Egftnjytyk

Odznaka Pułku Baszta

Tablica na budynku Szkoły Rękodzielniczej na Mokotowie przy ul. Narbutta 60, róg Kazimierzowskiej upamiętniająca miejsce pierwszego boju Batalionu „Bałtyk”.

Tablica upamiętniająca walki żołnierzy batalionu Bałtyk Pułku Baszta przy ul. Dąbrowskiego (dawniej ul. Szustra)

Tablica upamiętniająca walki żołnierzy batalionu Olza Pułku Baszta na rogu al. Niepodległości i ul. Racławickiej

Batalion Baszta

Dowódca Pułku „Baszta” podpułkownik Stanisław Kamiński ps. „Daniel”, dokonuje przeglądu Kompanii „Krawiec” przed domem przy ulicy Puławskiej 134. Kompania „Krawiec” właśnie przebiła się z Lasów Kabackich przez Wilanów na Mokotów przynosząc broń. Od Lewej stoją: „Daniel”, podporucznik Henryk Maciejewski „Lech” (z ręką na temblaku), Jerzy Rossudowski „Stary” (w głębi), Kazimierz Pyrka „Andrzej” (z granatem za pasem) i podchorąży Ksawery Frank „Kejstun” (w czapce z daszkiem).

Kompania „Krawiec” przed domem przy ulicy Puławskiej 134, na Mokotowie, podczas przeglądu przez Stanisława Kamińskiego „Daniela”. Po lewej dowódca kompanii Stanisław Milczyński „Gryf”, w cyklistówce kapral podchorąży Tadeusz Kozłowski „Kozak”, a obok niego kapral Władysław Zygański „Żuk”

Żołnierze Kompanii O 3. Pierwszy z prawej kapral „Sęp”

Od prawej: Jan Markowski „Krzysztof” i Janina Załęska „Małgorzata”

Powstaniec z pułku „Szwoleżerów” walczącego w Zgrupowaniu Pułku „Baszta” po kilkunasto-godzinnym przejściu kanałami z Mokotowa na Śródmieście, wychodzi na rogu Ulicy Wilczej i Alej Ujazdowskich.

Zgrupowanie Pułku Baszta (Batalionu Baszta) – jednostki wojskowe Armii Krajowej walczące w okresie okupacji niemieckiej w Polsce oraz biorące udział w walkach w okresie powstania warszawskiego. Odznaczone srebrnym krzyżem Orderu Virtuti Militari za walki w powstaniu warszawskim.

Nazwa „Baszta” powstała jako skrócenie wyrażenia batalion ochrony sztabu, który był zalążkiem pułku. Pułk Baszta stanowił główną siłę całego zgrupowania, jednak obok tej jednostki w jego skład wchodziły również inne oddziały formowane już w trakcie walk z przebywających na Mokotowie jednostek (np. pułk Waligóra, pułk Szwoleżerów, Grupa artyleryjska „Granat”, czy część dywizjonu Jeleń)

Okres konspiracji |

W listopadzie 1939 roku z inicjatywy ówczesnego kpt. dypl. Tadeusza Wojciechowskiego pseudonim „Ryszard”, oficera sztabu Komendy Głównej Organizacji Służba Zwycięstwu Polski, harcmistrz Ludwik Berger (ps. „Goliat”, „Michał”, „Hardy”) – z zawodu aktor, reżyser teatru „Reduta”, i jego przyjaciel por. rez. Zdzisław Dąbski, spośród harcerzy hufca żoliborskiego 14, 16, i 17 drużyny harcerskiej Szarych Szeregów na Żoliborzu, rekrutujących się przeważnie z części uczniów Gimnazjum i Liceum im. księcia Józefa Poniatowskiego oraz grupy podopiecznych „Dziadka” Kazimierza Lisieckiego z „Ogniska” przy ul. Długiej 13. Jeszcze w 1939 roku, „na Sylwestra, złożyli przysięgę na ręce Bergera wychowawcy i podopieczni „Dziadka” Kazimierza Lisieckiego z „Ogniska” przy ul. Długiej 13. Przewodził im ppor. rez. art. z 28 palu Jan Werda ps. „Fater”. Grupa liczyła 3 oficerów rezerwy: Jan Werda „Fater”, ppor. sł st. Zbigniew Kaczmarek „Józwa”, ppor. rez. piech. Bolesław Ługowoj „Sław” i 20 chłopców: najmłodszy, Jerzy Kuziński ps. „Jeż”, miał zaledwie 14 lat (ur. 14.02.2025), Edward Siudek „Czarny” (ur. 20.01.1925), Bogdan Fidziński „Tarzan” zginął 8.08.1944, Czesław Gołaszewski „Sławek” zginął 24.09.1944, Tadeusz Potocki „Tadek” zginął 1.081944, Władysław Sasin ps. „Kajtek” zginął 2.08.1944, Jan Siemionow „Jeż”, Tadeusz Waczkowski „Mały”, Zygmunt Gasiuk ps. „Słoń”^[1][2]. Tworzą oddział konspiracyjny, który stał się zalążkiem batalionu. Formalnie dowództwo objął Henryk Mitak – harcmistrz, przed wojną komendant hufca na Żoliborzu.Następnie wraz z innymi oddziałami AK batalion „Baszta”, przekształca się w pułk „Baszta”.
W pierwszej fazie do końca 1940 roku batalion zajmuje się wyszukiwaniem ukrytej od 1939 roku broni oraz zbieraniem i kompletowaniem innego sprzętu wojskowego.

