosił przez całe życie, można obecnie oglądać w Henterian Museum.

Odznaczenia |

Dokument Winstona Churchilla potwierdzający Honorowe Obywatelstwo Stanów Zjednoczonych

W 1925 został odznaczony estońskim Krzyżem Wolności I klasy. W 1941 otrzymał ceremonialny urząd Lorda Strażnika Pięciu Portów (Lord Warden of the Cinque Ports) oraz został zaprzysiężony jako członek Kanadyjskiej Prywatnej Rady. Od tej pory był tytułowany: Honorowy Winston Churchill. W 1953 został kawalerem Orderu Podwiązki i otrzymał szlachecki tytuł „sir”. W tym samym roku został również uhonorowany literacką Nagrodą Nobla za: „za mistrzostwo opisu historycznego i biograficznego, jak i doskonałe przemowy w obronie wysokich ludzkich wartości”^[23]. Po ustąpieniu ze stanowiska premiera w 1955 r. został Kanclerzem Uniwersytetu w Bristolu. W 1959, jako najdłużej zasiadający w Parlamencie deputowany, otrzymał tytuł „ojca Izby”.

W 1955 Churchill otrzymał propozycję otrzymania tytułu książęcego. Były premier propozycję przyjął i nawet wybrał dla siebie tytuł księcia Londynu (Duke of London). Ostatecznie jednak tytułu nie uzyskał. Do zmiany zdania przekonał go syn Randolph, który chciał związać swoją karierę polityczną z Izbą Gmin, co uniemożliwiłoby mu objęcie po śmierci ojca tytułu książęcego. Od tej pory tytuł książęcy jest przyznawany tylko członkom Rodziny Królewskiej.

W 1956 otrzymał Nagrodę Karola Wielkiego za zasługi promowaniu pokoju i integracji w Europie. W 1960 otwarto Cambridge Churchill College. W 1963 Winston Churchill został pierwszą osobą, której przyznano honorowe obywatelstwo Stanów Zjednoczonych.

Krytyka |

Mimo że w publicznym dyskursie^[kto?] dominuje jednowymiarowa wizja premiera okresu wojny jako wybitnego stratega i bohatera^[24], działania Winstona Churchilla skrytykowało wielu historyków. Brytyjski wojskowy i historyk Gordon Corrigan w książce poświęconej demitologizacji wizerunku Churchilla podważył jego kompetencje w zakresie kierowania walką na morzu i lądzie, a także m.in. sposób prowadzenia polityki kadrowej^[25]. Z kolei znany francuski badacz Pierre Milza zwrócił uwagę na utrzymującą się aż do początku II wojny światowej fascynację faszyzmem. Zasugerował dodatkowo, że Churchill mógł wydać rozkaz przeprowadzenia zamachu na włoskiego przywódcę, Benito Mussoliniego. Koncepcja ta już wcześniej pojawiła się we włoskim filmie dokumentalnym^{[potrzebny przypis]}.

Rząd Winstona Churchilla |

Gabinet wojenny (koalicyjny) maj 1940 – maj 1945 |

 Osobny artykuł: Pierwszy rząd Winstona Churchilla.

• 
  premier, minister obrony, Przewodniczący Izby Gmin: Winston Churchill


• 
  Lord Przewodniczący Rady: Neville Chamberlain
  


• 
  Lord Tajnej Pieczęci: Clement Richard Attlee
  


• 
  minister spraw zagranicznych: Edward Wood, 3. wicehrabia Halifax
  


• 
  minister bez teki: Arthur Greenwood
  

Zmiany

• sierpień 1940 – lord Beaverbrook wchodzi w skład gabinetu jako minister produkcji lotniczej
  


• październik 1940 – John Anderson zastępuje Neville’a Chamberlaina na stanowisku Lorda Przewodniczącego Rady, Kingsley Wood wchodzi w skład gabinetu jako Kanclerz Skarbu, Ernest Bevin wchodzi w skład gabinetu jako minister pracy, lord Halifax zostaje dodatkowo Przewodniczącym Izby Lordów
  


• grudzień 1940 – Anthony Eden zastępuje lorda Halifaksa na stanowisku ministra spraw zagranicznych, następcy Halifaksa na stanowisku Przewodniczącego Izby Lordów nie wchodzą w skład gabinetu


• maj 1941 – lord Beaverbrook zostaje pozbawiony stanowiska ministra produkcji lotniczej, ale pozostaje w gabinecie jako minister stanu. Jego następcy na stanowisku ministra produkcji lotniczej nie wchodzą w skład gabinetu


• czerwiec 1941 – Beaverbrook zostaje ministrem zaopatrzenia i pozostaje w gabinecie


• 1941 – Oliver Lyttelton wchodzi w skład gabinetu jako minister rezydent na Środkowym Wschodzie


• 4 lutego 1942 – Beaverbrook zostaje ministrem produkcji wojennej, jego następcy na stanowisku ministra zaopatrzenia nie wchodzą w skład gabinetu


• 19 lutego 1942 – Beaverbrook rezygnuje ze stanowiska ministra produkcji wojennej, stanowisko to pozostaje nieobsadzone, Clement Attlee obejmuje stanowisko ministra ds. dominiów, Stafford Cripps zastępuje Attleego na stanowisku Lorda Tajnej Pieczęci i przejmuje od Churchilla stanowisko Przewodniczącego Izby Gmin, Kingsley Wood opuszcza gabinet pozostając Kanclerzem Skarbu


• 22 lutego 1942 – Arthur Greenwood opuszcza gabinet


• marzec 1942 – Oliver Lyttelton obejmuje stanowisko ministra produkcji (dawnego ministra produkcji wojennej), Richard Casey zastępuje go na stanowisku ministra rezydenta


