Egftnjytyk

Zobacz też: inne znaczenia.

Grecka litera Psi jest symbolem psychologii

Psychologia (od stgr. ψυχή Psyche = dusza, i λόγος logos = słowo, myśl, rozumowanie) – nauka badająca mechanizmy i prawa rządzące psychiką oraz zachowaniami człowieka. Psychologia bada również wpływ zjawisk psychicznych na interakcje międzyludzkie oraz interakcję z otoczeniem. Psychologia jako nauka dotyczy ludzi, ale mówi się również o psychologii zwierząt (czyli zoopsychologii), chociaż zachowaniem się zwierząt zajmuje się także dziedzina biologii – etologia.

Psychologia a inne nauki |

Nauki, z których czerpie psychologia, to głównie socjologia, antropologia, filozofia i biologia, dzięki wypracowaniu własnych metod eksperymentalnych psychologia jest nauką samodzielną. Psychologia bywa jednak zaliczana do nauk społecznych, a także humanistycznych. Ostatnio^[kiedy?] jest także zaliczana do nauk behawioralnych (nauk o zachowaniu) razem z socjologią, etologią, biologią behawioralną, antropologią kulturową, kryminologią, niektórymi działami medycyny (psychiatrią, medycyną behawioralną).

Dziedziny |

Psychologia akademicka zajmuje się m.in.:

• 
  procesami poznawczymi – postrzeganiem, myśleniem, wyobrażaniem, pamięcią (psychologia poznawcza);


• nabywaniem mowy i powiązaniem jej z pozostałymi procesami psychicznymi (psycholingwistyka);


• rozwojem i zmianami mechanizmów psychicznych (psychologia rozwoju człowieka);


• 
  emocjami, procesami motywacji, stałymi cechami psychicznymi (psychologia osobowości i psychologia pozytywna);


• postrzeganiem osób i psychicznymi aspektami interakcji między ludźmi (psychologia społeczna) oraz komunikacją między nimi (negocjacje, mediacje);


• związkiem procesów psychicznych i funkcjonowaniem centralnego układu nerwowego (neuropsychologia), fizjologicznym podłożem procesów psychicznych (psychofizjologia), ewolucyjnymi aspektami mechanizmów psychicznych (psychologia ewolucyjna);


• psychologicznymi aspektami religii, twórczości naukowej i artystycznej oraz innych obszarów funkcjonowania człowieka;


• zaburzeniami osobowości (patopsychologia).

Psychologia stosowana zajmuje się zastosowaniem wiedzy psychologicznej w:

• zaburzeniach procesów psychicznych (psychopatologia), ich diagnozowaniu i leczeniu (psychologia kliniczna) – pokrewną dziedziną medycyny jest psychiatria,


• diagnozie i rehabilitacji osób z uszkodzeniami centralnego układu nerwowego (neuropsychologia),


• korygowaniu zaburzeń relacji społecznych w związkach partnerskich i rodzinie (psychoterapia, psychologia małżeństwa i rodziny),


• psychicznych uwarunkowaniach chorób somatycznych, promocji zdrowia i działań praktycznych na terenie medycyny (psychologia zdrowia),


• wymiarze sprawiedliwości (psychologia sądowa),


• problemach szkolno-wychowawczych, funkcjonowaniu instytucji szkolnych i wychowawczych (psychologia wychowawcza),


• organizacjach (psychologia organizacji) i przedsiębiorstwach (psychologia pracy),


• zachowaniach ekonomicznych ludzi (psychologia ekonomiczna),


• w wojsku, sporcie, wyznaniach i w wielu innych obszarach.

Dziedzina psychologii na pograniczu statystyki zajmująca się konstrukcją testów psychologicznych to psychometria. Obecnie coraz lepsze rezultaty daje łączenie psychologii z neurobiologią (zob. także kognitywistyka).

Pochodzenie nazwy |

Termin psychologia pochodzi z języka greckiego i dosłownie oznacza „naukę o duszy”. Nazwa ta jednak nie była znana ani używana przez starożytnych greków (stosowano wtedy gr. zwrot περι ψυχης). Nazwa „psychologia” została sztucznie utworzona dopiero w XVI wieku. Wilhelm Volkmann stwierdził, że po raz pierwszy zastosował ją Melanchton, jednak w 1987 roku André Lalande po przestudiowaniu dzieł Melanchtona stwierdza, że nazwa „psychologia” nie została tam użyta ani razu. Przyczyną tej pomyłki popełnionej przez Volkmanna było dziewiętnastowieczne wydanie dzieł Melanchtona, w którym Cardus G. Bretschneider w słowie wstępnym napisał: „Ta księga Melanchtona, pierwszego pośród znanych Niemców, traktuje o psychologii „. Tak więc słowo psychologia nie zostało użyte przez Melanchtona, ale przez dziewiętnastowiecznego redaktora jego dzieł.

