Egftnjytyk

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Kraków
— miasto na prawach powiatu —
Wawel, Kościół Mariacki, Rynek Główny, Barbakan, Teatr Słowackiego, Kraków Główny, Aleja Róż w Nowej Hucie, Kopiec Piłsudskiego, Bazylika Bożego Ciała, Arka Pana, Collegium Maius
Herb Flaga
Dewiza: Cracovia urbs celeberrima (Kraków miasto najwspanialsze)
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Aglomeracja	krakowska
Data założenia	przed IX w.
Prawa miejskie	przed 1228 (1257)
Prezydent	Jacek Majchrowski (od 2002)
Powierzchnia	326,85[1] km²
Wysokość	188–383[2] m n.p.m.
Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość	767 348[3] 2347,7 os./km²
Strefa numeracyjna	12
Kod pocztowy	30-001 do 31-999
Tablice rejestracyjne	KR, KK[4]
Położenie na mapie województwa małopolskiego Kraków
Położenie na mapie Polski Kraków
50°03′41″N 19°56′18″E/50,061389 19,938333
TERC (TERYT)	1261011
SIMC	0950463
Urząd miejski plac Wszystkich Świętych 3-4 31-004 Kraków
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Widok Krakowa w kierunku północnym. Na pierwszym planie Wawel z katedrą i zamkiem, dalej Stare Miasto z wieżą ratuszową i kościołem Mariackim. W głębi zabudowania Kleparza oraz osiedla Krowodrza Górka i Prądnik Biały

Rynek Główny z kościołami Mariackim i św. Wojciecha. W głębi Kamienica Mennica, Szara Kamienica i Dom Włoski

Kraków (łac. Cracovia, niem. Krakau, jid. ‏קראָקע‎ Kroke) – miasto na prawach powiatu położone w południowej Polsce nad Wisłą, drugie co do liczby mieszkańców miasto kraju^[1][5] i powierzchni^[1], stolica Polski do 1795 r. i miasto koronacyjne oraz nekropolia królów Polski, od 1000 roku nieprzerwanie stolica diecezji krakowskiej (jednej z pięciu w ówczesnej Polsce), a od 1925 archidiecezji i metropolii. Kraków uzyskał lokację miejską przed 1228 rokiem, ponowna lokacja Krakowa w 1257 roku^[6], od odzyskania niepodległości w 1918 r. miasto wojewódzkie (od 1998 r. siedziba władz województwa małopolskiego), jest także centralnym ośrodkiem metropolitalnym aglomeracji krakowskiej i Krakowskiego Obszaru Metropolitalnego. W zapisach historycznych Kraków jest uznawany za główne miasto historycznej Małopolski. Leży na obszarze Bramy Krakowskiej, Niecki Nidziańskiej i Pogórza Zachodniobeskidzkiego.

W Krakowie znajdują się główne siedziby m.in.: Polskiej Akademii Umiejętności, Narodowego Centrum Nauki, Instytutu Nafty i Gazu – Państwowego Instytutu Badawczego, Instytutu Zootechniki – Państwowego Instytutu Badawczego, Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury^[7], dowództwa Sił Specjalnych RP będącego jednocześnie jednym z kilku dowództw sił specjalnych NATO^[8][9], Centrum Operacji Lądowych – Dowództwa Komponentu Lądowego^[10], Polskiego Związku Narciarskiego^[11], Centrum Eksperckiego Kontrwywiadu NATO^[12], Narodowego Centrum Radioterapii Hadronowej^[13].

W mieście działają placówki kulturalne o znaczeniu i statusie narodowym, m.in. Narodowy Stary Teatr, Muzeum Narodowe, Panteon Narodowy^[14], Archiwum Narodowe^[15], Biblioteka Jagiellońska, Instytut Książki^[16], Centrum Operacji Specjalnych^[17], Narodowe Centrum Rugby^[18].

Miasto na prawach powiatu pełni funkcję centrum administracyjnego, kulturalnego, edukacyjnego, naukowego, gospodarczego, usługowego i turystycznego. Kraków jest drugim co do wielkości, po Warszawie, rynkiem nowoczesnej powierzchni biurowej^[19] (ponad milion metrów kwadratowych powierzchni biurowej)^[20], a także jednym z kluczowych węzłów kolejowych w Polsce. W Balicach pod Krakowem znajduje się drugi co do liczby obsługiwanych pasażerów rocznie port lotniczy w Polsce^[21].

Położenie |

Błonia krakowskie, widok z Kopca Kościuszki

Kraków jest położony w południowej Polsce, w środkowo-zachodniej części województwa małopolskiego nad Wisłą; na jego terenie znajdują się ujścia wiślanych dopływów: Białuchy (dolny bieg Prądnika), Rudawy, Dłubni, Drwiny Długiej i Wilgi. Kraków znajduje się w miejscu zbiegu kilku krain geograficznych: Bramy Krakowskiej, Kotliny Oświęcimskiej, Kotliny Sandomierskiej, Pogórza Zachodniobeskidzkiego, Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Położenie Krakowa sprawia, że jest on bazą dla wycieczek w polskie góry, czy wypadów do malowniczej Jury Krakowsko-Częstochowskiej.

Miasto ma rozciągłość południkową 18 kilometrów i równoleżnikową 31 kilometrów^[22].

Z Krakowem sąsiadują gminy: Igołomia-Wawrzeńczyce, Kocmyrzów-Luborzyca, Koniusza, Liszki, Michałowice, Mogilany, Niepołomice, Skawina, Świątniki Górne, Wieliczka, Wielka Wieś, Zabierzów, Zielonki. Gminy te należą do trzech powiatów sąsiadujących z Krakowem: krakowskiego, wielickiego oraz proszowickiego.

Środowisko naturalne |

Wydłużoną równoleżnikowo oś miasta stanowi dolina Wisły. Sieć rzeczną tworzy Wisła, jej prawy dopływ Wilga oraz dopływy lewe: Rudawa, Białucha, Dłubnia, Sanka i inne.

(do opracowania: stosunki wodne, rzeźba terenu, budowa geologiczna, klimat)

Klimat |

Rekord ciepła: +38,4 °C (30 czerwca 1833)^[23]

Rekord zimna: −38,1 °C (Mydlniki, 10 lutego 1929), −35,5 °C (Rakowice, 10 lutego 1929), −33,1 °C (Obserwatorium Astronomiczne UJ, 10 lutego 1929)^[24]

Rekord opadów: 313 mm (lipiec 1903)^[25]

Wartości średnie dla kolejnych miesięcy roku:

Struktura użytkowania terenu |

Wisła oraz Most Dębnicki i bulwary ze Wzgórza Wawelskiego

Przyroda |

Parki i ochrona przyrody |

 Osobne artykuły: Parki w Krakowie, Bulwary Krakowa i Kąpieliska w Krakowie.

Planty – park miejski otaczający Stare Miasto

Dolinki Krakowskie

Zalew Zakrzówek

W Krakowie znajdują się 43 parki, które łącznie zajmują ok. 397 ha^[28], co stanowi nieco ponad 1% całkowitej powierzchni miasta.

W Krakowie znajduje się 5 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 48,6 ha (0,15% powierzchni miasta)^[29].
Na obszarze miasta Krakowa znajdują się niewielkie zielone obszary wchodzące w skład Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych. Zespół ten zajmuje się ochroną terenów Jury Krakowsko-Częstochowskiej m.in. fragmenty parku Bielańsko-Tynieckiego, Tenczyńskiego oraz Dolinek Krakowskich, wraz z ich otulinami. Ponadto ostoja przyrodnicza Jury Krakowsko-Częstochowskiej wchodzi w skład programu CORINE biotopes ze względu na swoją florę, faunę, geomorfologię i krajobraz.

Zachodnia część Krakowa stanowi tzw. Obszar Krakowski i podlega polskiej sieci ekologicznej, a część obszaru miasta usytuowana jest w zasięgu korytarza ekologicznego rzeki Wisły. Rzeki, ich doliny oraz zbiorniki wodne to jedne z najciekawszych z przyrodniczego punktu widzenia miejsc w Krakowie. W południowej części stoków wzgórz wapiennych oferują one warunki do rozwoju roślinności ciepłolubnej muraw i zarośli kserotermicznych.

Rezerwaty i pomniki przyrody |

 Osobny artykuł: Pomniki przyrody w Krakowie.

W Krakowie znajduje się 260 pomników przyrody, większość z nich to drzewa^[30]. Źródło Świętojańskie w Tyńcu oraz głaz narzutowy przy ulicy Spółdzielców są pomnikami przyrody nieożywionej.

Użytki ekologiczne |

Kopiec Kościuszki i krakowskie Błonia, w tle Las Wolski

• Uroczysko w Rząsce – teren częściowo położony w gminie Kraków, a częściowo na terenie Zabierzowa, zajmuje około 59 ha. Celem utworzenia użytku była ochrona fiołka bagiennego – gatunku zagrożonego wyginięciem, który w roku 2001 został wpisany na listę Polskiej czerwonej księgi roślin. Użytek chroni także pozostałość ekosystemów leśnych oraz wodnych na tym terenie.


• 
  Łąki Nowohuckie – teren o powierzchni około 57 ha. Użytek ten został uchwalony w 2003 roku przez Radę Miasta Krakowa, położony jest w pobliżu Placu Centralnego. Utworzony został w celu ochrony półnaturalnych zbiorowisk roślinnych (łąk podmokłych) w dolinie Wisły.


• 
  Staw Dąbski – teren o powierzchni 2,53 ha. Użytek ten został uchwalony w 2010 roku przez Radę Miasta Krakowa^[31], położony jest w dzielnicy Dąbie, w sąsiedztwie Galerii Kraków Plaza. Głównym przedmiotem ochrony jest ekosystem stawu wraz z rzadkimi gatunkami zwierząt, np. szczeżują wielką (Anodonta cygnea) i różanką (Rhodesus sericeus) – symbiotycznymi gatunkami małży i ryby, wymienionymi w Polskiej czerwonej księdze zwierząt.


• 
  Dolina Prądnika – teren o powierzchni 14,145 ha utworzony uchwałą Rady Miasta Krakowa nr LX/782/08 z dnia 17 grudnia 2008 r.^[32] Położony jest wzdłuż rzeki Prądnik od ul. Górnickiego do granic miasta Krakowa. Głównym celem powołania użytku jest zachowanie naturalnie meandrującego koryta rzeki Prądnik, wraz z siedliskiem m.in. 19 gatunków ssaków (m.in. borowca wielkiego, bobra i wydry) oraz 51 gatunków ptaków (m.in. pliszki górskiej – jedyne stwierdzone miejsce występowania w Krakowie).


• 
  Staw przy ul. Kaczeńcowej – teren o powierzchni 0,82 ha, utworzony uchwałą Rady Miasta Krakowa z dnia 19 grudnia 2007 roku. Jest to staw położony w dolinie rzeki Dłubni w Nowej Hucie – Bieńczycach. Utworzony został dla ochrony ostoi kilkudziesięciu gatunków ptaków, motyli, mięczaków.Ochronie podlega staw wraz z otoczeniem.


• 
  Rozlewisko potoku Rzewnego – teren o powierzchni 2,77 ha, utworzony został uchwałą Rady Miasta Krakowa z dnia 19 grudnia 2007 roku. Powstał dla ochrony trzech rodzajów siedlisk: leśnego (las mieszany i ols), łąkowego i szuwarowego. Obszar ten stanowi ostoję wielu gatunków ptaków, wśród których liczną grupę stanowią ptaki drapieżne i sowy. Znajduje się pomiędzy cmentarzem w Borku Fałęckim, a ul. Jeleniogórską i obejmuje część doliny niewielkiego Potoku Rzewnego.


• 
  Uroczysko Kowadza – teren o powierzchni 1,82 ha, utworzony został uchwałą Rady Miasta Krakowa z dnia 17 grudnia 2008 roku. Powstał dla ochrony muraw kserotermicznych z fauną rzadkich gatunków owadów. Znajduje się w Tyńcu przy ul. Świętojańskiej.


• 
  Las w Witkowicach.

Uzdrowiska |

 Osobny artykuł: Uzdrowiska w Krakowie.

Na terenie Krakowa znajdują się 2 uzdrowiska (w obu znajdują się parki):

• W Swoszowicach – na jego terenie znajdują się dwa źródła wody leczniczej Zdrój Główny i Napoleon, które dostarczają unikatowych wód mineralnych bogatych w anion siarczanowy, anion wodorowęglanowy, kation wapniowy, kation magnezowy. Zawartość siarki w wodach klasyfikuje Swoszowice na 5. miejscu na świecie, a 4. w Europie. W uzdrowisku leczy się także schorzenia reumatyczne za pomocą kąpieli z wykorzystaniem wód siarczanych i borowiny.


• W uzdrowisku Mateczny wykonywane są zabiegi odnowy biologicznej, balneologii.

Zanieczyszczenie powietrza |

Stężenie PM10 w Krakowie przy Al. Krasińskiego

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Kraków został sklasyfikowany jako jedenaste najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej^[33].

Położenie geograficzne utrudnia wentylację miasta, przez co spowija je smog, szczególnie w sezonie grzewczym. Kraków znajduje się w czołówce rankingu europejskich miast z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem. Krakowskie powietrze zanieczyszczone jest przede wszystkim pyłem PM10 i PM2,5 oraz toksycznym benzo(a)pirenem. Skutkiem zanieczyszczenia pyłem, poza oczywistymi konsekwencjami zdrowotnymi, jest zauważalne zmniejszenie przejrzystości powietrza w mieście^[34].

Źródłem zanieczyszczeń są przede wszystkim piece na paliwa stałe (34%) i napływ pyłu spoza miasta (36%), ale także przemysł lokalny (17%) oraz samochody (13%)^[35]. Piece grzewcze odpowiadają także za 68 proc. emisji rakotwórczego benzo(a)pirenu, którego – jak wynika z wyliczeń Krakowskiego Alarmu Smogowego – wdychana przez Krakowian ilość w ciągu roku jest taka sama, jak w przypadku wypalenia ok. 2500 papierosów^[36].