8 grudnia 1939 oddział podporządkował się gen. bryg. Michałowi Karaszewiczowi-Tokarzewskiemu, komendantowi głównemu Służby Zwycięstwu Polski. Wiosną 1940 został zorganizowany w dwie szkieletowe jednostki – „Kotłownia” (później B1) pod dowództwem Ludwika Bergera i „Warsztaty” (później K1) pod dowództwem Zdzisława Dąbskiego. Całość zgrupowania pod dowództwem „Mrowca” otrzymała kryptonim „Fabryka”.

Jesienią 1940 „Fabryka” została przekazana do sztabu Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej pod dowództwem Kazimierza Bąbińskiego – ps. „Luboń”. Wiosną 1941 „Fabryka” została przekształcona w batalion ochrony sztabu baon „Baszta”, pod dowództwem kpt. Eugeniusza Ladenbergera – ps. „Kazimierz”.

Na początku 1942 roku, po przekształceniu się Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową, „Baszta” przeszła pod komendę V oddziału Komendy Głównej, dowodzonego przez ppłka Kazimierza Plutę-Czachowskiego.

Żołnierze batalionu „Baszty” brali udział w wielu akcjach bojowych, zdobywając broń od wroga. Na przełomie 1942 i 1943 zgrupowanie składało się z pięciu kompanii i liczyło ok. 1500 żołnierzy. Ze względu na niebezpieczeństwo dekonspiracji zmieniono też kryptonim na „Tatry”. Zgrupowanie wzmocnione zostało batalionami: „Bałtyk”, „Olza” i „Karpaty”. Dowodził nimi ppłk Stanisław Kamiński pseudonim. „Daniel”.

Latem 1943 KG AK rozbudowała „Basztę” do stanu pułku składającego się z trzech pełnych batalionów i oddziałów pomocniczych w sile ok. 2300 ludzi. Było to możliwe po podporządkowaniu się Armii Krajowej organizacji o nazwie Powstańcze Oddziały Specjalne „Jerzyki”. Na wypadek wybuchu powstania terenem operacyjnym pułku miał być górny Mokotów w granicach od ul. Narbutta na północy do terenu Wyścigów Konnych na południu. Jako rejon zakwaterowania KG przewidziano ul. Pilecką.
1 sierpnia 1944 roku pułk liczył 2200 żołnierzy i był jedynym oddziałem w południowej Warszawie, w tak zwanej „niemieckiej dzielnicy mieszkaniowej”, który nie uległ rozsypce i utrzymał zajęty teren.
Od 1 sierpnia 1944 roku aż do momentu kapitulacji 27 września 1944 roku – 44 oddziały Baszty walczyły w powstaniu warszawskim na Górnym Mokotowie i Dolnym Mokotowie (Sielce, Czerniaków, Sadyba.)

