Egftnjytyk

Краљевина Југославија Kraljevina Jugoslavija Królestwo Jugosławii
1929–1941 (1945)
Flaga Jugosławii Herb Jugosławii
Dewiza: (serb.-chorw.-słow.) Jedan narod, jedan kralj, jedna država (Jeden naród, jeden król, jedno państwo)
Hymn: Bože pravde + Lijepa naša domovino + Naprej zastava slave = Hymn Królestwa Jugosławii
Język urzędowy	serbsko-chorwacko-słoweński[1][2]
Stolica	Belgrad
Ustrój polityczny	monarchia konstytucyjna
Powierzchnia  • całkowita	247 542 km²
Liczba ludności (1939)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	15 400 000 62 osób/km²
Jednostka monetarna	dinar jugosłowiański (YUD)
Data powstania	6 stycznia 1929
Data likwidacji	17 kwietnia 1941
Strefa czasowa	UTC +1 – zima UTC+2 – lato
Terytoria autonomiczne	Banowina Chorwacji
Flaga państwowa była bez herbu –

Królestwo Jugosławii – nazwa państwa południowosłowiańskiego, używana od 1929 dla królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. Rządziła nim dynastia Karadziordziewiciów (do 1945).

Historia |

Okres międzywojenny |

• 20 czerwca 1928 – Puniša Račić, poseł Narodowej Partii Radykalnej, Serb z Czarnogóry, zastrzelił w Skupsztinie dwóch posłów Chorwackiej Partii Chłopskiej i ciężko ranił jej przywódcę Stjepana Radicia, który zmarł z ran 8 sierpnia 1928


• 6 stycznia 1929 – w obliczu wywołanego zabójstwem kryzysu politycznego król Aleksander I Karadziordziewić rozwiązuje skupsztinę i wszystkie partie polityczne, zawiesza konstytucję z 1921 i obejmuje rządy osobiste; początek dyktatury


• 3 października 1929 – dekret królewski w dążeniu do konsolidacji państwa zmienił jego nazwę na "Królestwo Jugosławii" i wprowadził nowy podział administracyjny na banowiny, znosząc historyczne granice krajów, z których powstało Królestwo SHS
  


• 1930-1932 – kryzys gospodarczy i ostra recesja w Jugosławii


• od 1930 – nasilenie działalności separatystów chorwackich z ruchu ustaszów i macedońskich z WMRO, korzystających ze wsparcia Włoch i Bułgarii
  


• 3 września 1931 – król Aleksander I nadaje Jugosławii nową konstytucję, wzmacniającą władzę monarchy, ograniczającą prawa i wolności obywatelskie oraz demokrację
  


• listopad-grudzień 1932 – fala żądań chorwackiej, słoweńskiej, muzułmańskiej, czarnogórskiej i wojwodińskiej opozycji antyserbskiej dotyczących federalizacji państwa i poszanowania praw narodowych, zakończona represjami w postaci uwięzienia lub izolacji przywódców


• 9 października 1934 – zamachowiec z WMRO Veličko Georgijev-Kerin (Włado Czernozemski) zastrzelił króla Aleksandra I oraz francuskiego ministra spraw zagranicznych Louisa Barthou podczas wizyty w Marsylii (akcja Miecz Teutoński)^[3]
  


• 12 października 1934 – w imieniu małoletniego następcy tronu Piotra II Karadziordziewicia władzę obejmuje rada regencyjna na czele z księciem Pawłem Karadziordziewiciem
  


• 25 lipca 1935 – szukając poparcia społecznego wśród katolików rząd Jugosławii podpisuje konkordat ze Stolicą Apostolską, jednak wskutek masowego ostrego sprzeciwu ludności i duchowieństwa prawosławnego konkordat nie zostaje ratyfikowany; wydarzenie pogłębia wrogość serbsko-chorwacką


• od 1937 – zmiana kursu polityki zagranicznej Jugosławii z profrancuskiego na prowłoski i proniemiecki, narastanie tendencji separatystycznych w Chorwacji, od 1939 pierwsze naciski polityczne Niemiec i Włoch


