5 Dywizjon Żandarmerii
.mw-parser-output table.zolnierz-lotnictwo td.naglowek{color:black!important;background:#95a7b9!important}.mw-parser-output table.zolnierz-marynarka td.naglowek{color:white!important;background:#6082B6!important}.mw-parser-output table.zolnierz-lądowe td.naglowek{color:white!important;background:#556B2F!important}.mw-parser-output table.zolnierz-paramilitarny td.naglowek{color:black!important;background:#b6b3c7!important}
| ||
Historia | ||
Państwo | II Rzeczpospolita | |
Sformowanie | 1921 | |
Rozformowanie | 1939 | |
Tradycje | ||
Święto | 1 grudnia (1928-1935) 13 czerwca (1936-1939) | |
Nadanie sztandaru | nie posiadał | |
Rodowód | 5 Dywizjon Żandarmerii Wojskowej | |
Kontynuacja | Oddział Żandarmerii Wojskowej w Krakowie | |
Dowódcy | ||
Pierwszy | płk żand. Rudolf Andryszczak | |
Ostatni | ppłk żand. dr Alfred Riesser | |
Organizacja | ||
Dyslokacja | Garnizon Kraków (OK V) | |
Rodzaj sił zbrojnych | Wojsko | |
Rodzaj wojsk | Żandarmeria | |
Podległość | Dowództwo Żandarmerii M.S.Wojsk. |
5 Dywizjon Żandarmerii (5 dżand) - oddział żandarmerii Wojska Polskiego.
Spis treści
1 Historia dywizjonu
2 Organizacja pokojowa i obsada personalna 5 dżand w 1939 roku
3 Mobilizacja w 1939 roku
4 Kampania wrześniowa 1939 roku
5 Kadra żandarmerii okręgu generalnego i dywizjonu
6 Dziedzictwo tradycji 5 Dywizjonu Żandarmerii
7 Przypisy
8 Bibliografia
Historia dywizjonu |
5 Dywizjon Żandarmerii wraz z podporządkowanymi pododdziałami stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr V. Dowódca dywizjonu pełnił równocześnie funkcję szefa żandarmerii w Dowództwie Okręgu Korpusu Nr V w Krakowie.
Do 20 marca 1924 roku zostały zlikwidowane plutony żandarmerii: Kraków II, Nowy Sącz, Tarnów i Wadowice, a w ich miejsce zostały zorganizowane posterunki żandarmerii[1]. W tym samym miesiącu niżej wymienieni oficerowie zostali przeniesieni z korpusu oficerów żandarmerii do korpusu oficerów piechoty z równoczesnym wcieleniem do 20 pp: kpt. żand. Ferdynand Paweł Kruger, por. żand. Marian Szulc i por. żand. Stanisław Stefan Neisser oraz do korpusu oficerów jazdy z równoczesnym wcieleniem do 8 pułku ułanów: kpt. żand. Tadeusz Konrad Kostkiewicz[2].
17 lutego 1928 roku Minister Spraw Wojskowych zatwierdził dzień 1 grudnia, jako datę święta dywizjonu[3].
12 grudnia 1935 roku Minister Spraw Wojskowych unieważnił dotychczasową datę święta dywizjonu oraz zatwierdził dzień 13 czerwca, jako datę święta żandarmerii[4].
W 1938 roku utworzony został 2 Pluton Żandarmerii Kraków, któremu podporządkowane zostały posterunki w Bochni, Tarnowie i Dębicy.
Jednostka nie posiadała sztandaru i odznaki pamiątkowej. Oficerowie i podoficerowie od roku 1931 mogli otrzymać odznakę pamiątkową Żandarmerii. W 1939 roku zamierzano wprowadzić do użytku „Znak Służbowy Żandarmerii”. Znaki miały być numerowane. Dla 5 dżand przewidziano numery od 5000 do 5999.
Organizacja pokojowa i obsada personalna 5 dżand w 1939 roku |
Dowództwo 5 Dywizjonu Żandarmerii w Krakowie, ul. Warszawska 24
- dowódca - ppłk żand. dr Alfred Riesser → dowódca żandarmerii Armii „Kraków”
- I zastępca dowódcy – mjr żand. Julian Szczerba → dowódca żandarmerii Grupy Operacyjnej „Śląsk”
- II zastępca dowódcy (kwatermistrz) -
- adiutant - por. żand. Józef Basiaga (po kampanii wrześniowej w Oflagu VII A Murnau)
- oficer mobilizacyjny - kpt. żand. Leon Wawrzyniec Terlecki → dowódca Oddziału Nadwyżek 5 dżand.