Z badań przeprowadzonych przez naukowców Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Columbia University w Nowym Jorku wynika, że mieszkanki Krakowa, które w okresie ciąży były eksponowane na PM2.5 powyżej 35 µg/m³, rodziły dzieci z masą urodzeniową niższą średnio o 128 gramów, mniejszą długością ciała oraz mniejszym o przeciętnie 0,3 cm obwodem główki. W zimie, mieszkańcom Krakowa zaleca się skracanie czasu przebywania na otwartym powietrzu oraz odradza się wysiłku fizycznego, na przykład biegania^[37]. Równocześnie Kraków w 2015 r. zanotował najkorzystniejsze parametry trwania życia spośród polskich podregionów^[38].

Miasto zwiększyło budżet na walkę ze smogiem, uchwalono także przepis zakazujący spalania węgla w piecach grzewczych. Zakaz miał wejść w życie w 2018 r., jednak w sierpniu 2014 r. został uchylony przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie. Kolejną próbę wprowadzenia zakazu podjęto w styczniu 2016. Według przyjętej wtedy uchwały od 2019 roku na terenie Krakowa nie będzie można palić m.in. węglem oraz drewnem^[39].

Toponimia |

Za pełny tytuł miasta przedstawia się Stołeczne Królewskie Miasto Kraków. Pomimo coraz większej kosmopolityzacji, Kraków pozostaje nadal depozytariuszem polskiego godła^{[styl do poprawy]}. Jako jedyne miasto w Polsce ma prawo używać w herbie godła Państwa Polskiego. Taka możliwość, według symboliki heraldycznej, przysługuje jedynie miastom i regionom stołecznym^[40].

Autorem pierwszego źródła piśmiennego, w którym w 966 pojawia się Kraków jest Ibrahim ibn Jakub. W dokumentach łacińskich w 973 występuje w formie Cracoua.

Językoznawca Jerzy Nalepa twierdzi, że rdzeń krak oznacza odgałęzienie rzeczne^[41].

Według legendy zapisanej w końcu XII wieku przez Wincentego Kadłubka nazwa Krakowa pochodzi od imienia księcia Kraka, natomiast w legendach czeskich występuje postać księcia Kroka.

Do historycznej funkcji Krakowa odnosi się jego pełna nazwa^[42] – Stołeczne Królewskie Miasto Kraków usankcjonowana prawnie przez Radę Ministrów, jak i wcześniej przez naczelne władze państwowe II Rzeczypospolitej, które używały tej nazwy w swoich aktach prawnych^[43][44]. Również nazwy skróconej, tj.: st. król. miasto Kraków, st.kr. miasto Kraków albo stoł. król. miasto Kraków. Niektóre z tych aktów prawnych obowiązują do dzisiaj^[45][46]. Na arenie międzynarodowej Kraków postrzegany jest jako „duchowe i naukowe serce Polski”^[47].

Panorama centrum miasta nocą

 Osobny artykuł: Carrodunum.

Historia |

Przywilej lokacyjny Krakowa z 1257

Widok Krakowa w Kronice Hartmanna Schedla, 1493

Panorama Wawelu pod koniec XVI w., ilustracja w Civitates Orbis Terrarum Brauna i Hogenberga.

Przysięga Tadeusza Kościuszki na rynku w Krakowie – 24 marca 1794 r. – obraz Franciszka Smuglewicza

Przybycie Józefa Poniatowskiego do Krakowa – 14 lipca 1809 r. – obraz Michała Stachowicza

Plac Jana Matejki powstał w XIX w. w okresie modernizacji i przebudowy miasta

Kraków w 1912 roku na jednej z pierwszych fotografii barwnych w historii Polski.

Sukiennice w 1938

 Osobne artykuły: Historia Krakowa i Kalendarium historii Krakowa.

Kraków jest jednym z najstarszych miast Polski, z wieloma wartościowymi obiektami architektonicznymi. Działa w nim wiele instytucji i placówek kulturalnych gromadzących bezcenne zabytki. W przeszłości miasto należało do Ligi Hanzeatyckiej zrzeszającej najważniejsze ośrodki handlowe w Europie.

Do 1795 r. Kraków był formalnie stolicą Polski, a do 1611 r. siedzibą władców państwa polskiego. W latach 1596–1795, czyli do III rozbioru Polski, jako stolica Rzeczypospolitej^[48][49] funkcje stołeczne dzielił z Warszawą, która stała się miastem rezydencjalnym króla^[50][51]. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[52]. Miasto posiadało prawo do czynnego uczestnictwa w akcie wyboru króla^[53].

Średniowiecze |

Najstarszy ośrodek osadniczy znajdował się m.in. na obronnym Wawelu i był jednym z grodów w plemiennym państwie Wiślan. Ziemie Wiślan mogły przez pewien czas, w ostatniej ćwierci IX w., znajdować się pod władaniem Państwa Wielkomorawskiego, nie ma jednak na to bezpośrednich dowodów. W X w. (najprawdopodobniej w latach ok. 960 – ok. 986) Kraków wszedł w zależność od Czech, rządzonych przez pierwszych władców z dynastii Przemyślidów. Była to zależność luźna, natury trybutarnej i nie pozostawiła wyraźniejszych śladów w tradycji historycznej, a niektórzy historycy kwestionują w ogóle panowanie czeskie nad Krakowem w tym okresie. Około 990 gród znalazł się w granicach państwa piastowskiego, stając się z czasem jedną z głównych siedzib królestwa (łac. sedes regni principalis)^[54]; próby dokładnego ustalenia czasu wcielenia do państwa Piastów oscylują pomiędzy 987 a 989. Pierwsza wiarygodna pisemna wzmianka o Krakowie pochodzi z dokumentu Dagome iudex z ok. 992. Nad Wisłą obok Wawelu, niewielkim wzgórzu z jurajskiego wapienia, według legendy stała niegdyś świątynia pogańska, na miejscu której zbudowano następnie kościół romański pw. św. Michała Archanioła. Co najmniej od 1000 w Krakowie znajdowała się siedziba biskupstwa, a za panowania Kazimierza Odnowiciela Kraków stał się główną siedzibą książęcą.

W okresie rozbicia dzielnicowego Kraków był siedzibą księcia seniora, z czasem jednak książęta krakowscy stracili faktyczne zwierzchnictwo nad innymi władcami piastowskimi. W 1241 miasto zostało zniszczone podczas najazdu mongolskiego. Mogło to zadecydować o niepowodzeniu pierwszej lokacji Krakowa, którą najprawdopodobniej planowano na początku XIII wieku. W dniu 5 czerwca 1257, wzorując się na Wrocławiu^[55], książę Bolesław V Wstydliwy, jego matka Grzymisława i żona św. Kinga nadali miastu przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim w Koperni koło Pińczowa. Zasadźcami byli trzej wójtowie: Gedko Stilvoyt, Jakub z Nysy i Dytmar Wolk z Wrocławia. Nowo wytyczone miasto zostało zasiedlone głównie przez przybyszów ze Śląska i Niemiec, co tłumaczy fakt posługiwania się językiem niemieckim przez mieszczaństwo krakowskie do XVI w. Wtedy też powstał charakterystyczny szachownicowy układ miasta, w który wpasowano zachowane elementy wcześniejsze (ul. Grodzka, kościół Mariacki). Pomiędzy Krakowem a Wawelem istniała osada Okół, dawne podgrodzie, która została wcielona do Krakowa przez króla Władysława Łokietka po buncie wójta Alberta.

Kraków uzyskał prawo składu w 1306 roku^[56].

W 1320 roku w katedrze wawelskiej koronowano Władysława Łokietka, kończąc symbolicznie okres rozbicia dzielnicowego. Odtąd, aż do 1734, Kraków był miejscem koronacji królów Polski.

W XIV wieku na przedmieściach Krakowa powstały dwa kolejne miasta: na południu Kazimierz (1335) i na północy Kleparz (1366).

Jako stolica jednego z mocarstw europejskich w XV i XVI wieku, Kraków rozwijał się pod względem architektonicznym, handlowym, rzemieślniczym, kulturalnym i naukowym. Kompleks zamkowy na Wawelu przebudowano i rozbudowano w stylu renesansowym. Odnowiono powstały w 1364 r. uniwersytet. Zbudowany został również Barbakan razem z okręgiem murów miejskich.

Dzieje nowożytne (XVI – XIX wiek) |

Kraków po przeniesieniu dworu królewskiego |

Po unii polsko-litewskiej i powstaniu Rzeczypospolitej Obojga Narodów Kraków znalazł się na uboczu wielkiego państwa. Sejmy i elekcje nowych monarchów odbywały się pod Warszawą, położoną mniej więcej w połowie drogi między stolicami Korony i Litwy.

Od 1596 rozpoczął się proces przenoszenia dworu królewskiego Zygmunta III Wazy z Krakowa do Warszawy, zakończony ok. 1611 r. Warszawa uzyskiwała tytuł miasta rezydencjalnego Jego Królewskiej Mości, jednak Kraków do ostatniego rozbioru Polski pozostawał formalną stolicą Rzeczypospolitej^{[57][58][59][50][51]}. Katedra na Wawelu pozostała miejscem koronacji i pochówków królów Polski, zaś Kraków – stołecznym i królewskim miastem, w którym funkcjonowały pozostałe instytucje stołeczne takie jak np. skarbiec koronny. Nawet w czasach późniejszych wezyr turecki Kara Mustafa, pisał w korespondencji do związanego z Wilanowem Jana III Sobieskiego: „zniszczę Twój Kraków...”.

Wraz z upadkiem Rzeczypospolitej rozpoczął się upadek Krakowa. Zniszczenia wojenne mocno nadszarpnęły pozycję miasta i zahamowały jego rozwój. Po raz pierwszy Kraków został zniszczony przez obce wojska w 1655, podczas „potopu szwedzkiego” (przedmieścia ucierpiały jednak mocno już w 1587, podczas próby zdobycia miasta przez arcyksięcia Maksymiliana III Habsburga). W latach 1656–1657 nastąpiło kolejne oblężenie miasta, tym razem bronionego przez Szwedów.

Austro-Węgry i Galicja |

Mapa Wolnego Miasta Krakowa (1815–1846)

W XVIII w. Kraków był zdobywany przez wojska pruskie, szwedzkie, austriackie i rosyjskie. 24 marca 1794 na rynku krakowskim przysięgę Narodowi złożył naczelnik Tadeusz Kościuszko rozpoczynając tym samym powstanie.

15 czerwca 1794 r. do Krakowa wkroczyły wojska pruskie. Prusacy obsadzili Wawel i założyli tam składy wojskowe. Wtedy to dokonał się rabunek polskich klejnotów i insygniów koronacyjnych ze skarbca koronnego, które zostały przewiezione do Berlina, a następnie częściowo włączone do skarbca pruskiego oraz przetopione lub spieniężone na potrzeby wojenne. Prusacy opuścili Kraków w 1795 roku^[60].

Po III rozbiorze Polski Kraków zajęli Austriacy. Aleksander Rożniecki – dowódca kawalerii uczestnicząc w wojnie austriacko-polskiej, począwszy od Raszyna, z oddziałem – forpocztą, dotarł do Krakowa 14 lipca 1809 r. (dzień przed ks. Poniatowskim) i przełamał ostatni opór Austriaków przed zwycięskim wkroczeniem księcia.

14 października 1809 r., na mocy traktatu z Schönbrunn, Kraków i Podgórze zostały przyłączone do Księstwa Warszawskiego jako stolica departamentu. W 1813 r. został siedzibą rządu Księstwa Warszawskiego^[61]. W latach 1815–1846 stanowił stolicę niewielkiego powierzchniowo, formalnie niepodległego państwa – Rzeczypospolitej Krakowskiej. W tym okresie rozpoczęła się gruntowna modernizacja i przebudowa miasta, które wciąż tkwiło w średniowiecznym układzie urbanistycznym. Zburzono większość murów miejskich, zasypano fosę, na miejscu której powstał park – Planty. Po powstaniu krakowskim, zorganizowanym przeciwko dominacji austriackiej, ale i faktycznie przeciwko trzem zaborcom naraz (czyli tzw. „państw opiekuńczych” Rzeczypospolitej Krakowskiej), miasto zostało w 1846 r. zaanektowane przez Austrię, w której granicach pozostawało aż do 1918. Nazwę Rzeczpospolita Krakowska zastąpiono nową: Wielkie Księstwo Krakowskie. Odtąd cesarz austriacki używał tytułu Wielki Książę Krakowa.

W 1850 wielki pożar zniszczył ok. 10% powierzchni miasta.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 2099 budynkach w Krakowie na obszarze 832 hektarów mieszkały 91323 osoby, z czego 64209 (70,3%) było katolikami, 25670 (28,1%) wyznawcami judaizmu, 727 (0,8%) grekokatolikami, a 717 (0,8%) innej religii lub wyznania, 78563 (86%) było polsko-, 6576 (7,2%) niemiecko-, 219 (0,2%) rusko-, a 1092 (1,2%) innojęzycznymi^[62].

XX wiek |

Początek XX wieku i dwudziestolecie międzywojenne |

Nowy ratusz (Magistrat) d. miasta Podgórza, które do 1915 roku było samodzielnym miastem.

W początku nowego stulecia zaszły w Krakowie poważne zmiany – również w infrastrukturze technicznej miasta. 14 lutego 1901 r. – za prezydentury Józefa Friedleina – otwarto miejskie wodociągi wówczas imienia Franciszka Józefa. Zbiornik na wodę zbudowano u podnóża kopca Kościuszki, 49 m nad poziomem Rynku. woda spływała do miasta rurą o średnicy 70 cm i wypełniała sieć wodociągową o długości 66 kilometrów. Początkowo, w liczącym 80 tys. mieszkańców Krakowie, przypadał statystycznie w ciągu doby jeden litr wody wodociągowej na osobę^[63].

