Egftnjytyk

Wyniki listy Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej w wyborach do Sejmu 1922 roku

Wyniki listy Bloku Katolicko-Narodowego w wyborach do Sejmu 1928 roku

Związek Ludowo-Narodowy – polska partia polityczna działająca w II Rzeczypospolitej, zrzeszająca polityków prawicowych o poglądach narodowych (endecja), a także konserwatywnych i chadeckich.

W latach 1919–1926 stronnictwo odnosiło sukcesy wyborcze, jednakże na skutek braku porozumienia z innymi ugrupowaniami nie mogło samo sprawować rządów. Mogło jedynie wprowadzać pojedynczych, wykwalifikowanych ministrów (np. w resortach skarbu, oświaty czy spraw zagranicznych) do kolejnych powstających po 1923 rządów z chadekami i ludowcami (Chjeno-Piast). W wyborach prezydenckich wystawiali własnego kandydata – Maurycego hr. Zamoyskiego jako przeciwwagę dla Gabriela Narutowicza i Stanisława Wojciechowskiego, działacza PSL „Piast”.

Po przewrocie majowym stopniowo traciło na znaczeniu na skutek represji obozu piłsudczyków. Rozpoczęły się kłopoty wewnętrzne i rozłamy, dodatkowo nasilane przez represje ze strony obozu sanacyjnego. W 1928 przekształciło się w Stronnictwo Narodowe.

Geneza |

Początki ZLN jako ugrupowania politycznego można dostrzegać w grudniu 1918. Wówczas to, tuż przed wyborami, powstał Narodowy Komitet Wyborczy Stronnictw Demokratycznych. W wyborach w 1919 sojusz ten uzyskał 109 mandatów (w większości posłowie pochodzili z Wielkopolski). Prezesem Klubu Poselskiego został Wojciech Korfanty, wiceprezesami – Stanisław Grabski, Konstanty Kowalewski i Józef Teodorowicz. W lutym 1919 nastąpiło przekształcenie w Związek Sejmowy Ludowo-Narodowy.

Początki |

ZLN został założone w maju 1919 na I Zjeździe Związku Ludowo-Narodowego. Początkowo ZLN był federacją partii politycznych, jednak w lecie 1919 miały miejsce secesje w Związku Sejmowym Ludowo-Narodowym. Oddzielił się Chrześcijańsko-Narodowy Klub Robotniczy. Wobec tego ZLN zmienił charakter, stając się jednolitym ugrupowaniem. Zostało to potwierdzone na II Zjeździe w październiku 1919.

W styczniu 1919 grupa endeków próbowała dokonać zamachu stanu, chcąc obalić lewicowy rząd Jędrzeja Moraczewskiego. W nieudanej próbie przewrotu udział wzięli Marian Januszajtis-Żegota i Eustachy Sapieha.

16 stycznia 1919 powstał bezpartyjny rząd Ignacego Paderewskiego, w skład którego weszli przedstawiciele ZLN: Władysław Seyda (minister dzielnicy „pruskiej”), Józef Englich (minister skarbu), ks. Antoni Stychel (wicemarszałek Sejmu). Kiedy wiosną 1920 na wschodzie sytuacja na froncie stała się krytyczna, ZLN zaatakował Piłsudskiego, stając się jednym z inspiratorów powstania Rady Obrony Państwa, w skład której z ramienia endecji wszedł Roman Dmowski.

W tym czasie program ZLN można zamknąć w kilku punktach:

• 
  nacjonalizm,


• jedność narodu,


• likwidacja podziałów klasowych,


• głównym zagrożeniem dla państwa polskiego są Niemcy,


• postulowanie umiarkowanej ekspansji na wschód,


• gospodarka o kształcie prywatno-kapitalistycznym, sprzeciw wobec państwowego interwencjonizmu, poparcie dla ubezpieczeń robotniczych i reformy rolnej, ale sprzeciw wobec przymusowej parcelacji ziem,


• kultywowanie polskiej tradycji, ducha religijnego i narodowego,


• szczególna pozycja w państwie Kościoła katolickiego,


• wzmocnienie władzy parlamentu, a osłabienie prezydenta.

Endecja miała bardzo silne wpływy pośród powstańców wielkopolskich, ale niezbyt mocną pozycję w Kongresówce, stąd w styczniu 1919 zdecydowała się na kompromis z Piłsudskim i tolerancyjny stosunek wobec kolejnych rządów. Kiedy w lecie 1920 powstał rząd Wincentego Witosa, uzyskał on pełne poparcie ZLN. Pomimo tego w latach 1919–1921 partia ta faktycznie nie podejmowała walki o władzę.

