Egftnjytyk

; ;	; Русиньскый язык;
	; Русиньскый язык;
Obszar;	; Ukraina, Słowacja, Polska, Serbia, Rumunia, Węgry, USA Kanada i inne;
Liczba mówiących;	636 230;
; Klasyfikacja genetyczna;	; Języki indoeuropejskie; ; Języki słowiańskie; ; Wschodniosłowiańskie; ; Język staroruski; ; Język ruski; Język rusiński; ; ; ; ; ; ; ; ; ;
; Pismo/alfabet;	; alfabet ukraiński;
Status oficjalny;
; język urzędowy;	; Wojwodina (Serbia), oficjalnie uznany język mniejszości: Polska, Słowacja, Ukraina;
; UNESCO;	2 wrażliwy↗;
Kody języka;
Kod ISO 639-3↗;	rue;
; IETF;	rue;
Glottolog;	; rusy1239;
; Ethnologue;	; rue;
; SIL;	RUE;
	Występowanie;
	; ; ; ;
	W Wikipedii;
	Zobacz też: język, języki świata; ;
	; Wikipedia w języku rusińskim;
	; Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.;

Język rusiński (w Polsce posiadający nazwę urzędową język łemkowski; zwany również łemkowsko-rusińskim, rusińsko-łemkowskim, karpatorusińskim, baczwańsko-rusnackim) – język słowiański, używany przez Rusinów (nazywających siebie Rusnakami). Posiada kilka odmian (dialektów). Posługują się nim Rusini mieszkający na Zakarpaciu (Ukraina), we wschodniej Słowacji, w Polsce (Łemkowie i Bojkowie), Rumunii i na Węgrzech oraz Rusnacy (Rusini Panońscy) w Wojwodinie (Serbia) i Chorwacji^[2]. Dobrze skodyfikowany jest tylko w byłej Jugosławii.

Klasyfikacja języka rusińskiego jest w niespotykanie silnym stopniu uwikłana w problematykę polityczną. Sami użytkownicy są podzieleni w kwestii tożsamości etnicznej – niektórzy uważają się za Ukraińców, a swój język za dialekt języka ukraińskiego, inni podkreślają własną odrębność.

W serbskiej Wojwodinie język rusiński ma status języka urzędowego, natomiast w Polsce і na Słowacji posiada status języka mniejszościowego. Zapisywany jest cyrylicą.

W gwarach języka rusińskiego można znaleźć wiele słów pochodzenia wołoskiego, które do dziś występują w języku rumuńskim, ale jest też bardzo wiele wpływów polskich, słowackich, a nawet węgierskich.

Dialekty rusińskie zalicza się do grupy języków wschodniosłowiańskich. Te używane w Polsce, na Słowacji i w Wojwodinie przejawiają jednak pewne cechy języków zachodniosłowiańskich, a dokładniej cechy wspólne z językiem polskim, wschodnimi dialektami słowackimi i językiem serbsko-chorwackim, np. stały akcent wyrazowy na przedostatniej sylabie oraz formy czasu przeszłego, złożone z imiesłowu zakończonego na -l i krótkiej formy czasownika być:

rusiński (gwara łemkowska)	znal jem
rusiński (Wojwodina)	znal som
czeski	znal jsem
słowacki	poznal som
serbski	znao sam
ukraiński	ja znaw
polski	znałem

Spis treści

1 Najwyraźniejsze cechy językowe

2 Fonetyka
- 2.1 Samogłoski
- 2.2 Spółgłoski

3 Przykład

4 Alfabet

5 Media

6 Zobacz też

7 Przypisy

8 Bibliografia

9 Linki zewnętrzne

Najwyraźniejsze cechy językowe |

Dwujęzyczna polsko-rusińska tablica drogowa

Dwujęzyczna słowacko-rusińska tablica drogowa

pełnogłos,

przejścia *dj > dž, *tj > č,

końcówka trzeciej osoby liczby mnogiej ť (na przykład nesuť),

imiesłowy na -čyj/-čij (na przykład spivajučij),

typ czasu przeszłego robił jem tam cilyj den,

akcent na przedostatniej sylabie,

końcówka mianownika przymiotników liczby mnogiej -y (stary baby),

końcówka narzędnika żeńskich rzeczowników -om (s tom dobrom susidkom),

końcówka dopełniacza żeńskich przymiotników -oj(i) (staroj baby, šumnoji ďivky),

końcówka bezokolicznika -ty,

dwie formy czasu przyszłego (budu robyty/robyl),

palatalizacja k, g, h, ch typu borsug-borsudzy,

enklityczne formy zaimków osobowych mi, ťi, si, mu, ji, ňa, ťa, sa/sja, ho, ju/jej (na przykład pryšol gu mi),

ściągnięte końcówki przymiotników,

końcówka pierwszej osoby liczby mnogiej -me,

palatalizacja s, z przed kontynuantami ě, ę,

depalatalizacja miękkich d, t, n (na przykład pjat, ked, den),

partykuła pytająca ci,

czasownik przeczący nyt/ńit,

dwojaki tryb przypuszczający bym/by jem.