12 lipca 1903 r. Kraków nawiedziła powódź – największa od 1813. Stan Wisły w mieście osiągnął 4 m 52 cm. Zagrożony zerwaniem był most Podgórski, woda zagroziła też gazowni miejskiej. Od Podgórza, przez tereny Zawiśla, Zwierzyniec, Błonia krakowskie, aż do Nowej Wsi i Łobzowa powstało ogromne rozlewisko z połączonych wód Wisły, Wilgi i Rudawy. W zalanych dzielnicach komunikacja odbywała się łodziami i tratwami. Pod wpływem tej klęski żywiołowej postanowiono przeprowadzić regulację Rudawy w połączeniu z wytyczeniem jej nowego koryta. Projekt został zrealizowany w latach 1903–1910. Nowe ujście Rudawy zostało umieszczone pod kątem prostym do Wisły, skutkiem czego odcięta została część zabudowań klasztoru Norbertanek. Zburzono też ostatni w Krakowie młyn. Znacznym zmianom uległo również bezpośrednie otoczenie klasztoru – powstał nasyp i grobla z nową drogą oraz wysoki most. Przemiany te spowodowały liczne protesty miłośników zabytków^[64]. W latach 1910–1915 ogłoszono i częściowo wprowadzono plan regulacyjny Wielkiego Krakowa, w ramach którego włączono w granice administracyjne Krakowa znajdujące się w jego otoczeniu miasta, osady i wsie.

W 1915 nastąpiło połączenie Krakowa z Podgórzem, miastem założonym w 1784 na przeciwległym brzegu Wisły.

6 sierpnia 1914 r. wyruszyła z Krakowa I Kompania Kadrowa z Józefem Piłsudskim na czele. Było to pierwsze polskie wojsko od czasów rozbiorów Polski. I Kompania przekroczyła granicę Kongresówki z zamiarem wyzwolenia pozostałej części Rzeczypospolitej.

W początku 1918 r. wzmogły się w Krakowie nastroje niepodległościowe, czego wyrazem była manifestacja w dn. 20 stycznia. Sytuację pogorszyło ogłoszenie 11 lutego postanowień traktatu brzeskiego. Demonstracje rozpoczęły się 12 lutego od zdemolowania konsulatu pruskiego, a 18 lutego odbyła się wielka manifestacja protestacyjna na Rynku Głównym. Strajk podjęli kolejarze, którzy zatrzymali w okolicach Chrzanowa pociąg z wojskiem skierowanym do miasta przez zaniepokojone władze austriackie. Na ogrodzeniu parceli na rogu Rynku Głównego i ul. św. Jana oraz na drzewach wzdłuż linii A–B pojawiły się plakaty z napisami godzącymi w zaborcę, które zdjęto dopiero pod groźbą użycia broni. 12 października, w odpowiedzi na manifest Rady Regencyjnej, krakowska Rada Miejska odbyła uroczyste posiedzenie, podczas którego w pełni poparła jego treść. 15 października delegaci polscy w wiedeńskim parlamencie złożyli deklarację, iż odtąd uważają się za obywateli wolnej i zjednoczonej Polski. Wydział Krajowy zwołał następnie w Krakowie posłów sejmowych i do Rady Państwa, którzy 28 października powzięli uchwałę głoszącą, że ziemie polskie w obrębie byłej monarchii austriackiej należą już do Państwa Polskiego, oraz że dla ziem tych tworzy się Komisję Likwidacyjną^[65].

28 X 1918 powstała w Krakowie Polska Komisja Likwidacyjna z Wincentym Witosem na czele i przejęła pełnię władzy w mieście. Kraków, w wyniku masowej akcji rozbrajania żołnierzy austriackich stał się pierwszym (obok Tarnowa) wolnym od władzy zaborczej miastem Rzeczypospolitej. 31 października po południu pojawiły się w mieście afisze informujące krakowian o tym radosnym fakcie^[65].

W dwudziestoleciu międzywojennym, tuż po odzyskaniu niepodległości, polskie władze centralne uznały wawelski zamek za gmach reprezentacyjny Rzeczypospolitej, oddany do użytku Naczelnika Państwa, a następnie dla Prezydenta RP – uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 1921 r., zespół urbanistyczny na Wawelu stał się jedną z oficjalnych Rezydencji Prezydenta Polski. Do dzisiaj zachował się apartament Prezydenta RP Ignacego Mościckiego.

Najstarsza część przedwojennego gmachu Biblioteki Jagiellońskiej (1931–39), utworzonej w roku 1364

Kopiec Piłsudskiego (1938 r.) – największy z pięciu istniejących do dziś krakowskich kopców, usypany w latach 1934–1937

Jesienią 1923 roku, w wyniku pogarszającej się sytuacji ekonomicznej i konfliktów społecznych, doszło w Krakowie do krwawych starć ulicznych. 5 listopada proklamowano strajk generalny. 6 listopada pod budynkiem Kasy Chorych (Dom Robotniczy) przy ul. Dunajewskiego o godz. 9:00 doszło do pierwszych starć z policją (rannych zostało 20 policjantów). Później uzbrojony tłum zaatakował kordon policyjny i wojskowy, spychając funkcjonariuszy ku ul. Szewskiej. Doszło do otoczenia i rozbrojenia kompanii wojska. Uzbrojeni w zdobytą broń demonstranci i bojówkarze ruszyli ul. Szczepańską na Rynek i obsadzili Planty. W godzinach przedpołudniowych doszło już do regularnych walk z użyciem broni palnej. Ostrzelany został szwadron ułanów wysłany w rejon ul. Dunajewskiego. Z okien domów i zza filarów Sukiennic ostrzelano inny szwadron, stojący na Rynku obok Odwachu. Wojskowa komenda miasta wysłała do walki trzy samochody pancerne. Jeden z nich, pozbawiony wsparcia piechoty, został zdobyty przez demonstrantów. Koło południa strzały zaczęły cichnąć. Cała zachodnia część miasta znalazła się pod kontrolą strajkujących. W budynku Kasy Chorych przetrzymywano jako jeńców rozbrojonych i rannych żołnierzy. W warunkach chaosu i braku informacji władze poleciły wojsku i policji zaprzestania ognia i wycofania się z ulic. Przystąpiono do negocjacji. Strajkujący unieruchomili gazownię i elektrownię, w wyniku czego już o godz. 17:00 miasto zaczęło pogrążać się w zupełnych ciemnościach. Walki w Krakowie, zwane powstaniem krakowskim spowodowały śmierć 14 oficerów i żołnierzy; rannych zostało 101 wojskowych i 38 policjantów. Po stronie demonstrantów padło również 14 zabitych. Zginęły też 4 przypadkowe osoby cywilne, a kilkadziesiąt zostało rannych. Ponadto zabito 61 koni, a 70 raniono^[66].

W 1936 roku demonstracje robotnicze i strajki okupacyjne w zakładach pracy doprowadziły do rozruchów w wyniku, których zabito 6 osób a ranne zostały 22 osoby^[67].

Okupacja hitlerowska |

 Osobne artykuły: Getto krakowskie i Plaszow.

Wojska niemieckie zajęły miasto 6 dni po rozpoczęciu II wojny światowej. W nalocie na krakowskie lotnisko Rakowice–Czyżyny uczestniczyło 150 samolotów Luftwaffe^[68]. Pierwszym polskim lotnikiem, który poderwał samolot do walki z hitlerowskimi Niemcami był pilot krakowskiego dywizjonu, kpt. pilot Mieczysław Medwecki. Zginął w walce. Podporucznik Gnyś oraz plutonowy pilot Flanel, zestrzelili kolejno i w walce z niemieckim wrogiem, dwie hitlerowskie maszyny. Były to pierwsze polskie zwycięstwa powietrzne podczas II wojny światowej. W pierwszym dniu wojny, piloci krakowskiego II Pułku Lotniczego zestrzelili w sumie pięć niemieckich samolotów^[69].

W czasie okupacji hitlerowskiej (1939–1945) Kraków funkcjonował jako stolica Generalnego Gubernatorstwa. W marcu 1941 okupant niemiecki zamknął w getcie krakowskim około 60 tys. osób uznanych za Żydów według rasistowskich ustaw norymberskich (25% wszystkich mieszkańców Krakowa). Więźniowie getta zostali zamordowani w trakcie akcji likwidacyjnej (13 – 14 marca 1943) i w obozach koncentracyjnego w Płaszów, Bełżec i Auschwitz. W wyniku tej akcji eksterminacyjnej po II wojnie światowej ocalało około tysiąca krakowskich Żydów^[70].

Zagrabiono i wywieziono do Niemiec wiele dzieł sztuki, z których duża część nie powróciła do kraju^[71]. Kraków odniósł niewielkie straty podczas bombardowania miasta przez lotnictwo Armii Czerwonej.

W 1939 r. powstała w Krakowie pierwsza w Polsce organizacja konspiracyjna podczas II wojny światowej, Organizacja Orła Białego^[72]. Oprócz Krakowskiego Okręgu Armii Krajowej, działała m.in. organizacja harcerska „Szare Szeregi”^[73][74], której naczelnictwo mieściło się w Krakowie po upadku powstania warszawskiego^[75]. Działalność prowadziły inne, liczne ugrupowania konspiracyjne^[76][77]. Istotną rolę w okupowanym mieście odgrywało też konspiracyjne życie kulturalne i oświatowe. Przy ul. Łobzowskiej 6, w sklepie księgarsko-papierniczym, prowadzonym przez Spółdzielnię Księgarską „Czytelnik”, mieścił się punkt spotkań literatów, gdzie zaopatrywano się w podziemną prasę i publikacje. Tam też udzielano materialnego wsparcia pisarzom i artystom krakowskim, wykorzystując dochody sklepu. Okręgowa komórka Tajnej Organizacji Nauczycielskiej miała siedzibę przy pl. Nowym, w lokalu Spółdzielni Księgarskiej „Szkolnica”. Zajmowano się tam dystrybucją podręczników do tajnego nauczania (punkt odbioru dla nauczycieli mieścił się przy pl. Nowym 7 i w sklepie drogeryjnym przy ul. Siennej 7), a także wydawaniem w postaci powielanych skryptów wyczerpanych już podręczników dla klas gimnazjalnych (gotowe skrypty przenoszono do sklepu przy ul. Szewskiej 13, gdzie był zorganizowany punkt rozdziału). Mieścił się tam też punkt kierowania kandydatów na tajne komplety uniwersyteckie. Było to także miejsce spotkań krakowskich literatów, takich jak np. Kazimierz Czachowski, Tadeusz Kudliński, Tadeusz Seweryn, Jan Wiktor, Wojciech Żukrowski; bywał tam też prof. Stanisław Pigoń. Na podstawie zachowanych materiałów Okręgowego Biura Szkolnego w Krakowie, sama tylko „Szkolnica” przekazała w okresie okupacji ok. 30 tys. egzemplarzy książek i podręczników dla tajnej oświaty. Ważną formą pomocy było też wysyłanie paczek żywnościowych do obozów jenieckich oraz opieka nad wysiedlonymi z Warszawy po upadku powstania nauczycielami. Jednym z głównych dostawców uratowanych przed zniszczeniem podręczników była księgarnia Stefana Kamińskiego przy ul. św. Jana 3. Wykupywał on z rąk niemieckich całe księgozbiory z likwidowanych księgarń i bibliotek. Było to też kolejne miejsce konspiracyjnych spotkań ludzi podziemnej kultury i oświaty^[78].

Obalanie pomnika Adama Mickiewicza przez Niemców 17 sierpnia 1940 roku

Kraków miał się stać miastem niemieckim nie tylko z nazwy i składu narodowościowego ludności, ale także z wyglądu zewnętrznego. W tym celu okupant planował zniszczenie polskiego dorobku kulturowego i wyeksponowanie własnej tradycji historycznej. Urbanistyczne „porządkowanie” miasta Niemcy zaczęli od wyburzeń w rejonie Wawelu – ówczesnej siedziby gubernatora dr Hansa Franka. W latach 1940–1941 rozebrano np. kamienicę czynszową zw. „Dębno” u zbiegu ul. Grodzkiej i ul. Podzamcze. Na Kazimierzu zburzono też kilka kamienic, aby odsłonić widok na kościół Bożego Ciała. Pewne zmiany wprowadzono i na samym Wawelu (np. nowy wjazd i brama). Szczególnym zainteresowaniem niemieckich budowniczych cieszyła się jednak zachodnia dzielnica miasta. Spektakularnym osiągnięciem urbanistyki germańskiej miała być reprezentacyjna dzielnica rządowa (Regierungsviertel). Planowano mianowicie wzniesienie na Błoniach ogromnego, monumentalnego kompleksu gmachów rządowych, nad którym w dalszej perspektywie miały dominować pomniki chwały niemieckiego oręża. Już w 1941 r. Hans Frank polecił zrównać z poziomem terenu kopce Kościuszki i Piłsudskiego, aby na ich miejscu mogły stanąć owe monumenty, ale do realizacji tego planu nie doszło. Okupanci nie zdążyli również rozbudować ratusza, ani też przebudować Rynku Głównego w duchu germańskim. Pozostały tylko plany i szkice^[79]. W mieście przeprowadzano akcje sabotażowe i likwidacyjne^[80][81] (np. zamach na wyższych oficerów SS Krügera i Koppego oraz nieudany zamach na Hansa Franka) i panowały nastroje powstańcze^[82], a do powstania w Krakowie przygotowywało się polskie Podziemie^[83]. Między innymi, polskie zgrupowania partyzanckie skoncentrowane wokół Krakowa^[84]. Dowództwo Armii Krajowej nie zdecydowało się jednak ostatecznie na ogłoszenie powstania w Krakowie zarówno z uwagi na niewielką liczbę uzbrojenia Polaków w samym mieście i niemożność znaczącego ich dozbrojenia przez tę część Krakowskiego Okręgu AK, który działał poza miastem^[85], jak również w wyniku znacznego rozbicia struktur AK w Krakowie w czasie wielkiej łapanki (tzw. „czarna niedziela”) w obrębie której w ciągu jednego dnia aresztowano i wywieziono do obozu koncentracyjnego w Płaszowie 15 tys. krakowian^[82][86].

