Egftnjytyk

Ten artykuł dotyczy papieża. Zobacz też: film o tym tytule. Na tę stronę wskazuje także przekierowanie „Karol Wojtyła”. Zobacz też: Karol Wojtyła – polski oficer, ojciec Jana Pawła II.

.mw-parser-output table.duchowny-ksiadz td.naglowek{color:white!important;background:black!important}.mw-parser-output table.duchowny-biskup td.naglowek{color:white!important;background:#E56DC4!important}.mw-parser-output table.duchowny-patriarcha td.naglowek{color:white!important;background:#BA55D3!important}.mw-parser-output table.duchowny-kardynal td.naglowek{color:white!important;background:#FF2400!important}.mw-parser-output table.duchowny-papiez td.naglowek{color:black!important;background:gold!important}.mw-parser-output table.duchowny-cywil td.naglowek{color:black!important;background:#C0C0C0!important}.mw-parser-output table.duchowny-ksiadz tr.naglowek{color:white!important;background:black!important}.mw-parser-output table.duchowny-biskup tr.naglowek{color:white!important;background:#E56DC4!important}.mw-parser-output table.duchowny-patriarcha tr.naglowek{color:white!important;background:#BA55D3!important}.mw-parser-output table.duchowny-kardynal tr.naglowek{color:white!important;background:#FF2400!important}.mw-parser-output table.duchowny-papiez tr.naglowek{color:black!important;background:gold!important}.mw-parser-output table.duchowny-cywil tr.naglowek{color:black!important;background:#C0C0C0!important}

Jan Paweł II Ioannes Paulus Secundus
Karol Józef Wojtyła
Papież Biskup Rzymu Suweren Państwa Watykańskiego
Jan Paweł II (2004)
Totus Tuus Cały Twój
Kraj działania	Polska  Watykan
Data i miejsce urodzenia	18 maja 1920 Wadowice
Data i miejsce śmierci	2 kwietnia 2005 Watykan
Papież
Okres sprawowania	16 października 1978 – 2 kwietnia 2005
Arcybiskup metropolita krakowski
Okres sprawowania	8 czerwca 1964 – 16 października 1978
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Diakonat	20 października 1946
Prezbiterat	1 listopada 1946
Nominacja biskupia	4 lipca 1958 biskup pomocniczy Krakowa
Sakra biskupia	28 września 1958
Kreacja kardynalska	26 czerwca 1967 Paweł VI
Kościół tytularny	San Cesareo in Palatio
Pontyfikat	16 października 1978
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Wiadomości w Wikinews
Strona internetowa

Święty Jan Paweł II
Czczony przez	Kościół katolicki
Beatyfikacja	1 maja 2011 Plac Świętego Piotra przez Benedykta XVI
Kanonizacja	27 kwietnia 2014 Plac Świętego Piotra przez Franciszka
Wspomnienie	22 października (dzień inauguracji pontyfikatu)
Atrybuty	pastorał, piuska, buty papieskie, pierścień rybaka, mitra
Patron	rodzin, 8 miast w Polsce[a], województwa kujawsko-pomorskiego, Światowych Dni Młodzieży, polsko-ukraińskiego pojednania, Akcji Katolickiej w Polsce
