Egftnjytyk

Instytut Zachodni im. Zygmunta Wojciechowskiego The Institute for Western Affairs in Poznań
Siedziba Instytutu Zachodniego na Grobli
Data założenia	1945
Typ	instytut badawczo-analityczny
Patron	Zygmunt Wojciechowski
Państwo	Polska
Adres	ul. Mostowa 27 61-854 Poznań
Dyrektor	dr Justyna Schulz
brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Instytut Zachodni im. Zygmunta Wojciechowskiego z siedzibą w Poznaniu (ang. Institute for Western Affairs, niem. West-Institut, fr. Institute Occidentale) – państwowa jednostka organizacyjna, utworzona ustawą z dnia 17 grudnia 2015^[1], następca prawny istniejącego od 1944 Instytutu Zachodniego – Instytutu Naukowo-Badawczego im. Zygmunta Wojciechowskiego. Nadzór nad Instytutem sprawuje Prezes Rady Ministrów. IZ zajmuje się monitorowaniem i analizą sytuacji politycznej, gospodarczej, społecznej i prawnej w Niemczech, a także śledzi stosunki polsko-niemieckie oraz problematykę międzynarodową: procesy w Unii Europejskiej, relacje transatlantyckie, wyzwania i zagrożenia globalne. Podstawowym zadaniem IZ jest prowadzenie badań naukowych oraz przygotowywanie analiz, raportów, ekspertyz i studiów prognostycznych na potrzeby organów władzy publicznej w Polsce.

Integralną częścią placówki jest Gabinet Krzysztofa Skubiszewskiego.

Historia i funkcjonowanie Instytutu |

Rodowód Instytutu Zachodniego jest silnie zakorzeniony w myśli zachodniej przywracającej pamięć o historycznych związkach kresów zachodnich z Polską^[2]. W okresie dwudziestolecia międzywojennego myśl zachodnia rozwijała się w zwłaszcza w Uniwersytecie Poznańskim, stanowiącym ważny ośrodek badań niemcoznawczych, prowadzono prace badawcze dotyczące  stosunków polsko-niemieckich oraz dokumentowano polską przeszłość wschodnich prowincji Niemiec. Poznańskie środowisko naukowe skupiało wówczas tak wybitnych uczonych, jak: Jan Czekanowski, Kazimierz Tymieniecki, Teodor Tyc, Józef Kostrzewski, Mikołaj Rudnicki, Maria Kiełczewska-Zaleska oraz Zygmunt Wojciechowski.

Koncepcja utworzenia specjalistycznej placówki badawczej, zajmującej się problematyką niemiecką i dziejami trudnego sąsiedztwa polsko-niemieckiego, pojawiła się podczas II wojny światowej, w drugiej połowie 1943, w środowisku podziemnej organizacji „Ojczyzna”, powiązanej ze strukturami Polskiego Państwa Podziemnego. „Ojczyzna” kierowała pracami m.in. Sekcji Zachodniej Departamentu Informacji i Prasy Delegatury Rządu na Kraj. Już wówczas działacze „Ojczyzny”, wśród których byli Zygmunt Wojciechowski, Edmund Męclewski, Jan Jacek Nikisch, Edward Serwański, Andrzej Grodek i Jan Zdzitowiecki, jako jeden z głównych elementów powojennego porządku w Europie uznali powrót Polski do piastowskich granic nad Odrą i Nysą Łużycką^[3]. Wtedy też padła po raz pierwszy nazwa placówki – Instytut Zachodni, a także tytuł czasopisma – „Przegląd Zachodni”. Pierwszy dokument,  w którym zarysowano profil badawczy i strukturę organizacyjną Instytutu Zachodniego, przygotowano w grudniu 1944 w formie notatki dla Delegatury Rządu na Kraj^[4]. Ten właśnie moment uważa się za datę powstania Instytutu Zachodniego.

Pomysł utworzenia Instytutu Zachodniego zrodził się w Milanówku pod Warszawą, gdzie wówczas przebywał prof. Z. Wojciechowski i gdzie konspiracyjnie spotykali się inni inicjatorzy pomysłu z organizacji „Ojczyzna”: A. Grodek, E. Męclewski i J. Zdzitowiecki. Wybór Poznania jako siedziby Instytutu Zachodniego od początku nie budził żadnych wątpliwości. Miało to być m.in. nawiązanie do tradycji myśli zachodniej i badań niemcoznawczych, prowadzonych na Uniwersytecie Poznańskim.