Słowo „psychologia” po raz pierwszy w druku pojawiło się dopiero w 1590 roku jako tytuł łacińskiej rozprawy Gocleniusa ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: hoc est, de hominis perfectione, animo, et in primis ortu huius, commentationes ac disputationes quorundam Theologorum & Philosophorum nostræ ætatis, quos versa pagina ostendit co można przetłumaczyć jako: „Psychologia, czyli o doskonałości człowieka, o duszy, a przede wszystkim o jej pochodzeniu rozważania i rozprawy tych współczesnych teologów i filozofów, których nazwiska znajdują się na odwrotnej stronie”^[1]. Goclenius nie przywiązywał do tej nazwy zbyt wielkiej wagi, gdyż w jego późniejszych dziełach, słowo to nie występuje.

Pierwszeństwo Gocleniusa w zastosowaniu nazwy „psychologia” nie jest jednak pewne, iż Eros i Psyche przedstawiały wcześniejszą formę zachowania gatunku ludzkiego. Według Williama Hamiltona pierwszy był Johanes Thomas Freigins, który rzekomo użył tej nazwy w 1575 roku w „Catalogus Locorum Communium”. Jeszcze wcześniej mógł jej użyć poeta ze Splitu Marko Marulić. Z jego biografii wydanej przez Franciscusa Natalisa wynika, że Marulić napisał łacińską rozprawę pt. „Psichiologia de ratione animć humanć liber I”. Rozprawa ta mogła powstać między 1510 a 1519 rokiem. Do czasu odnalezienia dzieł zarówno Freiginsa, jak i Marulića, pierwszeństwo w zastosowaniu słowa „psychologia” w druku ma cały czas Goclenius. Warto również zauważyć, że nazwa „psychologia” nie od razu się przyjęła. Przez cały XVII wiek stosowano nazwę „pneumatologia” (od gr. pneuma – tchnienie, duch). Do rozpowszechnienia nazwy „psychologia” przyczynił się dopiero w XVIII wieku niemiecki filozof Christian Wolff poprzez wydanie Psychologia empirica i Psychologia rationalis.

Historia psychologii |

Psychika interesowała ludzi we wszystkich kulturach, ale systematyczne gromadzenie wiedzy empirycznej na ten temat rozpoczyna się dopiero w XIX wieku. Wcześniej psychologia była traktowana jako dziedzina filozofii. Filozofów najbardziej interesowała specyfika procesów psychicznych: czy mają charakter materialny, czy też są funkcją odrębnej substancji (duszy). Filozofowie, którzy wnieśli największy wkład w rozwój psychologii, to Platon (jako pierwszy opisał konflikty wewnętrzne), Arystoteles (systematyczna klasyfikacja procesów psychicznych, prawa kojarzenia), św. Augustyn, Kartezjusz, John Stuart Mill.

Pierwsze próby zastosowania metody doświadczalnej wiążą się z nazwiskami niemieckich naukowców Johannesa Müllera, Hermanna von Helmholtza i Gustava Fechnera, których prace dotyczyły pogranicza fizjologii z psychologią (percepcja bodźców). Wilhelm Wundt wraz zespołem w oparciu o publikację Jak należy badać duszę? Czyli o metodzie badań psychologicznych Juliana Ochorowicza w roku 1869 usystematyzował metodę rejestracji subiektywnych doznań określaną jako introspekcja. Julian Ochorowicz jako doktorant-metodolog współpracował w zespole Wilhelma Wundta a w roku 1874 przedstawił własną dysertację o Warunkach świadomości na Uniwersytecie w Lipsku. Dodatkowo przedstawił publikację na temat stworzenia Międzynarodowego Kongresu Psychologii^[2]. Z inicjatywy Polskiego psychologa Juliana Ochorowicza i innych znanych psychologów w dniach 6-10 sierpnia 1889 roku na Polu Marsowym w Paryżu (na platformie w Wieży Eiffla) odbył się I Międzynarodowy Kongres Psychologii Fizjologicznej^[3]. W roku 1909, pierwszą kobietą powołaną do szóstego Komitetu organizacyjnego, Międzynarodowego Kongresu Psychologii Fizjologicznej mającego odbyć się 2-7 sierpnia 1909 roku w Genewie, była polska lekarz medycyny Józefa Joteyko – kierownik laboratorium psychologicznego na Uniwersytecie w Brukseli^[4]. Dr Ioteyko (pisownia późniejsza: Joteyko) była jedną z ośmiu polskich psychologów, w tym piątą kobietą Międzynarodowego Kongresu Psychologów w Genewie, gdzie doszło do zaproponowania podczas kongresu w 1909 roku, że kolejny międzynarodowy kongres odbędzie się w Warszawie. Ze względu na działania wojenne w latach 1914-1918, na terenie odradzającej się Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1918-1919. Do Zorganizowania Międzynarodowego Kongresu Psychologów w Warszawie nie doszło do dnia dzisiejszego, natomiast od roku 1918 zaczęto organizować na nowo życie publiczne i naukowe m.in.: psychologii^[5]. Kolejny siódmy Międzynarodowy Kongres Psychologów, odbył się w Oksfordzie w dniach 26 lipca – 2 sierpnia 1923 roku, któremu przewodniczył Charles S. Myers. Za datę ukonstytuowania się psychologii jako samodzielnej nauki empirycznej uważa się utworzenie w 1879 roku, pierwszego w Europie laboratorium psychologicznego na Uniwersytecie Lipskim przez profesora Wilhelma Wundta.