• październik 1942 – Stafford Cripps rezygnuje ze swoich funkcji i opuszcza gabinet, jego następcy na stanowisku Lorda Tajnej Pieczęci nie wchodzą w skład gabinetu, Anthony Eden zostaje nowym Przewodniczącym Izby Gmin, Herbert Morrison wchodzi w skład gabinetu jako minister spraw wewnętrznych
  


• wrzesień 1943 – John Anderson zostaje nowym Kanclerzem Skarbu i pozostaje w gabinecie, Clement Attlee zastępuje go na stanowisku Lorda Przewodniczącego Rady, jego następcy na stanowisku ministra ds. dominiów nie wchodzą w skład gabinetu


• listopad 1943 – lord Woolton wchodzi w skład gabinetu jako minister odbudowy (Woolton był jedyną osobą piastującą to stanowisko)


• styczeń 1944 – lord Moyne zastępuje Richarda Caseya jako minister-rezydent.

Gabinet dozorujący (The Caretaker Cabinet), maj – lipiec 1945 |

 Osobny artykuł: Drugi rząd Winstona Churchilla.

• 
  premier, minister obrony: Winston Churchill


• 
  Lord Przewodniczący Rady: Frederick Marquis, 1. baron Woolton
  


• 
  Lord Tajnej Pieczęci: Max Aitken, 1. baron Beaverbrook
  


• 
  Kanclerz Skarbu: John Anderson
  


• 
  minister spraw wewnętrznych: Donald Somervell
  


• 
  minister spraw zagranicznych, Przewodniczący Izby Gmin: Anthony Eden
  


• 
  minister kolonii: Oliver Stanley
  


• 
  minister ds. dominiów, Przewodniczący Izby Lordów: Robert Gascoyne-Cecil, wicehrabia Cranborne
  


• 
  minister wojny: P.J. Grigg
  


• 
  minister ds. Indii i Birmy: Leo Amery
  


• 
  minister ds. Szkocji: Harry Primrose, 6. hrabia Rosebery
  


• 
  minister lotnictwa: Harold Macmillan
  


• 
  pierwszy lord Admiralicji: Brendan Bracken
  


• 
  Przewodniczący Zarządu Handlu, minister produkcji: Oliver Lyttelton
  


• 
  minister rolnictwa: Robert Hudson
  


• 
  minister pracy: Rab Butler
  

Trzeci gabinet Churchilla październik 1951 – kwiecień 1955 |

 Osobny artykuł: Trzeci rząd Winstona Churchilla.

• 
  premier Wielkiej Brytanii, minister obrony: Winston Churchill


• 
  Lord Kanclerz: Gavin Simonds, 1. baron Simonds
  


• 
  Lord Przewodniczący Rady: Frederick Marquis, 1. wicehrabia Woolton
  


• 
  Lord Tajnej Pieczęci, Przewodniczący Izby Lordów: Robert Gascoyne-Cecil, 5. markiz Salisbury
  


• 
  Kanclerz Skarbu: Rab Butler
  


• 
  minister spraw wewnętrznych: David Maxwell Fyfe
  


• 
  minister spraw zagranicznych: Anthony Eden
  


• 
  minister kolonii: Oliver Lyttelton
  


• 
  minister ds. Wspólnoty Narodów: Hastings Ismay, 1. baron Ismay
  


• 
  minister ds. Szkocji: James Stuart
  


• 
  Przewodniczący Zarządu Handlu: Peter Thorneycroft
  


• 
  Paymaster-General: Frederick Lindemann, 1. baron Cherwell
  


• 
  minister pracy: Walter Monckton
  


• 
  minister zdrowia, Przewodniczący Izby Gmin: Harry Crookshank
  


• 
  minister ds. samorządu: Harold Macmillan
  


• 
  minister ds. koordynacji transportu, paliwa i energii: Frederick Leathers, 1. baron Leathers
  

Zmiany

• marzec 1952 – lord Salisbury zastąpił lorda Ismaya na stanowisku ministra ds. Wspólnoty Narodów, pozostając jednocześnie na poprzednio zajmowanych stanowiskach, lord Alexander of Tunis zastąpił Winstona Churchilla na stanowisku ministra obrony


• maj 1952 – Harry Crookshank zastąpił lorda Salisbury’ego na stanowisku Lorda Tajnej Pieczęci, pozostając przewodniczącym Izby Gmin, jego następcy na stanowisku ministra zdrowia nie weszli w skład gabinetu


• listopad 1952 – lord Woolton został Kanclerzem Księstwa Lancaster, lord Salisbury zastąpił lorda Wooltona na stanowisku Lorda Przewodniczącego Rady, lord Swinton zastąpił lorda Salisbury’ego na stanowisku ministra ds. Wspólnoty Narodów


• wrzesień 1953 – Florence Horsbrugh wchodzi w skład gabinetu jako minister edukacji, Thomas Dugdale wchodzi w skład gabinetu jako minister rolnictwa, Gwilym Lloyd George wchodzi w skład gabinetu jako minister żywności, stanowisko ministra ds. koordynacji transportu, paliwa i energii zostaje zniesione, a lord Leathers opuszcza gabinet


• październik 1953 – lord Cherwell rezygnuje ze stanowiska Paymaster-General, jego następcy na tym stanowisku nie wchodzili w skład gabinetu


• lipiec 1954 – Alan Lennox-Boyd zastępuje Olivera Lytteltona na stanowisku ministra kolonii, Derick Heathcoat-Amory zastępuje Thomasa Dugdale’a na stanowisku ministra rolnictwa


• październik 1954 – lord Kilmuir zastępuje lorda Simondsa jako Lord Kanclerz, Gwilym Llyod George zastępuje lorda Kilmouira na stanowisku ministra spraw wewnętrznych, ministerstwo żywności zostaje włączone w skład ministerstwa rolnictwa, David Eccles zastępuje Florence Horsbrugh na stanowisku ministra edukacji, Harold Macmillan zastępuje lorda Alexandra of Tunis na stanowisku ministra obrony, Duncan Sandys zastępuje Macmillana na stanowisku ministra ds. samorządu, Osbert Peake wchodzi w skład gabinetu jako minister emerytur i ubezpieczeń społecznych.

