Egftnjytyk

Zobacz też: inne znaczenia.

Baranowicze Баранавічы Барановичи
Herb Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	brzeski
Rejon	baranowicki
Zarządzający	Yuri Gromakowski
Powierzchnia	80,66 km²
Populacja (2013) • liczba ludności • gęstość	178 370 3350 os./km²
Nr kierunkowy	+375 163
Kod pocztowy	2254xx
Tablice rejestracyjne	1
Położenie na mapie obwodu brzeskiego Baranowicze
Położenie na mapie Białorusi Baranowicze
53°07′N 25°59′E/53,116667 25,983333
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Portal Białoruś

Rozgłośnia Polskiego Radia z 1938 roku

Budynek z lat 30. XX wieku (przebudowany)

Cmentarz katolicki

Mapa Baranowicz z 1934 r.

Baranowicze^[1] (biał. Баранавічы, jidysz באראנאוויטש, Baranowicz) – miasto w obwodzie brzeskim, siedziba rejonu baranowickiego Białorusi, do 1945^[2] w Polsce, w województwie nowogródzkim, siedziba powiatu baranowickiego.

Baranowicze są ośrodkiem przemysłu metalowego i włókiennictwa^[3].

Geografia |

Baranowicze mają powierzchnię 50,22 km², w tym 3,18 km² stanowią lasy, 0,12 km² – bagna, a 0,40 km² – obiekty wodne^[4].

Historia |

Do 1914 roku |

Wieś Baranowicze po raz pierwszy wzmiankowano w 1706 jako prywatną własność rodziny Rozwadowskich. W 1870 przez miejscowość przeprowadzono linie kolejowe Brześć nad Bugiem–Moskwa i Równe–Wilno, co doprowadziło do gospodarczego ożywienia w połowie lat 90-tych XIX w. Przyczyniło się do tego także przeniesienie garnizonów wojskowych z Nowogródka i Horodyszcza. Generał inż. baron von Dirschau wybudował tutaj dużą cukrownię, ponadto powstały 3 duże cegielnie, 3 fabryki urządzeń młyńskich, 2 młyny i 2 tartaki.
W 1897 Baranowicze liczyły 4 tysiące mieszkańców (w tym 50% Żydów). W 1909 r. mieszkało tutaj już 9 tysięcy mieszkańców, a w 1914 r. ponad 31 tysięcy - w ten sposób Baranowicze stały się czwartym miastem pod wzglądem wielkości w guberni mińskiej, a wielkością przewyższyły Nowogródek, który dla Baranowicz był w tym czasie powiatem. Miasto w większości było drewniane, jedna ulica posiadała bruk, a pięć było pokryte nim częściowo^[5]. W 1908 roku przez dwa miesiące w szpitalu w Baranowiczach przebywał pisarz Szolem Alejchem.

Między I i II wojną światową |

W czerwcu 1916 pod Baranowiczami stoczona została jedna z najkrwawszych bitew I wojny światowej, w której zginęło prawie 100 000 żołnierzy

18 marca 1919 polski oddział kawalerii 13 Pułku Ułanów Wileńskich pod dowództwem mjr. Władysława Dąbrowskiego dokonał rajdu i przejściowo odbił Baranowicze z rąk bolszewików. Polacy zdobyli duże zapasy broni, amunicji i materiału wojennego oraz wzięli wielu bolszewickich jeńców, po czym wycofali się^[6]. 18 kwietnia 1919 siły polskie ponownie zaatakowały Baranowicze, tym razem z zamiarem trwałego opanowania miasta. Zgrupowanie płk. Aleksandra Boruszczaka przez całą noc prowadziło walki o miasto z bolszewikami, w tym przy użyciu bagnetów. Wreszcie wczesnym świtem 19 kwietnia dokonano szturmu i do godziny 7:00 całkowicie oczyszczono miasto z nieprzyjaciela^[7].

W 1919 Baranowiczom nadano prawa miejskie. W okresie międzywojennym były ważnym ośrodkiem gospodarczym II Rzeczypospolitej, największym miastem województwa nowogródzkiego, siedzibą Garnizonu Baranowicze i oddziału Korpusu Ochrony Pogranicza. W dniu 30 października 1922 r. miasto odwiedził marszałek Józef Piłsudski. Po 1922 roku przy ulicy Staszica wzniesiono kolonię urzędniczą oraz uruchomiono gimnazjum. W 1924 roku w mieście zbudowany został drewniany kościół katolicki pw. Podwyższenia Krzyża. Od 1925 roku na rogu ulic Szeptyckiego (Sowieckiej) i Mickiewicza został odsłonięty, drugi po warszawskim, Grób Nieznanego Żołnierza^[8]. W tym samym powstało technikum kolejowe oraz szkoła kupiecka. W 1926 do budowanej lokalnej cerkwi przeniesiono elementy wyposażenia rozebranego soboru św. Aleksandra Newskiego w Warszawie. W 1927 roku zbudowano nowoczesną rzeźnię miejską. W 1929 roku otworzono muzeum powiatowe i zbudowano Bank Polski. Wkrótce oddano do użytku nowy budynek Ogniwa Polskiego, Poczty Polskiej, kino „Apollo” i remizę strażacką^[9]. W 1938 roku uruchomiono lokalną rozgłośnię Polskiego Radia, Polskie Radio Baranowicze^[8].