Historia najnowsza |

Plac centralny im. Ronalda Reagana w Nowej Hucie

18 stycznia 1945 wojska 1. Frontu Ukraińskiego pod dowództwem marszałka Iwana Koniewa zajęły miasto. Kraków jako jedno z niewielu miast polskich nie odniosło podczas wojny większych strat substancji materialnej, zaś w 1946 roku był trzecim najludniejszym miastem w Polsce po Łodzi i Warszawie^[87].

Aleja Róż – niegdyś reprezentacyjna aleja socrealistycznej dzielnicy przemysłowej Nowej Huty; obecnie większą jej część stanowi deptak

W okresie powojennym postępował silny rozwój terytorialny i ludnościowy miasta. W 1951 przyłączono do Krakowa Nową Hutę, która według pierwotnych planów miała stanowić oddzielne miasto^[88], zaplanowane jako przeciwieństwo Krakowa, czyli miasto robotnicze bez kościołów i warstwy społecznej inteligencji. Do dzisiaj jednym z historycznych miejsc w tej dzielnicy jest plac Ratuszowy, gdzie w zamysłach budowniczych „socjalistycznego miasta” miała zostać wzniesiona ta instytucja. Od 1 stycznia 1957 do 31 maja 1975 miasto Kraków stanowiło oddzielne samodzielne województwo. W 1957 miasto zostało odznaczone Orderem Odrodzenia Polski, a w 1966 Orderem Budowniczych Polski Ludowej^[89].

Kalendarium współczesnych wydarzeń (XX – XXI wiek) |

• Pierwszy szczyt Grupy Wyszehradzkiej na terenie Rzeczypospolitej Polskiej odbył się w 1991 r. w Krakowie, czyli tuż po jej powstaniu, a przyjęte wówczas podczas tego spotkania tezy, zapisano w postaci tzw. Deklaracji Krakowskiej. Następny szczyt Grupy Wyszehradzkiej w Polsce odbył się również w Krakowie w 1993 r.^[90]
  


• W 2000 roku Kraków uzyskał tytuł Europejskiej Stolicy Kultury.


• Wizyta Prezydenta USA George’a W. Busha w Polsce 30–31 maja 2003 roku. Na Wawelu prezydent Bush przemawiał na temat inicjatywy przeciwko rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia (PSI) oraz na temat rozszerzenia polskiego zaangażowania w Iraku^[91][92].


• Uchwałą z 3 sierpnia 2006 Senat RP zdecydował o ustanowieniu roku 2007 Rokiem Miasta Krakowa^[93].


• 11 maja 2007 r. rozpoczął się Prezydencki Szczyt Energetyczny z udziałem Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego oraz Prezydentów państw Europy Środkowej i Wschodniej^[94].


• W czerwcu 2007 r. Kraków obchodził 750 rocznicę lokacji miasta.


• W 2008 r. odbył się w Krakowie Światowy Kongres Górniczy^[95]
  


• W 2009 r. odbył się w Krakowie szczyt Ministrów Obrony państw NATO^[96], pierwsze tego rodzaju spotkanie na terenie Polski.


• 18 kwietnia 2010 roku w Kościele Mariackim odbyła się uroczystość pogrzebu zmarłego tragicznie prezydenta Polski Lecha Kaczyńskiego wraz z jego żoną Marią, których trumny następnie pochowano w jednej z krypt Katedry na Wawelu.


• 17 stycznia 2011 r. w Zamku Królewskim na Wawelu, Prezydent RP wręczył Ordery Orła Białego twórcom kultury w tym Noblistce Wisławie Szymborskiej^[97].


• W dniach 2–4 października 2011 r. w Krakowie gościł europejski szczyt gospodarczy pn. Forum Rynku Wewnętrznego (Single Market Forum – SIMFO)^[98][99].


• Podczas polskiej prezydencji w strukturach Unii Europejskiej, Kraków został wyznaczony jako^[100] jedno z miast goszczących w tym czasie spotkania międzypaństwowe w ramach UE.


• Od 7 grudnia 2011 r. obowiązuje uchwała Rady Miasta Krakowa^[101] o utworzeniu Parku Kulturowego Stare Miasto^[102], chroniąca Stare Miasto, wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.


• W dniach od 7-9 października 2013 r. odbyło się w Krakowie spotkanie Prezydentów Polski, Ukrainy oraz prezydentów państw należących do grupy Arraiolos^[103].


• W lutym 2014 r. odbywał się w Krakowie Weimarski Szczyt Gospodarczy^[104].


• W dniu 25 maja 2014 r. odbyło się w Krakowie referendum lokalne, w którym mieszkańcy odrzucili dużą większością głosów pomysł ubiegania się o organizację Zimowych Igrzysk Olimpijskich w 2022 r., opowiadając się jednocześnie za budową ścieżek rowerowych, metra oraz stworzeniem systemu monitoringu wizyjnego.


• W dniach od 26-31 lipca 2016 r. odbyły się Światowe Dni Młodzieży.


• W lipcu 2017 r. odbyła się w Krakowie 41. Sesja Komitetu Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO^[105]
  


• W 2018 r. Kraków (wraz z Katowicami) pełnił będzie funkcję gospodarza Kongresu Sieci Miast Kreatywnych UNESCO^[106].


• W dniach 26 - 27 kwietnia 2018 r. odbył się w Krakowie IV Europejski Kongres Samorządów^[107]
  

Widok centrum miasta z kopca Krakusa. Od lewej zabudowa centrum Podgórza z wieżą kościołem Świętego Józefa, następnie Kazimierz z Augustianów oraz ratuszem kazimierskim, Wawel z katedrą i Zamkiem Królewskim, bliżej kościół Bożego Ciała na Kazimierzu. W głębi Stare Miasto z kościołami Świętego Andrzeja, Świętych Piotra i Pawła, wieżą ratuszową, kościołami Dominikanów i Mariackim

Demografia |

 Osobny artykuł: Ludność Krakowa.

Największą populację Kraków odnotował 31 grudnia 2017 r. – według danych GUS 767 348 mieszkańców^[108].

Dane GUS obejmują tylko mieszkańców miasta zameldowanych na pobyt stały. Realna liczba mieszkańców, według władz miasta, może sięgać miliona^[109].

Polityka i administracja |

 Osobne artykuły: Prezydenci Krakowa i Rada Miasta Krakowa.

Magistrat Krakowski

Samorządność miejskiego Krakowa sięga początków lokacji miasta w 1257, choć pierwsze oficjalne wzmianki o radzie miejskiej pochodzą z 1264. Zgodnie ze współczesnym ustrojem kraju Kraków jest miastem na prawach powiatu. Samorządowym organem władzy w Krakowie, sprawującym także funkcje kontrolne, złożonym z radnych pochodzących z wyboru, działającym na podstawie przepisów o samorządzie gminnym oraz o samorządzie powiatowym jest Rada Miasta Krakowa. Mieszkańcy wybierają do Rady Miasta 43 radnych na czteroletnią kadencję. Pracami Rady kieruje wybierany spośród jej członków przewodniczący.

Prezydent Krakowa urzęduje w Pałacu Wielopolskich przy placu Wszystkich Świętych.

Urząd Miasta Krakowa, czyli krakowski magistrat realizuje ustawowe powinności Gminy Miejskiej Kraków, czyli tak zwane zadania własne i zadania zlecone przez rząd. Magistrat podlega bezpośrednio pod Prezydenta Krakowa.

Podział administracyjny |

Dzielnice Krakowa

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Krakowa.

W XIV w. w Krakowie były 22 ulice, w 1866 już w mieście i na przedmieściach – 113, w 1880 – 135, w 1909 – 161, a w 1926 – 457 ulic.

Od 27 marca 1991 roku Kraków podzielony jest na 18 dzielnic samorządowych oznaczonych cyframi rzymskimi. W roku 2002 Rada Miasta Krakowa uchwaliła formalne przydzielenie krakowskim dzielnicom nazw, obok cyfr (np. Dzielnica I Stare Miasto). Nazwy te obowiązywały dotąd potocznie.

Ratusz d. miasta Kazimierza (1578, 1876 r.)

Powszechnie używany jest historyczny podział miasta z lat 1951–1975 na 6 dzielnic administracyjnych: Stare Miasto, Zwierzyniec, Kleparz, Grzegórzki, Podgórze, Nowa Huta lub podział na 4 dzielnice, obowiązujący od 1975: Śródmieście, Podgórze, Krowodrza, Nowa Huta.

W Krakowie nazwy dzielnic pochodzą w większości od nazw miast, wsi, jurydyk, folwarków, osad itp., tworzących kiedyś oddzielne jednostki osadnicze, a na przestrzeni wieków włączanych w granice administracyjne miasta.

W ujęciu lokalnym Kraków i sąsiadujące miejscowości tworzą aglomerację krakowską.
W ujęciu regionalnym mówi się o Krakowskim Obszarze Metropolitalnym (KOM), natomiast w ujęciu ponadregionalnym Kraków jest biegunem wzrostu oddziałującym na sąsiadujące województwa – śląskie, świętokrzyskie oraz podkarpackie^[110].

Miasta partnerskie |

Miasto prowadzi współpracę międzynarodową z licznymi miastami partnerskimi i bliźniaczymi, w tym^[111]:

Miasta bliźniacze:

Miasta partnerskie:

Współpraca miast bez umowy:

• 16 kwietnia 1997 r. Rada Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa, podjęła Uchwałę o współpracy partnerskiej z czeczeńską stolicą Groznym. W związku z działaniami wojennymi, prowadzonymi na terenie Czeczenii, umowa ta nie została nigdy parafowana przez władze Groznego. Na terenie Krakowa znajdowały się niektóre instytucje tej nieuznawanej Republiki oraz Czeczeński Ośrodek Informacyjny (siedziba przy Rynku Głównym), traktowany przez zainteresowanych jako swoista Ambasada Czeczenii w Polsce.

Gospodarka |

W sierpniu 2015 roku wskaźnik bezrobocia rejestrowanego w Krakowie wynosił 4,8%^[113]

Budynek PKO BP w Krakowie (1922–24), proj. arch. Adolf Szyszko-Bohusz i A. Tichy

Według raportu inwestycyjnego Konferencji ds. Handlu i Rozwoju ONZ (UNCTAD) z 2011 roku Kraków jest najlepszym miejscem na świecie do lokowania centrów usług dla biznesu^[114].
W kwietniu 2012 r. Kraków znalazł się w gronie 120 najatrakcyjniejszych miast świata (tzw. lista hot spots dotycząca konkurencyjności biznesowej) w ujęciu jednostki badawczej Economist Intelligence Unit wykonującej badania na zlecenie banku Citi Handlowy^[115][116]. Brytyjski think tank Globalization and World Cities (GaWC), badający wzajemne stosunki pomiędzy miastami świata w kontekście globalizacji, uznał natomiast Kraków, jako jedyne po Warszawie polskie miasto, za metropolię globalną^[117]. W przedmiotowym rankingu Kraków znalazł się w kategorii (Gamma-)^[118].

Na przestrzeni swych dziejów Kraków zawsze był i współcześnie nadal jest lokalnym, regionalnym i ponadregionalnym biegunem wzrostu społeczno-gospodarczego^[119].

W końcu grudnia 2009 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Krakowie obejmowała ok. 16,0 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 4,2% do aktywnych zawodowo^[120].

Na „Liście 500 Największych Firm w Polsce”, publikowanej przez tygodnik „Polityka” w 2012 znajdowało się 21 przedsiębiorstw z siedzibą w Krakowie, w tym 3 z pierwszej dwudziestki: Tesco Polska, BP Polska i Grupa Philip Morris Polska (znajdujących się odpowiednio na 12, 13 i 17 miejscu). Stolica Małopolski może również pochwalić się dobrze rozwiniętą siecią usług bankowych. Siedem banków ulokowało w niej swoje centrale, a czterdzieści innych otworzyło w Krakowie oddziały^[121].

Agencja ratingowa Standard & Poor’s potwierdziła w grudniu 2012 roku ocenę wiarygodności kredytowej Krakowa na poziomie A – z perspektywą stabilną. Jest to najwyższa możliwa w tej chwili do uzyskania ocena ratingowa Krakowa równa ocenie kraju. Analitycy zapowiadają, że podniesienie ratingu Polski mogłoby skutkować także podniesieniem noty dla Krakowa. Równie wysoką oceną spośród innych ocenionych przez agencję miast w Polsce uzyskały jedynie Katowice^[122].

Usługi biznesowe |

Siedziby firm State Street i Lufthansa Global Business Services – pierwszego centrum usług wspólnych w Krakowie – przy ul. Puszkarskiej

Kraków jest największym pod względem zatrudnienia skupiskiem firm z sektora usług biznesowych w Polsce^[123]. Według danych Związku Liderów Sektora Usług Biznesowych (ABSL) w I kwartale 2017 w Krakowie i na terenie centrum biurowego Kraków Business Park w Zabierzowie działało 157 firm z tego sektora, które zatrudniały ogółem ok. 55,8 tys. pracowników^[124]. Wśród nich znajdowały się centra usług wspólnych, podmioty świadczące usługi w zakresie outsourcingu procesów biznesowych (BPO), rozwiązań informatycznych oraz centra badawczo-rozwojowe. Większość z nich to oddziały firm międzynarodowych^[125].

Branża rozwija usług biznesowych się w Krakowie od lat 90. XX wieku. W 1993 powstała polska spółka informatyczna Comarch, w 1996 firma PriceWaterhouse zaczęła świadczyć usługi BPO dla koncernu BP, a w 1998 na terenie krakowskiej specjalnej strefy ekonomicznej rozpoczęło działalność centrum badawczo-rozwojowe firmy Motorola^[126]. W 2003 w mieście powstało pierwsze centrum usług wspólnych, Airline Accounting Center (od 2013 pod nazwą Lufthansa Global Business Services)^[126].