Zobacz też |

• Portret Winstona Churchilla

Przypisy |

Bibliografia |

• Lynne Olson: Buntownicy. Warszawa: 2008, s. 17. ISBN 83-60532-12-5.


• R. Blake, Winston Churchill
  


• Martin Gilbert, Churchill
  


• Sebastian Haffner, Churchill
  


• Andrzej Kastory, Winston Spencer Churchill
  


• Norman Rose, Winston Churchill: życie pod prąd
  


• 
  Bogusław Wołoszański, Tajna wojna Churchilla
  

Linki zewnętrzne |

• 
  Strona poświęcona Winstonowi Churchillowi (ang.)
  

p • d • e Przewodniczący Zarządu Handlu Lord Liverpool Książę Montrose Lord Auckland Lord Bathurst Lord Clancarty Frederick Robinson William Huskisson Charles Grant William Vesey-FitzGerald John Charles Herries Lord Auckland Charles Poulett Thomson Alexander Baring Charles Poulett Thomson Henry Labourchere Lord Ripon William Ewart Gladstone Lord Dalhousie Lord Clarendon Henry Labourchere Joseph Warner Henley Edward Cardwell Lord Stanley of Alderley Joseph Warner Henley Lord Donoughmore Thomas Milner Gibson Stafford Northcote Książę Richmond John Bright Chichester Parkinson-Fortescue Charles Adderley Lord Sandon Joseph Chamberlain Książę Richmond Edward Stanhope Anthony Mundella Lord Stanley of Preston Michael Hicks-Beach Anthony Mundella James Bryce Charles Ritchie Gerald Balfour Lord Salisbury David Lloyd George Winston Churchill Sydney Buxton John Burns Walter Runciman Albert Stanley Auckland Geddes Robert Horne Stanley Baldwin Philip Lloyd-Greame Sidney Webb Philip Cunliffe-Lister William Graham Philip Cunliffe-Lister Walter Runciman Oliver Stanley Andrew Duncan Oliver Lyttelton Andrew Duncan John Llewellin Hugh Dalton Oliver Lyttelton Stafford Cripps Harold Wilson Hartley Shawcross Peter Thorneycroft David Eccles Reginald Maudling Frederick Erroll Edward Heath Douglas Jay Anthony Crosland Roy Mason Michael Noble

p • d • e Ministrowie spraw wewnętrznych Wielkiej Brytanii XVIII wiek Lord Shelburne Thomas Townshend Lord North Lord Temple Lord Sydney Lord Grenville Henry Dundas Książę Portland XIX wiek Lord Pelham Charles Philip Yorke Lord Hawkesbury Lord Spencer Lord Liverpool Richard Ryder Lord Sidmouth Robert Peel William Sturges Bourne Lord Lansdowne Robert Peel Lord Melbourne Lord Duncannon Książę Wellington Henry Goulburn John Russell Lord Normanby James Graham George Grey Spencer Horatio Walpole Lord Palmerston George Grey Spencer Horatio Walpole Thomas Sotheron-Estcourt George Cornewall Lewis George Grey Spencer Horatio Walpole Gathorne Hardy Henry Bruce Robert Lowe Richard Cross William Vernon Harcourt Richard Cross Hugh Childers Henry Matthews Herbert Henry Asquith Matthew Ridley Charles Ritchie XX wiek Charles Ritchie Aretas Akers-Douglas Herbert Gladstone Winston Churchill Reginald McKenna John Simon Herbert Samuel Lord Cave Edward Shortt William Bridgeman Arthur Henderson William Joynson-Hicks John Robert Clynes Herbert Samuel John Gilmour John Simon Samuel Hoare John Anderson Herbert Morrison Donald Somervell James Chuter Ede David Maxwell Fyfe Gwilym Lloyd George Rab Butler Henry Brooke Frank Soskice Roy Jenkins James Callaghan Reginald Maudling Robert Carr Roy Jenkins Merlyn Rees William Whitelaw Leon Brittan Douglas Hurd David Waddington Kenneth Baker Kenneth Clarke Michael Howard Jack Straw XXI wiek Jack Straw David Blunkett Charles Clarke John Reid Jacqui Smith Alan Johnson Theresa May Amber Rudd

p • d • e Pierwsi lordowie Admiralicji W latach 1628-1638 Lord Portland Lord Lindsey William Juxon W latach 1642-1646 Lord Northumberland Lord Cottington W latach 1679-1684 Henry Capell Lord Nottingham W latach 1689-1701 Lord Torrington Lord Pembroke Lord Cornwallis of Eye Lord Falkland Lord Orford Lord Brigwater W latach 1709-1827 Lord Orford John Leake Lord Strafford Lord Orford Lord Berkeley Lord Torrington Charles Wager Lord Winchilsea Książę Bedford Lord Sandwich Lord Anson Lord Temple Lord Winchilsea Lord Anson Lord Halifax George Grenville Lord Sandwich Lord Egmont Charles Saunders Edward Hawke Lord Sandwich Lord Keppel Lord Howe Lord Keppel Lord Howe Lord Chatham Lord Spencer Lord St Vincent Lord Melville Lord Barham Lord Howick Thomas Grenville Lord Mulgrave Charles Philip Yorke Lord Melville W latach 1828-1964 Lord Melville James Graham Lord Auckland Lord de Grey Lord Auckland Lord Minto Lord Haddington Lord Ellenborough Lord Auckland Francis Baring Książę Northumberland James Graham Charles Wood John Pakington Książę Somerset John Pakington Henry Lowry-Corry Hugh Childers George Goschen George Ward Hunt William Henry Smith Lord Northbrook George Hamilton Lord Ripon George Hamilton Lord Spencer George Goschen Lord Selborne Lord Cawdor Lord Tweedmouth Reginald McKenna Winston Churchill Arthur Balfour Edward Carson Eric Geddes Walter Long Lord Lee of Fareham Leo Amery Lord Chelmsford William Bridgeman Albert Alexander Austen Chamberlain Lord Monsell Samuel Hoare Duff Cooper Lord Stanhope Winston Churchill Albert Alexander Brendan Bracken Albert Alexander Lord Hall Lord Pakenham Lord Cilcennan Lord Hailsham Lord Selkirk Lord Carrington Lord Jellicoe

