Egftnjytyk

Przekazanie głosów regionu w budynku Rejencji Olsztyńskiej w dniu 16 sierpnia 1920.

Mapa etniczna Prus Wschodnich z 1907 r. sporządzona przez Paula Langhansa (za podstawę wzięto deklarowany język ojczysty)

Mapa narodowościowa ziem dotychczasowego zaboru pruskiego, dawnych Prus Książęcych i pruskiej części Górnego Śląska oraz niektórych terenów Dolnego Śląska (tereny nie należące do zaboru pruskiego) na podstawie urzędowego spisu ludności z 1910 r. (w spisie deklarowało się używany język, a nie narodowość)

Plebiscyt na Warmii i Mazurach 11 lipca 1920, Plebiscyt w Prusach Wschodnich – jeden z dwóch^[a]plebiscytów dotyczących Polski, wyznaczonych w 1919 r. w wersalskim traktacie pokojowym, kończącym I wojnę światową.

W plebiscycie ludność zamieszkująca Warmię, Mazury i Powiśle miała zdecydować o przyłączeniu tych ziem do nowo powstałego państwa polskiego lub o pozostawieniu ich w granicach Prus Wschodnich. Nad przebiegiem głosowania czuwały komisje międzysojusznicze powołane przez Ligę Narodów.

Argumentem na rzecz włączenia tego obszaru do Polski było przede wszystkim to, że według danych polskich, 80% (według źródeł niemieckich – tylko 10%) jego ludności posługiwało się w życiu codziennym lokalnym wariantem języka polskiego^{[potrzebny przypis]} – a więc, zgodnie z przyjętą w traktacie wersalskim zasadą tworzenia państw narodowych, obszar ten powinien był znaleźć się w Polsce. Podnoszono też argument historyczny: przed 1772 rokiem część tych ziem (Warmia i Powiśle) wchodziła w skład Rzeczypospolitej. Traktat wersalski nie przyznawał jednak Polsce żądanych obszarów, pozostawiając decyzję o ich państwowej przynależności zamieszkałym tam Mazurom, Warmiakom i Powiślakom. Wyjątkiem było włączenie w skład Polski części powiatu nidzickiego z Działdowem w lutym 1920 roku. Motywowane to było gospodarczymi interesami Polski (przez Działdowo przebiegała linia kolejowa z Warszawy do Gdańska).

Obszar plebiscytowy |

Obszar plebiscytowy obejmował trzy powiaty na Warmii (miasto Olsztyn, powiaty ziemskie olsztyński i reszelski), osiem powiatów na Mazurach (ostródzki, nidzicki, szczycieński, piski, ełcki, olecki, giżycki i mrągowski) i cztery powiaty na Powiślu (suski, kwidzyński, sztumski i malborski). Jak można zauważyć, nie obejmował on północnej części Warmii oraz okręgu Elbląga, należących do 1772 roku do Polski, które były w większości niemieckojęzyczne.

Organizacja głosowania |

Mapa zasięgu języka polskiego na Warmii i Mazurach

Przeprowadzenie plebiscytu nadzorowały komisje alianckie, których siedzibami były Kwidzyn i Olsztyn. Polską akcją wyborczą kierował Mazurski Komitet Plebiscytowy, Warmiński Komitet Plebiscytowy oraz Mazurski Związek Ludowy.

Wyniki |

Odwzorowanie graficzne wyników plebiscytu.

Wyniki plebiscytu były dla Polski druzgocącą klęską. W okręgu olsztyńskim za Niemcami opowiedziało się 363 209 osób, za Polską – 7 980, w okręgu kwidzyńskim za Niemcami 96 894, za Polską – 7 947. (według innych opracowań: za Polską 8018 osób, a za Niemcami 96 923 osoby) W obu okręgach za Polską głosowało 3,4% uprawnionych. Najwięcej głosów za Polską padło w powiatach sztumskim (19,07%) i olsztyńskim (13,47%), najmniej zaś w okręgach mazurskich (np. w powiecie Olecko tylko 2 głosy na prawie 30 tys. biorących udział w plebiscycie, stąd późniejsza niemiecka nazwa miasta Treuburg).^{[potrzebny przypis]}

W całości za przyłączeniem do Polski opowiedziały się cztery gminy mazurskie (trzy w pow. ostródzkim i jedna w okręgu nidzickim), cztery warmińskie (trzy w pow. olsztyńskim ziemskim i jedna w okręgu Reszel) oraz 25 leżących na Powiślu (zob. Władysław Łega, "Ziemia Malborska", Toruń 1933, mapka IV "wyniki plebiscytu w r. 1920, str 9).^{[potrzebny przypis]}.

W rezultacie plebiscytu na Mazurach przyłączono do Polski wsie Lubstynek, Napromek oraz Groszki, a na Powiślu Małe Pólko, Nowe Lignowy, Kramrowo, Bursztych i Janowo. Do Polski również ze względów gospodarczych przyłączono port rzeczny w Korzeniewie bez samej wsi Korzeniewo (inaczej Kurzybrak) oraz przyczółek mostowy w Opaleniu.

