William Ewart Gladstone
| ||
Data i miejsce urodzenia | 29 grudnia 1809 Liverpool | |
Data i miejsce śmierci | 19 maja 1898 Hawarden Castle | |
Premier Wielkiej Brytanii | ||
Okres | od 3 grudnia 1868 do 17 lutego 1874 | |
Przynależność polityczna | Partia Liberalna | |
Poprzednik | Benjamin Disraeli | |
Następca | Benjamin Disraeli | |
Premier Wielkiej Brytanii | ||
Okres | od 23 kwietnia 1880 do 9 czerwca 1885 | |
Poprzednik | Lord Beaconsfield | |
Następca | Lord Salisbury | |
Premier Wielkiej Brytanii | ||
Okres | od 1 lutego 1886 do 20 lipca 1886 | |
Poprzednik | Lord Salisbury | |
Następca | Lord Salisbury | |
Premier Wielkiej Brytanii | ||
Okres | od 15 sierpnia 1892 do 2 marca 1894 | |
Poprzednik | Lord Salisbury | |
Następca | Lord Rosebery | |
William Ewart Gladstone (ur. 29 grudnia 1809 w Liverpoolu, zm. 19 maja 1898 w zamku Hawarden, Flintshire, Walia) – brytyjski polityk należący do Partii Liberalnej, premier Wielkiej Brytanii (w latach 1868–1874, 1880–1885, 1886 i 1892–1894).
Zdecydowane zwycięstwo liberałów (koalicji wigów i zwolenników Peela) osiągnięte dzięki nowej ordynacji wyborczej umożliwiło Gladstone’owi stłumienie rozruchów w Irlandii i wprowadzenie w życie trzeciej reformy ordynacji wyborczej, jednak wkrótce zmuszony został do złożenia dymisji z powodu niemożności uchwalenia budżetu.
Proponowane przez Gladstone’a wprowadzenie samorządu dla Irlandii doprowadziło do rozłamu wśród liberałów.
W czasie czwartej kadencji Gladstone miał już w tym czasie pozycję nestora brytyjskiej sceny politycznej. Przygotował ustawę o samorządzie irlandzkim, jednak zrezygnował ze stanowiska po odrzuceniu jej przez Izbę Lordów.
Spis treści
1 Wczesne lata życia i początki kariery politycznej
2 W rządzie
3 Premier
4 Gabinet Williama Ewarta Gladstone’a
4.1 Pierwszy gabinet, grudzień 1868 – luty 1874
4.2 Drugi gabinet, kwiecień 1880 – czerwiec 1885
4.3 Trzeci gabinet, luty – sierpień 1886
4.4 Czwarty gabinet, sierpień 1892 – marzec 1894
5 Bibliografia
6 Linki zewnętrzne
Wczesne lata życia i początki kariery politycznej |
Był czwartym synem sir Johna Gladstone’a, 1. baroneta, i Anne MacKenzie Robertson. Przyszły premier dorastał w Liverpoolu. W latach 1816–1821 pobierał nauki w szkole parafialnej przy kościele św. Tomasza w Seaforth. W 1821 r. rozpoczął naukę w Eton College. W 1828 r. rozpoczął studia w Christ Church na Uniwersytecie Oksfordzkim. Na studiach był przewodniczącym Oxford Union.
Po studiach wyruszył wraz z bratem Johnem w podróż po Europie. Odwiedził Belgię, Francję, Niemcy i Włochy. Po powrocie do Wielkiej Brytanii William uzyskał w 1832 r. mandat parlamentarny z okręgu Newark. W 1833 r. został przyjęty do korporacji prawniczej Lincoln’s Inn, ale w 1839 r. zażądał wycofania swojego nazwiska z listy członków korporacji.
W początkach swej kariery politycznej Gladstone należał do skrajnych konserwatystów, którzy sprzeciwiali się reformom wigowskiego gabinetu Greya oraz zniesieniu niewolnictwa. W grudniu 1834 r. został młodszym lordem skarbu w pierwszym rządzie Roberta Peela. Po miesiąciu został przeniesiony na stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie Wojny i Kolonii. Pozostał na tym stanowisku do upadku rządu w kwietniu 1835 r.
Gladstone opublikował swoją pierwszą książkę, The State in its Relations with the Church, w 1838 r. Rok później poślubił Catherine Glynne. William miał z nią ośmioro dzieci w tym polityków Williama, Herberta i Henry’ego. We wrześniu 1842 r. utracił palec wskazujący u lewej ręki, kiedy wypaliła czyszczona przezeń broń.