Fonetyka |

Samogłoski |

Samogłoski^[3]
	Przednie	Centralne	Tylne
Przymknięte	i		ɯ•u
Prawie przymknięta	ɪ
Półotwarte	ɛ		ɔ
Otwarte		ä

Przykłady samogłosek
Samogłoska	Przykład słowa
i	ігла
ɪ	ти
ɯ	хыжа
u	угель
ɛ	екран
ɔ	буков
ä	дора

/и/ jest w rzeczywistości samogłoską prawie przymkniętą przednią scentralizowana niezaokrągloną,

Prejotowane е i о (odpowiednio є i ё) w niektórych dialektach mogą brzmieć jak [jo] i [je] zamiast [jɔ] i [jɛ],

Prejotowane і,и oraz ы przybierają jedną postać ї wymawianą [ji],

Prejotowane samogłoski (я,ї,ю,є,ё) na początku słowa, po samogłoskach i znakakach (ь,ъ) brzmią jak /ja,ji,ju,je,jo/, zaś po spółgłoskach brzmią jak odpowiednia samogłogoska niejotowana poprzedzona palatalizowaną spółgłoską.

Spółgłoski |

Spółgłoski^[3]
	Dwuwargowe		Wargowo- zębowe		Zębowe		Dziąsłowe		Zadziąsłowe		Podniebienne	Miękko- podniebienne		Krtaniowe
	Niezmiękczone	Zmiękczone	Niezmiękczone	Zmiękczone	Niezmiękczone	Zmiękczone	Niezmiękczone	Zmiękczone	Niezmiękczone	Zmiękczone		Niezmiękczone	Zmiękczone	Niezmiękczone	Zmiękczone
Zwarte	p b	pʲ bʲ			t̪ d̪	t̪ʲ^[4]d̪ʲ^[5]					c^[4]ɟ^[5]	k ɡ
Zwarto- szczelinowe					t̪͡s̪ d̪͡z̪	t̪͡s̪ʲ^[6] d̪͡z̪ʲ^[7]	t͡ʃ d͡ʒ				t͡ɕ^[6]d͡ʑ^[7]
Szczelinowe			f v^[8]	fʲ vʲ	s̪ z̪	s̪ʲ z̪ʲ			ʃ ʒ			x		ɦ
Nosowe	m	mʲ			n̪	n̪ʲ^[9]					ɲ^[9]
Półotwarte											j	w^[8]
Drżące							r	rʲ
Boczne							l	lʲ

Miękkie spółgłoski (ть,дь,сь,зь,ць,дзь,нь) mogą tracić palatalizację w wygłosie słowa w niektórych dialektach.

Przykład |

Жывот є період міджі народжінём (напр. оплоднїнём яєчка) і смертёв орґанізму.

Жывот є тыж процес: котрого частёв суть жывы бытя (орґанізмы). Частина планеты Земли, де ся находять жывы орґанізмы ся зове біосфера. Жывотны процесы жывых орґанізмув а вшытко што з нима звязане дослїджує наукова область біолоґія.

Żywot je period midżi narodżiniom (napr. opłodniniom jajeczka) i smertią organizmu.

Żywot je tyż proces: kotroho czastią suť żywy bytia (organizmy). Czastyna płanety Zemli, de sia nachodiať żywy organizmy sia zowe biosfera. Żywotny procesy żywych organizmów a wszytko szto z nyma zwiazane doslïdżuje naukowa obłasť biologia.

Alfabet |

Litery języków rusińskich
Łemkowski^[10]	Rusiński Słowacji^[11]^[12]	Rusiński Wojwodiny^[13]	transkrypcja łacińska^[14]^[15]
А а	А а	А а	a
Б б	Б б	Б б	b
В в	В в	В в	w
Г г	Г г	Г г	h
Ґ ґ	Ґ ґ	Ґ ґ	g
Д д	Д д	Д д	d
Е е	Е е	Е е	e
Є є	Є є	Є є	je
–	Ё ё	–	e
Ж ж	Ж ж	Ж ж	ż
З з	З з	З з	z
І і	І і	–	i
–	Ї ї	Ї ї	ji
И и	И и	И и	y
Ы ы	Ы ы	–	y
Й й	Й й	Й й	j
К к	К к	К к	k
Л л	Л л	Л л	ł
М м	М м	М м	m
Н н	Н н	Н н	n
О о	О о	О о	o
П п	П п	П п	p
Р р	Р р	Р р	r
С с	С с	С с	s
Т т	Т т	Т т	t
У у	У у	У у	u
Ф ф	Ф ф	Ф ф	f
Х х	Х х	Х х	ch
Ц ц	Ц ц	Ц ц	c
Ч ч	Ч ч	Ч ч	cz
Ш ш	Ш ш	Ш ш	sz
Щ щ	Щ щ	Щ щ	szcz
Ю ю	Ю ю	Ю ю	ju
Я я	Я я	Я я	ja
Ь ь	Ь ь	Ь ь	"miękki znak"
Ъ ъ	Ъ ъ	–	"twardy znak"

Media |

Od 2011 roku w internecie, a od 2016, w Gorlicach oraz Polkowicach na paśmie FM nadaje Radio LEM.FM, regularnie emitujące audycje w języku rusińskim.