Przyczyny niepowodzenia opcji polskiej |

Na niekorzystny dla Polski wynik złożyło się szereg przyczyn. Po pierwsze strona niemiecka dysponowała olbrzymią przewagą materialną, organizacyjną i propagandową. Wpływ na przebieg kampanii plebiscytowej miała terrorystyczna działalność niemieckich bojówek, a także stronnicza nieraz postawa Komisji Międzysojuszniczej (głównie jej włosko-brytyjskiej części, francuska była nastawiona bardziej propolsko). Poza tym na kartach wyborczych zamiast słowa Niemcy wydrukowane były słowa Prusy Wschodnie. Mazurzy i Warmiacy mieli zatem wybierać między doskonale im znanymi Prusami Wschodnimi a odrodzonym państwem polskim, z którym stracili łączność w 1772 roku (Warmiacy i Powiślacy) albo nie posiadali jej nigdy wcześniej (Mazurzy). Ponadto plebiscyt odbył się w bardzo trudnym dla Polski momencie, w czasie rozpoczętej 4 lipca 1920 generalnej ofensywy Armii Czerwonej w trakcie wojny polsko-bolszewickiej. W przeddzień plebiscytu - 9 lipca 1920 premier RP Władysław Grabski na konferencji w Spa oficjalnie poprosił państwa Ententy o pomoc wobec agresji bolszewickiej^[1]. Sytuacja na froncie polsko-sowieckim dawała niemieckiej propagandzie pretekst do określania Polski mianem państwa sezonowego i wykorzystania obaw uczestników plebiscytu przed zagrożeniem terrorem Czeka (o którym donosiła prasa) i narzuceniem siłą ustroju sowieckiego. Były to przesłanki skłaniające do głosowania za utrzymaniem status quo.

Kolejną ważną przyczyną był fakt przywiezienia na ten teren przez władze niemieckie około 100 000 osób, przeważnie emigrantów z Zagłębia Ruhry, jako urodzonych na terenie Mazur przed 1905 i mających powyżej 20 lat^[2](analogicznie do plebiscytu górnośląskiego, gdzie strona polska poprosiła emigrantów o udział w głosowaniu, którzy jednak głosowali głównie za Niemcami). Te osoby stanowiły 30% do 40% głosujących w mazurskich powiatach i w ponad 95% głosowały za pozostaniem w Prusach Wschodnich^[3].

Ostatecznie niemal cały obszar plebiscytowy pozostał w granicach Niemiec, Polsce przyznano jedynie 8 gmin (5 na Powiślu i 3 na Mazurach), a granica między Polską a Niemcami biegła odtąd wzdłuż wschodniego brzegu Wisły.

Zobacz też |

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Plebiscyt na Warmii i Mazurach

• plebiscyt na Górnym Śląsku

Uwagi |

Przypisy |

Linki zewnętrzne |

• 
  Przygotowania plebiscytowe strony polskiej i niemieckiej (artykuł z galerią zdjęć) Cezary Bazydło


• Pomniki plebiscytowe na Warmii i Mazurach 1920r.

p • d • e Wybory, referenda i plebiscyty w Polsce od 1918 Prezydenckie1 1922 (I) • 1922 (II) • 1926 (I) • 1926 (II) • 1933  ¦  1947  ¦  1989  ¦  1990 • 1995 • 2000 • 2005 • 2010 • 2015 Parlamentarne 1919 • 1922 • 1928 • 1930 • 1935 • 1938  ¦  1947 • 1952 • 1957 • 1961 • 1965 • 1969 • 1972 • 1976 • 1980 • 1985  ¦  1989  ¦  1991 • 1993 • 1997 • 2001 • 2005 • 2007 • 2011 • 2015 Uzupełniające do Senatu 1989–1991  ¦  1993–1997 • 1997–2001 • 2001–2005 • 2005–2007 • 2007–2011 • 2011–2015 • 2015–2019 Do Parlamentu Europejskiego 2004 • 2009 • 2014 Do Sejmu Śląskiego (1922–1935) 1922 • 1930 (I) • 1930 (II) • 1935 Samorządowe 1933-1934 • 1938–1939  ¦  1990 • 1994 • 1998 • 2002 • 2006 • 2010 • 2014 • 2018 Do rad narodowych (1954–1988) 1954 • 1958 • 1961 • 1965 • 1969 • 1973 • 1976 • 1978 • 1980 • 1984 • 1988 Referenda, plebiscyty Plebiscyty 1919 (plan.) • 1920 • 1920/21 (plan.) • 1921 Ogólnokrajowe 1946 • 1987  ¦  1996 (I) • 1996 (II) • 1997 • 2003 • 2005 (plan.) • 2015 lokalne Referenda lokalne po 1989 Zobacz też: frekwencja wyborcza • ordynacja wyborcza • polskie okręgi wyborcze (do Sejmu, do Senatu, do Parlamentu Europejskiego) • wybory (kategoria) 1W latach 1922–1933 i w 1989 wyborów dokonywało Zgromadzenie Narodowe, w 1947 dokonał Sejm Ustawodawczy.