W rządzie |
W 1841 r. został wiceprzewodniczącym Zarządu Handlu, a w 1843 r. stanął na jego czele. Zrezygnował w 1845 r., ale po kilku miesiącach powrócił na stanowisko ministra wojny i kolonii. W 1846 r. rząd Peela upadł w wyniku sporu o ustawy zbożowe. Doszło do rozłamu w Partii Konserwatywnej, którą opuścili Peel i jego zwolennicy (tzw. Peelites). Wśród nich znalazł się również Gladstone, który po śmierci Peela w 1850 r. stanął na czele jego zwolenników w Izbie Gmin.
Gladstone przegrał wybory parlamentarne 1846 r. W 1847 r. wygrał wybory uzupełniające w okręgu Oxford University. Od 1865 r. reprezentował South Lancashire. W latach 1868–1880 był deputowanym z okręgu Greenwich, a w latach 1880–1895 z okręgu Midlothian.
W 1852 r. Gladstone został kanclerzem skarbu w rządzie lorda Aberdeena. Bezskutecznie usiłował doprowadzić do likwidacji podatku dochodowego. Pozostał na tym stanowisku, kiedy w 1855 r. premierem został lord Palmerston, ale zrezygnował po kilku tygodniach. Na poprzednie stanowisko powrócił w 1859 r. Wcześniej był krótko Wysokim Komisarzem na Wyspach Jońskich. W 1865 r. został dodatkowo przewodniczącym Izby Gmin. Na obu tych stanowiskach pozostał do upadku rządu w 1866 r.
Gladstone dał się w tym czasie poznać jako zwolennik wolnego handlu i reformy wyborczej. W 1866 r. przedstawił on projekt reformy wyborczej, który jednak nie został uchwalony.
Premier |
Po rezygnacji lorda Russella w 1867 r. Gladstone stanął na czele Partii Liberalnej. Po jej zwycięstwie w wyborach 1868 r. został premierem Wielkiej Brytanii. W latach 1873–1874 był dodatkowo kanclerzem skarbu. W tym czasie przeprowadzono w rozdział Kościoła Irlandii od państwa (1869) oraz wprowadzono zasadę tajności głosowania (1872). Zreformowano armię, służbę cywilną i samorząd. Gladstone pozostał premierem do wyborczej zwycięstwa konserwatystów w 1874 r. Po wyborach na krótko zrezygnował z przewodzenia Partii Liberalnej.
Partia Liberalna powróciła do władzy w 1880 r. Królowa Wiktoria, która nie lubiła Gladstone’a, zaproponowała stanowisko premiera lordowi Hartingtonowi, ale ten odmówił. Premierem został więc Gladstone. W latach 1880–1882 był również kanclerzem skarbu. Był przeciwnikiem agresywnej polityki kolonialnej. Za jego rządów zakończono wojnę w Afganistanie i Afryce Południowej. W 1882 r. doprowadził jednak do zbrojnej interwencji w Egipcie.
Gladstone zrezygnował ze stanowiska premiera w 1885 r., kiedy obarczono go winą za śmierć generała Gordona w Chartumie. Powrócił do władzy w 1886 r. Dodatkowo został również Lordem Tajnej Pieczęci. Ponieważ liberałowie nie posiadali większości w parlamencie, do sprawowania rządów potrzebne były im głosy irlandzkich nacjonalistów. Ceną Irlandczyków za poparcie gabinetu było przyznanie Irlandii autonomii. Rząd przedstawił projekt Home Rule Bill, ale upadł on w drugim czytaniu i przyczynił się rozłamu w Partii Liberalnej. Gladstone zrezygnował ze stanowiska premiera jeszcze w 1886 r.
Czwarty i ostatni raz Gladstone był premierem w latach 1892–1894. Ponownie próbował on doprowadzić do uchwalenia Home Rule Bill, ponownie odrzuconej przez parlament. Zrezygnował w marcu 1894 r. W Izbie Gmin zasiadał jeszcze przez rok. Zmarł w 1898 r. i został pochowany w Opactwie Westminsterskim.
