Wielka Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim
| ||
 | ||
Państwo |  Polska | |
| Miejscowość | Piotrków Trybunalski | |
| Budulec | murowana | |
| Architekt | Dawid Friedlander | |
| Data budowy | 1791-1793 | |
| Data likwidacji | II wojna światowa | |
| Tradycja | ortodoksyjna | |
| Obecnie | biblioteka | |
Położenie na mapie Piotrkowa Trybunalskiego   Wielka Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim | ||
Położenie na mapie Polski  Wielka Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim | ||
Położenie na mapie województwa łódzkiego  Wielka Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim | ||
 51°24′36″N 19°42′04″E/51,410000 19,701000 | ||
Tablica pamiątkowa
Wielka Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim – synagoga znajdująca się w Piotrkowie Trybunalskim przy ulicy Jerozolimskiej 29, we wschodniej części miasta zwanej dawniej Wielką Wsią lub Żydowskim Miastem Piotrkowem.
Obecnie jest jedną z najlepiej zachowanych synagog w Polsce, cenną ze względu na swoją unikatową architekturę.
Spis treści
1 Historia
2 Architektura
3 Przypisy
4 Linki zewnętrzne
Historia |
Synagoga została zbudowana w latach 1791-1793 na miejscu starej synagogi, z funduszy Mojżesza Kocyna. Projekt wykonał żydowski architekt Dawid Friedlander. W 1813 roku podczas wycofywania się wojsk napoleońskich synagogę odwiedził francuski marszałek Louis Nicolas Davout, zaś w 1821 roku car Aleksander I Romanow.
W 1854 roku synagoga została poważnie zdewastowana przez Rosjan. Po tym zdarzeniu budynek gruntownie odnowiono, nadając mu cechy stylu mauretańskiego oraz dobudowując babińce wzdłuż elewacji północnej i południowej. Pierwotnie jedyna sala dla kobiet znajdowała się na piętrze, nad przedsionkiem.
Po 1868 roku nastąpiła gruntowna przebudowa elewacji zachodniej, wysunięcie jej o 5 metrów do przodu i nadanie jej form orientalnych z dwiema wieżyczkami po bokach. Dzięki temu powiększono babiniec poprzez wprowadzenie dodatkowych galerii dla kobiet, wspartych na czworobocznych kolumnach.
Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę, bezpowrotnie niszcząc jej cenne wyposażenie. Po zakończeniu wojny o synagogę ubiegało się kilka instytucji, w tym Kongregacja Wyznania Mojżeszowego oraz Międzykomunalny Związek Szpitalnictwa w Piotrkowie, który chciał włączyć synagogę w skład pobliskiego szpitala św. Trójcy[1].
W 1954 roku Prezydium Miejskiej Rady Narodowej przekazało synagogę Klubowi Sportowemu „Unia”, który urządził w niej salę sportową. W związku z protestami kongregacji żydowskiej, klub w 1955 roku zrezygnował z użytkowania synagogi. W tym samym roku budynek został przekazany Spółdzielni Pracy Ozdób Choinkowych „Szkło”[1].
W latach 1964-1967 synagoga została gruntownie wyremontowana oraz odrestaurowana i przeznaczona na siedzibę Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Adama Próchnika. W najbliższym czasie biblioteka zostanie przeniesiona do nowej siedziby, a synagoga zostanie wyremontowana i przeznaczona na inne cele kulturalne[2].
Na ścianie synagogi znajduje się tablica pamiątkowa z treścią w językach polskim, hebrajskim, jidysz oraz angielskim: „W tym budynku mieściła się kiedyś Wielka Synagoga. Ta tablica poświęcona jest pamięci Żydów piotrkowskich zamordowanych przez okupantów hitlerowskich w latach 1939-1945”.
Architektura |
Murowany i orientowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta. Wewnątrz w zachodniej części znajduje się płytki przedsionek, z którego wchodzi się do głównej sali modlitewnej. Nad przedsionkiem pierwotnie znajdował się babiniec; w trakcie przebudowy w 1854 roku babińce zostały dobudowane wzdłuż elewacji północnej oraz południowej.
Orientalny charakter fasadzie głównej oraz elewacjom bocznym nadają spłaszczone łuki, ścianki attykowe przesłaniające spadek dachu, fryzy wieńczące elewacje - machikułowy i arkadowy, wieżyczki akcentujące wszystkie narożniki oraz rombowa siatka, która jest nawiązaniem do wzorów arabskich[3].
W sali głównej na wschodniej ścianie pierwotnie znajdował się bogato zdobiony, wykonany z drzewa gruszy Aron ha-kodesz. Po jego obu stronach znajdowały się rzeźbione lwy naturalnej wielkości, stojące na tylnych nogach i podtrzymujące złotą koronę na Torę, a na szczycie orzeł z rozpostartymi skrzydłami. Aron ha-kodesz otaczały rzeźbione postaci cherubinów, gałęzie roślin, na których wisiały instrumenty muzyczne, wzorowane na używanych w Świątyni Jerozolimskiej, inskrypcje hebrajskie oraz liczne motywy roślinne i biblijne.
Na ścianach znajdowały się bardzo okazałe polichromie, przedstawiające m.in. na ścianie zachodniej znaki zodiaku, Groby Patriarchów oraz Ścianę Płaczu. Ich autorem był Dawid Goldstein z Grocholic, obecnie części Bełchatowa. Pozostałe malowidła znajdujące się na ścianach północnej, południowej oraz wschodniej wykonał Dawid Friedlander, zapewne w 1816 roku[3].
Przypisy |
↑ ab Kazimierz Urban, Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966, Kraków 2006, ISBN 83-60490-16-3 – Sprawa mienia i synagogi w Piotrkowie Trybunalskim, s. 309.
↑ Kolejne pieniądze na piotrkowską kulturę (26.02.07) – UM Piotrków Trybunalski.
↑ ab EleonoraE. Bergman EleonoraE., Nurt mauretański w architekturze synagog Europy Środkowo-Wschodniej w XIX i na początku XX wieku, Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2004, ISBN 83-89729-03-2, OCLC 69372916 .
Linki zewnętrzne |
Wielka Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim na portalu Wirtualny Sztetl
Synagoga na stronie Piotrkowa Trybunalskiego (Web Archive)
| ||||
|