- oficer śledczy - kpt. żand. Stanisław Marian Goliński[5]
- oficer do zleceń - por. żand. Stanisław Polita[6]
- oficer gospodarczy - por. int. Tadeusz Antoni Kawiński
1 Pluton Żandarmerii Kraków, ul. Warszawska 24
- dowódca plutonu -
- Posterunek Żandarmerii Rakowice przy 2 Pułku Lotniczym
- Posterunek Żandarmerii Kłaj
2 Pluton Żandarmerii Kraków, ul. Wielicka 2 [7]
- dowódca plutonu -
- Posterunek Żandarmerii Bochnia
- Posterunek Żandarmerii Tarnów
- Posterunek Żandarmerii Dębica
- Posterunek Żandarmerii Nowy Sącz [8]
- Posterunek Żandarmerii Zakopane [9]
Pluton Żandarmerii Katowice, ul. Francuska 49
- dowódca plutonu -
- Posterunek Żandarmerii Będzin
- Posterunek Żandarmerii Chorzów [10]
- Posterunek Żandarmerii Lubliniec
- Posterunek Żandarmerii Tarnowskie Góry
Pluton Żandarmerii Bielsko
- dowódca plutonu - kpt. żand. Zenon Kazimierz Wysocki[11] → dowódca plutonu pieszego żandarmerii nr 21
- Posterunek Żandarmerii Oświęcim [12]
- Posterunek Żandarmerii Wadowice [13]
- Posterunek Żandarmerii Cieszyn
Mobilizacja w 1939 roku |
5 Dywizjon Żandarmerii był jednostką mobilizującą. Podobnie Plutony Żandarmerii „Bielsko” i „Katowice”, które posiadały własne tabele mobilizacyjne. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” 5 dżand w Krakowie mobilizował:
w mobilizacji niejawnej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym:
- pluton pieszy żandarmerii nr 6 dla 6 Dywizji Piechoty,
- pluton pieszy żandarmerii nr 66 dla 55 Dywizji Piechoty,
- pluton pieszy żandarmerii nr 123 dla Kwatery Głównej Armii „Kraków”,
- pluton konny żandarmerii nr 5 dla Krakowskiej Brygady Kawalerii,
- pluton krajowy żandarmerii „Kraków” dla Okręgu Korpusu Nr V,
w I rzucie mobilizacji powszechnej:
- pluton pieszy żandarmerii nr 56 dla 45 Dywizji Piechoty,
- pluton pieszy żandarmerii nr 124,
- pluton pieszy żandarmerii nr 125,
- pluton konny żandarmerii nr 58,
- pluton krajowy żandarmerii „Tarnów” dla Okręgu Korpusu Nr V (po ukończeniu mobilizacji przechodził do Krakowa)[14].
Pluton Żandarmerii „Bielsko” mobilizował w Bielsku, w mobilizacji niejawnej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym:
- pluton pieszy żandarmerii nr 21 dla 21 Dywizji Piechoty Górskiej,
- pluton krajowy żandarmerii „Bielsko” dla Okręgu Korpusu Nr V[15].
Pluton Żandarmerii „Katowice” mobilizował w Katowicach, w mobilizacji niejawnej:
- pluton pieszy żandarmerii nr 23 dla 23 Górnośląskiej Dywizji Piechoty (grupa „żółta”),
- pluton pieszy żandarmerii nr 32 dla Obszaru Warownego „Śląsk” (grupa „niebieska”)[16]
W dniach 24 i 25 sierpnia 1939 roku w Bielsku, Katowicach i Krakowie zostały zmobilizowane wszystkie pododdziały żandarmerii należące do grupy „żółtej” i „niebieskiej”. 31 sierpnia 1939 roku w Krakowie rozpoczęto formowanie plutonów żandarmerii przynależnych do I rzutu mobilizacji powszechnej. Organizacja tych pododdziałów miała być zakończona 4 dnia mobilizacji powszechnej, czyli 3 września 1939 roku.
Kampania wrześniowa 1939 roku |
Po południu 3 września 1939 roku z Krakowa wyruszyła kolumna w składzie Oddziału Nadwyżek 5 dżand. kapitana Leona Terleckiego oraz czterech plutonów żandarmerii:
- plutonu pieszego żandarmerii nr 56 pod dowództwem ppor. rez. Zygmunta Józefa Sławikowskiego[17],
- plutonu pieszego żandarmerii nr ? pod dowództwem ppor. Biernackiego,
- plutonu konnego żandarmerii nr 58 pod dowództwem ppor. Jerzego Rudzkiego,
- plutonu krajowego żandarmerii „Tarnów” pod dowództwem ppor. rez. Włodzimierza Szarana[18].
Kolumna maszerowała przez Wieliczkę i Bochnię w kierunku Tarnowa. Do Tarnowa zostały skierowane plutony poruczników Szarana i Rudzkiego. Pozostałe pododdziały 7 września dotarły do Żabna. Z Żabna kolumna pomaszerowała do Szczucina. Tam pluton porucznika Biernackiego został oddany do dyspozycji jednej z dywizji piechoty.