Gabinet Williama Ewarta Gladstone’a |
Pierwszy gabinet, grudzień 1868 – luty 1874 |
premier, pierwszy lord skarbu: William Ewart Gladstone
lord kanclerz: William Wood, 1. baron Hatherley
lord przewodniczący Rady: George Robinson, 1. markiz Ripon
lord tajnej pieczęci: John Wodehouse, 1. hrabia Kimberley
minister spraw wewnętrznych: Henry Bruce
minister spraw zagranicznych: George Villiers, 4. hrabia Clarendon
minister kolonii: Granville Leveson-Gower, 2. hrabia Granville
minister wojny: Edward Cardwell
minister ds. Indii: George Campbell
kanclerz skarbu: Robert Lowe
pierwszy lord Admiralicji: Hugh Childers
przewodniczący Zarządu Handlu: John Bright
przewodniczący Rady Praw Ubogich: George Goschen
poczmistrz generalny: Spencer Cavendish, markiz Hartington
Główny Sekretarz Irlandii: Chirster Fortescue
Zmiany
- lipiec 1870 r. – lord Granville zastępuje lorda Clarendona na stanowisku ministra spraw zagranicznych, lord Kimberley zastępuje lorda Granville’a na stanowisku ministra kolonii, lord Halifax zastępuje lorda Kimberleya na stanowisku Lorda Tajnej Pieczęci, wiceprzewodniczący Komitetu Edukacji William Edward Forster wchodzi w skład gabinetu
- styczeń 1871 r. – Chichester Fortescue zastępuje Johna Brighta na stanowisku przewodniczącego Zarządu Handlu, lord Hartington zastępuje Fortescue na stanowisku Głównego Sekretarza Irlandii, następcy Hartingtona na stanowisku poczmistrza generalnego nie wchodzą w skład gabinetu
- marzec 1871 r. – George Goschen zastępuje Hugh Childersa na stanowisku pierwszego lorda Admiralicji, James Stansfeld zastępuje Goschena na stanowisku przewodniczącego Rady Praw Ubogich
- sierpień 1872 r. – Hugh Childers zostaje członkiem gabinetu jako Kanclerz Księstwa Lancaster
- październik 1872 r. – lord Selborne zastępuje lorda Hatherleya na stanowisku Lorda Kanclerza
- sierpień 1873 r. – Henry Bruce (jako lord Aberdare) zastępuje lorda Ripona na stanowisku Lorda Przewodniczącego Rady, Robert Lowe zastępuje Aberdare’a na stanowisku ministra spraw wewnętrznych, Gladstone zastępuje Lowe’a na stanowisku kanclerza skarbu
- wrzesień 1873 r. – John Bright zastępuje Hugh Childersa na stanowisku Kanclerza Księstwa Lancaster
Drugi gabinet, kwiecień 1880 – czerwiec 1885 |
premier, pierwszy lord skarbu, kanclerz skarbu: William Ewart Gladstone
lord kanclerz: Roundell Palmer, 1. hrabia Selborne
lord przewodniczący Rady: John Spencer, 5. hrabia Spencer
lord tajnej pieczęci: George Campbell
minister spraw wewnętrznych: William Vernon Harcourt
minister spraw zagranicznych: Granville Leveson-Gower, 2. hrabia Granville
minister kolonii: John Wodehouse, 1. hrabia Kimberley
minister wojny: Hugh Childers
minister ds. Indii: Spencer Cavendish, markiz Hartington
pierwszy lord Admiralicji: Thomas Baring, 1. hrabia Northbrook
przewodniczący Zarządu Handlu: Joseph Chamberlain
przewodniczący Rady Samorządu Lokalnego: John George Dodson
Kanclerz Księstwa Lancaster: John Bright
Główny Sekretarz Irlandii: William Edward Forster
Zmiany
- maj 1881 r. – lord Carlingford zastępuje księcia Argyll na stanowisku Lorda Tajnej Pieczęci
- kwiecień 1882 r. – lord Spencer zostaje dodatkowo Lordem Namiestnikiem Irlandii
- maj 1882 r. – William Edward Forster odchodzi z gabinetu, jego następcy na stanowisku Głównego Sekretarza Irladnii nie wchodzą w skład gabinetu
- lipiec 1882 r. – lord Kimberley zastępuje Johna Brighta na stanowisku Kanclerza Księstwa Lancaster
- grudzień 1882 r. – Hugh Childers zastępuje Gladstone’a na stanowisku kanclerza skarbu, lord Hartington zastępuje Childersa na stanowisku ministra wojny, lord Kimberley zastępuje Hartingtona na stanowisku ministra ds. Indii, lord Derby zastępuje Kimberleya na stanowisku ministra kolonii, John Dodson zastępuje Kimberleya na stanowisku Kanclerza Księstwa Lancaster, Charles Dilke zastępuje Dodsona na stanowisku przewodniczącego Rady Samorządu Lokalnego
