Egftnjytyk

Qhiswa Simi / Runa Simi (Quechua)
Obszar	Andy (Argentyna, Brazylia, Boliwia, Chile, Ekwador, Kolumbia, Peru)
Liczba mówiących	11 milionów
Klasyfikacja genetyczna	języki keczua *język keczua
Pismo/alfabet	łacińskie
Status oficjalny
język urzędowy	Boliwia, Kolumbia, Peru
Regulowany przez	Academia Mayor de la Lengua Quechua
Kody języka
Kod ISO 639-1↗, ISO 639-1	qu
Kod ISO 639-2↗, ISO 639-2	que
Kod ISO 639-3↗	que
ISO 639-5↗	qwe
IETF	qu
Glottolog	quec1387
GOST 7.75–97	кеч 300
SIL	QUE
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku keczua
Słownik języka keczua w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język keczua, kiczua (runa simi – „język ludzi”; hiszp. quechua) – język z rodziny keczua, którym posługują się Indianie Keczua. Był językiem urzędowym imperium inkaskiego aż do jego upadku, a po konkwiście do jego rozpowszechnienia przyczynili się misjonarze, przyjmując go za oficjalny język ewangelizacji (język misyjny). Obecnie językiem keczua posługuje się ok. 11 mln osób, głównie w Andach, od Argentyny, przez Ekwador po Kolumbię, a w Peru oraz Boliwii jest jednym z języków urzędowych (obok hiszpańskiego). Z języka keczua wywodzą się takie polskie wyrazy, jak inka, lama, puma, kauczuk, kondor czy guano.

Dialekty |

Keczua jest językiem niezwykle zróżnicowanym dialektalnie. Wyróżnia się 44 często wzajemnie niezrozumiałe odmiany^[1], wobec czego niektórzy badacze mówią raczej o rodzinie języków keczuańskich, bądź o tzw. makrojęzyku keczua. Największym prestiżem cieszy się odmiana z Cuzco, używana również jako lingua franca na terenach od jeziora Titicaca do Ayacucho^[2].

Dialekty języka keczua

Alfabet |

Do zapisu keczua stosuje się alfabet łaciński. Alfabet keczua składa się z następujących znaków: a, ch, chh, ch', h, i, k, kh, k', l, ll, m, n, ñ, p, ph, p', q, qh, q', r, s, t, th, t', u, w, y.

Fonetyka |

Spółgłoski |

Samogłoski |

Język keczua ma trzy samogłoski: /a/, /i/, /u/. Po spółgłosce języczkowej /i/ i /u/ brzmią jak [e] i [o]. Akcent zawsze pada na przedostatnią sylabę wyrazu. Nie ma tonów ani iloczasu.

Gramatyka |

Keczua jest bardzo regularnym językiem aglutynacyjnym. Typowy szyk wyrazów w zdaniu to SOV. Szczególną cechą gramatyczną jest dwuosobowa odmiana czasownika (zgodność czasownika z podmiotem i jednocześnie z dopełnieniem). Język keczua także gramatycznie oddaje przekonanie nadawcy o prawdziwości stwierdzenia (ang. evidentiality). Osobne przyrostki gramatyczne wskazują, kto odniesie korzyść z danej akcji i stosunek nadawcy na temat akcji.

Poszczególne sufiksy są „przylepiane” (łac. agglutinare) do wyrazu, precyzując w ten sposób znaczenie. Przykład:

• 
  wasi – dom


• 
  wasi-yki – twój dom


• 
  wasiyki-kuna – twoje domy


• 
  wasiykikuna-manta – z twoich domów

Rzeczownik |

Rzeczowniki są nieodmienne, funkcje gramatyczne zaznaczane są przez szereg dodawanych doń przyrostków:

• 
  llaqta – miasto


• 
  llaqtata – do miasta


• 
  llaqtamanta – z miasta


• 
  llaqtapi – w mieście


• 
  llaqtakama – aż do miasta

Przymiotnik |

Przymiotniki są nieodmienne

• 
  hatun wasi – duży dom


• 
  hatun wasikuna – duże domy

Czasownik |

Czasowniki odmieniają się przez osoby, czasy i tryby za pomocą licznych specjalnych przyrostków, które bliżej charakteryzują określany wyraz – mają znaczenie np. wątpiące, potwierdzające itd. Nie ma czasowników nieregularnych^[3].

Przykład odmiany czasownika rimay (mówić) w czasie teraźniejszym:

• 
  noqa rima-ni – mówię


• 
  qan rima-nki – mówisz


• 
  pay rima-n – on/ona mówi


• 
  noqayku rima-yku – mówimy (tzw. my ekskluzywne, nieobejmujące rozmówcy)


• 
  noqanchis rima-nchis – mówimy (my inkluzywne, obejmujące także rozmówców)


• 
  qanhuna rima-nkichis – mówicie


• 
  paykuna rima-nku – mówią

Czas przeszły tworzy się poprzez dodanie -ra- pomiędzy temat a końcówką: rima-ra-ni, rima-ra-nki itd.

Przeczenie tworzy się za pomocą podwójnej partykuły mana … chu np. mana riman-chu (on nie mówi).

Inne często używane sufiksy |

• 
  -chi- – znaczenie kauzatywne, np. qhaway – patrzeć, qhawa-chi-y – pokazać;


• 
  -yoq – „z” np. lichi-yoq – z mlekiem


• 
  -cha – zdrobnienie np. wasi-cha – domek


• 
  -lla – „tylko” np. noqa-lla – tylko ja

Słownictwo |

Zasób leksykalny języka keczua opiera się na słownictwie lokalnym, istnieje również pewna ilość zapożyczeń z języka hiszpańskiego np. sirwisa – piwo, mediko – lekarz, turu – byk itd. Większość użytkowników jest dwujęzyczna, i również w peruwiańskiej odmianie języka hiszpańskiego istnieje wiele słów przejętych z keczua, np. papa ziemniaki itd.

Przypisy |

Bibliografia |

• 
  Monografia keczua, perskiego, portugalskiego i rumuńskiego, pod red. Adama Weinsberga. – Warszawa : Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1987. ​ISBN 83-230-0476-5​ ss. 13–37.


• RonalR. Wright RonalR., Quechua Phrasebook, Lonely Planet Publications, 1989, ISBN 0-86442-039-0 .

Linki zewnętrzne |

• Polska strona o języku keczua


• 
  Gramatyka języka keczua (ang.)
  


• Klasyfikacja języków keczuańskich na portalu Ethnologue


• Minirozmówki