Spotkania żołnierzy AK z pułku „Baszta” odbywały się 1 sierpnia około godziny 17.00 w Warszawie na Mokotowie, w lokalu położonym przy ulicy Tureckiej, położonym za popiersiem gen. Sikorskiego. Msze za poległych były odprawiane w rocznicę kapitulacji 27 września wieczorem, po czym uczestnicy przechodzili do tablicy przy ulicy Dworkowej upamiętniającej egzekucję powstańców.

Szlak bojowy |

1 sierpnia o godz. 17.00 pułk przystąpił do realizacji wyznaczonych zadań bojowych:

• batalion „Bałtyk” pod dowództwem Eugeniusza Ladenbergera – ps. „Burza” uderzył na „Basy” – budynek Szkoły Rękodzielniczej przy ul. Narbutta, broniony przez oddział SS w sile ok. 400 ludzi.


• kompania B 3 dowodzona przez por. Michała Juchnickiego – ps. „Wicher” z powodzeniem przeprowadziła atak na budynek „Róży” – szkoły powszechnej przy ul. Różanej. Po jej zdobyciu, kompania wsparła natarcie batalionu „Bałtyk”. Natarcie załamało się pod silnym ogniem niemieckich ciężkich karabinów maszynowych, działek przeciwlotniczych i czołgów^[3].


• kompania O 3 w sile 120 żołnierzy dowodzona przez por. Ludwika Kotowskiego – ps. „Ludwik” uderzyła na „Polę” – budynek przy ulicy Willowej, broniony przez 50 żandarmów niemieckich oraz na domy Wedla przy ul. Puławskiej bronione przez oddział gestapo liczący ok. 120 ludzi. Atak załamał się pod ciężkim ogniem nieprzyjaciela;


• kompania O 1 pod dowództwem por. Zdzisława Hecolda – ps. „Zbójnik”, uderzyła na „Raka” – Fort Mokotowski przy ul. Racławickiej, który był obsadzony przez 450 Niemców. Pod ciężkim ogniem. kompania poniosła 80% strat w ludziach i zmuszona była do wycofania się. Ranni byli dobijani, a wzięci do niewoli rozstrzeliwani jako „bandyci”.


• kompania O 2 dowodzona przez por. Juliana Opanię – ps. „Zych”, ze względu na spóźnioną koncentrację, nie podjęła ataku na obiekt „Koła” – szkoły powszechnej przy ul. Woronicza, bronionej przez oddział SS w sile ok. 100 ludzi. Do wykonania zadania skierowano pierwszy pluton kompanii B 1, który po odniesieniu ciężkich strat musiał się wycofać.


• batalion „Karpaty” pod dowództwem mjr. Józefa Hofmana – ps. „Majster” przystąpił do akcji w celu opanowania południowej części górnego Mokotowa. Natarcie zostało podjęte przez kompanie: K 1 por. Mariana Ślifierza – ps. „Wirski”, K 2 Piotra Słowikowskiego – ps. „Pawłowicz” i K 3 por. Antoniego Woszczyka – ps. „Tosiek”. Natarcie poszło na tory Wyścigów Konnych na Służewcu, obsadzonych przez oddział kawalerii SS, żołnierzy brygady RONA i stacjonujących tam lotników – razem ok. 800 dobrze uzbrojonych i wyszkolonych ludzi. Wobec przewagi nieprzyjaciela, dużych strat i braku łączności z dowództwem pułku, kompanie wycofały się do Lasów Kabackich. Jednak kilka dni później szeregi zgrupowania zostały wzmocnione przez żołnierzy wracających z Lasów Chojnowskich.

Ciężkie i krwawe walki trwały na Mokotowie do 26 września. Przewaga sił niemieckich, brak broni i amunicji spowodowało, że dowodzący zgrupowaniem mjr Kazimierz Szternal – ps. „Zryw” podjął decyzję o kapitulacji. Niemcy zobowiązali się traktować powstańców jako jeńców wojennych stosując przepisy Konwencji Genewskiej. Tego samego dnia Niemcy wymordowali ok. 120 powstańców wychodzących z kanałów przy ul. Dworkowej.

 Osobny artykuł: Egzekucja przy ulicy Dworkowej.

27 września Mokotów skapitulował.