Szczególne miejsca kultu	Kaplica św. Sebastiana w Watykanie, Sanktuarium św. Jana Pawła II w Krakowie, Dom Rodzinny w Wadowicach

Sukcesja apostolska
Data konsekracji	28 września 1958
Miejscowość	Kraków
Miejsce	archikatedra krakowska
Konsekrator	Eugeniusz Baziak
Współkonsekratorzy	Franciszek Jop Bolesław Kominek
Konsekrowani biskupi Józef Rozwadowski 24 listopada 1968 Stanisław Smoleński 5 kwietnia 1970 Albin Małysiak 5 kwietnia 1970 Paweł Socha 26 grudnia 1973 Józef Marek 27 grudnia 1973 Franciszek Macharski 6 stycznia 1979 Justo Mullor García 27 maja 1979 Alfio Rapisarda 27 maja 1979 Achille Silvestrini 27 maja 1979 Samuel Djoundrine 27 maja 1979 Rubén López Ardón 27 maja 1979 Paulino Lukudu Loro 27 maja 1979 Vincent Mojwok Nyiker 27 maja 1979 Armido Gasparini 27 maja 1979 Michael Kenny 27 maja 1979 José Cardoso Sobrinho 27 maja 1979 Gerhard Ludwig Goebel 27 maja 1979 Décio Pereira 27 maja 1979 Fernando Penteado 27 maja 1979 Girolamo Grillo 27 maja 1979 Paciano Aniceto 27 maja 1979 Alan Basil de Lastic 27 maja 1979 William Thomas Larkin 27 maja 1979 John Joseph O’Connor 27 maja 1979 Jean-Marie Lafontaine 27 maja 1979 Ladislau Biernaski 27 maja 1979 Newton Holanda Gurgel 27 maja 1979 Matthew Harvey Clark 27 maja 1979 William Russell Houck 27 maja 1979 Alejandro Karmelic 27 maja 1979 Pedro Magugat 27 maja 1979 Ramón López Carrozas 27 maja 1979 Jozef Tomko 15 września 1979 Myrosław Lubacziwśkyj 12 listopada 1979 Giovanni Coppa 6 stycznia 1980 Carlo Maria Martini 6 stycznia 1980 Christian Wiyghan Tumi 6 stycznia 1980 Marcel Bam'ba Gongoa 4 maja 1980 Louis Nkinga 4 maja 1980 Laurent Monsengwo Pasinya 4 maja 1980 Paride Taban 4 maja 1980 Roger Mpungu 4 maja 1980 Michel Gagnon 4 maja 1980 Dominique Kimpinde Amando 4 maja 1980 Joseph Nduhirubusa 4 maja 1980 Vicente Joaquim Zico 6 stycznia 1981 Sergio Goretti 6 stycznia 1981 Giulio Sanguineti 6 stycznia 1981 Francesco Voto 6 stycznia 1981 Gregory Obinna Ochiagha 6 stycznia 1981 Anicetus Sinaga 6 stycznia 1981 Lucas Luis Dónnelly 6 stycznia 1981 Filippo Giannini 6 stycznia 1981 Ennio Appignanesi 6 stycznia 1981 Martino Scarafile 6 stycznia 1981 Alessandro Plotti 6 stycznia 1981 Stanisław Szymecki 12 kwietnia 1981 Charles Vandame 6 stycznia 1982 John Bulaitis 6 stycznia 1982 Traian Crisan 6 stycznia 1982 Charles Kweku Sam 6 stycznia 1982 Thomas O’Brien 6 stycznia 1982 Antônio Guimarães Rezende 6 stycznia 1982 Francis Adeodatus Micallef 6 stycznia 1982 Anthony Milone 6 stycznia 1982 Salim Sayegh 6 stycznia 1982 Virgilio Noè 6 marca 1982 Antonio Vitale Bommarco 6 stycznia 1983 José Sebastián Laboa Gallego 6 stycznia 1983 Dominik Hrušovský 6 stycznia 1983 Karl-Josef Rauber 6 stycznia 1983 Francesco Monterisi 6 stycznia 1983 Kevin Joseph Aje 6 stycznia 1983 John Onaiyekan 6 stycznia 1983 Pietro Rossano 6 stycznia 1983 Anacleto Sima