• 5 maja 1935 i 11 grudnia 1938 – wybory parlamentarne, w których opozycja, przede wszystkim chorwacka, mimo brutalnych nacisków ze strony rządu, zdobywa 38% i 45% głosów; mimo tego większość mandatów otrzymuje stronnictwo rządowe, ponieważ konstytucja z 1931 zapewnia 3/5 mandatów partii osiągającej największe poparcie


• 1939-1941 – coraz bardziej niekorzystna sytuacja międzynarodowa Jugosławii; nasilające się naciski niemieckie w sprawach politycznych i gospodarczych


• początek 1939 – regent książę Paweł poszukując możliwości wzmocnienia państwa zmienia kurs wobec nieserbskich narodów Jugosławii i zleca nowemu premierowi Dragišy Cvetkoviciowi osiągnięcie porozumienia z opozycją kosztem częściowej rezygnacji z dominacji serbskiej


• kwiecień-sierpień 1939 – premier Cvetković i przywódca chorwackiej opozycji Vladko Maček prowadzą rozmowy na temat zmiany ustroju wewnętrznego Jugosławii poprzez dopuszczenie narodowości nieserbskich do władzy i częściowej federalizacji państwa


• 26 sierpnia 1939 – regent zatwierdza porozumienie Cvetković-Maček i w jego wykonaniu powołuje rząd z udziałem Chorwatów oraz ustanawia autonomiczną Banowinę Chorwacji o szerokim zakresie samorządu


• 5 września 1939 – Jugosławia ogłasza neutralność w wojnie Niemiec z Polską, Francją i Wielką Brytanią; w 1940 władze Jugosławii tolerują tranzyt Polaków z Węgier i Rumunii do armii polskiej we Francji


• luty 1941 – Niemcy żądają przystąpienia Jugosławii do Paktu Trzech; 4 marca regent odmawia


• 25 marca 1941 – w obliczu ponowionych żądań niemieckich Jugosławia przystępuje do Paktu Trzech; masowe protesty w Serbii, częściowo inspirowane przez komunistów


• 26-27 marca 1941 – wojskowy zamach stanu proalianckich oficerów pod wodzą gen. Dušana Simovicia; król Piotr II przejmuje władzę i dymisjonuje regentów; nowy rząd szuka oparcia przeciw Niemcom w ZSRR i Wielkiej Brytanii


• 3 kwietnia 1941 – rząd zarządza tajną (imienną) mobilizację, która trwa jeszcze, gdy Jugosławia zostaje zaatakowana trzy dni później

II wojna światowa |

• 6 kwietnia 1941 – wojska III Rzeszy wkraczają do Jugosławii z obszarów Bułgarii, Rumunii i dawnej Austrii; wojska włoskie wkraczają do Słowenii z Istrii i Friulu


• 10 kwietnia 1941 – Niemcy zajmują Zagrzeb
  


• 10 kwietnia 1941 – po masowej dezercji żołnierzy chorwackich z armii jugosłowiańskiej Chorwacja ogłasza niepodległość


• 11 kwietnia 1941 – Włosi, a następnie Niemcy zajmują Lublanę; dotychczasowy ban Słowenii Marko Natlačen podejmuje próbę powołania państwa słoweńskiego pod protektoratem włoskim; próba kończy się niepowodzeniem ze względu na wcześniej uzgodniony podział Słowenii między Niemcy i Włochy


• 11 kwietnia 1941 – do Jugosławii wkraczają wojska węgierskie
  


• 13 kwietnia 1941 – Niemcy zajmują Belgrad
  


• 14 kwietnia 1941 – w obliczu rozpadu państwa i armii jugosłowiańskiej naczelne dowództwo prosi Niemców i Włochów o zawieszenie broni


• 15 kwietnia 1941 – Chorwacja przystępuje do paktu trzech i staje się sojusznikiem III Rzeszy
  


• 15 kwietnia 1941 – Niemcy zajmują Sarajewo
  


• 15 kwietnia 1941 – król Piotr II z dworem i rządem uciekają przez Grecję do Palestyny


• 17 kwietnia 1941 – w Zemuniu armia jugosłowiańska kapituluje przed Niemcami


• 18 kwietnia 1941 – ostatnie oddziały jugosłowiańskie składają broń


• 19 kwietnia 1941 – armia bułgarska wkracza do Jugosławii


• 1941 – państwo jugosłowiańskie przestaje istnieć. Następuje rozbiór Jugosławii:
  
