Egftnjytyk

János Kádár
János Kádár w 1977
Data i miejsce urodzenia	26 maja 1912 Rijeka
Data i miejsce śmierci	6 lipca 1989 Budapeszt
Sekretarz generalny KC Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej
Okres	od 1956 do 1988
Poprzednik	Ernő Gerő
Następca	Károly Grósz
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

János Kádár, właśc. János Csermanek (ur. 26 maja 1912 w Rijece, zm. 6 lipca 1989 w Budapeszcie) – sekretarz generalny KC Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej, sprawujący władzę na Węgrzech w latach 1956–1988.

Życiorys |

Wczesne lata |

Urodził się w 1912 jako János József Csermanek^[1]. Jego rodzicami byli żołnierz János Krezinger i Borbála Csermanek, obydwoje pochodzenia chłopskiego. Para nie była małżeństwem, a po urodzeniu dziecka Borbála została osamotniona^[2]. W wieku czternastu lat ze względu na ciężką sytuację finansową rodziny János opuścił szkołę i rozpoczął pracę jako robotnik^[3]. Z marksizmem zetknął się po raz pierwszy w 1928 r., gdy przeczytał jedną z prac Friedricha Engelsa. We wrześniu 1930 współorganizował strajk robotniczy. Manifestacja została rozbita przez rząd, a wielu jego towarzyszy zostało aresztowanych. W trakcie trwania Wielkiego kryzysu stracił pracę^[4] i po raz pierwszy nawiązał kontakt z nielegalną Komunistyczną Partią Węgier, do której dołączył w 1931. W czerwcu 1931 wstąpił do Komunistycznego Stowarzyszenia Młodych Robotników. Jako członek młodzieżowej komórki imienia Jakowa Swierdłowa przyjął pseudonim János Barna^[5]. W lipcu tego samego roku wraz z kilkoma innymi komunistami został aresztowany przez policję i pobity. Po wypuszczeniu na wolność został poddany inwigilacji przez policję. W maju 1933 został członkiem komitetu komunistycznej młodzieżówki w Budapeszcie. Partia zaoferowała mu wówczas studia na Uniwersytecie Lenina w Moskwie, tej jednak odmówił twierdząc, że nie chce opuszczać rodziny^[6]. W dalszym ciągu żył w ubóstwie. Do więzienia trafił jeszcze kilkukrotnie. W trakcie odbywania jednego z wyroków poznał Mátyása Rákosiego. Rákosi będący byłym komisarzem Węgierskiej Republiki Rad stał się w okresie międzywojennym jednym z najbardziej znanych węgierskich więźniów politycznych. Obydwaj działacze zaprzyjaźnili się. Pod koniec lat 30. w obliczu faktycznego rozbicia ruchu komunistycznego wraz z kilkoma znajomymi János dołączył do Węgierskiej Partii Socjaldemokratycznej, pozostając jednak zwolennikiem ideologii komunistycznej^[7].

Czasy II wojny światowej |

W maju 1942 został członkiem nowo powstałego Komitetu Centralnego partii komunistycznej. Szybko awansował do Sekretariatu^[8]. Po masowych zatrzymaniach członków partii został pierwszym sekretarzem^[9]. W czerwcu 1943 w miejsce partii komunistycznej utworzył mniej radykalną Partię Pokoju^[10], co zostało poddane krytyce przez węgierskich działaczy komunistycznych przebywających w Moskwie, w tym przez Rákosiego^[11]. Po rozpoczęciu okupacji hitlerowskiej w 1944 został jednym z przywódców i organizatorów ruchu oporu. Skontaktował się z przywódcą partyzantki jugosłowiańskiej Josipem Broz Tito, którego poprosił o pomoc w formowaniu partyzantki^[12]. W końcowej fazie wojny został aresztowany pod fałszywym nazwiskiem, nie został zidentyfikowany. Kiedy skazany został na karę więzienia, zbiegł i powrócił do Budapesztu^[13]. Na miejscu stanął na czele Komitetu Wojskowego partii^[14].

