Egftnjytyk

Ten artykuł dotyczy Ante Pavelicia, przywódcy ustaszy i NDH. Zobacz też: Ante Pavelić (1869–1938) – dentysta i polityk chorwacki, jeden z twórców Jugosławii.

Ante Pavelić
Data i miejsce urodzenia	14 lipca 1889 Bradin
Data i miejsce śmierci	28 grudnia 1959 Madryt
Szef (poglavnik) Niepodległego Państwa Chorwackiego
Okres	od kwietnia 1941 do maja 1945
Przynależność polityczna	Ustaša
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Ante Pavelić (ur. 14 lipca 1889, zm. 28 grudnia 1959) – chorwacki prawnik i polityk faszystowski, przywódca ustaszy. Współorganizator zamachu (1934), w którym zginęli król Jugosławii Aleksander I i minister spraw zagranicznych Francji Louis Barthou. Szef (poglavnik) marionetkowego państwa chorwackiego w latach 1941–1945, odpowiedzialny za ludobójstwo na Serbach, Żydach i Cyganach^[1].

Życiorys |

Działalność w kraju i za granicą |

Pavelić urodził się w Bradinie, małej wsi w pobliżu miasta Hadžići w Austro-Węgrzech (dzisiejsza Bośnia i Hercegowina). Studiował prawo w Zagrzebiu i w tym mieście wstąpił do nacjonalistycznej Chorwackiej Partii Prawa. W 1920 roku został członkiem rady miejskiej Zagrzebia. W latach 1927–1929 był posłem do Skupsztiny (federalnego parlamentu). Sprzeciwiał się dominacji Serbów w Królestwie SHS (od 1929 – Królestwie Jugosławii), choć potrafił negocjować nawet ze swoimi wrogami politycznymi z Partii Radykalnej.

W roku 1929, po zawieszeniu konstytucji przez Aleksandra I Karadziordziewicia, Pavelić uciekł do Włoch, gdzie założył faszystowską organizację ustaszów. Opowiadał się za niepodległą, katolicką Chorwacją. Jego kadrowa organizacja była odpowiedzialna za kilkanaście zamachów bombowych w jugosłowiańskich pociągach oraz wybuch nieudanego powstania w Welebicie. Paveliciowi pomogło wsparcie logistyczne wrogów Królestwa Jugosławii – Włoch, Węgier i Bułgarii oraz najstarszej organizacji terrorystycznej w Europie – Wewnętrznej Macedońskiej Organizacji Rewolucyjnej (WMRO).

W 1934 roku współorganizował wraz z macedońską WMRO zamach w Marsylii, w którym zginęli król Jugosławii Aleksander I i minister spraw zagranicznych Francji Louis Barthou. Pavelić otrzymał za to dwa zaoczne wyroki śmierci, we Francji i w Królestwie Jugosławii.

Niepodległe Państwo Chorwackie |

Adolf Hitler wita Pavelicia w Berghofie, 1941

Kiedy 6 kwietnia 1941 roku państwa Osi najechały na Jugosławię, Pavelić przebywał na emigracji we Włoszech. Jeszcze przed kapitulacją Jugosławii, chorwaccy ustasze utworzyli 10 kwietnia Niepodległe Państwo Chorwackie (NDH), zależne od Niemiec i Włoch. Przywódcą nowego państwa został Pavelić, który 15 kwietnia przybył do Zagrzebia, a dwa dni później mianował swój pierwszy gabinet. 25 kwietnia osobistym dekretem zakazał wszelkich publikacji używaną przez Serbów cyrylicą.

18 maja 1941 roku poglavnik został przyjęty na audiencji w Watykanie przez papieża Piusa XII, który udzielił mu błogosławieństwa^[2][3][4].

Ante Pavelić pozdrawia członków parlamentu Niepodległego Państwa Chorwackiego, luty 1942 r.

Ante Pavelić i minister spraw zagranicznych III Rzeszy Joachim von Ribbentrop, 1941

Reżim ustaszów Pavelicia był najbardziej morderczym w okupowanej Europie^[5]. 6 czerwca 1941 roku Pavelić spotkał się z Adolfem Hitlerem, z którym omawiał możliwość wysiedlenia większości Serbów z Chorwacji i zastąpienia ich Chorwatami i Słoweńcami, mieszkającymi na terenach okupowanych przez III Rzeszę. Do końca wojny Pavelić realizował swój program wyrugowania z NDH mniejszości (zarówno narodowych, jak i religijnych) i stosował wobec nich politykę ludobójstwa. Jest odpowiedzialny za zbrodnie wojenne, głównie masowe mordy na prawosławnych Serbach, Żydach i Cyganach.