p • d • e Kanclerze Księstwa Lancaster XIV wiek Henry de Haydock Ralph de Ergham Thomas de Thelwall John de Yerborough Thomas Stanley Thomas Scarle William Okey John de Wakering William Burgoyne XV wiek William Burgoyne Thomas Stanley John Springthorpe John Wodehouse William Troutbecke Walter Sherington William Tresham John Say Richard Fowler John Say Thomas Thwaites Thomas Metcalfe Reginald Bray XVI wiek Reginald Bray John Mordaunt Richard Empson Henry Marney Richard Wingfield Thomas More William Fitzwilliam John Gage Lord Paget John Gates Robert Rochester Edward Waldegrave Ambrose Cave Ralph Sadler Francis Walsingham Thomas Heneage Robert Cecil XVII wiek John Fortescue Thomas Parry John Dacombe Humphrey May Lord Barrett William Lenthall Gilbert Gerrard John Bradshaw Thomas Fell John Bradshaw William Lenthall Gilbert Gerrard Lord Seymour of Trowbridge Thomas Ingram Robert Carr Thomas Chicheley Robert Phelipps Lord Willoughby of Eresby Lord Stamford XVIII wiek Lord Stamford Lord Gower of Stittenham Lord Derby Lord Berkeley Lord Aylesford Lord Scarborough Lord Lechmere Lord Rutland Lord Cholmondeley Lord Edgcumbe Lord Kinnoull Lord Strange Lord Clarendon Lord Ashburton Lord Derby Lord Clarendon Lord Liverpool XIX wiek Lord Liverpool Lord Pelham Lord Mulgrave Lord Buckinghamshire Lord Harrowby Lord Derby Spencer Perceval Lord Buckinghamshire Charles Bathurst Lord Bexley Lord Aberdeen Charles Arbuthnot Lord Holland Charles Watkin Williams-Wynn Lord Holland Lord Clarendon George Grey Granville Somerset Lord Campbell Lord Carlisle Robert Adam Christopher Edward Strutt Lord Granville Lord Harrowby Matthew Baines Książę Montrose George Grey Edward Cardwell Lord Clarendon George Goschen Lord Devon John Wilson-Patten Thomas Edward Taylor Lord Dufferin Hugh Childers John Bright Thomas Edward Taylor John Bright Lord Kimberley John George Dodson George Trevelyan Henry Chaplin Edward Heneage Ughtred Kay-Shuttleworth Lord Cranbrook Książę Rutland James Bryce Lord Tweedmouth Lord Cross Lord James of Hereford XX wiek Lord James of Hereford William Walrond Henry Fowler Lord Fitzmaurice Herbert Samuel Joseph Pease Charles Hobhouse Charles Masterman Edwin Samuel Montagu Winston Churchill Herbert Samuel Edwin Samuel Montagu Thomas McKinnon Wood Frederick Cawley Lord Beaverbrook Lord Downham Lord Crawford Lord Peel William Sutherland Lord Salisbury John Davidson Josiah Wedgwood Lord Cecil of Chelwood Lord Cushendun Oswald Mosley Clement Attlee Lord Ponsonby of Shulbrede Lord Lothian John Davidson Lord Winterton William Morrison Lord Tryon Lord Hankey Duff Cooper Ernest Brown James Salter John Hynd Lord Pakenham Hugh Dalton Lord Alexander of Hillsborough Lord Swinton Lord Woolton Lord Selkirk Charles Hill Iain Macleod Lord Blakenham Douglas Houghton George Thomson Frederick Lee George Thomson Anthony Barber Geoffrey Rippon John Davies Harold Lever Norman St John-Stevas Francis Pym Lady Young Cecil Parkinson Lord Cocfield Lord Gowrie Norman Tebbit Kenneth Clarke Tony Newton Kenneth Baker Chris Patten William Waldegrave David Hunt Roger Freeman David Clark Jack Cunningham Mo Mowlam XXI wiek Mo Mowlam Gus Macdonald Douglas Alexander Alan Milburn John Hutton Hilary Armstrong Ed Miliband Liam Byrne Lady Royall lord Strathclyde lord Hill of Oareford Oliver Letwin Patrick McLoughlin

p • d • e Ministrowie uzbrojenia Wielkiej Brytanii David Lloyd George Edwin Samuel Montagu Christopher Addison Winston Churchill Lord Inverforth