Kadra żandarmerii okręgu generalnego i dywizjonu |
- Dowódcy dywizjonu
- mjr żand. Julian Sas-Kulczycki (17 XI - XII 1918)
- gen. ppor. Eugeniusz Dąbrowiecki (XII 1918 - 20 V 1919)
- płk żand. Emil Tintz (20 V - 1 XII 1919)
- płk żand. Rudolf Andryszczak (od 1 XII 1919)
- mjr / ppłk żand. Adam Werner (17 III 1927[19] - 26 IV 1928 → praktyka poborowa w PKU Kraków Miasto[20])
- mjr żand. Roman Leon Stadnicki (26 IV 1928[20][21] - II 1932)
- ppłk żand. Tadeusz Jan Podgórski (23 III 1932[22] - 30 IX 1934 → stan spoczynku[23])
- ppłk żand. dr Alfred Riesser (1934[24] - 30 VIII 1939)
- Zastępcy dowódcy dywizjonu (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)
- mjr żand. dr Jan Rataj (do IV 1925 [25])
- ppłk żand. dr Alojzy Senkowski (od V 1925 [26])
- mjr żand. Aleksander Seweryn Marian Geringer (do 23 XII 1929 → p.o. kierownika Referatu I PKU Pszczyna[27][28])
- mjr żand. Władysław Hercok (do 1934 → zastępca dowódcy 1 dżand.)
- kpt. / mjr żand. Julian Szczerba (1934-1939)
- Kwatermistrzowie dywizjonu (od 1938 roku – II zastępca dowódcy)
- kpt. żand. Władysław Podsada (p.o. 1928)
- kpt. żand. Józef Wamsiedl (p.o. od 23 XII 1929[29])
- Oficerowie dywizjonu
- ppłk żand. Karol Jan Dobrowolski (komendant kadry, zm. 29 IV 1925 w Krakowie [30])
- mjr żand. Kazimierz Stanisław Chodkiewicz (nadetatowy, Centralna Szkoła Żandarmerii)
- mjr żand. Zygmunt Manowarda (nadetatowy, Centralna Szkoła Żandarmerii)
- kpt. żand. Aleksander Józef Czanerle - dowódca Plutonu Żandarmerii Bielsko (od 28 IX 1933[31])
- kpt. żand. Jan Kazimierz Ozaist
- kpt. żand. Zygmunt Waldemar Grabikowski
- kpt. żand. Władysław Hipolit Segda
- kpt. żand. Tadeusz Miś
- kpt. żand. Józef Lubomir Bay
- kpt. żand. Bronisław Piotr Borelowski
- kpt. żand. Tadeusz Kazimierz Kurzeja
- kpt. żand. Jakub Marian Herrchenroeder
- rtm. Stanisław Ciechulski (28 maja 1919 przeniesiony z Dowództwa Żandarmerii „Wschód”[32])
- por. żand. Franciszek Józef Flatau (do 1 VII 1923 → 1 dżand)
- por. żand. Konstanty Heumann (dowódca plutonu w Tarnowie)
- por. żand. Jan Niedziołek
- por. żand. Stanisław Marian Piernikarski
- por. żand. Stefan Besz
- por. żand. rez. Ignacy Musiałkowski[33]
- por. żand. Tadeusz Nisiewicz-Dobrzański
- oficer sztabu - kpt. żand. Zbigniew Stefan Kędzierski (dowódca Plutonu Konnego Żandarmerii Nr 58 z Krakowskiej BK)
- Oficerowie rezerwy i pospolitego ruszenia
- płk żand. posp. ruszenia Władysław Polaszek
- por. rez. żand. Zygmunt August Żytomirski
Dziedzictwo tradycji 5 Dywizjonu Żandarmerii |
18 marca 2015 roku weszła w życie decyzja Nr 56/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 26 lutego 2015 roku w sprawie przejęcia przez Oddział Żandarmerii Wojskowej w Krakowie dziedzictwa tradycji 5 Dywizjonu Żandarmerii (1920-1939)[34].
Przypisy |
↑ Grzegorz Ratajczyk, Żandarmeria Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej, s. 205.
↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych Nr 26 z 15 marca 1924 roku, s. 127-128.
↑ Dziennik Rozkazów Ministra Spraw Wojskowych Nr 5 z 17 lutego 1928 roku, poz. 46.
↑ Dziennik Rozkazów Ministra Spraw Wojskowych Nr 6 z 12 grudnia 1935 roku, poz. 142.
↑ Stanisław Marian Goliński urodził się 8 kwietnia 1893 roku. Porucznik ze starszeństwem z 31 sierpnia 1926 roku w korpusie oficerów żandarmerii. W 1932 roku pełnił służbę w 8 dżand.