- marzec 1883 r. – lord Carlingford zastępuje lorda Spencera na stanowisku Lorda Przewodniczącego Rady
- październik 1884 r. – George Trevelyan zastępuje Johna Dodsona na stanowisku Kanclerza Księstwa Lancaster
- marzec 1895 r. – lord Rosebery zastępuje lorda Carlingforda na stanowisku Lorda Tajnej Pieczęci, poczmistrz generalny George Shaw-Lefevre wchodzi w skład gabinetu
Trzeci gabinet, luty – sierpień 1886 |
premier, pierwszy lord skarbu, lord tajnej pieczęci: William Ewart Gladstone
lord kanclerz: Farrer Herschell, 1. baron Herschell
lord przewodniczący Rady: John Spencer, 5. hrabia Spencer
minister spraw wewnętrznych: Hugh Childers
minister spraw zagranicznych: Archibald Primrose, 5. hrabia Rosebery
minister kolonii: Granville Leveson-Gower, 2. hrabia Granville
minister wojny: Henry Campbell-Bannerman
minister ds. Indii: John Wodehouse, 1. hrabia Kimberley
kanclerz skarbu: William Vernon Harcourt
pierwszy lord Admiralicji: George Robinson, 1. markiz Ripon
przewodniczący Zarządu Handlu: Anthony Mundella
przewodniczący Rady Samorządu Lokalnego: Joseph Chamberlain
Główny Sekretarz Irlandii: John Morley
minister ds. Szkocji: George Trevelyan
Zmiany
- kwiecień 1886 r. – James Stansfeld zastępuje Josepha Chamberlaina na stanowisku przewodniczącego Rady Samorządu Lokalnego, lord Dalhousie zastępuje George’a Trevelyana na stanowisku ministra ds. Szkocji
Czwarty gabinet, sierpień 1892 – marzec 1894 |
premier, pierwszy lord skarbu, lord tajnej pieczęci: William Ewart Gladstone
lord kanclerz: Farrer Herschell, 1. baron Herschell
lord przewodniczący Rady, minister ds. Indii: John Wodehouse, 1. hrabia Kimberley
minister spraw wewnętrznych: Herbert Henry Asquith
minister spraw zagranicznych: Archibald Primrose, 5. hrabia Rosebery
minister kolonii: George Robinson, 1. markiz Ripon
minister wojny: Henry Campbell-Bannerman
kanclerz skarbu: William Vernon Harcourt
pierwszy lord Admiralicji: John Spencer, 5. hrabia Spencer
przewodniczący Zarządu Handlu: Anthony Mundella
poczmistrz generalny: Arnold Morley
przewodniczący Rady Samorządu Lokalnego: Henry Fowler
Kanclerz Księstwa Lancaster: James Bryce
pierwszy komisarz ds. prac publicznych: George Shaw-Lefevre
Główny Sekretarz Irlandii: John Morley
minister ds. Szkocji: George Trevelyan
wiceprzewodniczący Komitetu Edukacji: Arthur Acland
Bibliografia |
- John Morley, The Life of Gladstone, 1903
- D.W. Bebbington, William Ewart Gladstone.
- EricE. Brand EricE., William Gladstone, New York: Chelsea House Publishers, 1986, ISBN 0-87754-528-6, OCLC 13497766 .
- Osbert Burdett, W.E. Gladstone, 1928
- F. Birrell, Gladstone, 1933
- E. Eyck, Gladstone, 1938
- Philip Magnus, Gladstone: A Biography, 1954
- E.G. Collieu, Gladstone, 1968
- Richard Shannon, Gladstone: 1809-1865, 1985, ISBN 0-8078-1591-8.
- H.C. Matthew, Gladstone: 1809-98, 1995, ISBN 0-19-820696-8.
- Richard Shannon, Gladstone: Volume II, 1865-1898, 1999, ISBN 0-8078-2486-0.
Roy Jenkins, Gladstone, 1995, ISBN 0-333-66209-1.
Linki zewnętrzne |
- Profil Gladstone’a na stronach 10 Downing Street
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kontrola autorytatywna (osoba):
ISNI: 0000 0001 2138 7062
VIAF: 71411983
LCCN: n79018726
GND: 118695207
NDL: 00620736
SELIBR: 188305
BnF: 120594880
SUDOC: 028843363
SBN: ITICCUMILV187089
NLA: 36554814
NKC: jn20000720084
RSL: 000101164
BNE: XX4578784
NTA: 06847881X
BIBSYS: 90140296
CiNii: DA0221464X
Open Library: OL5383741A, OL115736A
NLP: A12618937
OBIN: 10787
- WorldCat