p • d • e Ministrowie wojny Wielkiej Brytanii Henry Dundas Książę Newcastle Lord Panmure Jonathan Peel Sidney Herbert George Cornewall Lewis Lord de Grey Lord Hartington Jonathan Peel John Pakington Edward Cardwell Gathorne Hardy Frederick Stanley Hugh Childers Lord Hartington William Henry Smith Lord Cranbrook Henry Campbell-Bannerman William Henry Smith Edward Stanhope Henry Campbell-Bannerman Lord Lansdowne St John Brodrick Hugh Arnold-Forster Lord Haldane John Seely Herbert Henry Asquith Lord Kitchener David Lloyd George Lord Derby Lord Milner Winston Churchill Laming Worthington-Evans Lord Derby Stephen Walsh Laming Worthington-Evans Thomas Shaw Lord Crewe Lord Hailsham Lord Halifax Duff Cooper Leslie Hore-Belisha Oliver Stanley Anthony Eden David Margesson P.J. Grigg Jack Lawson Frederick Bellenger Manny Shinwell John Strachey Antony Head John Hare Christopher Soames John Profumo Joseph Godber James Ramsden

p • d • e Ministrowie lotnictwa Wielkiej Brytanii Winston Churchill Frederick Guest Samuel Hoare Lord Thomson Samuel Hoare Lord Thomson Lord Amulree Lord Londonderry Lord Swinton Kingsley Wood Samuel Hoare Archibald Sinclair Harold Macmillan Lord Stansgate Philip Noel-Baker Arthur Henderson Lord De L'Isle Nigel Birch George Ward Julian Amery Hugh Fraser

p • d • e Sekretarze stanu do spraw kolonii Lord Hillsborough Lord Dartmouth George Germain Welborne Ellis George Grey Sidney Herbert John Russell William Molesworth Henry Labourchere Lord Stanley Edward Bulwer-Lytton Książę Newcastle Edward Cardwell Lord Carnarvon Książę Buckingham i Chandos Lord Granville Lord Kimberley Lord Carnarvon Michael Hicks-Beach Lord Kimberley Lord Derby Frederick Stanley Lord Granville Edward Stanhope Lord Knutsford Lord Ripon Joseph Chamberlain Alfred Lyttelton Lord Elgin Lord Crewe Lewis Harcourt Andrew Bonar Law Walter Long Lord Milner Winston Churchill Książę Devonshire James Henry Thomas Leo Amery Lord Passfield James Henry Thomas Philip Cunliffe-Lister Malcolm MacDonald James Henry Thomas William Ormsby-Gore Malcolm MacDonald Lord Lloyd Lord Moyne Lord Cranborne Oliver Stanley George Hall Arthur Creech Jones Jim Griffiths Oliver Lyttelton Alan Lennox-Boyd Iain Macleod Reginald Maudling Duncan Sandys Anthony Greenwood Lord Longford Frederick Lee

p • d • e Kanclerze Skarbu XVI wiek John Baker Walter Mildmay John Fortescue XVII wiek John Fortescue Lord Dunbar Julius Caesar Fulke Greville Richard Weston Lord Barrett Lord Cottington Lord Culpepper Edward Hyde Lord Shaftesbury John Duncombe John Ernle Lord Delamere Richard Hampden Charles Montagu John Smith XVIII wiek John Smith Lord Carleton John Smith Robert Harley Robert Benson William Wyndham Richard Onslow Robert Walpole Lord Stanhope John Aislabie John Pratt Robert Walpole Samuel Sandys Henry Pelham William Lee Henry Bilson Legge George Lyttelton Henry Bilson Legge Lord Mansfield Henry Bilson Legge Lord Barrington Francis Dashwood George Grenville William Dowdeswell Charles Townshend Lord North John Cavendish William Pitt Młodszy John Cavendish William Pitt Młodszy XIX wiek William Pitt Młodszy Henry Addington William Pitt Młodszy Henry Petty Spencer Perceval Nicholas Vansittart Frederick Robinson George Canning Lord Tenterden John Charles Herries Henry Goulburn Lord Althorp Lord Denman Robert Peel Thomas Spring Rice Francis Baring Henry Goulburn Charles Wood Benjamin Disraeli William Ewart Gladstone George Cornewall Lewis Benjamin Disraeli William Ewart Gladstone Benjamin Disraeli George Ward Hunt Robert Lowe William Ewart Gladstone Stafford Northcote William Ewart Gladstone Hugh Childers Michael Hicks-Beach XX wiek Michael Hicks-Beach William Vernon Harcourt Randolph Churchill George Goschen William Vernon Harcourt Michael Hicks-Beach Charles Ritchie Austen Chamberlain Herbert Henry Asquith David Lloyd George Reginald McKenna Andrew Bonar Law Austen Chamberlain Robert Horne Stanley Baldwin Neville Chamberlain Philip Snowden Winston Churchill Philip Snowden Neville Chamberlain John Simon Kingsley Wood John Anderson Hugh Dalton Stafford Cripps Hugh Gaitskell Rab Butler Harold Macmillan Peter Thorneycroft Derick Heathcoat-Amory Selwyn Lloyd Reginald Maudling James Callaghan Roy Jenkins Iain Macleod Anthony Barber Denis Healey Geoffrey Howe Nigel Lawson John Major Norman Lamont Kenneth Clarke Gordon Brown XXI wiek Gordon Brown Alistair Darling George Osborne Philip Hammond