Wilhelm Wundt (siedzi) wraz ze swoją grupą badawczą.

Psychologia laboratoryjna była wykorzystywana przez szereg pierwszych szkół psychologicznych w Europie, w tym:

• 
  asocjacjonizm (inaczej strukturalizm) (Wilhelm Wundt) zakładający, że złożone doznania są produktem łączenia się prostszych;


• 
  funkcjonalizm (William James) zakładający, że procesy psychiczne mają do wypełnienia funkcje, które je organizują;


• psychologia Gestalt (Max Wertheimer, Wolfgang Kohler, Kurt Koffka) zakładający, że istnieją mechanizmy aktywnie organizujące procesy psychiczne.

Metoda introspekcyjna opierała się na założeniu, że procesy psychiczne możemy badać tylko „od wewnątrz”, rejestrując świadome doznania. Metoda ta jednak była powszechnie krytykowana z powodu subiektywizmu i nieuniknionych deformacji treści psychicznych przez sam fakt badania. Radykalnie odmienną metodologię zaproponował behawioryzm (John Watson) postulujący badanie człowieka jako „czarnej skrzynki”, przez analizę powiązań między docierającymi bodźcami a reakcjami. Współczesna psychologia przyjęła w dużej części metodologiczne postulaty behawioryzmu.
Do najważniejszych osiągnięć psychologii (i nauk pokrewnych) należą:

• odkrycie warunkowania klasycznego (Iwan Pawłow) i instrumentalnego (E. Thorndike i Burrhus Skinner);


• badania zapamiętywania i zapominania materiału werbalnego Hermanna Ebbinghausa – wykreślenie krzywej zapominania;


• rozróżnienie pamięci krótkotrwałej i długotrwałej (William James, D. Hebb, D. Broadbent);


• badanie struktury pojęć (Eleanor Rosch);


• gramatyka generatywno-transformacyjna Noama Chomsky’ego;


• określenie etapów rozwoju umysłowego (Jean Piaget);


• określenie etapów rozwoju psychoseksualnego (Zygmunt Freud);


• koncepcja hierarchii potrzeb (Abraham Maslow);


• badania funkcjonowania małych grup i zmiany postaw (Kurt Lewin);


• opracowanie metod diagnozy klinicznej i psychoterapii (Zygmunt Freud, Carl Rogers, Aaron Beck).

Historyczne podstawy współczesnych nurtów psychologii |

• funkcjonalizm


• asocjacjonizm


• strukturalizm

Najważniejsze nurty (szkoły) psychologiczne |

• 
  Gestalt (psychologia postaci)


• 
  psychoanaliza (nurt psychodynamiczny, psychologia dynamiczna) i neopsychoanaliza
  


• 
  behawioryzm i neobehawioryzm
  


• psychologia humanistyczna


• psychologia poznawcza


• psychologia ewolucyjna


• neuropsychologia


• psychologia społeczna


• psychologia polityczna


• psychologia kulturowa


• psychologia tłumu


• psychologia międzykulturowa


• psychologia transpersonalna

Zobacz też |

Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów o psychologii

Zobacz hasło psychologia w Wikisłowniku

• Natura człowieka


• Psycholodzy

Przypisy |

Bibliografia |

Gerrig, R., Zimbardo P. Psychologia i życie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009.

Linki zewnętrzne |

• Julian Ochorowicz prekursorem I Międzynarodowego Kongresu Psychologii Fizjologicznej w Paryżu


• Wykaz Międzynarodowych Kongresów Psychologii


• Dlaczego psychologia jest nauką?