Egftnjytyk

Michaił Michajłowicz Bachtin
Michaił Bachtin (1920)
Data i miejsce urodzenia	17 listopada 1895 Orzeł
Data i miejsce śmierci	7 marca 1975 Moskwa
Zawód, zajęcie	literaturoznawca
Narodowość	rosyjska
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Michaił Michajłowicz Bachtin (ur. 5 listopada^?/17 listopada 1895 w Orle, zm. 7 marca 1975 w Moskwie) – literaturoznawca rosyjski.

Zajmował się teorią literatury, krytyką literacką, historią i teorią kultury.

Koncepcje literaturoznawcze |

Jest autorem koncepcji rozwoju czasu i czasoprzestrzeni (chronotop) w kulturze (przedstawionej na przykładach literackich), teorii folkloru średniowiecza skonstruowanej na dziele François Rabelais’go, teorii wielogłosowości powieści nowożytnej, do której przywiodła go analiza twórczości Dostojewskiego.

Pojęcia literaturoznawcze wprowadzone przez Bachtina^[1][2]:

• 
  Polifoniczność (wielogłosowość) w powieści polega na umożliwieniu postaciom artykułowania swych poglądów, bez autorskiego komentowania czy faworyzowania któregoś z bohaterów. Głos to inaczej światopogląd danego podmiotu. W powieści polifonicznej te różne sposoby myślenia o świecie istnieją jedne obok drugich, polemizują (z gr. polemos – wojna) ze sobą, odnoszą się do siebie i – co ważne – nie są podporządkowane nadrzędnej świadomości autora. Przeciwieństwem powieści polifonicznej jest np. powieść tendencyjna.


• 
  Dialogiczność to główny mechanizm procesu historycznoliterackiego. Bachtin uważał, że słowo (rozumiane szeroko, niekoniecznie jako pojedynczy wyraz) nigdy nie istnieje w izolacji, zawsze odnosi się do kontekstów, w których wcześniej było używane oraz do innych słów. Każdy utwór w jakiś sposób nawiązuje do poprzednich tekstów, można go traktować jako odpowiedź (replikę) na wcześniejsze głosy. Literaturę można więc sobie wyobrażać jako wielką księgę, każdy kolejny utwór byłby dopisaniem kolejnej strony nawiązującej w pewien sposób do poprzednich.


• Karnawalizacja


• 
  Cudze słowo (ros. czużoje słowo) – każde słowo (wypowiedź) „nie moje”, wypowiedziane przez kogoś innego, w innym języku, które zmusza mnie do zajęcia wobec niego pozycji. „Żyję w świecie cudzych słów. Całe moje życie polega na orientowaniu się pośród nich, reagowaniu na nie. „Cudze słowa” stanowią „pierwotny fakt świadomości i życia człowieka”. Oznacza to, że mówiący człowiek musi interpretować nieustannie to, co nie należy do niego, i w ten sposób określać własną tożsamość. Spotkanie człowieka z cudzym słowem powinno być prawdziwym przedmiotem nauk humanistycznych. Ale cudze słowo to także sfera nieusuwalnych mediacji między danym słowem a przedmiotem, który został już omówiony przez innych. Oznacza to, że żaden przedmiot, w momencie, w którym zaczyna o nim pisać pisarz, nie jest „neutralny” i „naturalny”, lecz już omówiony przez innych. Podobnie rozumował Roland Barthes, wprowadzając w S/Z kategorię déjà dit, „już powiedzianego”, na tle którego pojawia się każda wypowiedź. Kategoria ta przypomina także fenomenologiczne (i hermeneutyczne) pojęcie horyzontu, zakreślającego granice rozumienia (Bachtin sam używał kategorii „horyzontu”, ale także wywodzącej się z filozofii postkantowskiej kategorii „tła apercepcyjnego”).

Wybrane prace |

• 
  Problemy literatury i estetyki, przeł. Wincenty Grajewski, Warszawa 1982
  
  • W tej książce m.in.:
    
    
    
    • 
      Epos i powieść (o metodologii badań nad powieścią);
    
    
    • 
      Formy czasu i czasoprzestrzeni w powieści;
    
    
    • 
      Z prehistorii słowa powieściowego;
    
    
    • 
      Rabelais i Gogol (sztuka słowa i ludowa kultura śmiechu).
    
    
    
    
  
  


• 
  Problemy poetyki Dostojewskiego, przeł. Natalia Modzelewska, Warszawa 1970


• 
  Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa Średniowiecza i Renesansu, przeł. Anna i Andrzej Goreniowie, Kraków 1975

Zobacz też |

• Karnawalizacja

Przypisy |