Okres powojenny |

Po wojnie przyjął nazwisko János Kádár – jedno ze swoich konspiracyjnych nazwisk okresu okupacji hitlerowskiej^[14]. Na stanowisku sekretarza generalnego partii zastąpił go przybyły z ZSRR Rákosi^[15]. W 1946 został zastępcą sekretarza generalnego^[16], a w latach 1948–1950 był ministrem spraw wewnętrznych. Odgrywał ważną rolę w utworzeniu Węgierskiej Partii Pracujących^[17]. W latach 1951–1954 więziony i torturowany jako domniemany zwolennik Tito i współpracownik kilku wywiadów. Skazany został na dożywotnie więzienie^[18]. Po zwolnieniu z więzienia na drugorzędnych stanowiskach partyjnych^[19].
Od lipca 1956 po zmianie I sekretarza ponownie w centralnych władzach partii – Biurze Politycznym i Komitecie Centralnym. Podczas powstania węgierskiego w 1956 wicepremier i minister w rządzie, którym kierował premier Imre Nagy oraz przewodniczący nowej partii, utworzonej w miejsce rozwiązanej Węgierskiej Partii Pracujących. 1 listopada Kádár, razem z Ferencem Munnichem, poleciał do Moskwy. Tam dowiedział się, że władze radzieckie podjęły decyzję o powstrzymaniu powstania i że albo stanie na czele nowego rządu albo zastąpi go Mátyás Rákosi. Po interwencji zbrojnej Armii Radzieckiej został premierem utworzonego w Szolnok „Rewolucyjnego Rządu Robotniczo-Chłopskiego”. 7 listopada 1956 przybył wraz z rządem do Budapesztu i przejął władzę^[20].

Rządy |

János Kádár (z prawej) na zjeździe SED, obok Willi Stoph, 1958

Początkowo jego rządy charakteryzowały ostre represje wobec uczestników powstania, stopniowo jednak liberalizował swoją politykę, zwłaszcza w zakresie gospodarki – później także w sferze politycznej. Polityka ta, określana potocznie jako „gulaszowy komunizm” („gulasz-komunizm”^[21]), podniosła na stosunkowo wysoki poziom standard życia (jak na kraj bloku wschodniego) i przyniosła mu spory autorytet i popularność wśród Węgrów. Ogłosił amnestię, w ramach której z więzień wyszli polityczni oraz uczestnicy powstania z 1956 roku^[22]. W 1966 Komitet Centralny zatwierdził wprowadzający elementy wolnego rynku Nowy Mechanizm Ekonomiczny (węg. új gazdasági mechanizmus), który rozluźnił restrykcje związane z handlem międzynarodowym, dał ograniczoną wolność pracującym w handlu i pozwolił ograniczonej liczbie ludzi działać w sektorze usług^[23]. Szczególny okres liberalizacji przypadł na czas, gdy premierem kraju był Jenő Fock. Okres ten uważany jest za jeden z najbardziej wolnorynkowych w historii państw członkowskich Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej^[24][25].

W 1972 został odznaczony Orderem Lenina^[26].

Koniec kariery politycznej |

W maju 1988 został usunięty ze stanowiska sekretarza KC MSZMP przez Miklósa Németha, który rozpoczął na Węgrzech proces transformacji ustrojowej^[27]. Kádár, jako umiarkowany przywódca, jest wciąż oceniany niejednoznacznie.

Przypisy |

Bibliografia |

• RogerR. Gough RogerR., A Good Comrade: János Kádár, communism and Hungary, London: I.B. Tauris, 2006, s. 323, ISBN 1-84511-058-7, OCLC 60838352 .


• G. H. Heinrich: Hungary: Politics, Economics and Society, 1986


• Bernd Jordan, Aleksander Lenz: Księga 100 polityków stulecia, Interart Warszawa 1997, ​ISBN 83-7060-508-7​


• Janos Kadar: Socialism and Democracy in Hungary, Budapeszt 1984


• F. A. Vali: Rift and Revolt in Hungary, Cambridge, Mass. 1961

Linki zewnętrzne |

• Johanna Granville: Pierwszy Domino The First Domino: International Decision Making During the Hungarian Crisis of 1956, Texas A & M University Press 2004, ​ISBN 1-58544-298-4​.