  
  
  • Słowenia zostaje podzielona między Niemcy, Włochy i Węgry, a jej poszczególne części zostają anektowane
  
  
  • w Chorwacji oraz Bośni i Hercegowinie powstaje pseudoniezależne, ściśle uzależnione od Niemiec i Włoch Niepodległe Państwo Chorwackie, podzielone na niemiecką i włoską strefę wpływów
  
  
  • wyspy Kvarneru i Dalmacji oraz środkowa Dalmacja od Splitu po Zadar zostają przyłączone do Włoch jako gubernia Dalmacji
  
  
  • Czarnogóra jako Niezależne Państwo Czarnogórskie, obejmujące również skrawek Serbii, znalazła się pod wojskową okupacją Włoch
  
  
  • 
    Baczka (trójkąt między Drawą a Dunajem) zostaje przyłączona do Węgier
  
  
  • 
    Serbia pozostaje pod wojskową okupacją Niemiec, zarząd cywilny sprawuje marionetkowy rząd Milana Nedicia, przy czym jugosłowiańska część Banatu pozostaje pod wyłącznym zarządem Niemiec
  
  
  • większość dzisiejszej Macedonii okupuje Bułgaria, która 14 maja 1941 ogłasza jej aneksję
  
  
  • większość Kosowa i Metochii, zachodni pas Macedonii i skrawki Czarnogóry zostają przyłączone do włoskiego królestwa Albanii
    
  
  
  
  


• 1941–1945 – na terenach Jugosławii, przede wszystkim w górach Bośni i Hercegowiny oraz Czarnogóry, zaczyna się na wielką skalę wojna partyzancka. Partyzanci dzielą się na dwie formacje: serbskich czetników pod dowództwem Dragoljuba Mihailovicia, uważających się za wojsko królewskie, oraz komunistycznych partyzantów Josipa Broza Tity. Partyzanci królewscy i komunistyczni zajadle się zwalczają, a z obiema formacjami walczą chorwaccy ustasze i serbscy domobrani. W ten sposób wojna partyzancka staje się wkrótce wojną domową. Po uzgodnieniu podziału Europy na część sowiecką i zachodnią od 1943 alianci zaprzestają pomocy dla wojsk królewskich i zaczynają wspierać wyłącznie partyzantkę komunistyczną, która pod koniec wojny staje się jedyną realną siłą militarną i polityczną w Jugosławii


• 1943 – po kapitulacji Włoch Niemcy obejmują ich miejsce na terenach okupowanych i anektowanych; Chorwacja anektuje tereny Dalmacji zajmowane wcześniej przez Włochy


• kwiecień-maj 1945 – w końcowym okresie II wojny światowej partyzantka komunistyczna, wykorzystując obecność wojsk sowieckich i poparcie Stalina, obejmuje faktyczną władzę w Jugosławii. Nacjonaliści chorwaccy i zwolennicy króla zostają wypędzeni lub sami uciekają wraz z wycofującymi się wojskami niemieckimi


• 3 maja 1945 – generał Rupnik proklamuje Odrębne Państwo Słoweńskie, które przetrwało tylko dwa dni


• 15 maja 1945 – kapitulują ostatnie oddziały niemieckie w Jugosławii


• 29 listopada 1945 – Konstytuanta znosi monarchię i ogłasza Jugosławię socjalistyczną republiką federacyjną. Stan ten potwierdza republikańska konstytucja z 31 stycznia 1946

Podział administracyjny |

Do czasu powstania autonomicznej banowiny Chorwacji w 1939 Królestwo SHS (później Jugosławii) było państwem unitarnym. W latach 1918-1922 obowiązywał podział administracyjny odziedziczony po państwach, których terytoria weszły w skład Królestwa. Jednostek administracyjnych II. stopnia było wówczas 61.