Ngua 6 stycznia 1983 Ildefonso Obama Obono 6 stycznia 1983 Jaroslav Škarvada 6 stycznia 1983 Luigi del Gallo Roccagiovine 6 stycznia 1983 Zenon Grocholewski 6 stycznia 1983 Juliusz Paetz 6 stycznia 1983 Alfons Maria Stickler 1 listopada 1983 Paolo Romeo 6 stycznia 1984 Paul Kim Tchang-ryeol 6 stycznia 1984 Polycarp Pengo 6 stycznia 1984 Nicolas Okioh 6 stycznia 1984 Eugenio Binini 6 stycznia 1984 Ernest Kombo 6 stycznia 1984 Jan Pieter Schotte 6 stycznia 1984 Mathai Kochuparampil 6 stycznia 1984 Domenico Pecile 6 stycznia 1984 Bernard Devlin 6 stycznia 1985 Kazimierz Górny 6 stycznia 1985 Aloysius Balina 6 stycznia 1985 Afonso Nteka 6 stycznia 1985 Pellegrino Tomaso Ronchi 6 stycznia 1985 Fernando Sáenz Lacalle 6 stycznia 1985 Jorge Medina Estévez 6 stycznia 1985 Justin Francis Rigali 14 września 1985 Pier Luigi Celata 6 stycznia 1986 Franjo Komarica 6 stycznia 1986 Walmir Alberto Valle 6 stycznia 1986 Norbert Wendelin Mtega 6 stycznia 1986 John Manat Chuabsamai 6 stycznia 1986 Donald Wuerl 6 stycznia 1986 Felipe González González 6 stycznia 1986 Józef Michalik 16 października 1986 Gilberto Agustoni 6 stycznia 1987 Franc Perko 6 stycznia 1987 Dino Monduzzi 6 stycznia 1987 Joseph Surasarang 6 stycznia 1987 George Biguzzi 6 stycznia 1987 Benedict Sekey 6 stycznia 1987 Julio Cabrera Ovalle 6 stycznia 1987 William McCormack 6 stycznia 1987 Emmanuel Mapunda 6 stycznia 1987 Dominic Su Haw Chiu 6 stycznia 1987 John Magee 17 marca 1987 Beniamino Stella 5 września 1987 René Séjourné 5 września 1987 Giulio Nicolini 5 września 1987 Giovanni Battista Re 7 listopada 1987 Michel Sabbah 6 stycznia 1988 Marian Oleś 6 stycznia 1988 Emery Kabongo 6 stycznia 1988 Luis d’Andrea 6 stycznia 1988 Victor Chikwe 6 stycznia 1988 Anthanasius Atule Usuh 6 stycznia 1988 José Raúl Vera López 6 stycznia 1988 Srecko Badurina 6 stycznia 1988 Luigi Belloli 6 stycznia 1988 John Gavin Nolan 6 stycznia 1988 Audrys Bačkis 4 października 1988 Giovanni Lajolo 6 stycznia 1989 Pasquale Macchi 6 stycznia 1989 Francesco Marchisano 6 stycznia 1989 Justin Tetmu Samba 6 stycznia 1989 John Mendes 6 stycznia 1989 Leon Augustine Tharmaraj 6 stycznia 1989 Tarcisius Ngalalekumtwa 6 stycznia 1989 Raffaele Calabro 6 stycznia 1989 Francisco José Arnáiz Zarandona 6 stycznia 1989 Ramón Benito de La Rosa y Carpio 6 stycznia 1989 Cipriano Calderón Polo 6 stycznia 1989 Alvaro Ramazzini Imeri 6 stycznia 1989 Andrea Erba 6 stycznia 1989 Józef Kowalczyk 20 października 1989 Edmond Farhat 20 października 1989 Janusz Bolonek 20 października 1989 Tadeusz Kondrusiewicz 20 października 1989 Giovanni Tonucci 6 stycznia 1990 Ignazio Bedini 6 stycznia 1990 Mario Milano 6 stycznia 1990 Giovanni Ceirano 6 stycznia 1990 Ignacio Velasco 6 stycznia 1990 Oscar Rizzato 6 stycznia 1990 Paul Ruzoka 6 stycznia 