Polityka Pavelicia początkowo zyskała poparcie katolickiego duchowieństwa – prymas Chorwacji, arcybiskup Alojzije Stepinac oświadczył, że w przemianach w kraju dostrzega „rękę Boga”^[6][7]. Pavelic otrzymał od biskupa błogosławieństwo^[8].

Ucieczka i pomoc Kościoła |

W maju 1945 roku Pavelić uciekł z NDH. Skutecznie ukrywał się, dzięki pomocy części duchowieństwa chorwackiego (Krunoslav Draganović) oraz biskupa Aloisa Hudala^[9][10]. Najpierw schronił się w austriackich klasztorach w Bad Ischl i w Sankt Gilgen, a następnie w przebraniu zakonnika dotarł do Włoch. W maju 1946 roku amerykański kontrwywiad (CIC) wykrył, że były poglavnik mieszka wraz z innymi chorwackimi zbrodniarzami wojennymi w budynku koledżu San Girolamo, znajdującego się pod jurysdykcją Watykanu, a finansowanego, przynajmniej częściowo, ze środków zrabowanych przez ustaszy^[10]. Pavelić bywał również w Castel Gandolfo, gdzie mieści się letnia rezydencja papieża. Zmieniał miejsca pobytu, np. mieszkał na Via Giacomo Venezian w budynku będącym własnością Kościoła, gdzie dzielił pokój z bułgarskim terrorystą Iwanem Michajłowem, z którym w 1934 roku wspólnie organizował zamach na króla Jugosławii. Gdy wyjeżdżał z domu, korzystał z samochodu z watykańską rejestracją^[11].

Jesienią 1947 roku Pavelić uciekł z Europy, w czym pomogły mu fałszywe dokumenty, otrzymane od biskupa Aloisa Hudala^[12]. Pod przybranym nazwiskiem Pablo Aranyos, na pokładzie włoskiego statku dotarł do Argentyny. W Buenos Aires w lipcu 1956 r. założył skrajnie prawicowy, antyjugosłowiański i antykomunistyczny Chorwacki Ruch Wyzwoleńczy. W Argentynie mieszkał nie niepokojony do czasu, gdy w kwietniu 1957 r. został postrzelony w Buenos Aires przez nieznanego sprawcę. Zamach ten przypisuje się jugosłowiańskim służbom bezpieczeństwa UDBA. Zagrożony ekstradycją do Jugosławii, przeniósł się do Madrytu, gdzie zmarł^[13][14].

Przypisy |

Bibliografia |

• Ivo Banac: The National Question in Yugoslavia: Origins, History, Politics, Cornell University Press 1988


• Srdja Trifkovic: Ustasa: Croatian separatism and European politics, 1929-1945, The Lord Byron foundation for Balkan studies 1998


• Edmond Paris: Genocide in Satellite Croatia: 1941–1945, American Institute for Balkan Affairs 1961


• Ladislaus Hory, Martin Broszat: Der kroatische Ustascha-Staat, 1941 – 1945, Dt. Verl.-Anst. 1964


• Mark Aarons, John Loftus: Unholy Trinity: The Vatican, The Nazis, and the Swiss Bankers, St Martins Press 1991, wznowienie 1998


• Vladimir Dedijer: The Yugoslav Auschwitz and the Vatican, Prometheus Books 1992


• Karlheinz Deschner: I znowu zapiał kur. Krytyczna historia Kościoła, Uraeus 1997

Linki zewnętrzne |

• Internetowa baza dokumentów nt. Niepodległego Państwa Chorwackiego, ustaszów, Ante Pavelicia, „szczurzego szlaku” (ratline)

p • d • e Premierzy Chorwacji Stjepan Mesić (1990) Josip Manolić (1990–1991) Franjo Gregurić (1991–1992) Hrvoje Šarinić (1992–1993) Nikica Valentić (1993–1995) Zlatko Mateša (1995–2000) Ivica Račan (2000–2003) Ivo Sanader (2003–2009) Jadranka Kosor (2009–2011) Zoran Milanović (2011–2016) Tihomir Orešković (2016) Andrej Plenković (2016–)