Zobacz też |

język ukraiński

języki słowiańskie

Rusini

Rusini karpaccy

Łemkowie

Bojkowie

Huculi

Rusini Panońscy

Wojwodina

Łemkowszczyzna

Przypisy |

↑ Ethnologue report for language code: rue

↑ Majewicz, Alfred F., Języki świata i ich klasyfikacja str. 36

↑ ^a^b Dmytryj Vyslockyj: Карпаторусский букварь. 1931.

↑ ^a^b /t̪ʲ/ i /c/ zapisywane są jednym dwuznakiem ть i są allofonami jednego fonemu. Ich realizacja zależy przede wszystkim od dialektu.

↑ ^a^b /d̪ʲ/ i /ɟ/ zapisywane są jednym dwuznakiem дь i są allofonami jednego fonemu. Ich realizacja zależy przede wszystkim od dialektu.

↑ ^a^b /t̪͡s̪ʲ/ i /t͡ɕ/ zapisywane są jednym dwuznakiem ць i są allofonami jednego fonemu. Ich realizacja zależy przede wszystkim od dialektu.

↑ ^a^b /d̪͡z̪ʲ/ i /d͡ʑ/ zapisywane są jednym trójznakiem дзь i są allofonami jednego fonemu. Ich realizacja zależy przede wszystkim od dialektu.

↑ ^a^b /v/ i /w/ zapisywane są jedną literą в i są allofonami jednego fonemu. Ich realizacja zależy przede wszystkim od dialektu.

↑ ^a^b /n̪ʲ/ i /ɲ/ zapisywane są jednym dwuznakiem нь i są allofonami jednego fonemu. Ich realizacja zależy przede wszystkim od dialektu.

↑ Курс Лемкiвского Языка, Лемківскы буквы і іх назвы

↑ Василь Ябур, Анна Плїшкова „Русиньскый язык у зеркалї новых правил про основны і середнї школы з навчанём русиньского языка”, Русин і Народны новинкы, Пряшів 2005

↑ Анна Плїшкова, Кветослава Копорова: Русиньскый язык про зачаточників. Пряшів: Словеньска асоціація русиньскых орґанізацій – Русин і Народны новинкы, 2011, s. 7. ISBN 978-80-89441-17-4.

↑ Transliteration of Rusyn, Rusyn: Vojvodinian Rusyn

↑ Kurs języka łemkowskiego

↑ Kurz rusínskeho jazyka

Bibliografia |

Encyklopedia Powszechna PWN

Majewicz, Alfred F., Języki świata i ich klasyfikacja, PWN, Warszawa, 1989, ISBN 83-01-08163-5

Linki zewnętrzne |

Dane Ethnologue dla języka rusińskiego

Lemkowyna

[1] Ethnologue report for language code: rue

[2] Majewicz, Alfred F., Języki świata i ich klasyfikacja str. 36

[dvyslockyj-3] Dmytryj Vyslockyj: Карпаторусский букварь. 1931.

[tj-4] /t̪ʲ/ i /c/ zapisywane są jednym dwuznakiem ть i są allofonami jednego fonemu. Ich realizacja zależy przede wszystkim od dialektu.

[dj-5] /d̪ʲ/ i /ɟ/ zapisywane są jednym dwuznakiem дь i są allofonami jednego fonemu. Ich realizacja zależy przede wszystkim od dialektu.

[ć-6] /t̪͡s̪ʲ/ i /t͡ɕ/ zapisywane są jednym dwuznakiem ць i są allofonami jednego fonemu. Ich realizacja zależy przede wszystkim od dialektu.

[dź-7] /d̪͡z̪ʲ/ i /d͡ʑ/ zapisywane są jednym trójznakiem дзь i są allofonami jednego fonemu. Ich realizacja zależy przede wszystkim od dialektu.

[b-8] /v/ i /w/ zapisywane są jedną literą в i są allofonami jednego fonemu. Ich realizacja zależy przede wszystkim od dialektu.

[ń-9] /n̪ʲ/ i /ɲ/ zapisywane są jednym dwuznakiem нь i są allofonami jednego fonemu. Ich realizacja zależy przede wszystkim od dialektu.

[10] Курс Лемкiвского Языка, Лемківскы буквы і іх назвы

[11] Василь Ябур, Анна Плїшкова „Русиньскый язык у зеркалї новых правил про основны і середнї школы з навчанём русиньского языка”, Русин і Народны новинкы, Пряшів 2005

[12] Анна Плїшкова, Кветослава Копорова: Русиньскый язык про зачаточників. Пряшів: Словеньска асоціація русиньскых орґанізацій – Русин і Народны новинкы, 2011, s. 7. ISBN 978-80-89441-17-4.

[13] Transliteration of Rusyn, Rusyn: Vojvodinian Rusyn

[14] Kurs języka łemkowskiego

[15] Kurz rusínskeho jazyka

[16] Język prasłowiański nie jest językiem słowiańskim, lecz przodkiem wszystkich języków słowiańskich

搜尋此網誌