W latach 2010–2016 średni roczny wzrost zatrudnienia w sektorze usług biznesowych w Krakowie wynosił ok. 20%^[127]. Wiele firm rozpoczynało działalność w mieście od prostych procesów takich jak księgowość, wsparcie IT czy telefoniczna obsługa klienta. Obecnie aglomeracja krakowska uznawana jest za rynek dojrzały, tj. stopień zaawansowania świadczonych usług jest w wielu firmach taki sam, jak w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej^[128].

W 2009 w raporcie „Top 50 Emerging Global Outsourcing Cities” firmy doradczej Tholons Kraków znalazł się na 4. miejscu na świecie i pierwszym w Europie jako najbardziej atrakcyjna nowa lokalizacja dla prowadzenia działalności outsourcingowej^[129]. W 2014 został uznany przez tą samą firmę za 9. najlepsze miejsce dla świadczenia tego rodzaju usług na świecie i 1. w Europie^[130].

Transport |

Autostrada A4 w Krakowie

Most Piłsudskiego

Dworzec PKP Kraków Główny, widok z peronu 2

Autobus miejski Solaris Urbino 12

Tramwaj wyjeżdżający z tunelu

Przystanek Politechnika w tunelu KST

Lotnisko im. Jana Pawła II

Na podstawie zbieranych od 2006 anonimowych danych o podróżach z urządzeń nawigacyjnych firmy TomTom, producent w 2010 obliczył, że wśród 59 miast Europy Kraków zajmuje 30. miejsce pod względem największego udziału głównych dróg (21,2%), na których prędkość poruszania bywa mniejsza niż 70% ograniczenia prędkości^{[131][132][133]}.

Drogowy |

 Osobne artykuły: Ulice Krakowa, Mosty w Krakowie i Obwodnice Krakowa.

Kraków jest węzłem transportowym. Przez miasto przechodzą drogi krajowe i europejskie: droga krajowa nr 4, droga krajowa nr 7, droga krajowa nr 44, droga krajowa nr 52, droga krajowa nr 75, droga krajowa nr 79, droga krajowa nr 94, a w relacji wschód-zachód, południowym obejściem miasta, przebiega autostrada A4. Przez miasto przebiega także droga ekspresowa S7 (Węzeł Igołomska) oraz droga wojewódzka nr 776, droga wojewódzka nr 780 i droga wojewódzka nr 794^[134].

W obrębie miasta znajduje się 14 mostów na Wiśle, łączących dzielnice południowe z północnymi (11 drogowych i 3 kolejowe), oraz kładka pieszo-rowerowa.

Przez Wisłę w Krakowie przebiega Droga Wodna Górnej Wisły – śródlądowy szlak żeglugowy.

Kolejowy |

 Osobny artykuł: Transport kolejowy w Krakowie.

Kraków jest jednym z większych w Polsce węzłów kolejowych. Ma połączenia z większością miast w kraju, w tym szybkie połączenia składami Pendolino z Warszawą i Gdańskiem (PKP InterCity), dodatkowo połączenia międzynarodowe z Wiedniem, Pragą, Budapesztem oraz Lwowem. Połączenie z Pragą jest również realizowane przez firmę Leo Express – autobusem na odcinku Kraków – Katowice – Bogumin, a następnie pociągiem do Pragi.

Dworzec Kraków Główny położony jest w ścisłym centrum miasta – przy ul. Lubicz na północny wschód od Rynku. Wraz z Małopolskim Dworcem Autobusowym przy ul. Bosackiej i zespołem komunikacji miejskiej (autobusy, podziemny szybki tramwaj) oraz połączeniem do lotniska w Balicach (ponownie otwarte w drugiej połowie 2015 roku po modernizacji), tworzy on kompleks zwany Krakowskim Centrum Komunikacyjnym.

Dworcem jest również Kraków Płaszów, położony w południowo-wschodniej części miasta. Zapewnia on częste i szybkie połączenia z Rzeszowem, Tarnowem, Przemyślem, Skawiną, Kalwarią Zebrzydowską, Suchą Beskidzką czy Zakopanem. Inne stacje znajdują się w takich dzielnicach jak Łobzów, Mydlniki, Bieżanów, Prokocim czy Łagiewniki^{[potrzebny przypis]}. Nowa Huta pozbawiona jest kolejowych połączeń pasażerskich, choć działa duża stacja przeładunkowa.

Połączenia kolejowe wewnątrz aglomeracji krakowskiej obsługiwane są przez EZT. Obsługują one m.in. trasy do Krzeszowic, Trzebini, Wieliczki, Tarnowa czy Oświęcimia. Stanowią alternatywę dla często zakorkowanych w szczycie przewozowym dróg. W ofercie Przewozów Regionalnych znajdują się czasowe bilety strefowe na wielokrotne przejazdy koleją w aglomeracji krakowskiej^{[potrzebny przypis]}. Trasę do Wieliczki i na lotnisko w Balicach obsługują pociągi Kolei Małopolskich.

Zbiorowy transport miejski |

 Osobne artykuły: Autobusy miejskie w Krakowie, Tramwaje w Krakowie, Metro w Krakowie i Tramwaj wodny w Krakowie.

Pierwsza linia szynowego tramwaju konnego powstała w Krakowie w 1882 roku, zastępując funkcjonującą od co najmniej kilkunastu lat linię omnibusową. W roku 1927 uruchomiono pierwszą linię autobusową. Obecnie autobusy miejskie są w większości własnością Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego S.A. w Krakowie, na dwunastu liniach kursują pojazdy należące do firmy Mobilis. W Krakowie kursuje 27 stałych linii tramwajowych; obsługą autobusową objęte są natomiast 63 linie miejskie dzienne, 63 podmiejskie, 15 nocnych (w tym 4 aglomeracyjne), 7 przyspieszonych (w tym 2 aglomeracyjne) i 9 dodatkowych (wspomagających)^[135].

W 2008 roku otwarty został tunel Krakowskiego Szybkiego Tramwaju. Jest to pierwszy w Polsce tunel, w którym może poruszać się tramwaj.

W 2009 roku w Krakowie na Wiśle uruchomiono tramwaj wodny.

Metro |

Metro krakowskie jest tematem poruszanym od co najmniej 30 lat, choć od lat 60. XX wieku zakładano budowę sieci premetra. Już wtedy odbyła się konferencja naukowców i specjalistów od transportu pt. „Metro w Krakowie”. Od tamtego czasu, mimo że problem był wielokrotnie dyskutowany, nie został poruszony przez władze miasta. Dopiero w 2014 roku projekt wpisano do referendum, w którym mieszkańcy opowiedzieli się za jego realizacją.

Szczegółowe studium wykonalności dla krakowskiego metra ma zostać ukończone w 2016 lub w 2017 roku. Uzyskanie decyzji środowiskowej planuje się na 2018. We wrześniu tego samego roku mogłaby ruszyć budowa. Kraków jest jedynym miastem w Polsce, gdzie projekt budowy metra zapisano w oficjalnych dokumentach.

Szacuje się, że budowa linii A o długości 19 kilometrów ma kosztować od 8 do 12 miliardów złotych. Koszt wszystkich trzech tras ma wynieść 25 miliardów.

Lotniczy |

Lotniska |

Port lotniczy Kraków-Balice |

 Osobny artykuł: Port lotniczy Kraków-Balice.

Kraków Airport im. Jana Pawła II (nazwa ta obowiązuje od 4 września 2007) jest drugim pod względem ruchliwości lotniskiem w Polsce – w roku 2016 obsłużył 4,98 mln pasażerów. Posiadające jedną 2550-metrową drogę startową lotnisko jest ulokowane w Balicach, 11 km na zachód od centrum miasta i pozostaje współużytkowane jako wojskowa baza lotnicza.

Krakowski port lotniczy oferuje połączenia z 100 portami lotniczymi na świecie. Port ma dwa terminale: T4 międzynarodowy i krajowy oraz terminal „VIP” (dawniej „T2”). Jako pierwsze lotnisko w Polsce uruchomiło połączenie kolejowe z centrum miasta, obsługiwane szynobusami „Balice Ekspres”. Jego przydatność była w przeszłości kontestowana, ze względu na znaczne oddalenie między stacją końcową a terminalem lotniska (kilkaset metrów). W chwili obecnej zatrzymują się wewnątrz budynku naprzeciwko terminala międzynarodowego, połączonego z nim kładką dla pieszych.

Lotnisko Kraków-Pobiednik Wielki |

 Osobny artykuł: Lotnisko Kraków-Pobiednik Wielki.

Na granicy administracyjnej miasta Krakowa w Pobiedniku Wielkim znajduje się lotnisko sportowe z trawiastym polem wzlotów: Lotnisko Kraków-Pobiednik Wielki, zarządzane przez Aeroklub Krakowski. W ramach aeroklubu działają sekcje samolotowa, szybowcowa, spadochronowa, balonowa i modelarska.

Lądowiska |

Lądowisko Rakowice-Czyżyny |

 Osobny artykuł: Lądowisko Rakowice-Czyżyny.

Muzeum Lotnictwa Polskiego

Lądowisko powstałe na byłym lotnisku Kraków-Rakowice-Czyżyny przy Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie, pierwsze lotnisko Krakowa i jedno z najstarszych lotnisk wojskowych na świecie, czynne od 1912 do 1960, rozformowane i częściowo zabudowane osiedlem i ulicami, zostało wskrzeszone latem 2003 na potrzeby pikniku lotniczego przez Muzeum Lotnictwa Polskiego. Odbywający się pod koniec czerwca Małopolski Piknik Lotniczy stał się corocznym międzynarodowym festynem, podczas którego samoloty do 7500 kg i śmigłowce ponownie korzystają z betonowej drogi startowej na kierunku 26 o wymiarach 720 × 60 m.

Lądowiska sanitarne |

W 2011 oddano do użytku dwa lądowiska sanitarne dla śmigłowców: przy os. Złotej Jesieni lądowisko Kraków-Szpital im. Rydygiera i przy os. Na Skarpie lądowisko Kraków. Rok później otworzono kolejne trzy, dwa przy ul. Prądnickiej: lądowisko Kraków-Narutowicza i lądowisko Kraków-Szpital im. Jana Pawła II, oraz przy ul. Mikołaja Kopernika lądowisko Kraków-CUMRIK. W 2016 uruchomione zostało lądowisko przy szpitalu dziecięcym w Prokocimiu^[136].

Lądowisko śmigłowcowe |

W 2013 przy ul. Bolesława Śmiałego oddano do użytku prywatne, śmigłowcowe lądowisko Kraków-Węzeł Tyniecki.

Architektura |

 Osobny artykuł: Architektura Krakowa.

Bezpieczeństwo publiczne |

W Krakowie znajduje się centrum powiadamiania ratunkowego, które obsługuje zgłoszenia alarmowe kierowane do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999^[137].

Opieka zdrowotna |

Budynek Szpitala Zakonu Bonifratrów na krakowskim Kazimierzu z 1898–1901 r. zaprojektowany przez Teodora Talowskiego (ul. Trynitarska 11)

Kraków jest znaczącym ośrodkiem medycznym w południowej Polsce z wielowiekowymi tradycjami.

Wykaz szpitali publicznych^[138][139] (2012):

• 
  Narodowe Centrum Radioterapii Hadronowej ;


• 
  Centrum Onkologii Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie;


• 
  Szpital Uniwersytecki w Krakowie
  
  
  
  • Klinika Neurotraumatologii, Klinika Neurochirurgii, Klinika Neurologii – ul. Botaniczna 3
  
  
  • Klinika Urologii – ul. Grzegórzecka 18
  
  
  • Klinika Chorób Metabolicznych – ul. Kopernika 15
  
  
  • Klinika Nefrologii – ul. Kopernika 15 c
  
  
  • I Klinika Kardiologii i Nadciśnienia Tętniczego, II Klinika Kardiologii, Klinika Endokrynologii, Klinika Hematologii ul. Kopernika 17
  
  
  • Klinika Dermatologii – ul. Kopernika 19a
  
  
  • Zespół Oddziałów Klinicznych Klinik Chirurgii Ogólnej, Naczyniowej, Endoskopowej, Medycyny Ratunkowej i Obrażeń Wielonarządowych – ul. Kopernika 21
  
  
  • Klinika Psychiatrii Dorosłych, Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży – ul. Kopernika 21a
  
  
  • Klinika Endokrynologii Ginekologicznej, Klinika Ginekologii i Niepłodności, Klinika Ginekologii i Położnictwa Septycznego, Klinika Ginekologii Położnictwa i Onkologii, Klinika Neonatologii – ul. Kopernika 23
  
  
  • Klinika Okulistyki i Onkologii Okulistycznej – ul. Kopernika 38
  
  
  • Klinika Chirurgii Ogólnej i Gastroenterologicznej – ul. Kopernika 40
  
  
  • Klinika Alergii i Immunologii, Klinika Pulmonologii – ul. Skawińska 8
  
  
  • Klinika Chorób Wewnętrznych i Geriatrii, Klinika Gastroenterologii, Oddział Kliniczny Leczenia Bólu Opieki Paliatywnej i Farmakologii Klinicznej, Klinika Onkologii – ul. Braci Jana i Jędrzeja Śniadeckich 10
  
  
  • Klinika Otolaryngologii – ul. Braci Jana i Jędrzeja Śniadeckich 2
  
  
  • Klinika Gastroenterologii i Hepatologii, Klinika Chorób Zakaźnych – ul. Braci Jana i Jędrzeja Śniadeckich 5
  
  
  
  


• Uniwersytecka Klinika Stomatologiczna w Krakowie


• Uniwersytecki Szpital Dziecięcy w Krakowie


• Wojewódzki Szpital Okulistyczny w Krakowie


• Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy św. Ludwika


• 
  Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II
  
  
  
  • Centrum Interwencyjnego Leczenia Chorób Serca i Naczyń z Pododdziałem Kardiologii Interwencyjnej
  
  
  • Wojewódzkie Centrum Diagnostyki i Terapii Wirusowych Zapaleń Wątroby i Hepatologii z Pododdziałem Wirusowego Zapalenia Wątroby i Hepatologii
  
  
  
  


• Szpital Specjalistyczny im. Józefa Dietla
  
  • Małopolskie Centrum Reumatologii Immunologii i Rehabilitacji
  
  


• Szpital Miejski Specjalistyczny im. Gabriela Narutowicza


• Szpital Specjalistyczny im. Stefana Żeromskiego


• Szpital Specjalistyczny im. Józefa Babińskiego


• Krakowskie Centrum Rehabilitacji


• Szpital Położniczo-Ginekologiczny Ujastek


• 5 Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką im. Mariana Garlickiego


• Szpital MSWiA w Krakowie


• 
  Szpital Zakonu Bonifratrów św. Jana Grandego.

