Egftnjytyk

Muszkiet z XVII w. (rysunek środkowy) z widocznym zamkiem lontowym

Rekonstrukcja Bitwy pod Naseby (1645) z oddającymi strzał muszkieterami i stojącym na skraju pikinierem z piką

Muszkiet – gładkolufowa broń palna długa, ładowana od wylotu lufy czyli odprzodowo, kalibru od 13 do 25 milimetrów.

Pojawił się na polach bitew w początkach XVI wieku w armiach włoskich i hiszpańskich (pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1512 z Rawenny), następnie rozpowszechnił się w całej Europie. Początkowo był cięższą wersją arkebuzu, zaś uzbrojeni weń żołnierze byli wsparciem dla arkebuzerów oraz pikinierów. Termin "muszkiet" odnosił się do wielu broni, począwszy od długich i ciężkich rusznic z zamkiem lontowym bądź kołowym, których lufę opierano na forkiecie, po lekkie XIX-wieczne wersje z zamkami skałkowymi i bagnetami, strzelające pociskami typu Minié.

Maksymalna donośność muszkietów gładkolufowych wynosiła około 300 m, jednak skuteczny zasięg prowadzenia celnego ognia to zaledwie 50-60 metrów. XIX-wieczne muszkiety gwintowane były w stanie prowadzić celny ostrzał na odległość 450 metrów. Szybkostrzelność zmieniała się wraz z postępem technologicznym od jednego strzału na 12 minut do trzech strzałów na minutę w połowie XIX wieku^[1]. Żołnierze, których główną bronią był muszkiet, nosili nazwę muszkieterów.

Początkowo pociski do muszkietów miały postać okrągłych ołowianych kul, zaś proch znajdował się w osobnej prochownicy. Później pojawiły się tzw. patrony, zawierające zarówno kulę jak i proch – przed załadowaniem przegryzano je, a następnie podsypywano niewielką ilość prochu na panewkę, zaś resztę do lufy. Patrony, jako pierwszy w Europie, wprowadził Stefan Batory w piechocie polskiej.

Niewielka szybkostrzelność i zasada oddawania ognia salwami spowodowała, że oddziały piechoty ustawiane były w szyki złożone z kilku szeregów i stosowały taktykę walki zwaną kontrmarszem. Po oddaniu ognia pierwszy szereg przemieszczał się na koniec szyku dla nabicia broni, dając jednocześnie miejsce do oddania strzału drugiemu szeregowi. Rosła dzięki temu intensywność prowadzonego ognia. Dla ochrony muszkieterów w sytuacji bezpośredniego starcia z kawalerią służyli pikinierzy uzbrojeni w 6-metrowe piki, później dzięki wprowadzeniu bagnetu szpuntowego muszkieterzy sami byli zdolni bronić się przed atakami jazdy.

Muszkiety były stosowane w armiach europejskich do końca drugiej dekady XIX wieku, zaś w USA używano ich jeszcze podczas wojny secesyjnej. Zostały wyparte z uzbrojenia przez muszkiety gwintowane i wreszcie karabiny na amunicję zespoloną. Istniała też wersja myśliwska i sportowa tej broni. Lżejsza, bogato zdobiona, wyposażona w zamek kołowy, a następnie skałkowy. Duża siła ognia muszkietu wojskowego przyczyniła się do zaniku uzbrojenia ochronnego na przełomie XVII i XVIII wieku, jako już nieprzydatnego. W efekcie zastosowania w formacjach piechoty na przełomie XVII i XVIII karabinu skałkowego z bagnetem, muszkiet i wraz z nim oddziały muszkieterów i pikinierów w piechocie zanikły.

W języku polskim od XVIII wieku przyjęło się nazywanie tego typu broni "karabinem".

Przypisy |

Bibliografia |

• The Illustrated Book of Guns. pod redakcją Davida Millera. London: Salamander Book Ltd, 2002. ISBN 1-84065-172-5.


• Roman Matuszewski: Muszkiety, arkebuzy, karabiny.... Warszawa: Rytm, 2000. ISBN 83-8789-369-2.

Zobacz hasło muszkiet w Wikisłowniku