Egftnjytyk

Notariusz (1830)

Notariusz (etym. łac. notarius, dawniej w Polsce rejent) – w systemach prawnych należących do systemu prawa kontynentalnego prawnik tworzący akty stosowania prawa, w pewnym stopniu również świadczący pomoc prawną. Tak pojęta funkcja notariusza różni się od tej, która występuje w systemie common law (notary public).

Regulacja prawna w Polsce |

Pozycja notariusza w polskim systemie prawnym |

Notariusz to powoływany przez ministra sprawiedliwości prawnik upoważniony do sporządzania aktów notarialnych i dokonywania innych czynności notarialnych. Działalność notariuszy reguluje m.in. ustawa z dnia 14 lutego 1991 roku Prawo o notariacie. Zgodnie z ustawą Prawo o notariacie notariusz jest osobą zaufania publicznego i korzysta z ochrony przysługującej funkcjonariuszom publicznym. Istotną funkcją notariuszy w obrocie prawnym jest ograniczenie sporów sądowych poprzez zapewnienie czynnościom kontraktowym nadzoru profesjonalnego prawnika dbającego o formalnoprawną poprawność sporządzanych dokumentów z uwzględnieniem porządku prawnego i woli osób w imieniu których dokonuje czynności notarialnych. Dyskusyjną kwestią jest status prawny notariuszy. Notariusze dokonują czynności notarialnych w wykonaniu uprawnień nadanych im przez państwo polskie w zakresie czynności o formie zastrzeżonej pod rygorem nieważności lub wolą stron przez inne podmioty i jednostki (strony czynności), a także w innych wypadkach prawem przewidzianych.

Czynności notarialne |

• sporządzanie aktów notarialnych
  


• sporządzanie aktów poświadczenia dziedziczenia
  


• podejmowanie czynności dotyczących europejskiego poświadczenia spadkowego


• sporządzanie poświadczeń (własnoręczności podpisu, pozostawania przy życiu, daty okazania dokumentu, zgodności okazanej kopii z oryginałem)


• doręczanie oświadczeń


• spisywanie protokołów (zgromadzeń spółek prawa handlowego, poświadczenia dziedziczenia, przebiegu aukcji itp.)


• sporządzanie protestów weksli i czeków
  


• przyjmowanie na przechowanie pieniędzy, papierów wartościowych, dokumentów, danych na informatycznych nośnikach danych (w formie uniemożliwiającej odtworzenie przez osobę do tego niepowołaną)
  


• sporządzenie wypisów, odpisów i wyciągów dokumentów (oraz obowiązek ich wydawania osobom i instytucjom do tego uprawnionym)
  


• sporządzanie, na żądanie stron, projektów aktów, oświadczeń i innych dokumentów;


• składanie, wniosków o wpis w księdze wieczystej wraz z dokumentami stanowiącymi podstawę wpisu w księdze wieczystej (obowiązkowo w czynnościach związanych z obrotem nieruchomościami)


• sporządza również inne czynności (hipoteka morska – poświadczenie podpisu, przeprowadzenie przetargu publicznego)^[1]
  

Rolą notariuszy w systemie prawnym Rzeczypospolitej Polskiej jest zabezpieczenie niektórych sfer obrotu cywilnoprawnego (np. umów sprzedaży, protokołów prawem wymaganych itp.). Czynności dokonane przez notariusza zgodnie z prawem mają charakter dokumentu urzędowego. Z formalnego punktu widzenia notariusze nie świadczą usług jak adwokaci czy radcowie prawni, lecz dokonują czynności notarialnych^[1], podobnie jak sądy. Notariusze mogą wykonywać także niektóre czynności w prawie polskim klasycznie zastrzeżone dla sądów powszechnych, jak np. sporządzać akty poświadczenia dziedziczenia (tak testamentowego, jak i ustawowego), zastępujące postanowienie sądu w sprawie stwierdzenia nabycia spadku^[2]. Za dokonane czynności notarialnej notariuszowi przysługuje wynagrodzenie uregulowane w rozporządzeniu ministra sprawiedliwości.