p • d • e Premierzy Wielkiej Brytanii Królestwo Wielkiej Brytanii (1707-1800) Robert Walpole (1721-1742) Lord Wilmington (1742-1743) Henry Pelham (1743-1754) Thomas Pelham-Holles (1754-1756) William Cavendish (1756-1757) Książę Newcastle (1757-1762) Lord Bute (1762-1763) George Grenville (1763-1765) Lord Rockingham (1765-1766) Lord Chatham (1766-1768) Książę Grafton (1768-1770) Lord North (1770-1782) Lord Rockingham (1782) Lord Shelburne (1782-1783) Książę Portland(1783) William Pitt Młodszy (1783-1801) Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii (1801-1922) Henry Addington (1801-1804) William Pitt Młodszy (1804-1806) Lord Grenville (1806-1807) Książę Portland (1807-1809) Spencer Perceval (1809-1812) Lord Liverpool (1812-1827) George Canning (1827) Lord Goderich (1827-1828) Książę Wellington(1828-1830) Lord Grey (1830-1834) Lord Melbourne (1834) Książę Wellington (1834) Robert Peel (1834-1835) Lord Melbourne (1835-1841) Robert Peel (1841-1846) John Russell (1846-1852) Lord Derby (1852) Lord Aberdeen (1852-1855) Lord Palmerston (1855-1858) Lord Derby (1858-1859) Lord Palmerston (1859-1865) Lord Russell (1865-1866) Lord Derby (1866-1868) Benjamin Disraeli (1868) William Ewart Gladstone (1868-1874) Lord Beaconsfield (Benjamin Disraeli) (1874-1880) William Ewart Gladstone (1880-1885) Lord Salisbury (1885-1886) William Ewart Gladstone (1886) Lord Salisbury (1886-1892) William Ewart Gladstone (1892-1894) Lord Rosebery (1894-1895) Lord Salisbury (1895-1902) Arthur Balfour (1902-1905) Henry Campbell-Bannerman (1905-1908) Herbert Henry Asquith (1908-1916) David Lloyd George (1916-1922) Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (od 1922) Andrew Bonar Law (1922-1923) Stanley Baldwin (1923-1924) Ramsay MacDonald (1924) Stanley Baldwin (1924-1929) Ramsay MacDonald (1929-1935) Stanley Baldwin (1935-1937) Neville Chamberlain (1937-1940) Winston Churchill (1940-1945) Clement Attlee (1945-1951) Winston Churchill (1951-1955) Anthony Eden (1955-1957) Harold Macmillan (1957-1963) Alec Douglas-Home (1963-1964) Harold Wilson (1964-1970) Edward Heath (1970-1974) Harold Wilson (1974-1976) James Callaghan (1976-1979) Margaret Thatcher (1979-1990) John Major (1990-1997) Tony Blair (1997-2007) Gordon Brown (2007-2010) David Cameron (2010-2016) Theresa May (od 2016)

p • d • e Przewodniczący Izby Gmin XVIII wiek Robert Walpole Samuel Sandys Henry Pelham Thomas Robinson Henry Fox William Pitt Starszy George Grenville Henry Fox George Grenville Henry Seymour Conway Lord North Charles James Fox Thomas Townshend Charles James Fox Lord North William Pitt Młodszy XIX wiek William Pitt Młodszy Henry Addington William Pitt Młodszy Charles James Fox Lord Howick Spencer Perceval Lord Castlereagh George Canning William Huskisson Robert Peel Lord Althorp John Russell Robert Peel John Russell Robert Peel John Russell Benjamin Disraeli John Russell Lord Palmerston Benjamin Disraeli Lord Palmerston William Ewart Gladstone Benjamin Disraeli William Ewart Gladstone Benjamin Disraeli Stafford Northcote William Ewart Gladstone Michael Hicks-Beach William Ewart Gladstone Randolph Churchill William Henry Smith Arthur Balfour William Ewart Gladstone William Vernon Harcourt Arthur Balfour XX wiek Arthur Balfour Henry Campbell-Bannerman Herbert Henry Asquith Andrew Bonar Law Austen Chamberlain Andrew Bonar Law Stanley Baldwin Ramsay MacDonald Stanley Baldwin Ramsay MacDonald Stanley Baldwin Neville Chamberlain Winston Churchill Stafford Cripps Anthony Eden Herbert Morrison James Chuter Ede Harry Crookshank Rab Butler Iain Macleod Selwyn Lloyd Herbert Bowden Richard Crossman Fred Peart William Whitelaw Robert Carr James Prior Edward Short Michael Foot Norman St John-Stevas Francis Pym John Biffen John Wakeham Geoffrey Howe John MacGregor Tony Newton Ann Taylor Margaret Beckett XXI wiek Margaret Beckett Robin Cook John Reid Peter Hain Geoff Hoon Jack Straw Harriet Harman George Young Andrew Lansley William Hague Chris Grayling David Lidington

p • d • e Lordowie Strażnicy Pięciu Portów Henry d'Essex Lord Surrey Lord Kent Geoffrey de Lucy William de Averanch Robert de Ayberville Peter de Rivaux Walerand Teutonicus Bertram de Crioill Henry Hose Lord de Segrove Piotr Sabaudzki Reginald de Cobham Roger Northwode Nicholas de Moels Richard de Grey Hugh Bigod Nicholas de Croill Robert de Walerand Walter de Burgsted Hamo de Crevequer Lord Hereford Lord Lancaster Henry de Sandwich John de Haia Roger de Leybourne Henry de Montfort Matthew de Hastings Edward Plantagenet Matthew de Bezille Stephen de Pencester Lord Burghersh Lord Cobham Lord Badlesmere Hugon Despenser Lord Kent John Peche Lord Basset Lord Burghersh Lord Huntingdon Lord Burghersh Lord March Lord Beauchamp Robert de Herle Lord Spigurnell Richard de Peinbrugge Andrew de Guldeford Lord Lalymer Thomas Reines JKW Lord Cambridge Robert Assheton Simon de Burley Lord Devereux Lord Beaumont JKS Książę Yorku Lord Dorset Thomas Erpynham JKW Książę Walii Lord Arundel JKW Książę Gloucester Lord Saye i Sele Książę Buckingham Lord Rivers Lord Warwick John Scott of Scott’s Hall Philip Fitz Lewes Walter Scott of Scott’s Hall JKW Książę Walii Edward Poyning Lord Bergavenny Edward Guilford Lord Rochford Książę Richmond i Somerset Thomas Cheney Lord Cobham Lord Cobham Lord Northampton Lord Somerset Lord Zouche Książę Buckingham Lord Suffolk Książę Richmond Edward Boys John Boys Algernon Sydney Thomas Kelsey Richard Blake Lord Winchilsea JKW Książę Yorku John Beaumont Lord Romney Jerzy Duński Lord Dorset Książę Ormonde Lord Leicester Książę Dorset Lord Holderness Lord Guilford William Pitt Młodszy Lord Liverpool Książę Wellington Lord Dalhousie Lord Palmerston Lord Granville William Henry Smith Lord Dufferin i Ava Lord Salisbury Lord Curzon JKW Książę Walii Lord Brassey Lord Beauchamp Lord Reading Lord Willingdon Winston Churchill Robert Menzies JKM Królowa Matka Lord Boyce