W Baranowiczach mieściło się dowództwo Nowogródzkiej Brygady Kawalerii, którą od 1937 roku dowodził gen. Władysław Anders^[8], a także stacjonowały 26 Pułk Ułanów, 78 Pułk Piechoty, 9 Dywizjon Artylerii Konnej, 9 Szwadron Pionierów i 9 Szwadron Łączności. W okresie międzywojennym jako dowódcy i oficerowie służyli w Baranowiczach m.in. Roman Abraham, Mieczysław Boruta-Spiechowicz, Stanisław Grzmot-Skotnicki, Bolesław Kontrym, Witold Pilecki, Nikodem Sulik^[10].

15 września 1939 miasto i radiostacja zostały zbombardowane przez Luftwaffe^[11].

Obrona Baranowicz 17 września 1939 roku |

17 września 1939 roku, w dniu napaści ZSRR na Polskę, na teren powiatu baranowickiego wkroczyła Armia Czerwona. W tym samym czasie na terenie powiatu rozpoczęły się mordy i grabieże. Ich ofiarami padali zamożniejsi mieszkańcy, urzędnicy, policjanci i żołnierze Wojska Polskiego (zazwyczaj Polacy), sprawcami natomiast były zbrojne grupy skomunizowanych chłopów i kryminalistów, działające z inspiracji ZSRR (zazwyczaj Białorusini i Żydzi)^[12].

Na wieść o sowieckiej napaści, 17 września 1939 roku we wczesnych godzinach rannych, kierownik baranowickiego magistratu Jan Węgrzyn podjął decyzję o utworzeniu milicji (tzn. Straży Obywatelskiej), w celu obrony miasta oraz zapobieżenia rozprzestrzeniania się anarchii i bezprawia z terenów wiejskich. Składała się ona ze 186 Polaków, których Jan Węgrzyn znał osobiście. Zostali oni wyposażeni w niebieskie opaski i karabiny. Tymczasem z terenu powiatu do Baranowicz zaczęły napływać tłumy białoruskich chłopów, a pod budynkiem magistratu zgromadził się tłum wznoszący antypaństwowe okrzyki. Około godziny 10. do budynku wtargnęła grupa robotników – członków Polskiej Partii Socjalistycznej, której przewodził mężczyzna o nazwisku Machaj. Grupa zażądała likwidacji milicji z niebieskimi opaskami. W wyniku burzliwych negocjacji osiągnięto porozumienie, w myśl którego służba porządkowa miała zostać utrzymana, jednak niebieskie opaski miały został zastąpione czerwonymi. W tym momencie jednak do magistratu wtargnęła grupa ok. 30 miejscowych komunistów, krzyczących „Dość waszych rządów, precz”. Również ich, pomimo dużego napięcia, udało się przekonać, że służby porządkowe są w mieście niezbędne do ochrony przed rabunkami i samosądami, przynajmniej do momentu wkroczenia wojsk sowieckich. W tej sytuacji jedynym żądaniem komunistów było aresztowanie przywódcy socjalistów, Machaja. O godzinie 14. miasto Baranowicze zostało zajęte przez Armię Czerwoną. Milicja Jana Węgrzyna, pomimo, iż nie podjęła walki z Sowietami, uratowała Baranowicze przed falą mordów i grabieży, które w tym czasie miały miejsce w powiecie i na całych ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej^[12].

Okupacja sowiecka (1939–1941) |

W październiku 1939 roku Baranowicze weszły w skład tzw. „Zachodniej Białorusi” – marionetkowego bytu państwowego utworzonego przez sowieckie władze okupacyjne. 2 listopada zostały włączone do Białoruskiej SRR. 4 grudnia 1939 roku stały się centrum administracyjnym nowo utworzonego obwodu baranowickiego.

Okupacja niemiecka (1941-1944) |

W czasie okupacji niemieckiej 1941–1944 istniało tu getto, przez które przewinęło się ok. 13 tysięcy lokalnych Żydów (ocalało zaledwie ok. 250 z nich). W dniu 13 lipca 1942 roku Niemcy rozstrzelali 48 Polaków spośród miejscowych księży i inteligencji^[13]. Miasto zostało ponownie zajęte przez Armię Czerwoną 6 lipca 1944 r.