Żołnierze pułku |

• 
  Eugeniusz Ajewski ps. „Kotwa”


• 
  Waldemar Baczak ps. „Arne”


• 
  Lesław Bartelski ps. „Saski”


• 
  Katarzyna Borowińska ps. „Magda”


• 
  Jacek Cydzik ps. „Ran”


• 
  Andrzej Rudolf Czaykowski ps. „Garda”


• Krzysztof Dunin-Wąsowicz


• 
  Jerzy Ficowski ps. „Wrak”


• 
  Kazimierz Grzybowski ps. „Misiewicz”


• 
  Antoni Tomasz Grzybowski ps. „Antoniewicz”


• 
  Tadeusz Jankowski ps. „Wiesław” (por. „Lekarz”)


• Anna Aleksandra Jasielska


• 
  Michał Juchnicki ps. „Wicher”


• 
  Rajmund Kaczyński ps. „Irka” (ojciec braci Kaczyńskich).


• 
  Stanisław Kamiński ps. „Daniel”


• Jerzy Kłoczowski


• 
  Józef Kowalczyk ps. „Żbik”


• 
  Leon Koźmiński^[4]
  


• 
  Juliusz Krzyżewski ps. „Julek”


• 
  Jan Piotr Kulczyk ps. „Tajfun”


• 
  Jan Józef Lipski ps. „Grabie”


• 
  Ryszard Łazarski ps. „Ryś”


• 
  Wojciech Militz ps. „Bystry”


• 
  Jerzy Młokosiewicz ps. „Wolski”


• 
  Stanisław Grzybowski ps. „Nałęcz”


• 
  Krzysztof Pełczyński ps. „Kasztan”


• Tadeusz Piaskowski ps. „Marceli”^[5]
  


• 
  Zdzisław Franciszek Piłatowicz ps. „Żagiel”


• 
  Marian Podkowiński ps. „Czarny”


• 
  Jerzy Skrzymowski ps. „Kostek”


• 
  Jerzy Stefan Stawiński ps. „Łącki” i „Lucjan”


• Jerzy Strzałkowski


• Andrzej Stypułkowski


• 
  Bronisław Wojciechowski ps. „Bronek”


• 
  Ewa Orzechowska ps. „Ewa 319”

Upamiętnienie |

• W maju 1970 nazwę Pułku Baszta nadano ulicy na Mokotowie^[6]. Było to sprecyzowanie, gdyż już poprzednio, od ok. 1960 roku, nazywała się ona ulicą Baszty.

Przypisy |

Bibliografia |

• Mokotów Walczy 1944, Tom 1, 1990; Eugeniusz Ajewski.


• Mokotów Walczy 1944, Tom 2, 1992; Eugeniusz Ajewski „Kotwa”.


• Mokotów Walczy 1944, Tom 3; Eugeniusz Ajewski „Kotwa”.


• Mokotów Walczy 1944, Tom 4; Eugeniusz Ajewski „Kotwa”, ​ISBN 83-85746-31-5​.


• Mokotów Walczy 1939 – 1944, Biogramy, Tom 5; Eugeniusz Ajewski „Kotwa”, ​ISBN 83-86919-80-9​.


• Mokotów Walczy 1944, Tom 6; Eugeniusz Ajewski „Kotwa”, ​ISBN 83-88690-66-3​.


• Mokotów Walczy 1944, Tom 7; Eugeniusz Ajewski „Kotwa”, ​ISBN 83-88690-64-7​.


• Lesław M. Bartelski: Mokotów 1944. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971 (wyd. 3 poszerzone 1986).


• Bronisław Wojciechowski, W powstaniu na Mokotowie, wyd. 1, Warszawa: Pax, 1989; wyd. 2, W powstaniu na Mokotowie. Pisane jesienią 1944, Warszawa: Pax, 2014.