Oficjalne powołanie do życia Instytutu Zachodniego nastąpiło 27 lutego 1945, krótko po Memoriale w sprawie Instytutu Zachodniego, skierowanym przez prof. Wojciechowskiego do premiera Edwarda Osóbki-Morawskiego^[5]. Statut Instytutu zatwierdzono 6 sierpnia 1945. Pierwszym dyrektorem Instytutu Zachodniego został jego inicjator prof. Z. Wojciechowski, historyk prawa i znawca problematyki niemieckiej. Ówczesne zadania naukowe placówki to opisywanie okupacji niemieckiej, analiza procesu włączania Ziem Zachodnich, badanie dziejów relacji polsko-niemieckich. Profil ten następnie wzbogacono o zagadnienia integracji europejskiej (pionierskie badania w Polsce), współczesność obu państw niemieckich, przemiany w Europie Środkowo-Wschodniej, stosunki Wschód-Zachód.

Przełom lat 1989/1990 stworzył nowe możliwości badawcze dla Instytutu, poszerzając i pogłębiając zakres tematyczny zainteresowań; podjęto w szerokim wymiarze m.in. kwestie procesów integracyjnych i dezintegracyjnych w Europie, w tym zjednoczenia Niemiec, zagadnienia roli Niemiec w środowisku międzynarodowym, problematykę dziedzictwa niemieckiego na Ziemiach Zachodnich, a także kwestię bezpieczeństwa w wymiarze regionalnym i globalnym oraz relacji transatlantyckich.    

Instytut do 1991 funkcjonował jako placówka naukowo-badawcza, z którą współpracowało i pełniło funkcję nadzorującą Towarzystwo Instytut Zachodni jako jej organ założycielski. Takie rozwiązanie zapewniało materialne podstawy do pracy badawczej, a zarazem spajało etatową kadrę placówki ze środowiskiem naukowym Poznania i kraju. W 1991 Instytut Zachodni przekształcono w jednostkę badawczo-rozwojową nadzorowaną najpierw przez Ministra Spraw Zagranicznych, a od 2013 – Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Obecny status prawny jako państwowej jednostki organizacyjnej podległej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów poznańska placówka uzyskała 17 grudnia 2015 na mocy ustawy^[1].

Struktura Instytutu |

Dyrektorzy Instytutu |

• 1945–1955 – prof. Zygmunt Wojciechowski
  


• 1956–1958 – prof. Kazimierz Piwarski
  


• 1959–1961 – prof. Gerard Labuda
  


• 1961–1964 – prof. Michał Sczaniecki
  


• 1964–1965 – prof. Zdzisław Kaczmarczyk
  


• 1966–1973 – prof. Władysław Markiewicz
  


• 1974–1978 – prof. Lech Trzeciakowski
  


• 1978–1990 – prof. Antoni Czubiński
  


• 1990–2004 – prof. Anna Wolff-Powęska
  


• 2004–2011 – prof. Andrzej Sakson
  


• 2011-2017 – dr Michał Nowosielski
  


• od 2017 – dr Justyna Schulz
  

Działy Instytutu |

a. Pion badawczo-analityczny |

• Zespół: Niemcy - państwo, społeczeństwo, gospodarka


• Zespół: Niemcy - Europa - świat


• Zespół: Historia i polityka


• Zespół: Bezpieczeństwo globalne


• Projekt: Ziemie Zachodnie i Północne

b. Pion wsparcia |

c. Księgowość |

Biblioteka |

Zbiory Biblioteki IZ, liczące ogółem ponad 120 tys. różnego rodzaju prac, stanowią największy w Polsce zasób specjalistyczny z zakresu niemcoznawstwa (w tym prasy niemieckiej); ponadto Biblioteka IZ posiada bogate i cenne zbiory z zakresu historii Polski i powszechnej, problematyki europejskiej i stosunków międzynarodowych, zagadnień socjologicznych, prawnych i ekonomicznych.