Od II połowy 1921 do początku 1922 ZLN zajmował zdecydowanie opozycyjne stanowisko względem Naczelnika Państwa oraz kolejnych rządów centrowych – rozpoczęła się ofensywa polityczna ZLN. Przed wyborami 1922 powstał szeroki blok prawicowy Chrześcijański Związek Jedności Narodowej, nazywany Chjeną przez jego przeciwników. W jego skład weszły: ZLN, Narodowe Stronnictwo Rolnicze, Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji, Narodowo-Chrześcijańskie Stronnictwo Ludowe. W Sejmie ugrupowaniu temu udało się zdobyć 98 mandatów (22%), a w Senacie – 29 miejsc (26%).

Wyborcy z całego obszaru Polski wybierali 444 posłów, z czego 372 z list okręgowych, zaś 72 z list państowych. Kraj podzielono na 64 okręgi wyborcze.

Okręgi wyborcze, w których lista Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej uzyskała 5 listopada 1922 co najmniej 50% mandatów:

• 1. Okręg nr 1 Warszawa (miasto) – 41,75% i 7 mandatów na 14


• 2. Okręg nr 2 Warszawa (powiat) – 55,41% i 4 mandaty na 5


• 3. Okręg nr 3 Siedlce – 54,84% i 4 mandaty na 4


• 4. Okręg nr 4 Ostrów – 51,74% i 3 mandaty na 4


• 5. Okręg nr 6 Grodno – 27,15% i 2 mandaty na 4


• 6. Okręg nr 7 Łomża – 55,80% i 4 mandaty na 4


• 7. Okręg nr 8 Ciechanów – 54,96% i 4 mandaty na 5


• 8. Okręg nr 9 Płock – 46,84% i 3 mandaty na 5


• 9. Okręg nr 11 Łowicz – 34,70% i 3 mandaty na 5


• 10. Okręg nr 12 Błonie – 34,52% i 3 mandaty na 6


• 11. Okręg nr 14 Łódź (powiat) – 35,90% i 3 mandaty na 6


• 12. Okręg nr 15 Konin – 32,83% i 3 mandaty na 6


• 13. Okręg nr 17 Częstochowa – 31,60% i 3 mandaty na 6


• 14. Okręg nr 18 Piotrków Tryb. – 37,90% i 3 mandaty na 5


• 15. Okręg nr 19 Radom – 34,26% i 3 mandaty na 6


• 16. Okręg nr 25 Biała Podlaska – 31,78% i 2 mandaty na 4


• 17. Okręg nr 29 Tczew – 62,19% i 4 mandaty na 5


• 18. Okręg nr 30 Grudziądz – 46,86% i 2 mandaty na 4


• 19. Okręg nr 31 Toruń – 56,12% i 4 mandaty na 5


• 20. Okręg nr 32 Bydgoszcz – 47,22% i 3 mandaty na 6


• 21. Okręg nr 33 Gniezno – 48,37% i 3 mandaty na 5


• 22. Okręg nr 34 Poznań (miasto) – 75,74% i 4 mandaty na 4


• 23. Okręg nr 35 Poznań (powiat) – 50,77% i 3 mandaty na 4


• 24. Okręg nr 36 Szamotuły – 46,85% i 3 mandaty na 5


• 25. Okręg nr 37 Ostrów Wlkp. – 37,65% i 3 mandaty na 6


• 26. Okręg nr 38 Huta Królewska – 40,73% i 3 mandaty na 5


• 27. Okręg nr 40 Cieszyn – 38,45% i 4 mandaty na 7


• 28. Okręg nr 41 Kraków (miasto) – 37,75% i 2 mandaty na 4


• 29. Okręg nr 50 Lwów (miasto) – 42,79% i 2 mandaty na 4

Natomiast porażkę poniosła w jedenastu okręgach wyborczych (nr 59 – Brześć Litewski, nr 46 – Jasło, nr 56 – Kowel, nr 28 – Krasnystaw, nr 58 – Krzemieniec, nr 57 – Łuck, nr 61 – Nowogródek, nr 60 – Pińsk, nr 64 – Święciany, nr 45 – Tarnów i nr 27 – Zamość), gdzie ChZJN nie uzyskał ani jednego mandatu.

Na forum Zgromadzenia Narodowego miała później miejsce „bitwa” o prezydenta. Kandydat endecji, Maurycy Zamoyski przegrał jednak z Gabrielem Narutowiczem, który został zamordowany przez fanatycznego zwolennika prawicy, Eligiusza Niewiadomskiego.