p • d • e Ministrowie obrony Wielkiej Brytanii Winston Churchill Clement Attlee Albert Alexander Manny Shinwell Winston Churchill Lord Alexander of Tunis Harold Macmillan Selwyn Lloyd Walter Monckton Antony Head Duncan Sandys Harold Watkinson Peter Thorneycroft Denis Healey Lord Carrington Ian Gilmour Roy Mason Frederick Mulley Francis Pym John Nott Michael Heseltine George Younger Tom King Malcolm Rifkind Michael Portillo George Robertson Geoff Hoon John Reid Des Browne John Hutton Bob Ainsworth Liam Fox Philip Hammond Michael Fallon

p • d • e Liderzy Opozycji (Wielka Brytania) Arthur Balfour Joseph Chamberlain Arthur Balfour Andrew Bonar Law Edward Carson Herbert Henry Asquith Donald Maclean Herbert Henry Asquith Ramsay MacDonald Stanley Baldwin Ramsay MacDonald Stanley Baldwin Arthur Henderson George Lansbury Clement Attlee Hastings Lees-Smith Frederick Pethick-Lawrence Arthur Greenwood Clement Attlee Winston Churchill Clement Attlee Hugh Gaitskell George Brown Harold Wilson Alec Douglas-Home Edward Heath Harold Wilson Edward Heath Margaret Thatcher James Callaghan Michael Foot Neil Kinnock John Smith Margaret Beckett Tony Blair John Major William Hague Iain Duncan Smith Michael Howard David Cameron Harriet Harman Ed Miliband

p • d • e Ojcowie Izby (Wielka Brytania) John Fagg Thomas Turgis Christopher Musgrave Thomas Strangeways Richard Onslow Thomas Erle Edward Vaughan Richard Vaughan William Powlett Justinian Isham Charles Turner Roger Bradshaigh Edward Ashe Thomas Cartwright Richard Shuttleworth Philips Gybbon John Rushout William Aislabie Charles FitzRoy-Scudamore Lord Nugent Charles Frederick Welbore Ellis William Drake Philip Stephens Clement Tudway John Aubrey Samuel Smith George Byng Charles Watkin Williams-Wynn George Harcourt Charles Merrik Burrell Henry Lowther Thomas Williams Henry Lowry-Corry George Weld-Forester Christopher Talbot Charles Pelham Villiers John Mowbray William Wither Beach Michael Hicks-Beach George Finch Henry Campbell-Bannerman John Kennaway Thomas Burt Thomas Power O’Connor David Lloyd George Lord Winterton Hugh O’Neill David Grenfell Winston Churchill Rab Butler Robin Turton George Strauss John Parker James Callaghan Bernard Braine Edward Heath Thomas Dalyell Alan Williams Peter Tapsell

p • d • e Liderzy brytyjskiej Partii Konserwatywnej W Izbie Lordów Książę Wellington Lord Derby Lord Malmesbury Lord Cairns Książę Richmond Lord Beaconsfield Lord Salisbury Książę Devonshire Lord Lansdowne Lord Curzon Lord Salisbury Lord Hailsham Lord Londonderry Lord Halifax Lord Stanhope Lord Caldecote Lord Halifax Lord Lloyd Lord Moyne Lord Salisbury Lord Home Lord Hailsham Lord Carrington Lord Jellicoe Lord Windlesham Lord Carrington Lord Soames Lady Young Lord Whitelaw Lord Belstead Lord Waddington Lord Wakeham Lord Cranborne Lord Strathclyde W Izbie Gmin Robert Peel George Bentinck Lord Granby Benjamin Disraeli John Herries Stafford Northcote Michael Hicks-Beach Randolph Churchill William Henry Smith Arthur Balfour Andrew Bonar Law Austen Chamberlain Andrew Bonar Law Stanley Baldwin Neville Chamberlain Winston Churchill Anthony Eden Harold Macmillan Alec Douglas-Home Edward Heath Margaret Thatcher John Major William Hague Iain Duncan Smith Michael Howard David Cameron Theresa May

p • d • e Pierwszy gabinet Herberta Henry’ego Asquitha, 1908-1915 W dniu powstania Herbert Henry Asquith Augustine Birrell John Burns Sydney Buxton Lord Carrington Winston Churchill Lord Crewe Herbert Gladstone Edward Grey Richard Haldane Lewis Harcourt David Lloyd George Lord Loreburn Reginald McKenna Lord Morley Lord Pentland Lord Ripon Walter Runciman Lord Tweedmouth Lord Wolverhampton Późniejsi członkowie gabinetu Lord Beauchamp Lord Emmott Lord Fitzmaurice Charles Hobhouse Rufus Isaacs Lord Kitchener Lord Lucas Charles Masterman Edwin Samuel Montagu Joseph Pease Herbert Samuel John Simon John Seely Thomas McKinnon Wood

