Egftnjytyk

Manicheizm – system religijny stworzony w III wieku przez Babilończyka Maniego (Manesa). Był syntezą wielu religii: staroirańskiego zoroastryzmu, buddyzmu i chrześcijaństwa. Dwa podstawowe elementy systemu filozoficzno-religijnego manicheizmu to dualizm i podkreślanie poznania w procesie wyzwalania się spod wpływu zła. Początkującym adeptem (373-382), a po przejściu na chrześcijaństwo zdecydowanym oponentem manicheizmu był Augustyn z Hippony. Manicheizm objął swoim zasięgiem znaczne obszary Azji, północnej Afryki i Europy.

Nauczanie |

Rozprzestrzenianie się manicheizmu (300–500 n.e.)

Podobnie do staroirańskiego zoroastryzmu i irańskiej myśli religijnej podstawowym elementem manicheizmu jest dualizm. W świecie toczy się walka między dwoma przeciwstawnymi pierwiastkami: światłem (dobrem) i ciemnością (złem). Historia kosmosu dzieli się na trzy etapy: przeszłość – złoty wiek, gdy pierwiastki te współistniały odrębnie, teraźniejszość – gdy pierwiastki te są wymieszane i walczą o dominację w kosmosie oraz przyszłość, w której nastąpi oczyszczenie: rozdzielenie wyznawców światła i ciemności. Przejawem zła jest materia. Walka między dobrem i złem toczy się w każdym człowieku. Człowiek ma dwie dusze: jedną związaną z dobrem i drugą związaną ze złem. Odpowiedź manicheizmu na jeden z centralnych dylematów chrześcijaństwa jest radykalna: zło jest wszędzie i jest wieczne. Manicheizm dzieli w ten sposób z gnostycyzmem sporą część doktryny, także wspomniany pesymizm postrzegania świata. Doktrynę Maniego ilustruje bogata kosmogoniczna i antropogeniczna mitologia, której przykładem jest mit powstania świata, opisujący walkę między Dobrym Bogiem (wraz z pięcioma eonami, którymi emanował: rozumu, intelektu, postu, poznania i myśli) i Złym Bogiem, Demiurgiem, twórcą materialnych rzeczy, w wyniku której powstają Adam i Ewa. Mitologia manicheizmu czerpie z wielu tradycji, przemawiających do ludzi różnych kultur.

Dzieje świata według manichejczyków polegały na ciągłym uwalnianiu duszy z ciemności ku światłości (dusza przebywała w ciemności), natomiast grzechem był każdy kontakt z materią. Również prokreacja była uważana za złą, ponieważ w wyniku poczęcia dziecko, istniejące dotąd jako eon, musiałoby przyjąć powłokę cielesną, a materia była zła. Manichejczycy nie uznawali krzyża za symbol oddania i cierpienia Jezusa za zbawienie ludzi, lecz za symbol krzywdy i zepsucia ludzkiego, jako że jest to narzędzie, materia.

Drogą wyzwolenia spod wpływu zła jest poznanie. Zbawienie może być osiągnięte nie tylko dzięki wierze i moralności, ale przede wszystkim dzięki własnemu rozumowi. Dzięki zdobywaniu wiedzy o sobie i Bogu można zrozumieć naturę siebie, świata i przeznaczenia, to skąd przychodzimy, gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy. Ten aspekt manicheizmu zbliża go do gnostycyzmu, czyniąc go czymś więcej niż systemem religijnym: mieszaniną systemu religijnego i filozoficzno-naukowego.

To właśnie charakter racjonalny manicheizmu pociągnął młodego Augustyna, który szukał odpowiedzi na przyczynę zła w świecie, które rozumiał przede wszystkim jako pożądliwość w człowieku. Ostatecznie Augustyn rozczarował się odpowiedziami, jakie dawali naśladowcy Manesa. Opisał to w Księdze Dziewiątej Wyznań. Mówi tam o bólu, z jakim myślał w czasie katechumenatu, poprzez który w Mediolanie przygotowywał się do chrztu, o ich błędach, wśród których istotną była niechęć do sakramentów, z powodu tego, że zawierały element materialny:

Z jak gwałtownym i ostrym bólem to oburzałem się na manichejczyków, to znów litowałem się nad nimi – że owych sakramentów, owych lekarstw nie znają i jak niezdrowi na umyśle występują przeciw temu, co mogłoby uczynić ich zdrowymi![1]

Augustyn doszedł również do pewnych wniosków, dotyczących aspektów jego życia, które uznał za złe:

Czytałem: "Zadrżyjcie i już nie grzeszcie" (Ps 4,5). O, jakże mnie to poruszyło, Boże mój, gdy się wreszcie nauczyłem drżeć z lęku nad moją przeszłością, aby w przyszłości już nie grzeszyć. I nie bez powodu drżałem. Bo to przecież nie jakaś inna, obca natura, należąca do plemienia ciemności, we mnie grzeszyła – jak to sobie złudnie wyobrażają ci, którzy wprawdzie nad sobą nie drżą, lecz za to skarbią sobie gniew na dzień gniewu i objawienia się sprawiedliwego sądu Twego (por. Rz 2,5)[2]

Ekspansja |

W odróżnieniu od innych nurtów gnostycyzmu manicheizm miał ambicję religii uniwersalnej, nie zarezerwowanej jedynie dla wtajemniczonych. Mani prowadził działalność misyjną. Po próbach zdobycia wyznawców wśród buddystów w południowo-wschodnim Iranie, Mani powrócił do Persji, gdzie pod przychylnym okiem Szapura I, władcy państwa perskiego, i jego urzędników zdobywał swoich wyznawców w Persji. Przewodzona przez Maniego religia manichejska zaczęła zdobywać wyznawców także poza granicami imperium. Po blisko ćwierćwieczu zmienił się stosunek władz do manicheizmu, głównie ze względu na konflikty z hierarchami oficjalnej religii – zoroastryzmu. Z ich inicjatywy około roku 276 r. Mani został stracony. Manichejczycy byli w Cesarstwie Rzymskim zwalczani zarówno przez władzę, jak i jeszcze silniej przez chrześcijańską ortodoksję. Również muzułmanie nie tolerowali ich, wyznaczając specjalne osoby do ich ścigania.

Manicheizm najbardziej trwale zakorzenił się we wschodnim Turkiestanie (w roku 1000 tam istniały najsilniejsze wspólnoty), był też w średniowieczu przez krótki okres oficjalną religią państwa Ujgurów, a w Chinach przetrwał do XIV wieku (wyznawców manicheizmu spotkał tam Marco Polo)^[3].

Zobacz też |

• Josef Markwart


• abstynenci


• paulicjanie


• katarzy


• bogomili


• gnostycyzm

Przypisy |

Bibliografia |

• Eborowicz W.: Wstęp do «O naturze dobra». W: Św. Augustyn: Dialogi filozoficzne. Wyd. 2. Kraków: Znak, 1999, s. 819-828. ISBN 83-7006-681-X.


• Runciman, S., Manicheizm średniowieczny, Wydawnictwo "Książnica".


• Bardy G.: Manichéisme. W: Dictionnaire de théologie catholique (DTC). T. 9/2. Paryż: 1927, s. kol. 1841-1895. (fr.)

Linki zewnętrzne |

• M. Dobkowski, Manicheizm. Tekst z internetowego wydania pisma Gnosis.

p • d • e Religioznawstwo kategoria portal wikiprojekt Religie religia religie pierwotne animizm bahaizm rodzimowierstwo bałtyjskie buddyzm rekonstrukcjonizm celtycki chrześcijaństwo czondoizm dźinizm rodzimowierstwo germańskie hinduizm islam judaizm konfucjanizm manicheizm mazdaizm mitraizm mitologie religia starożytnego Egiptu religia starożytnego Rzymu scjentologia shintō sikhizm szamanizm taoizm rodzimowierstwo słowiańskie zaratusztrianizm nowe ruchy religijne neopogaństwo Ludzie duchowny kapłan bhikku błogosławiony bramin druid egzorcysta ewangelizator głosiciel guru heros imam junak kannushi kaznodzieja kriwe ksiądz lama medium ministrant misjonarz mistyk pastor pionier pop prorok rabin sługa Boży sługa pomocniczy starszy zboru szaman święty wołchw zakonnik/zakonnica żerca Miejsca miejsce święte sanktuarium świątynia cerkiew chram gompa jinja kaplica kienesa kościół mandir meczet molenna sala królestwa sala zgromadzeń synagoga stupa święty gaj zbór Rytuały bierzmowanie brahmaćarja chrzest egzorcyzm eucharystia gryhastha inicjacja joga koszerność medytacja modlitwa obrzezanie obrzęd przejścia ofiara pielgrzymka pięć filarów islamu pogrzeb postrzyżyny pudźa sakrament seans spirytystyczny ślub tantra żałoba Pojęcia antropogonia bóg demon duch (filozofia spirytyzm) dusza eschatologia kosmogonia kult magia mistycyzm mit profanum reinkarnacja sacrum sekta spirytyzm symbol tabu teofania teogonia totem transcendencja wróżenie zaświaty etnologia religii fenomenologia religii filozofia religii geneza religii geografia religii historia religii krytyka religii psychologia religii socjologia religii teologia religii