Lata 1923–1928 |

17 maja 1923 miało miejsce podpisanie tzw. paktu lanckorońskiego, w którym przedstawiciele ZLN, Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa Pracy i PSL „Piast”. Było to porozumienie partii prawicowych i centrowych, w którym uregulowano m.in. kwestie kolonizacji na kresach wschodnich, przeznaczenie tek rządowych wyłącznie dla Polaków i rozprawienie się z lewicą. Efektem tego porozumienia był tzw. rząd Chjeno-Piasta, który powstał 28 maja 1923. Na jego czele stał Witos, a z ramienia ZLN znaleźli się w nim Stanisław Głąbiński, Seyda i Korfanty.

Program |

W latach 1923–1926 działalność ZLN oparta była na dwóch równolegle realizowanych koncepcjach politycznych:

• działania dążące do odnowienia i utrzymania centroprawicowej koalicji rządowej,


• przygotowywanie akcji przejęcia władzy siłą.

Polityka zagraniczna opierała się na orientacji profrancuskiej i antyniemieckiej. Na wschodzie postulowano inkorporację do państwa polskiego części ziem zabranych, czyli ziem zaboru rosyjskiego łącznie z Wileńszczyzną. ZLN opowiadał się za narodowościowym państwem polskim, mniejszości narodowe miały podporządkować się interesom narodu polskiego jako gospodarza tych ziem.

Bazę społeczną ówczesnego ZLN stanowili przede wszystkim:

• mieszkańcy miast (głównie burżuazja, drobnomieszczaństwo, inteligencja),


• ziemiaństwo – pod jego wpływem również i część chłopstwa oddawała swe głosy na ZLN.

Bastiony Narodowej Demokracji |

• Pomorze


• Wielkopolska


• Warszawa


• Górny Śląsk

Dalsza działalność |

26 października 1924 miał miejsce IV Kongres ZLN, na którym pojawiły się postulaty rozwoju i wzmocnienia stronnictwa, zwiększenia wewnątrzpartyjnej dyscypliny. Powołano wydziały robotniczy i wiejski w celu zwiększenia liczby zwolenników. Zdecydowano, iż w razie dojścia przez ZLN do władzy, komuniści zostaną pozbawieni biernego prawa wyborczego. Wybrano także Radę Naczelną (której prezesem został Stanisław Głąbiński) oraz 30-osobowy Zarząd Główny.

13 listopada 1925 upadł rząd Grabskiego, jego miejsce zajmuje Aleksander Skrzyński, w jego gabinecie przedstawiciele ZLN, Chrześcijańskiej Demokracji, Narodowej Partii Robotniczej, PSL „Piast” i Polskiej Partii Socjalistycznej. Z ramienia ZLN – Jerzy Zdziechowski (minister skarbu), Stanisław Grabski (minister wyznań i oświaty).

W 1925 ZLN przyjął swój statut, w którym stwierdzono iż do ZLN przyjmowani są tylko Polacy, będący chrześcijanami, uznający program partii, jego statut, regulamin i uchwały stronnictwa.

10 maja 1926 powstał trzeci rząd Witosa, w którym ponownie teki objęli Zdziechowski i St. Grabski. Jego działalność była jednym z powodów przeprowadzenia przez Piłsudskiego zamachu majowego. Od 1926, w odpowiedzi na przejęcie władzy przez sanację, postulowano jedność polskich ruchów nacjonalistycznych. Jednak ich część wyraźnie się radykalizowała – 4 grudnia 1926 powstał Obóz Wielkiej Polski, który miał w zamyśle jego twórców zastąpić ZLN.

7 października 1928 ZLN, osłabione przez sanacyjne represje, przestało istnieć. Zastąpiło je Stronnictwo Narodowe.

Struktura |

Struktura regionalna partii składała się z:

• zarządów wojewódzkich,


• rad powiatowych, wyłaniających zarządy powiatowe,


• kół wiejskich (gminnych) i miejskich – na czele z prezesem lub zarządem koła z prezesem.

Najwyższym ciałem partyjnym była Rada Naczelna. Na II zjeździe ustalono, iż składała się ona z wszystkich posłów ZLN, 100 członków wybieranych przez Zjazd oraz po jednym delegacie z każdego powiatu. Później zmieniono skład na: posłowie ZLN, 60 członków wybieranych przez Zjazd i po 3 delegatów z województw. Rada Naczelna wybierała 5-osobowe prezydium – Zarząd Główny, który wyłaniał prezesa.

Tytuły prasowe zbliżone do ZLN: „Gazeta Warszawska”, „Przegląd Narodowy”, „Przegląd Wszechpolski”, „Gazeta Poranna”, „Myśl Narodowa”, „Słowo Polskie”.

Zobacz też |

• Narodowa Demokracja


• Stronnictwo Narodowe (1928–1947)

 Zobacz też kategorię: Politycy Związku Ludowo-Narodowego.