Linki zewnętrzne |

• Zgrupowania powstańcze na stronie Muzeum Powstania Warszawskiego


• Obwód V Mokotów


• Baon Baszta

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Zgrupowanie Pułku Baszta

p • d • e Związek Walki Zbrojnej – Armia Krajowa Komenda Główna Biuro Finansów i Kontroli Biuro Informacji i Propagandy Biuro Inspekcji Kedyw Oddział I Oddział II Oddział III Oddział IV Oddział V Wojskowa Służba Kobiet Szefostwo Biur Wojskowych Szefostwo Komunikacji Wojskowych Obszary Białostocki Lwowski Warszawski Zachodni Południowy Okręgi Białystok Kraków Lublin Lwów Łódź Nowogródek Polesie Pomorze Poznań Radom-Kielce Stanisławów Śląsk Tarnopol Warszawa Wilno Wołyń Korpusy Kielecki Warszawski Dywizje piechoty 2 DP 3 DP 5 DP 6 DP 7 DP 8 DP 9 DP 10 DP 11 DP 12 DP 21 DP 22 DP 24 DP 25 DP 26 DP 27 DP 28 DP 29 DP 30 DP 106 DP Brygady 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 13 23 24 36 Gozdawa Kielecka KBKZ Pułki piechoty 1 pspodh. 2 pp Leg. 3 pp Leg. 4 pp Leg. 5 pspodh. 6 psp 7 pp Leg. 8 pp Leg. 9 pp Leg. 10 pp 12 pp 13 pp 15 pp 15 pp 16 pp 17 pp 18 pp 19 pp 21 pp 22 pp 23 pp 24 pp 26 pp 27 pp 28 pp 30 pp 31 pp 32 pp 33 pp 34 pp 35 pp 36 pp 38 pp 39 pp 40 pp 41 pp 42 pp 43 pp 45 pp 48 pp 49 pp 50 pp 51 pp 52 pp 53 pp 72 pp 74 pp 77 pp 78 pp 82 pp 84 pp 112 pp 116 pp 120 pp Pułki kawalerii 1 pszw 7 puł 8 pal 8 puł 8 psk 10 pal 10 kpa 14 puł 19 puł 21 puł 23 puł 27 puł Akcje i operacje Akcja Antyk Akcja „Burza” Akcja Getto Akcja Góral Akcja w Lidzie Akcja N Akcja Nieszpory Akcja Pensjonat Akcja w Pińsku Akcja pod Arsenałem Akcja Taśma Akcja w Celestynowie Akcja Wilanów Akcja Wieniec Akcja Wiśnicz Operacja Hermann Operacja Memel Operacja Ostra Brama Powstanie iwienieckie Powstanie warszawskie Powstanie zamojskie Rozbicie więzienia w Kielcach Dywersja i sabotaż Akcja Bielany Akcja Bollwerk Akcja na tartak w Piaskach Królewskich Akcja Nieszpory Akcja Nowy Rok Akcja Wieniec Mały sabotaż Wysadzenie pociągu w Choszczówce (1943) Wysadzenie pociągu w Piasecznie (1943) Zatopienie statku Tannenberg Zamach bombowy na dworcu kolejowym Friedrichstraße w Berlinie Zamach bombowy na kolej S-Bahn w Berlinie Zamachy Akcja Braun Akcja Bürkl Akcja „C” Akcja Durrfeld Akcja Europejska Akcja Główki Akcja Komitet Ukraiński Akcja Koppe Akcja Kośba Akcja Kretschmann Akcja Krüger Akcja Kutschera Akcja Leitgeber Akcja Milke Akcja Panienka Akcja Rodewald Akcja Stamm Akcja Topiel Akcja Za Kotarą Likwidacja Heinricha Krafta Likwidacja Hugo Dietza Likwidacja Nadwywiadu Rządu Londyńskiego Zamach na Hansa Franka Zamach na Kurta Hoffmanna Zamach na Maksa Petersa Bitwy i potyczki Bitwa o Skalbmierz Bitwa o Surkonty Bitwa na Porytowym Wzgórzu Bitwa pod Jaksicami (1944) Bitwa pod Kałużówką Bitwa pod Lasowcami Bitwa pod Murowaną Oszmianką Bitwa pod Rąblowem Bitwa pod Skorzowem Bitwa pod Wojdą Bój pod Pęcicami Potyczka pod Skroniowem Starcie pod Sucharami Starcie w Kamieniu Stołpeckim Wypad na Marianów Walki o Kowel i Włodzimierz Wołyński (1944) Wypad na Truskaw Wywiad Most I Most II Most III Operacja Synteza Organizacje AKO Cichociemni Polskie Państwo Podziemne Szare Szeregi ŚZŻ AK Grupy Szturmowe Republika Pińczowska Rzeczpospolita Iwonicka Rzeczpospolita Turgielska Odznaczenia Krzyż Armii Krajowej Krzyż Powstania Warszawskiego Warszawski Krzyż Powstańczy