Niektóre obowiązki |

Przy dokonywaniu czynności notarialnych notariusz jest obowiązany czuwać nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron oraz innych osób, dla których czynność ta może powodować skutki prawne. Doniosłą rolę odgrywa obowiązek notariusza dbania o zgodne interesy stron czynności prawnych, ograniczając tym samym możliwość wykorzystania braku wiedzy prawniczej jednej strony kontraktu przez drugą, poprzez ułożenie stosunku prawnego w optymalny sposób. W przypadku czynności notarialnych dokumentujących czynności prawne konsensualne ostateczny kształt uformowanego stosunku prawnego zależy jednak głównie od woli stron czynności, jednak formowany stosunek prawny musi mieścić się w granicach obowiązującego prawa. Notariusz jest także płatnikiem podatków należnych Skarbowi Państwa: podatku od czynności cywilnoprawnych i podatku od spadków i darowizn oraz pobiera i odprowadza do sądu niektóre opłaty sądowe w określonych przypadkach. Notariusz obowiązany jest przekazywać organom podatkowym wypisy aktów notarialnych lub informacje w zakresie danych dotyczących czynności prawnej objętej obowiązkiem podatkowym właściwym naczelnikom urzędów skarbowych^[3][4], a także innym uprawnionym osobom (np. stronom czynności) i instytucjom (sądom powszechnym).

Wybrane ograniczenia |

Ograniczenia dotyczące podejmowania dodatkowego zajęcia oraz zrzeszania się w formie spółek:

• kategoryczne: podejmowania zajęcia, które by przeszkadzało w pełnieniu obowiązków albo mogło uchybiać powadze wykonywanego zawodu w szczególności zajmować się handlem, przemysłem, pośrednictwem i doradztwem w interesach;


• względne: podejmowania zatrudnienia bez uzyskania uprzedniej zgody rady właściwej izby notarialnej, z wyjątkiem zatrudnienia w charakterze pracownika naukowo-dydaktycznego, dydaktycznego lub naukowego^[5];


• dopuszczalna jest działalność dwóch lub kilku notariuszy pod wspólną firmą w ramach spółki cywilnej, a nawet partnerskiej jednak z ograniczoną możliwością kształtowania odpowiedzialności^[6].

Rejestry notarialne |

W 2009 roku Krajowa Rada Notarialna utworzyła system informatyczny do prowadzenia Rejestru Aktów Poświadczenia Dziedziczenia (RAPD). Utworzenie Rejestru Aktów Poświadczenia Dziedziczenia było związane z powierzeniem polskim notariuszom nowych kompetencji z zakresu prawa spadkowego. W szczególności notariusze mogą dokonywać alternatywnie wobec postępowań sądowych – notarialnych poświadczeń dziedziczenia. Notarialny akt poświadczenia dziedziczenia zarejestrowany w wyżej wymienionym Rejestrze ma skutki prawomocnego postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.

W 2011 został utworzony kolejny rejestr elektroniczny, Notarialny Rejestr Testamentów, którego celem jest, z jednej strony, zmniejszenie ryzyka, że testament pozostanie nieznany lub będzie ujawniony z opóźnieniem, a z drugiej strony – ułatwienie ujawnienia tegoż testamentu po śmierci testatora. Dokonano również unowocześnienia zaplecza informatycznego i połączenia obu rejestrów w jeden spójny system o nazwie Rejestry Notarialne. W 2012 Notarialny Rejestr Testamentów został przyłączony do Europejskiej Sieci Rejestrów Testamentów. Od tej chwili obywatele polscy za pośrednictwem notariusza mogą przeszukiwać zagraniczne rejestry testamentów, a obywatele innych państw – zadawać zapytania do rejestru polskiego.

W 2016 roku RAPD przekształcony został w Rejestr Spadkowy, w którym rejestruje się zarówno Akty Poświadczenia Dziedziczenia, sporządzane przez Notariuszy, jak i Sądowe Postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Przypisy |