p • d • e Drugi gabinet Herberta Henry’ego Asquitha, 1915-1916 W dniu powstania Herbert Henry Asquith Arthur Balfour Augustine Birrell Andrew Bonar Law Lord Buckmaster Edward Carson Robert Cecil Austen Chamberlain Winston Churchill Lord Crewe Lord Curzon Edward Grey Lewis Harcourt Arthur Henderson Lord Kitchener Lord Lansdowne David Lloyd George Walter Long Reginald McKenna Walter Runciman Lord Selborne John Simon Thomas McKinnon Wood Późniejsi członkowie gabinetu Lord Crawford Henry Duke Edwin Samuel Montagu Herbert Samuel Frederick Smith Harold Tennant

p • d • e Drugi gabinet Davida Lloyda George’a, 1919-1922 W dniu powstania Christopher Addison Arthur Balfour George Nicoll Barnes Lord Birkenhead Andrew Bonar Law Austen Chamberlain Winston Churchill Lord Curzon Herbert Fisher Lord French Eric Geddes Robert Horne Lord Inverforth David Lloyd George Walter Long Ian Macpherson Lord Milner Edwin Samuel Montagu Robert Munro Rowland Prothero Edward Shortt Albert Stanley Późniejsi członkowie gabinetu Stanley Baldwin Lord Crawford Auckland Geddes Hamar Greenwood Arthur Griffith-Boscawen Gordon Hewart Lord Lee of Fareham Thomas Macnamara Alfred Mond Lord Peel Laming Worthington-Evans

p • d • e Drugi gabinet Stanleya Baldwina, 1924-1929 W dniu powstania Leo Amery Stanley Baldwin Lord Birkenhead William Bridgeman Lord Cave Lord Cecil of Chelwood Austen Chamberlain Neville Chamberlain Winston Churchill Philip Cunliffe-Lister Lord Curzon John Gilmour Samuel Hoare Douglas Hogg William Joynson-Hicks Lord Peel Eustace Percy Lord Salisbury Arthur Steel-Maitland Edward Wood Laming Worthington-Evans Późniejsi członkowie gabinetu Lord Balfour Lord Cushendun Walter Guinness Lord Londonderry

p • d • e Pierwszy gabinet Winstona Churchilla, 1940-1945 W dniu powstania Clement Attlee Neville Chamberlain Winston Churchill Arthur Greenwood Lord Halifax Późniejsi członkowie gabinetu John Anderson Lord Beaverbrook Ernest Bevin Richard Casey Stafford Cripps Anthony Eden Oliver Lyttelton Herbert Morrison Lord Moyne Kingsley Wood Lord Woolton

p • d • e Drugi gabinet Winstona Churchilla, 1945 W dniu powstania Leo Amery John Anderson Lord Beaverbrook Brendan Bracken Rab Butler Winston Churchill Lord Cranborne Anthony Eden P.J. Grigg Robert Hudson Oliver Lyttelton Harold Macmillan Lord Rosebery Donald Somervell Oliver Stanley Lord Woolton

p • d • e Trzeci gabinet Winstona Churchilla, 1951-1955 W dniu powstania Rab Butler Lord Cherwell Winston Churchill Harry Crookshank Anthony Eden Lord Ismay Lord Leathers Oliver Lyttelton Harold Macmillan David Maxwell Fyfe Walter Monckton Lord Salisbury Lord Simonds James Stuart Peter Thorneycroft Lord Woolton Późniejsi członkowie gabinetu Lord Alexander of Tunis Thomas Dugdale David Eccles Derick Heathcoat-Amory Florence Horsbrugh Alan Lennox-Boyd Gwilym Lloyd George Osbert Peake Duncan Sandys Lord Swinton

p • d • e Ojcowie integracji europejskiej Konrad Adenauer Joseph Bech Johan Willem Beyen Winston Churchill Alcide De Gasperi Walter Hallstein Sicco Mansholt Jean Monnet Robert Schuman Paul-Henri Spaak Altiero Spinelli

p • d • e Laureaci nagrody Karola Wielkiego 1950: Richard Coudenhove-Kalergi 1951: Hendrik Brugmans 1952: Alcide De Gasperi 1953: Jean Monnet 1954: Konrad Adenauer 1955: Winston Churchill 1957: Paul-Henri Spaak 1958: Robert Schuman 1959: George Marshall 1960: Joseph Bech 1961: Walter Hallstein 1963: Edward Richard George Heath 1964: Antonio Segni 1966: Jens Otto Krag 1967: Joseph Luns 1969: Komisja Europejska 1970: François Seydoux de Clausonne 1972: Roy Jenkins 1973: Salvador de Madariaga 1976: Leo Tindemans 1977: Walter Scheel 1978: Konstandinos Karamanlis 1979: Emilio Colombo 1981: Simone Veil 1984: Karl Carstens 1987: Henry Kissinger 1988: Helmut Kohl, François Mitterrand 1989: Roger z Taizé 1990: Gyula Horn 1991: Václav Havel 1992: Jacques Delors 1993: Felipe González 1994: Gro Harlem Brundtland 1995: Franz Vranitzky 1996: Beatrycze 1997: Roman Herzog 1998: Bronisław Geremek 1999: Tony Blair 2000: Bill Clinton 2001: György Konrád 2002: Euro 2003: Valéry Giscard d’Estaing 2004: Pat Cox, Jan Paweł II 2005: Carlo Azeglio Ciampi 2006: Jean-Claude Juncker 2007: Javier Solana 2008: Angela Merkel 2009: Andrea Riccardi 2010: Donald Tusk 2011: Jean-Claude Trichet 2012: Wolfgang Schäuble 2013: Dalia Grybauskaitė 2014: Herman Van Rompuy 2015: Martin Schulz 2016: Franciszek 2017: Timothy Garton Ash 2018: Emmanuel Macron