ZSRR (1944–1991) |

Po opanowaniu Nowogródczyzny, Sowieci wznowili wywózki do Kazachstanu i na Syberię. W wyniku polsko-sowieckiej umowy z 16 sierpnia 1945 r. całe województwo nowogródzkie przeszło pod władanie Białoruskiej SRR.

W drugiej połowie lat 40. XX wieku partyjne władze Białoruskiej SRR utrudniały proces przesiedleń osób narodowości polskiej z Baranowicz do Polski w jej nowych granicach. Wprowadziły one pojęcie „osób urodzonych na terenie Białorusi”. Osoby takie automatycznie uznawano za etnicznych Białorusinów, tym samym odmawiając im prawa do decydowania o swojej przynależności narodowej ze względu na używany język czy wyznanie. W konsekwencji uniemożliwiało to ich ekspatriację. Polscy członkowie komisji mieszanej w Baranowiczach pisali w sprawozdaniu:

Strona białoruska (…) nie zważając na to, co sama widzi i słyszy (…) bezapelacyjnie orzeka, że oni są Białorusinami, ponieważ są tu urodzeni[14].

Na potrzeby miejscowego przemysłu w latach 60. XX wieku w Baranowiczach osiedlono robotników sprowadzonych z głębi Rosji. W 1987 roku w Baranowiczach powstała pierwsza na Białorusi polska szkoła^[15].

Od 1991 Baranowicze są częścią niepodległej Białorusi. W 1994 roku zakończono budowę Domu Polskiego mieszczącego Społeczną Szkołę Polską.

Zabytki |

• Kościół katolicki pw. Podwyższenia Krzyża – zbudowany w 1924 roku, nieprzerwanie czynny w okresie sowieckim, zachowany do dnia dzisiejszego. W czasach II Rzeczypospolitej i ZSRR stanowił główny ośrodek baranowickich Polaków^[8].


• Domy Kolonii urzędniczej z około 1925 roku, proj. arch. Teodor Bursze
  


• Budynek rozgłośni Polskiego Radia uruchomionej 1 lipca 1938 roku w stylu funkcjonalistycznym, ul. Komsomolska.


• Budynek Ogniwa Polskiego z około 1935 roku


• Budynek Poczty Polskiej z około 1935 roku


• Budynek Banku Polskiego z 1929 roku


• Remiza strażacka z okresu II RP


• Cerkiew prawosławna z okresu II RP (Sobór Opieki Matki Bożej)


• Cmentarz katolicki z pomnikiem w kształcie wysokiego cokołu zwieńczonego krzyżem z lat 20. XX wieku. Do lat 60. XX wieku znajdował się na nim napis: ”Polsko, Matko nasza/W służbie twej wierni/ życie swe oddaliśmy/Pamięci 182 pracowników etapu repatriacyjnego w Baranowiczach/ Zmarłych w latach odrodzenia Ojczyzny/1920-1923”. Po odtworzeniu w latach 90. XX wieku, napis usunięto na żądanie władz i zastąpiono rosyjskim.


• Cmentarz prawosławny ze zbiorową mogiłą ponad 100 Polaków spośród miejscowej inteligencji zamordowanych przez Niemców.


• Rzeźnia miejska „Kres-Eksport” z 1927 roku


• Kino Apollo z okresu II RP (zburzone)


• 
  grób nieznanego żołnierza z okresu II RP (zburzony)

• 
  

  

  
  

  
  

  Sobór Opieki Matki Bożej z lat 20. XX w
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Kościół katolicki w stylu zakopiańskim z 1924 roku
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Cerkiew św. Aleksandra Newskiego
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Cerkiew św. Niewiast Niosących Wonności
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Apteka
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Stacja kolejowa
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Remiza
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Bank
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Zabytkowy dom
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Zabytkowy dom
  

  
  

  
  

Transport |

Ważny węzeł kolejowy, stacja Baranowicze Centralne. Baranowicze mają połączenia kolejowe bezpośrednie z wieloma miastami:

• Baranowicze – Mińsk – Moskwa
  


• Baranowicze – Brześć – Warszawa
  


• Baranowicze – Równe – Kijów
  


• Baranowicze – Wilno
  


• Baranowicze – Lida – Grodno
  

Przez miasto przebiega też trasa międzynarodowa M1 Brześć nad Bugiem – Mińsk.