Obwody 1923-1929

Po wydaniu tzw. konstytucji widowdańskiej dekretem z 26 czerwca 1922 król ustanowił nowy podział administracyjny, niezależny od poprzedniego, ale zachowujący historyczne granice poszczególnych krajów (Serbii, Czarnogóry, Bośni z Hercegowiną, Chorwacji i ziem słoweńskich). W latach 1923-1929 Królestwo dzieliło się na 33 obwody (област - oblast), przeważnie o nazwach utworzonych od siedzib władz:

Banowiny 1929-1941

Dotychczasowy podział administracyjny został diametralnie zmieniony dekretem z 3 października 1929. Jako jednostki podziału administracyjnego wyższego stopnia ustanowiono banowiny (бановина - banovina), jako jednostki stopnia podstawowego - dystrykty (chorw. kotar, serb. срез - srez). Odrębną jednostkę stanowił stołeczny Belgrad z okolicą. Granice banowin zostały ustalone w taki sposób, by zatrzeć granice sprzed I wojny światowej oraz granice etniczne. W latach 1929-1939 banowin było 9:

Granice banowin zostały nieznacznie zmienione mocą kolejnej konstytucji z 3 września 1931.

Dekretem z 26 sierpnia 1939 powyższy podział administracyjny Królestwa Jugosławii został zmieniony wskutek utworzenia autonomicznej banowiny Chorwacji. W jej skład weszły banowiny Sawy i nadmorska oraz pojedyncze dystrykty banowin Dunaju, Driny, Vrbasu i Zety. Banowina Chorwacji liczyła 65.456 km² powierzchni i 4.024.601 mieszkańców.

Narodowości – język ojczysty |

• 
  Albańczycy – język albański
  


• 
  Bośniacy (Muzułmanie) – język bośniacki
  


• Buniewcy


• 
  Czarnogórcy – język czarnogórski
  


• 
  Chorwaci – język chorwacki
  


• 
  Macedończycy – język macedoński
  


• 
  Romowie – język romski
  


• 
  Rumuni – język rumuński
  


• 
  Rusini – język rusiński
  


• 
  Serbowie – język serbski
  


• 
  Słoweńcy – język słoweński
  


• 
  Węgrzy – język węgierski
  

Sąsiedzi |

• Włochy


• 
  Austria – do Niemiec w latach 1938–1945


• Węgry


• Rumunia


• Bułgaria


• 
  Grecja – do Niemiec w latach 1941–1944


• 
  Albania – do Włoch w latach 1939–1943

Zobacz też |

• Federalna Republika Jugosławii


• Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugosławii


• Królowie Jugosławii


• Premierzy Jugosławii


• Państwo Słoweńców, Chorwatów i Serbów


• Władcy Serbii i Jugosławii

Bibliografia |

• Hubert Kuberski, Południowosłowiański „bękart Wersalu”. Polityka zagraniczna Królestwa (SHS) Jugosławii 1919-1941, Glaukopis nr 13-14, 2009, s. 100-130. http://academia.edu/4024152/Poludniowoslowianski_bekart_Wersalu_._Polityka_zagraniczna_Krolestwa_SHS_Jugoslawii
  


• TadeuszT. Rawski TadeuszT., Wojna na Bałkanach 1941. Agresja hitlerowska na Jugosławię i Grecję, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981, ISBN 83-11-06687-6, OCLC 830296045 .


• 
  Tadeusz Wasilewski, Wacław Felczak Historia Jugosławii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk - Łódź 1985, ​ISBN 83-04-01638-9​


• 
  Irena Stawowy-Kawka Historia Macedonii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, Wrocław - Warszawa - Kraków 2000, 83-04-04549-4


• BarbaraB. Jelavich BarbaraB., Historia Bałkanów. Wiek XX, MarekM. Chojnacki, JustynJ. Hunia (tłum.), Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, ISBN 83-233-2043-8, OCLC 830759054 .


• JerzyJ. Skowronek JerzyJ., MieczysławM. Tanty MieczysławM., TadeuszT. Wasilewski TadeuszT., Słowianie południowi i zachodni VI-XX wiek, Warszawa: Książka i Wiedza, 2005, ISBN 83-05-13401-6, OCLC 838816716 .


• 
  Wiesław Walkiewicz Jugosławia. Państwa sukcesyjne, Wydawnictwo "Trio", Warszawa 2009, ​ISBN 978-83-7436-179-8​

Przypisy |