Wykaz szpitali niepublicznych (2012):

• 
  Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Ludwika Rydygiera;


• Szpital Położniczo-Ginekologiczny na Siemiradzkiego im. R. Czerwiakowskiego;


• Szpital św. Rafała.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Szpitale w Krakowie.

Edukacja |

I Liceum Ogólnokształcące – najstarsza w Polsce szkoła średnia o charakterze świeckim

W Krakowie znajdują się liczne placówki oświatowe, w tym: 187 przedszkoli, 162 szkoły podstawowe, 50 gimnazjów, 31 liceów ogólnokształcących, 27 zespołów szkół zawodowych (w skład których wchodzą technika, licea profilowane i szkoły zawodowe), 23 szkoły wyższe, 20 instytutów, 7 szkół muzycznych oraz placówki oświatowe innego typu (szkoły sportowe, centra kultury, punkty kursów językowych itp.)^{[potrzebny przypis]}.

Jednostki ogólnopolskie |

• Narodowe Centrum Nauki


• 
  Polska Akademia Umiejętności (w tym Biblioteka Naukowa PAU i PAN)


• 
  Oddział Polskiej Akademii Nauk w Krakowie (w tym Archiwum Nauki PAN i PAU).

Główne jednostki naukowe-dydaktyczne |

Uniwersytet Jagielloński – Collegium Novum

Akademia Sztuk Pięknych przy Placu Matejki

W Krakowie istnieją 23 uczelnie, w tym 10 uczelni publicznych, 2 uczelnie kościelne (uczelnie niepubliczne z przywilejami uczelni publicznych) oraz 11 pozostałych uczelni niepublicznych (w tym jedna o statusie akademii).

Budynek główny Akademii Górniczo-Hutniczej

Wykaz krakowskich uczelni publicznych przedstawia się następująco:

uniwersytety ogólne:

1. Uniwersytet Jagielloński

uniwersytety przymiotnikowe:

1. Uniwersytet Ekonomiczny


2. Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej


3. Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja

politechniki:

1. Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki

akademie:

1. 
   Akademia Górniczo-Hutnicza (uniwersytet techniczny)


2. Akademia Muzyczna


3. Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki


4. Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha


5. 
   Akademia Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie (do 30.09.2017: Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna im. Ludwika Solskiego)

uczelnie kościelne o uprawnieniach uczelni publicznych:

1. 
   Uniwersytet Papieski Jana Pawła II (posiada uprawnienia uniwersytetu przymiotnikowego)


2. 
   Akademia Ignatianum (dawniej Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum”)

uczelnie niepubliczne:

1. Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego


2. Wyższa Szkoła Europejska im. ks. Józefa Tischnera


3. Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości

Główne jednostki badawcze |

• Instytut Nafty i Gazu – Państwowy Instytut Badawczy


• Instytut Ekspertyz Sądowych


• Instytut Farmakologii PAN


• Instytut Fizyki Jądrowej PAN


• Instytut Katalizy i Fizykochemii Powierzchni im. Jerzego Habera PAN


• Instytut Mechaniki Górotworu PAN


• Instytut Ochrony Przyrody PAN


• Instytut Języka Polskiego PAN


• Instytut Metalurgii i Inżynierii Materiałowej PAN


• Instytut Zootechniki – Państwowy Instytut Badawczy


• Instytut Botaniki im. Władysława Szafera PAN

Instytut Botaniki im. Władysława Szafera PAN

• Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN


• Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN


• Instytut Archeologii i Etnologii PAN o/Kraków


• Instytut Fizjologii Roślin im. Franciszka Górskiego PAN


• Instytut Matematyczny PAN


• Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt w Krakowie


• Obserwatorium Sejsmologiczne Instytutu Geofizyki PAN


• Ośrodek Badawczy w Krakowie Instytutu Nauk Geologicznych PAN


• Pracownia Instytutu Sztuki PAN


• Pracownia Języka Prasłowiańskiego Instytutu Slawistyki PAN
  


• Pracownia Krakowska Instytutu Historii Nauki PAN


• Pracownia Słownika Historyczno-Geograficznego Małopolski w Średniowieczu PAN


• Zakład Bibliografii Bieżącej PAN


• Zakład Geomorfologii i Hydrologii Gór i Wyżyn PAN


• Zakład Polskiego Słownika Biograficznego PAN


• Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Mikroelektroniki Hybrydowej i Rezystorów – oddział zamiejscowy Instytutu Technologii Elektronowej
  


• Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie

Komercjalizacja badań naukowych |

Siedziba Krakowskiego Parku Technologicznego przy ul. Podole 60

Wieżowiec Rondo Business Park

Krakowski Park Technologiczny |

Krakowski Park Technologiczny Sp. z o.o. jest spółką zarządzającą specjalną strefą ekonomiczną. Spółka została założona przez trzy największe uczelnie krakowskie: Politechnikę Krakowską, Akademię Górniczo-Hutniczą i Uniwersytet Jagielloński. Wśród założycieli były także władze miasta i województwa. Krakowska strefa przeznaczona jest głównie dla firm z sektora zaawansowanych technologii (elektronika, informatyka, telekomunikacja, biotechnologie), jednak działają w niej również firmy z innych branż, które poszukiwały dogodnych warunków inwestycyjnych (np. poligrafia, motoryzacja, logistyka)^[140]. Do najbardziej znanych firm z branży motoryzacyjnej, które zainwestowały na terenie strefy w podkrakowskich Niepołomicach należą MAN oraz Nidec Motors.

Węzeł Wiedzy i Innowacji EIT w Krakowie |

16 grudnia 2009 zarząd Europejskiego Instytutu Technologicznego^[141] ogłosił, że w konkursie w ramach KIC – (Knowledge and Innovation Community) w obszarze Zrównoważonej Energii (ang. Sustainable Energy) zwyciężył węzeł – CC PolandPlus – koordynowany przez Akademię Górniczo-Hutniczą w Krakowie. W skład polskiej części konsorcjum wchodzą również: Uniwersytet Jagielloński, Politechnika Śląska, Uniwersytet Śląski, Politechnika Wrocławska, Główny Instytut Górnictwa, IChPW, Tauron, ZAK Kędzierzyn, LOTOS, PGNiG. W projekcie uczestniczą też uczelnie i przedsiębiorstwa z Niemiec, Holandii, Francji, Hiszpanii i Szwecji. Udział w projekcie pozwala na tworzenie zupełnie nowych technologii i ich transfer do biznesu. Obszarem badań polskich naukowców będą czyste technologie węglowe^[142]. Na badania wykorzystywane w biznesie przypadnie 120 mln euro rocznie.

Centra Węzła Wiedzy i Innowacji – KIC Inno Energy:
CC Germany: Karlsruhe, CC Alps Valleys: Grenoble, CC Benelux: Eindhoven / Leuven, CC Iberia: Barcelona, CC PolandPlus: Krakow, CC Sweden: Sztokholm

Laboratorium badawcze Towarzystwa Maxa Plancka |

Krakowski oddział działa na mocy porozumienia o współpracy podpisanego przez Uniwersytet Jagielloński i niemieckie Towarzystwo Maxa Plancka w lipcu 2010 roku. Po polskiej stronie w realizację tej umowy zaangażowane jest powstające Małopolskie Centrum Biotechnologii o charakterze parku naukowo-badawczo-rozwojowego oraz Wydział Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii UJ. Krakowskie laboratorium jest jedną z nielicznych placówek Towarzystwa Maxa Plancka zlokalizowanych poza granicami Niemiec^[143][144].

Turystyka |

Sukiennice

Ruch turystyczny w Krakowie |

W 2000 roku Kraków jako pierwsze miasto z Polski oraz Europy Środkowo-Wschodniej (równocześnie z Pragą) został Europejską Stolicą Kultury. W drugiej dekadzie XXI wieku został również wyróżniony tytułem Europejskiego Miasta Sportu 2014^[145] i Miasta Literatury UNESCO^[146].
W 2006 r. Kraków został wymieniony wśród 5 najbardziej popularnych miast Europy, w 2007 r. uzyskał miano „najmodniejszego miasta świata” według amerykańskiej agencji internetowej Orbitz, wyznaczającej trendy w światowej turystyce^[147].

W 2012 roku Kraków odwiedziło blisko 9 mln osób. Turystów krajowych było 6,6 mln, natomiast zagranicznych 2,35 mln. Spośród turystów zagranicznych Kraków najczęściej odwiedzają goście z Wielkiej Brytanii (23 proc.), Niemiec (13 proc.), Włoch (9,4 proc.), Francji (9 proc.), Hiszpanii (8,5 proc.) oraz Rosji (5,9 proc.). Wśród gości krajowych przeważali mieszkańcy Małopolski (24,5 proc.), województwa mazowieckiego (10,5 proc.) i śląskiego (9,4 proc.). Dochody Krakowa z turystyki w 2012 roku osiągnęły rekordowy poziom 3,5 mld zł^[148].

Liczba turystów w 2012 była wyższa niż w poprzednich latach. W 2011 roku Kraków odwiedziło 8,6 mln osób, a wcześniej było to 8,1 mln (2010)^[149], 7,3 mln (2009) oraz 7,4 mln (2008). Liczba turystów rośnie systematycznie od roku 2003, gdy miasto odwiedziło 5,5 mln osób.

W latach 2014 i 2015 Kraków zdobył nagrody Zoover Award, miasta europejskiego najlepszego dla turystów^[150]. W tymże samym 2015 r. według brytyjskich respondentów magazynu „Which”, Kraków został uznany za najciekawsze i najbardziej przyjazne z punktu widzenia krótkiego turystycznego wyjazdu (tzw. city breaks) europejskie miasto^[151].

Ważną rolę w ostatnim dziesięcioleciu zaczyna odgrywać turystyka religijna, pielgrzymkowa i turystyka śladami kultury żydowskiej^[152]. Od kilku lat intensywnie rozwija się również w Krakowie turystyka kongresowa. W 2010 roku odbyło się w Krakowie 7112 spotkań, co stanowi 40% wszystkich organizowanych tego typu imprez w Polsce. Na drugim miejscu znalazła się Warszawa – 3556 spotkań, dalej były: Trójmiasto – 3258, Katowice – 1077, Poznań – 1110^[153]. Dalszy rozwój turystyki kongresowej jeszcze bardziej się rozwinął, gdy zostało otwarte Centrum Kongresowe ICE Kraków, Tauron Arena Kraków i Expo Kraków.

W 2018 r. Kraków został zamieszczony przez portal podróżniczy TripAdvisor na liście dziesięciu „najwspanialszych miast świata”^[154].

Dużym zainteresowaniem turystów cieszy się również województwo małopolskie, które odwiedza 14,5% ogółu turystów spędzających wakacje w Polsce, co daje mu drugie miejsce po województwie zachodniopomorskim^[155].

Główne atrakcje turystyczne Krakowa |

 Z tym tematem związana jest kategoria: Zabytki w Krakowie.

Zamek Królewski na Wawelu

• 
  Zamek Królewski na Wawelu
  
  • Katedra Wawelska
  
  


• 
  Stare Miasto – od 1978 wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO
  
  
  
  • Rynek Główny
  
  
  • Sukiennice
  
  
  • Kościół Mariacki
  
  
  
  


• Kolegiata św. Anny


• Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego


• 
  Kazimierz – od 1978 wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO
  
  • Cmentarz Remuh
  
  


• 
  Kopiec Kościuszki.

Trasy turystyczne w Krakowie |

Ul. Grodzka – Droga Królewska tzw. Via Regia

W Krakowie wyznaczono kilkanaście oficjalnych tras turystycznych, większość z nich ma historyczne konotacje. Są to:

1. 
   Droga Królewska (tzw. Via Regia)


2. Droga Skazańców (tzw. Via Dolorosa) z Ratusza przez Sławkowską i Długą do szubienicy za Kleparzem^[156].


3. Trasa Uniwersytecka


4. Trasa Świętego Stanisława


5. Trasa Zabytków Żydowskich


6. Trasa Zabytków Zwierzyńca


7. Trasa Zabytków Podgórza


8. Trasa Nowohucka


9. Trasa „Ścieżkami Jana Pawła II”


10. Trasa „Spacer po Plantach wokół Starego Miasta”


11. Trasa „Spacer po Lesie Wolskim”


12. Szlak Twierdzy Kraków


13. Szlak „Kopce Krakowa”


14. Krakowski Szlak Techniki


15. Krakowski Szlak Świętych


16. Krakowski Szlak Generała Bema


17. krakowski odcinek małopolskiego Szlaku Architektury Drewnianej
    


18. krakowski odcinek (etap IX) Małopolskiej Drogi św. Jakuba
    

Kultura |

Teatr im. Juliusza Słowackiego

Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej

Kraków jest ośrodkiem kulturalnym i turystycznym Europy. Obszar zabytkowego Starego Miasta oraz Kazimierza wpisano w 1978 r. na pierwszą listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO. W roku 2000 Kraków otrzymał tytuł Europejskiej stolicy Kultury. W 2008 r. odwiedziło go blisko 7,5 miliona turystów, w tym ponad 2 miliony cudzoziemców^[157]. W Krakowie swe siedziby mają instytucje kulturalne o znaczeniu ogólnopolskim.