↑ Stanisław Polita urodził się 25 września 1897 roku. Zmarł w 1941 roku. Jego grób znajduje się na Cmentarzu Centralnym w Wiedniu [1]. Porucznik ze starszeństwem z 1 lipca 1927 roku w korpusie oficerów żandarmerii. Do 22 grudnia 1934 roku pełnił służbę w 8 dżand.
↑ Grzegorz Ratajczyk nie wymienił 2 Plutonu Żandarmerii Kraków opisując dyslokację żandarmerii wiosną 1939 roku.
↑ Grzegorz Ratajczyk wykazał Posterunek Żandarmerii Nowy Sącz w składzie Plutonu Żandarmerii Bielsko.
↑ Grzegorz Ratajczyk wykazał Posterunek Żandarmerii Zakopane w składzie Plutonu Żandarmerii Bielsko.
↑ Grzegorz Ratajczyk nie wymienił Posterunku Żandarmerii Chorzów opisując dyslokację żandarmerii wiosną 1939 roku.
↑ Zenon Kazimierz Wysocki urodził się 9 lipca 1903 roku. Porucznik ze starszeństwem z 1 stycznia 1932 roku w korpusie oficerów żandarmerii. W 1932 roku pełnił służbę w CWŻand.
↑ Grzegorz Ratajczyk wykazał Posterunek Żandarmerii Oświęcim w składzie Plutonu Żandarmerii Katowice.
↑ Grzegorz Ratajczyk nie wymienił Posterunku Żandarmerii Wadowice opisując dyslokację żandarmerii wiosną 1939 roku.
↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 510.
↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 514.
↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 517.
↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 192, 722. Zygmunt Józef Sławikowski urodził się 26 lutego 1903 roku. Podporucznik ze starszeństwem z 1 stycznia 1929 roku w korpusie oficerów żandarmerii.
↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 192, 722. Włodzimierz Szaran urodził się 14 kwietnia 1901 roku. Podporucznik ze starszeństwem z 1 lipca 1925 roku w korpusie oficerów rezerwy żandarmerii. W 1934 roku pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Pszczyna. Posiadał wówczas przydział do 4 dżand.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 17 marca 1927 roku, s. 86.
↑ ab Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 26 kwietnia 1928 roku, s. 150.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 23 grudnia 1929 roku, s. 378.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 241.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 22 grudnia 1934 roku, s. 285.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 22 grudnia 1934 roku, s. 269.
↑ Major ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku. W kwietniu 1925 roku przeniesiony z korpusu oficerów żandarmerii do korpusu oficerów piechoty i przydzielony do 71 Pułku Piechoty. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 45 z 23.04.1925.
↑ Przeniesiony z 1 dżand. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 53 z 14.05.1925.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 23 grudnia 1929 roku, s. 380.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 28 stycznia 1931 roku, s. 24, 45 w korpusie oficerów administracji, dział kancelaryjny, został przeniesiony z PKU Pszczyna do PKU Miechów na stanowisko komendanta.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 23 grudnia 1929 roku, s. 379.
↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 66 z 20.06.1925.
↑ Aleksander Józef Czanerle urodził się 27 października 1892 roku w Stryju, w rodzinie Adolfa i Marii. 19 marca 1928 roku został awansowany na kapitana ze starszeństwem z 1 stycznia 1928 roku i 1. lokatą w korpusie oficerów żandarmerii. 28 września 1933 roku przeniesiony z 10 dżand do 5 dżand. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 11 z 28 września 1933 roku, s. 202.
↑ Dziennik Rozkazów Wojskowych Nr 71 z 28 czerwca 1919 roku, poz. 2284.
↑ Ignacy Musiałkowski urodził się 18 lipca 1884 roku w Piotrkowie. Na podstawie rozkazu Nr 11000 Naczelnej Komendy Armii z 12 lipca 1915 roku został zwolniony z Legionów Polskich, w których pełnił służbę w Żandarmerii Polowej, w stopniu podporucznika (XI ranga) [2].
↑ Dziennik Urzędowy Ministra Obrony Narodowej z 3 marca 2015 roku, poz. 54.
Bibliografia |
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, 1934. [dostęp 2016-06-11].
- GrzegorzG. Ratajczyk GrzegorzG., Żandarmeria Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej, Toruń: Dom Wydawniczy DUET, 2004, ISBN 83-89706-20-2, OCLC 309915820 .
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
- JanJ. Suliński JanJ., Żandarmeria organ bezpieczeństwa armii 1918-1945, Warszawa: Kompas II, 2003, ISBN 83-912638-5-1, OCLC 189611436 .
- Jan Suliński, Żandarmeria Wojskowa w latach 1918-1947. Szkic organizacyjno-historyczny, Drukarnia Warszawskiego Okręgu Wojskowego, Warszawa 1994.
|