Zbiory dokumentów |

W zasobach Instytutu Zachodniego znajdują się unikatowe zespoły archiwalne (zdigitalizowane): Archiwum II Wojny Światowej i Archiwum Ziem Zachodnich. Gromadzone przez lata dokumenty, wspomnienia i różne zapiski osobiste, materiały archiwalne, fotografie, publikacje z czasów okupacji tworzą Archiwum II Wojny Światowej. Materiały pochodzące z tych zbiorów zamieszczane są w monografiach i albumach, eksponowane na wystawach oraz wykorzystywane w filmach dokumentalnych i reportażach. Z kolei w Archiwum Ziem Zachodnich znalazły się m.in. efekty pionierskich prac badawczych Instytutu Zachodniego, prowadzonych po wojnie na Ziemiach Odzyskanych, oraz  pamiętniki mieszkańców tych ziem, nadesłane na konkursy ogłaszane przez Instytut Zachodni w latach 1956, 1966 i 1970.   

Wydawnictwo |

Istniejące od 1945 Wydawnictwo Instytutu Zachodniego wydało ponad 400 książek, 350 numerów czasopisma „Przegląd Zachodni” (w przeszłości wydawano czasopisma także w j. angielskim, francuskim i niemieckim) oraz wiele innych wydawnictw okazyjnych i seryjnych; publikuje prace pracowników IZ oraz autorów z innych ośrodków naukowych i eksperckich zarówno z Polski, jak i zagranicy

Rada Instytutu |

Powołana na mocy ustawy pełni rolę opiniującą.

Skład (2016-2020):

• Justyna Magdalena Golińska-Meisel


• prof. dr hab. Zdzisław Krasnodębski (przewodniczący)


• prof. dr hab. Grzegorz Kucharczyk
  


• prof. dr hab. Bogdan Musiał
  


• Wojciech Jerzy Poczachowski


• Przemysław Sypniewski


• 
  Szymon Szynkowski vel Sęk (do maja 2018 prof. dr hab. Jacek Czaputowicz)


• dr hab. Zygmunt Woźniczka
  


• dr Marcin Zarzecki
  

Program badawczo-analityczny Instytutu |

Badania i analizy są realizowane w ramach głównych bloków tematycznych:

• 
  Niemcy: zagadnienia wewnętrzne (polityczne, gospodarcze, społeczne, prawne);


• Niemcy na arenie międzynarodowej (m.in. w ramach UE, układu transatlantyckiego, globalne zaangażowanie, polityka bezpieczeństwa);


• Historyczne, polityczne i prawne aspekty relacji polsko-niemieckich, w tym kształtowanie pamięci zbiorowej i polityki historycznej; historia Niemiec;


• Globalne wyzwania i problemy w zakresie bezpieczeństwa (w tym terroryzm, migracje, zagadnienia pomocy humanitarnej);


• 
  Ziemie Zachodnie i Północne: aspekty historyczne, socjologiczne i kulturowe

Rezultaty prac badawczych i analitycznych |

Wyniki prac badawczych i analitycznych, prowadzonych w IZ, są prezentowane w formie: publikacji; opracowań dla organów administracji publicznej; on-line.

Publikacje: |

• Monografie i prace zbiorowe wydawane w ramach serii: Prace Instytutu Zachodniego, Biblioteka „Przeglądu Zachodniego”, Studium Niemcoznawcze, Studia Europejskie, Ziemie Zachodnie ‒ Studia i Materiały, Documenta Occupationis, IZ Policy Papers    


• Czasopismo naukowe „Przegląd Zachodni” (wydawane od 1945; zdigitalizowane)
  

Opracowania dla organów administracji publicznej: |

• Notatki IZ


• Ekspertyzy IZ


• Raporty IZ


• Monitor Bezpieczeństwa oraz materiały niecykliczne.

W formie on-line: |

• Biuletyn IZ


• IZ Policy Papers


• Z Archiwum IZ

Gabinet Ministra Krzysztofa Skubiszewskiego |

Integralną częścią Instytutu Zachodniego jest Gabinet Ministra Krzysztofa Skubiszewskiego. Znalazły się w nim zbiory przekazane w 2014 r. przez rodzinę prof. Krzysztofa Skubiszewskiego, ministra spraw zagranicznych w latach 1989-1993, wybitnego prawnika i dyplomatę. Obok bogatego księgozbioru znajdują się w nim dokumenty, korespondencja, odręczne notatki, fotografie oraz inne pamiątki osobiste i rodzinne. 

Zobacz też |

• Instytut Mazurski


• Polski Związek Zachodni


• Związek Obrony Kresów Zachodnich

Przypisy |

Linki zewnętrzne |

• Oficjalna strona instytutu


• 
  Instytut Zachodni im. Zygmunta Wojciechowskiego w bazie instytucji naukowych portalu Nauka Polska (OPI)