Teatry |

 Osobny artykuł: Teatry w Krakowie.

W Krakowie istnieje kilkanaście teatrów, wśród nich pierwszy polski publiczny stały teatr zawodowy, Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej, jeden z najstarszych w Polsce, który posiada status narodowej instytucji kultury. Ponadto działają m.in. Teatr im. Juliusza Słowackiego, Teatr STU, Teatr Nowy, a w Nowej Hucie: Teatr Ludowy i Teatr Łaźnia Nowa. Działa też szereg mniejszych, często niezależnych teatrów.

W 2008 roku wzniesiono budynek Opery Krakowskiej przy ul. Lubicz. Zespół Opery występował wcześniej w budynku Teatru im. J. Słowackiego.

Muzea i galerie |

Muzeum Narodowe – Dama z gronostajem Leonardo da Vinci

Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach – Hołd pruski Jana Matejki

 Osobny artykuł: Muzea w Krakowie.

Największym działającym w mieście jest Muzeum Narodowe w Krakowie utworzone w 1879 roku, które posiada szereg oddziałów. Poza modernistycznym Gmachem Głównym mieszczącym się przy Alejach Trzech Wieszczów, gdzie prezentowane są głównie duże wystawy czasowe, w skład Muzeum Narodowego wchodzą m.in.: Pałac Biskupa Erazma Ciołka (wystawa sztuki średniowiecznej), Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach, Kamienica Szołayskich im. Feliksa Jasieńskiego (głównie sztuka Młodej Polski), Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego (zbiory numizmatyczne).

W 2016 roku Muzeum Narodowe, w wyniku zakupu przez Skarb Państwa, przejęło również zarząd nad kolekcją i budynkami Muzeum Książąt Czartoryskich, należących do najcenniejszych polskich zbiorów sztuki. Muzeum Książąt Czartoryskich gromadziło od XIX wieku dzieła malarstwa europejskiego, rzemiosła artystycznego, grafiki, sztuki starożytnej oraz militaria. Najcenniejszym dziełem w jego zbiorach jest Dama z gronostajem Leonarda da Vinci.

Do muzeów prezentujących przede wszystkim historię miasta należą Zamek Królewski na Wawelu oraz Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, a także zorganizowane w latach 1949–1964 przez Karola Estreichera w Collegium Maius Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Później powstały też m.in. Muzeum Armii Krajowej i Muzeum PRL-u.

W Krakowie działają liczne muzea tematyczne, m.in. Muzeum Inżynierii Miejskiej, Muzeum Archeologiczne, Muzeum Etnograficzne, Żydowskie Muzeum Galicja. Szereg placówek w Krakowie zajmuje się prezentacją sztuki, są to m.in. Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha”, Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK, Galeria Sztuki Współczesnej „Bunkier Sztuki”, Cricoteka, Muzeum Historii Fotografii, Pałac Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych. Ponadto w Krakowie działają liczne prywatne galerie sztuki.

Dużym zainteresowaniem cieszy się krakowska Noc Muzeów, podczas której wstęp na wszystkie ekspozycje jest darmowy.

Biblioteki |

 Osobny artykuł: Krakowskie biblioteki.

W Krakowie działają licznie biblioteki, m.in. miejska Biblioteka Kraków grupująca cztery biblioteki dzielnicowe oraz Wojewódzka Biblioteka Publiczna, biblioteka przy Ośrodku Kultury im. C. K. Norwida i biblioteka przy Regionalnym Ośrodku Edukacji Ekologicznej. Poza tym na terenie miasta działa 16 bibliotek naukowych (głównie przy uczelniach i instytutach naukowych), m.in. Biblioteka Jagiellońska, Biblioteka Książąt Czartoryskich, Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Hugona Kołłątaja, Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk.

Muzyka w Krakowie |

Filharmonia Krakowska

 Osobny artykuł: Muzyka w Krakowie.

W mieście działa Filharmonia im. Karola Szymanowskiego.

Kina w Krakowie |

Mozaika na fasadzie modernistycznej bryły Kina Kijów

 Osobny artykuł: Kina w Krakowie.

Poza multipleksami działającymi najczęściej przy galeriach handlowych, Kraków posiada szereg kin studyjnych prezentujących bardziej artystyczny lub niszowy repertuar, z których część zrzeszona jest w Sieci Kin Studyjnych i Lokalnych. Są wśród nich m.in. Kino „Kijów”, Krakowskie Centrum Kinowe ARS, Kino „Pod Baranami”, Kino Mikro i Kino Agrafka.

Festiwale i wydarzenia kulturalne |

Festiwal Kultury Żydowskiej na krakowskim Kazimierzu

Wykonanie muzyki z filmu Władca Pierścieni na Festiwalu Muzyki Filmowej

 Osobny artykuł: Imprezy kulturalne w Krakowie.

W Krakowie odbywają się liczne festiwale, duża część przy współudziale Krakowskiego Biura Festiwalowego, m.in.:

• Festiwal Kultury Żydowskiej

Festiwale muzyczne

• Unsound


• Sacrum Profanum


• Festiwal Muzyki Filmowej


• Misteria Paschalia


• Muzyka w Starym Krakowie


• Festiwal Muzyki Polskiej


• Studencki Festiwal Piosenki


• Jazz Juniors


• Bluesroads Festival


• Krakowska Wiosna Muzyki


• Dni Muzyki Organowej


• Międzynarodowy Festiwal Piosenki Żeglarskiej „Shanties”


• Coke Live Music Festival


• Festiwal Zaczarowanej Piosenki

Festiwale filmowe

• Krakowski Festiwal Filmowy


• Międzynarodowy Festiwal Kina Niezależnego Off Camera


• Etiuda & Anima

Festiwale teatralne

• 
  Międzynarodowy Festiwal Teatralny Boska Komedia^[158]
  


• Opera Rara


• Międzynarodowy Festiwal Teatrów Ulicznych Ulica


• Krakowskie Reminiscencje Teatralne


• PaKA

Festiwale literackie

• Festiwal Literacki Czesława Miłosza


• Conrad Festival

Festiwale sztuki

• 
  Międzynarodowe Triennale Grafiki w Krakowie (do 1991 Międzynarodowe Biennale Grafiki)


• ArtBoom Festival

Festiwale naukowe

• Copernicus Festival


• Festiwal Nauki w Krakowie


• Noc Naukowców


• Studencki Festiwal Informatyczny


• Krakowski Piknik Archeologiczny

Imprezy |

• 
  Juwenalia – coroczne święto studentów


• 
  MediaTory – Studenckie Nagrody Dziennikarskie


• Wianki


• Emaus


• Lajkonik


• Festiwal Pierogów


• Parada Jamników


• Powitanie Nowego Roku i Zabawa Sylwestrowa na Rynku Głównym


• Wielka Parada Smoków


• Rękawka

Filmy nakręcone w Krakowie |

W Krakowie zrealizowano zdjęcia do szeregu filmów i seriali, wśród których były m.in.:

• 
  Jowita Janusza Morgensterna


• 
  Podróż za jeden uśmiech Adama Bahdaja


• 
  Noce i dnie Jerzego Antczaka


• 
  Człowiek z marmuru Andrzeja Wajdy


• 
  Podwójne życie Weroniki Krzysztofa Kieślowskiego


• 
  Lista Schindlera Stevena Spielberga


• 
  Spis cudzołożnic Jerzego Stuhra


• 
  Historie miłosne Jerzego Stuhra


• 
  Boże skrawki Yurka Bogayevicza


• 
  Anioł w Krakowie Artura Więcka


• 
  Wesele Wojciecha Smarzowskiego


• 
  Vinci Juliusza Machulskiego


• 
  Karol – człowiek, który został papieżem Giacomo Battiato


• 
  Bracia Karamazow Petra Zelenka


• 
  Katyń Andrzeja Wajdy


• 
  33 sceny z życia Małgorzaty Szumowskiej


• 
  Uwikłanie Jacka Bromskiego


• 
  Pod Mocnym Aniołem Wojciecha Smarzowskiego


• 
  Kler Wojciecha Smarzowskiego

Szczególnie częste wykorzystanie krakowskich plenerów można zaobserwować w pierwszych latach XXI wieku w związku z rosnącym zainteresowaniem twórców z Bollywood.

Pomniki w Krakowie |

 Osobny artykuł: Lista krakowskich pomników.

Media |

Siedziba Radia Kraków – (al. Słowackiego)

Do gazet o zasięgu ogólnopolskim, wywodzących się z Krakowa należą „Przekrój”^[159][160] oraz „Tygodnik Powszechny”^[161]. W Krakowie siedziby mają ponadto dwa znaczące portale internetowe Onet^[162] i Interia^[163] oraz najpopularniejsze radio w Polsce RMF FM^[164].

Prasa |

Regionalnymi gazetami wydawanymi codziennie są „Gazeta Krakowska”, „Dziennik Polski” oraz „Kronika Krakowska”. Wydawanych jest osiem gazet lokalnych obejmujących swym zasięgiem województwo małopolskie i podkarpackie^[165].

Stacje radiowe |

W Krakowie nadaje kilkanaście rozgłośni radiowych. W budynku przy Kopcu Kościuszki mieści się siedziba rozgłośni RMF FM, RMF Classic i RMF Maxxx, a w budynku na al. Słowackiego – regionalnego Radio Kraków. Działa również oddział radia ESKA oraz kilka internetowych rozgłośni studenckich.

Stacje telewizyjne |

Miasto jest siedzibą oddziału regionalnego Telewizji Polskiej – TVP3 Kraków, mieszczącego się na Krzemionkach Podgórskich. Przy ul. płk. Dąbka 2 znajduje się kompleks budynków największego oddziału regionalnego telewizji TVN (dawniej TV Wisła i TVN Południe) oraz TTV, w którym mieszczą się redakcje programów Uwaga! i Superwizjer, a także studia m.in. „Rozmów w Toku” 36,6 Były tam również produkowane popularne programy, takie jak Nie do wiary, Na ratunek, Detektyw, Kryminalne gry, Granice, Agent, Fakty Południe, Multikino, czy seriale – jak na przykład Julia, W11, czy Szkoła. W biurowcu przy ul. Ludwinowskiej 7 mieści się krakowska redakcja kanału TVN24 oraz czołowego programu informacyjnego telewizji TVN – Faktów TVN. W Kamienicy Pod Konikiem przy Rynku Głównym siedzibę ma lokalny oddział telewizji Polsat oraz lokalny oddział telewizji Superstacja.

Religia |

 Osobne artykuły: Religia w Krakowie, Obiekty sakralne w Krakowie i Synagogi w Krakowie.

Na mocy decyzji podjętych na zjeździe gnieźnieńskim, od 1000 roku nieprzerwanie stolica diecezji krakowskiej (jednej z pięciu w ówczesnej Polsce), a od 1925 archidiecezji i metropolii. Kraków jest miastem o największej w Polsce liczbie świątyń katolickich – w mieście znajdują się 182 kościoły. Głównym patronem miasta obranym przez mieszkańców i radę miejską w 1715 jest św. Józef Oblubieniec NMP^[166]. Kraków był gospodarzem Światowych Dni Młodzieży w 2016 roku.

Kościół Mariacki

• 
  Buddyzm: Szkoła Zen Kwan Um w Polsce; Sanga Zen uczniów Mistrza Kaisena; Wspólnota Buddyjska Triratna; Związek Buddyjski Tradycji Karma Kamtzang; Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu.


• 
  Hinduizm: Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny
  


• 
  Judaizm: Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie. W Krakowie przed II wojną światową funkcjonowało co najmniej 90 synagog, z czego obecnie czynne są 2, ale tylko w synagodze Remuh regularnie odbywają się nabożeństwa.

Synagoga Tempel

• Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich


• 
  Starokatolicyzm: Kościół Polskokatolicki w RP – dwie parafie; Reformowany Kościół Katolicki w Polsce.


• Kościół Remonstrantów Polskich


• 
  Kościół rzymskokatolicki funkcjonuje w trzech obrządkach (rytach):
  
  
  
  • łacińskim (120 kościołów, w tym 44 kościoły parafialne, 4 kościoły rektoralne oraz 1 parafia wojskowa),
  
  
  • 
    greckokatolickim (jedna parafia),
  
  
  • 
    ormiańskim – jedna parafia.
  
  
  
  


• 
  Kościoły protestanckie: Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP; Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP; Kościół Ewangelicko-Metodystyczny w RP; Kościół Chrześcijan Baptystów; Kościół Adwentystów Dnia Siódmego; Kościół Boży w Chrystusie; Kościół Ewangeliczny „Misja Łaski”; Kościół Zielonoświątkowy w RP; Kościół Jezusa Chrystusa, Kościół Anglikański w Polsce.


• 
  Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny – jedna parafia.


• 
  Świadkowie Jehowy
  
  • 23 zbory (w tym zbór angielskojęzyczny, zbór języka migowego, zbór rosyjskojęzyczny, zbór ukraińskojęzyczny), grupa chińskojęzyczna, grupa hiszpańskojęzyczna i grupa portugalskojęzyczna^[167], spotykają się w pięciu pojedynczych Salach Królestwa i dwóch kompleksach Sal Królestwa.
  
  


• Świecki Ruch Misyjny „Epifania”


• 
  Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego – zbór Kraków.

Sport |

 Osobny artykuł: Sport w Krakowie.

