Orlica pospolita
| ||
 | ||
Systematyka[1] | ||
Domena | eukarionty | |
Królestwo | rośliny | |
Podkrólestwo | naczyniowe | |
Klad | monilofity | |
Klasa | paprocie | |
Rząd | paprotkowce | |
Rodzina | Dennstaedtiaceae | |
Rodzaj | orlica | |
Gatunek | orlica pospolita | |
Nazwa systematyczna | ||
Pteridium aquilinum (L.) Kuhn O. Kersten, Reis. Ost-Afr. 3(3):11. 1879 | ||
Orlica pospolita, orlica zgasiewka (Pteridium aquilinum (L.) Kuhn) – kosmopolityczny gatunek paproci z rodziny Dennstaedtiaceae. Występuje w strefie klimatów umiarkowanych i subtropikalnych. W Polsce gatunek pospolity z wyjątkiem wyższych terenów górskich.
Spis treści
1 Morfologia
1.1 Gametofit
1.2 Sporofit
2 Ekologia
3 Biologia
4 Nazewnictwo
5 Przypisy
6 Bibliografia
Morfologia |
W naturalnym siedlisku
Przekrój poprzeczny osadki liścia
Gametofit |
Gametofit osiąga 7–8 mm szerokości i reprezentuje typ Athyrium – pozbawiony jest włosków[2].
Sporofit |
- Kłącze
- Duże, długie, poziomo rozrastające się w podłożu, rozgałęziające się. Jest w różnym stopniu owłosione i pozbawione łusek[3]. Nadziemnego pędu brak.
- Liście
- Okazałe, osiągają zwykle do 1,8 m wysokości, ale zdarzają się i większe, nawet do 4,4 m długości. Z kolei w skrajnych warunkach mogą osiągać tylko 30 cm. Wyrastają pojedynczo na końcach kłączy. W zarysie trójkątne, 3-krotnie (rzadziej 2- i 4-krotnie) pierzaste o odcinkach równowąsko-lancetowanych, tępych, prawie naprzeciwległych i całobrzegich. Liść za młodu jest omszony, później blaszka liściowa jest naga lub rzadziej słabo owłosiona. Ogonek liściowy tak długi jak blaszka liściowa, do 1 cm średnicy. U nasady jest ciemny i omszony, w górnej części półkolisty na przekroju i nagi. Kupki zarodniowe umieszczone są na brzegu liścia i osłonięte szczątkową zawijką, jak również zagiętym brzegiem blaszki liściowej[3].
- Zarodniki
- Brązowe, kolczaste[3].
Ekologia |
Występuje w widnych i suchych borach mieszanych i borach sosnowych, rzadziej na terenach otwartych, na niżu i niższych położeniach górskich. Preferuje glebę piaszczystą.
Biologia |
- Cechy fitochemiczne
- Roślina jest trująca. Zawiera kwas pteritanowy (orlikowogarbnikowy). Zatrucia u zwierząt roślinożernych następują zarówno po spożyciu orlicy na pastwisku, jak i w sianie. U bydła domowego powoduje krwiomocz. U koni poraża układ nerwowy i powoduje chwiejny chód. Orlicy przypisywano także winę za zapadanie owiec na kołowaciznę (obecnie wiadomo, że choroba ta wywoływana jest przez priony)[4].
- Kłącze orlicy i młode pastorałowate liście po przetworzeniu są jadalne. Kłącze zawiera do 60 % skrobi i wytwarza się z niego mąkę. Części zielone po ugotowaniu są podstawą do japońskiego dania warabe[5].
- Rozwój
- Kupki zarodniowe pojawiają się w bardzo zmiennej ilości w strefie klimatu umiarkowanego w lipcu i sierpniu, często jednak przez wiele lat nie powstają wcale[3]. Zarodniki kiełkują po 10–14 dniach. Kiełkowanie zaczyna się od wysunięcia przez szczelinę ściany zarodnika (egzynę) bezbarwnego chwytnika. Po stadium nitkowatym rozwoju gametofitu, rozwija się stadium "łopatkowe" i w końcu powstaje przedrośle sercowate. Rozwój gametofitu u orlicy należy do najszybciej przebiegających wśród gatunków należących do paproci cienkozarodniowych. Plemnie powstają po 23 dniach, a rodnie po 40 dniach. Zapłodnienie następuje ok. 60 dni po skiełkowaniu zarodnika. Po zapłodnieniu powstaje na przedroślu jeden tylko zarodek. Składa się on ze stopy tkwiącej w przedroślu i odżywiającej młodą roślinę oraz zaczątków korzenia, łodygi (kłącza) oraz liści. Młode listki są u orlicy nagie, ale w miarę rozwoju stają się coraz bardziej podobne do liści asymilacyjnych (trofofili)[2].
Nazewnictwo |
Zarówno rodzajowa nazwa naukowa jak i zwyczajowa nazwa polska pochodzi od układu wiązek przewodzących na przekroju ogonka liściowego, na którym układają się one w postać orła[3].
Przypisy |
↑ Smith, A. R., K. M. Pryer, E. Schuettpelz, P. Korall, H. Schneider & P. G. Wolf: A classification for extant ferns (ang.). Taxon 55(3): 705–731, 2006. [dostęp 2009-11-13].
↑ ab Wanda Karpowicz: Paprocie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972.
↑ abcde R.H. Marrs, A.S. Watt. Biological Flora of the British Isles: Pteridium aquilinum (L.) Kuhn. „Journal of Ecology”. 94, s. 1272–1321, 2006.
↑ S. Bagiński, J. Mowszowicz: Krajowe rośliny trujące. Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963.
↑ Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy (pol.). luczaj.com. [dostęp 2014-05-11].
Bibliografia |
- Jakub Mowszowicz: Krajowe chwasty polne i ogrodowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1986. ISBN 83-09-00771-X.