Demografia |

Ludzie związani z Baranowiczami |

• 
  Maja Berezowska – polska malarka, graficzka, karykaturzystka i scenografka, urodzona w Baranowiczach


• 
  Julija Chitra - białoruska pływaczka, urodzona w Baranowiczach


• 
  Gieorgij Chołostiakow - radziecki dowódca wojskowy, wiceadmirał, Bohater Związku Radzieckiego, urodzony w Baranowiczach


• 
  Elżbieta Dołęga-Wrzosek – polska działaczka społeczna na Białorusi


• 
  Michał Issajewicz ps. Miś - major Wojska Polskiego, żołnierz Armii Krajowej


• 
  Alina Jaroszewicz – polska działaczka społeczna i oświatowa na Białorusi, prezes Klubu Polskiego w Brześciu oraz oddziału brzeskiego ZPB, redaktor naczelna Ech Polesia, wiceprzewodnicząca Rady Naczelnej Związku Polaków na Białorusi
  


• 
  Uładzimir Karwat - białoruski pilot wojskowy, odznaczony tytułem Bohatera Białorusi, był naczelnikiem bazy powietrznej i przygotowania taktycznego 61 bazy lotniczej w Baranowiczach.


• 
  Janina Klawe – polska tłumaczka literatury pięknej, historyk literatury


• 
  Lidia Korsakówna – polska aktorka teatralna i filmowa


• 
  Jerzy Mazur – polski duchowny katolicki, biskup diecezji ełckiej
  


• 
  Zygmunt Młot-Przepałkowski – polski dowódca wojskowy, rotmistrz kawalerii Wojska Polskiego II RP, urzędnik administracji państwowej, zamordowany przez Rosjan w Katyniu
  


• 
  Walerija Nowodworska - rosyjska publicystka i polityk, radziecka dysydentka, urodzona w Baranowiczach


• 
  Andrzej Różycki – polski reżyser filmowy, fotografik, artysta współczesny, artysta multimedialny, scenarzysta, teoretyk sztuki


• 
  Natalla Sazanowicz - białoruska lekkoatletka, wieloboistka, medalistka Igrzysk Olimpijskich, Mistrzostw Świata i Europy, urodzona w Baranowiczach


• 
  Teresa Sieliwończyk – polska działaczka społeczności polskiej na Białorusi, wiceprezes ZPB ds. kontaktów z zagranicą, szefowa oddziału ZPB w Baranowiczach


• 
  Tomasz Szalewicz – polski działacz społeczny i samorządowiec związany z Nowogródczyzną, poseł na Sejm IV kadencji (1935–1938)


• 
  Kazimierz Świątek – polski kardynał Kościoła rzymskokatolickiego, emerytowany arcybiskup metropolita mińsko-mohylewski
  


• 
  Ludwik Wolnik – polski inżynier i samorządowiec, prezydent Nowogródka i Baranowicz

Sport |

Do 1939 roku w Baranowiczach funkcjonowały kluby piłkarskie takie jak m.in. WKS Baranowicze i Ognisko Baranowicze.

Galeria |

• 
  

  

  
  

  
  

  Rakieta balistyczna pomnik
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Lokomotywa pomnik Э^M 270-30
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Dawny cmentarz żydowski
  

  
  

  
  

Miasta partnerskie |

• 
  Heinola
  


• 
  Stockerau
  


• 
  Gdynia
  


• 
  Nowowołyńsk
  


• 
  Czybi
  


• 
  Ferrara
  


• 
  rejon wasilieostrowski m. Sankt Petersburg
  


• 
  Karłowo
  


• 
  Mytiszczi
  


• 
  Biała Podlaska
  


• 
  Szawle
  


• 
  Kinieszma
  


• 
  Mitawa
  


• 
  Nacka
  


• 
  Kineszma
  


• 
  rejon sołncewski m. Moskwa
  


• 
  Konyaaltı


• 
  Huế
  


• 
  Kaliningrad
  


• 
  Tyresö
  


• 
  powiat sulęciński
  


• 
  Połtawa
  


• 
  rejon m. Jejsk
  


• 
  Čačak^[16]
  

Przypisy |

Bibliografia |

• Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. Wyd. 1. T. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 696. ISBN 978-83-11-11934-5.


• Marek A. Koprowski: Białoruś. Uparte trwanie polskości. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2006, s. 270. ISBN 978-83-7441-409-8.

Linki zewnętrzne |

• Strona przedstawiająca przedwojenne Baranowicze. [zarchiwizowane z tego adresu].


• 
  Baranowicze. Wirtualne Muzeum (ros.)
  


• 
  Historia Żydów w Baranowiczach na portalu Wirtualny Sztetl


• 
  Baranowicze w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo. Warszawa 1900.


• 
  Baranowicze w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. I: Aa – Dereneczna. Warszawa 1880.

p • d • e Stolice rejonów obwodu brzeskiego Baranowicze Bereza Brześć Drohiczyn Hancewicze Iwacewicze Janów Kamieniec Kobryń Lachowicze Łuniniec Małoryta Pińsk Prużana Stolin Żabinka