Tor kajakarstwa górskiego

Kraków Arena – największa hala widowiskowo-sportowa w Polsce i jeden z obiektów MŚ w Piłce Siatkowej Mężczyzn 2014

W 1869 roku wprowadzono w Galicji (a więc również w Krakowie) wychowanie fizyczne do szkół. W 1889 roku prof. dr Henryk Jordan założył w Krakowie Park Zabaw i Gier, gdzie tutejsza młodzież mogła swobodnie poznawać i uprawiać sport. Przełomowym okresem w historii krakowskiego sportu był rok 1906, kiedy powstały najstarsze obecnie kluby piłkarskie w Polsce: Cracovia i Towarzystwo Sportowe Wisła. W tym samym czasie powstał Klub Sportowy Juvenia – początkowo również piłkarski, znany obecnie głównie z sekcji rugby. W 1919 r. powstał Wojskowy Klub Sportowy „Wawel Kraków”. Właśnie w Krakowie, jeszcze w czasie zaborów, powstał Związek Polskiej Piłki Nożnej dla Galicji (1911 r.). Historia polskiej lekkoatletyki, rozpoczęła się w Krakowie, powołaniem w 1867 roku Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. W połowie 1919 r., rozpoczęto w tym mieście, tworzenie struktur Polskiego Związku Lekkiej Atletyki, oraz powstał komitet organizacyjny Polskiego Związku Narciarskiego (obecną jego siedzibą jest Kraków).
Również W Krakowie, w 1919 r., powołano do życia Polski Komitet Olimpijski, początkowo pod nazwą Polski Komitet Igrzysk Olimpijskich.

Od lat 20. do 50. XX wieku funkcjonowały w mieście skocznie narciarskie^[168].

Krakowscy sportowcy odnoszą sukcesy na arenach krajowych i międzynarodowych, lecz wciąż potrzeba budowy odpowiednich obiektów sportowych, które pozwoliłyby na dalszy rozwój i krzewienie kultury fizycznej wśród młodzieży. W roku 2002 powstał w Krakowie tor kajakarstwa górskiego – jeden z najnowocześniejszych europejskich obiektów tego typu (obiekt o charakterze olimpijskim). Organizowane są tam spływy kajakowe oraz pontonowe (rafting).

Ponadto Kraków był także jednym z miast-gospodarzy Mistrzostw Świata w Piłce Siatkowej Mężczyzn 2014 oraz Mistrzostw Europy w Piłce Ręcznej Mężczyzn w 2016 r. Podczas Mistrzostw Europy U-21 w Piłce Nożnej 2017, Kraków był gospodarzem pierwszego z półfinałów oraz finału turnieju. W 2017 r. w Krakowie odbył się Finał Mistrzostw Europy w siatkówce mężczyzn^[169]. Kraków to w grudniu 2017 r. gospodarz Klubowych Mistrzostw Świata w Piłce Siatkowej^[170].

Osoby związane z Krakowem |

 Osobne artykuły: Honorowi Obywatele Miasta Krakowa i Biskupi krakowscy.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Krakowem.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Krakowie.

Zobacz też |

• Występowanie frazy: w hasłach zawierających „Krakowa” lub „Krakowie lub „krakowskie” lub „krakowska”.

Przypisy |

Bibliografia |

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Teksty źródłowe w Wikiźródłach

Cytaty w Wikicytatach

Wiadomości w Wikinews

Informacje w Wikipodróżach

publikacje

• Bieniarzówna Janina, Małecki Jan M., Mitkowski Józef (red.) „Dzieje Krakowa”, Wyd. Literackie, Kraków 1979; ​ISBN 83-08-00115-7​ (całość); tomy:
  
  
  
  • „Kraków do schyłku wieków średnich” tom 1, ​ISBN 83-08-02057-7​.
  
  
  • „Kraków w wiekach XVI – XVIII” tom 2, ​ISBN 83-08-00663-9​.
  
  
  • „Kraków w latach 1796–1918” tom 3, ​ISBN 83-08-00116-5​.
  
  
  • „Kraków w latach 1918–1939” tom 4, ​ISBN 83-08-02764-4​.
  
  
  • „Kraków w latach 1939–1945” tom 5, ​ISBN 83-08-03289-3​.
  
  
  • „Kraków w latach 1945–1989” tom 6, ​ISBN 83-08-03636-8​.
  
  
  
  


• KołodziejK. Jacek KołodziejK., Krakowskie tramwaje, Warszawa 2010 .

periodyki

• Agatstein–Dormontowa D., Żydzi w Krakowie, w okresie okupacji niemieckiej., [w:] „Rocznik Krakowski”, t. XXXI, Kraków 1958, ss. ..... –.....


• Podhorizer–Sandel E., O zagładzie Żydów w dystrykcie krakowskim, [w:] „Biuletyn ŻIH”, 1959, nr 30, s. 87–109.


• 
  Rocznik „Małopolska” 1999-, ISSN 1641-1105
  


• 
  Miesięcznik „Kraków” 2005-, ISSN 1733-0459
  

bibliografie

• Tysiąc książek o Krakowie [w:] Encyklopedia Krakowa, Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 1123–1135, ISBN 83-01-13325-2 .

Linki zewnętrzne |

• 
  Kraków w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IV: Kęs – Kutno. Warszawa 1883.


• 
  Magiczny Kraków (serwis miejski)

p • d • e Województwo małopolskie Miasta na prawach powiatu Kraków (siedziba) • Nowy Sącz • Tarnów Powiaty bocheński • brzeski • chrzanowski • dąbrowski • gorlicki • krakowski • limanowski • miechowski • myślenicki • nowosądecki • nowotarski • olkuski • oświęcimski • proszowicki • suski • tarnowski • tatrzański • wadowicki • wielicki Inne zagadnienia Podział administracyjny • Herb • Flaga

p • d • e Podział administracyjny Polski Województwa dolnośląskie • kujawsko-pomorskie • lubelskie • lubuskie • łódzkie • małopolskie • mazowieckie • opolskie • podkarpackie • podlaskie • pomorskie • śląskie • świętokrzyskie • warmińsko-mazurskie • wielkopolskie • zachodniopomorskie Siedziby wojewodów i sejmików Białystok • Bydgoszcz • Gdańsk • Gorzów Wielkopolski • Katowice • Kielce • Kraków • Lublin • Łódź • Olsztyn • Opole • Poznań • Rzeszów • Szczecin • Toruń • Warszawa • Wrocław • Zielona Góra Podziały administracyjne województw dolnośląskie • kujawsko-pomorskie • lubelskie • lubuskie • łódzkie • małopolskie • mazowieckie • opolskie • podkarpackie • podlaskie • pomorskie • śląskie • świętokrzyskie • warmińsko-mazurskie • wielkopolskie • zachodniopomorskie Herby województw dolnośląskie • kujawsko-pomorskie • lubelskie • lubuskie • łódzkie • małopolskie • mazowieckie • opolskie • podkarpackie • podlaskie • pomorskie • śląskie • świętokrzyskie • warmińsko-mazurskie • wielkopolskie • zachodniopomorskie Flagi województw dolnośląskie • kujawsko-pomorskie • lubelskie • lubuskie • łódzkie • małopolskie • mazowieckie • opolskie • podkarpackie • podlaskie • pomorskie • śląskie • świętokrzyskie • warmińsko-mazurskie • wielkopolskie • zachodniopomorskie Województwa proponowane staropolskie • środkowopolskie • środkowopomorskie • Warszawa Inne jednostki podziału powiaty • gminy

p • d • e Miasta województwa małopolskiego Miasta na prawach powiatu Kraków • Nowy Sącz • Tarnów Miasta powiatowe Bochnia • Brzesko • Chrzanów • Dąbrowa Tarnowska • Gorlice • Limanowa • Miechów • Myślenice • Nowy Targ • Olkusz • Oświęcim • Proszowice • Sucha Beskidzka • Wadowice • Wieliczka • Zakopane Miasta gminne Alwernia • Andrychów • Biecz • Bobowa • Brzeszcze • Bukowno • Chełmek • Ciężkowice • Czchów • Dobczyce • Grybów • Jordanów • Kalwaria Zebrzydowska • Kęty • Krynica-Zdrój • Krzeszowice • Libiąż • Maków Podhalański • Mszana Dolna • Muszyna • Niepołomice • Nowe Brzesko • Nowy Wiśnicz • Piwniczna-Zdrój • Rabka-Zdrój • Ryglice • Skała • Skawina • Słomniki • Stary Sącz • Sułkowice • Szczawnica • Szczucin • Świątniki Górne • Trzebinia • Tuchów • Wojnicz • Wolbrom • Zakliczyn • Zator • Żabno

p • d • e Miasta wojewódzkie II Rzeczypospolitej Białystok • Brześć nad Bugiem • Katowice • Kielce • Kraków • Lublin • Lwów • Łódź • Łuck • Nowogródek • Poznań • Stanisławów • Tarnopol • Toruń • Warszawa • Wilno

p • d • e Miasta wojewódzkie Rzeczypospolitej Prowincja wielkopolska Brześć Kujawski • Chełmno • Gniezno • Inowrocław • Kalisz • Lidzbark Warmiński • Łęczyca • Malbork • Płock • Poznań • Rawa Mazowiecka • Sieradz • Skarszewy • Warszawa Prowincja małopolska Bełz • Bracław • Czernihów • Drohiczyn • Kamieniec Podolski • Kijów • Kraków • Lublin • Lwów • Łuck • Sandomierz • Żytomierz Wielkie Księstwo Litewskie Brześć • Mińsk • Mścisław • Nowogródek • Połock • Smoleńsk • Troki • Wilno • Witebsk • Wornie Inflanty Dorpat • Dyneburg • Kieś • Parnawa

p • d • e Obiekty z listy Światowego Dziedzictwa UNESCO w Polsce Kulturowe Stare Miasto w Krakowie • Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni • Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940–1945) • Stare Miasto w Warszawie • Stare Miasto w Zamościu • Średniowieczny Zespół Miejski Torunia • Zamek Krzyżacki w Malborku • Manierystyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy w Kalwarii Zebrzydowskiej • Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy • Drewniane kościoły południowej Małopolski (Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa) • Park Mużakowski1 • Hala Stulecia we Wrocławiu • Drewniane cerkwie regionu karpackiego w Polsce i na Ukrainie (Radruż, Chotyniec, Smolnik, Turzańsk, Powroźnik, Owczary, Kwiatoń, Brunary)2 • Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach Przyrodnicze Puszcza Białowieska3 1 Wspólnie z Niemcami 2 Wspólnie z Ukrainą 3 Wspólnie z Białorusią

p • d • e Związek Hanzeatycki Wykaz miast hanzeatyckich WERSALIKAMI PÓŁGRUBYMI oznaczono miasta-przywódców rejonów lub okręgów; WERSALIKAMI – miasta które odegrały poważną rolę w Hanzie Region nadreński (Ren – Moza) Dinant • Duisburg • Düsseldorf • Emmerich • Grieth • KOLONIA • Neuss • Nijmegen • Roermond • Tiel • Venlo • Wessel • Zaltbommel Region IJssel i Zuiderzee Arnhem • DEVENTER • Doesborg • Elburg • Harderwijk • Hasselt • Hattem • KAMPEN • Ommen • Stavoren • Zutphen • Zwolle Wybrzeże Morza Północnego Groningen • BREMA • Stade • Buxtehude • HAMBURG Między Renem i Wezerą (Westfalia) Ahlen • Allendorf • Altena • Arnsberg • Attendorn • Beckum • Belecke • Bielefeld • Blankenstein (Hattingen) • Bocholt • Bochum • Bödefeld • Borgentreich • Borken • Brakel • Breckerfeld • Brilon • Coesfeld • Dorsten • DORTMUND • Drolshagen • Dülmen • Essen • Eversberg • Freienohl • Fürstenau • Geseke • Grevenstein • Hachen • Hagen • Haltern • Hamm • Hattingen • Herford • Hirschberg • Hörde • Hüsten • Iburg • Iserlohn • Kallenhardt • Kamen • Langscheid • Lemgo • Lüdenscheid • Lünen • Melle • Menden • Minden • MÜNSTER • Neheim • Neuenrade • Neustadt • Nieheim • Oldenzaal • Olpe • OSNABRÜCK • Paderborn • Peckelsheim • Plettenberg • Quakenbrück • Ratingen • Recklinghausen • Rheine • Rüthen • Schwerte • SOEST • Solingen • Sundern • Telgte • Unna • Vörden • Vreden • Warburg • Warendorf • Warstein • Wattenscheid • Werl • Werne • Westhofen • Wetter • Wiedenbrück Między Wezerą i Łabą (Dolna Saksonia) Alfeld • Aschersleben • Bockenem • BRUNSZWIK • Einbeck • Gardelegen • GOSLAR • Gronau • Halberstadt • Hameln • Hanower • Helmstedt • HILDESHEIM • LÜNEBURG • MAGDEBURG • Osterburg • Quedlinburg • Salzwedel • Seehausen • Stendal • Tangermünde • Ulzen • Werben Niemcy środkowe (na południe do Harzu między górną Wezerą i Soławą) Duderstadt • Erfurt • Getynga • Halle • Merseburg • Mühlhausen • Naumburg • Nordhausen • Northeim • Osterode • Uslar Brandenburgia Berlin • Brandenburg • Frankfurt nad Odrą • Havelberg • Cölln • Kyritz • Perleberg • Pritzwalk Wybrzeże Bałtyku (na zachód od Odry) Kilonia • LUBEKA • WISMAR • ROSTOCK • STRALSUND • Greifswald • Demmin • Gützkow • SZCZECIN Pomorze Zachodnie (na wschód od Odry) Białogard • Darłowo • Goleniów • Gryfice • Kamień • Kołobrzeg • Koszalin • Sławno • Słupsk • Stargard • Trzebiatów • Wolin Prusy, Polska Braniewo • Chełmno • GDAŃSK • Elbląg • KRÓLEWIEC • TORUŃ • WROCŁAW • KRAKÓW Inflanty DORPAT • Goldingen • Kokenhusen • Lemsal • Parnawa • REWEL • Roop • RYGA • Valmiera • Viljandi • Wenden • Windawa Szwecja Kalmar • Nyköping • SZTOKHOLM • VISBY