1990 Pierre François Marie Joseph Duprey 6 stycznia 1990 Domenico Umberto D’Ambrosio 6 stycznia 1990 Edward Dajczak 6 stycznia 1990 Marian Błażej Kruszyłowicz 6 stycznia 1990 Benjamin Almoneda 6 stycznia 1990 Francesco Gioia 5 kwietnia 1990 Edward Nowak 5 kwietnia 1990 Giacinto Berloco 5 kwietnia 1990 Erwin Josef Ender 5 kwietnia 1990 Jean-Louis Tauran 6 stycznia 1991 Vinko Puljic 6 stycznia 1991 Marcello Costalunga 6 stycznia 1991 Osvaldo Padilla 6 stycznia 1991 Francisco Javier Errázuriz Ossa 6 stycznia 1991 Bruno Ngonyani 6 stycznia 1991 Francis Emmanuel Okobo 6 stycznia 1991 Andrea Gemma 6 stycznia 1991 Joseph Habib Hitti 6 stycznia 1991 Jacinto Guerrero Torres 6 stycznia 1991 Álvaro del Portillo 6 stycznia 1991 Julián Herranz Casado 6 stycznia 1991 Bruno Bertagna 6 stycznia 1991 Ernesto Maria Fiore 6 stycznia 1992 Rino Passigato 6 stycznia 1992 Juan Matogo Oyana 6 stycznia 1992 Gastone Simoni 6 stycznia 1992 Iñaki Mallona Txertudi 6 stycznia 1992 Philippe Nkiere Keana 6 stycznia 1992 Benjamin de Jesus 6 stycznia 1992 John Glynn 6 stycznia 1992 Petar Šolic 6 stycznia 1992 Michael Fitzgerald 6 stycznia 1992 Henri Salina 6 stycznia 1992 Antonio Franco 26 kwietnia 1992 Tadeusz Pieronek 26 kwietnia 1992 Tadeusz Rakoczy 26 kwietnia 1992 Crescenzio Sepe 26 kwietnia 1992 Carlo Maria Viganò 26 kwietnia 1992 Luigi Travaglino 26 kwietnia 1992 Enzo Dieci 26 kwietnia 1992 Nerses Der Nersessian 17 listopada 1992 Diego Causero 6 stycznia 1993 Charles Palmer-Buckle 6 stycznia 1993 Elio Sgreccia 6 stycznia 1993 Henryk Tomasik 6 stycznia 1993 Henry Mansell 6 stycznia 1993 Jan Kopiec 6 stycznia 1993 Alojzij Uran 6 stycznia 1993 Luigi Sposito 6 stycznia 1993 Norbert Strotmann 6 stycznia 1993 Elmo Noel Perera 6 stycznia 1993 Csaba Ternyák 6 stycznia 1993 Franco Illia 25 kwietnia 1993 Rrok Mirdita 25 kwietnia 1993 Robert Ashta 25 kwietnia 1993 Zef Simoni 25 kwietnia 1993 Peter Prabhu 6 stycznia 1994 Peter Zurbriggen 6 stycznia 1994 Jean-Paul Gobel 6 stycznia 1994 Julien Mawule Kouto 6 stycznia 1994 Edward Slattery 6 stycznia 1994 Uriah Ashley 6 stycznia 1994 Emiliano Cisneros Oliveira 6 stycznia 1994 Américo do Couto Oliveira 6 stycznia 1994 Ramon Cabrera Argüelles 6 stycznia 1994 Ricardo Jorge Valenzuela Rios 6 stycznia 1994 Paolo Gillet 6 stycznia 1994 Antoni Długosz 6 stycznia 1994 Bruno Musaro 6 stycznia 1995 Petko Christow 6 stycznia 1995 Antonio Napoletano 6 stycznia 1995 Zacharias Cenita Jimenez 6 stycznia 1995 Raymond Leo Burke 6 stycznia 1995 Javier Echevarría Rodríguez 6 stycznia 1995 Pierfranco Pastore 6 stycznia 1995 Stanisław Szyrokoradiuk 6 stycznia 1995 Stefan Regmunt 6 stycznia 1995 Paweł Cieślik 6 stycznia 1995 José Paulino Rios Reynoso 6 stycznia 1996 Riccardo Fontana 6 stycznia 1996 Claudio Maria Celli 6 stycznia 1996 Jaime Vieira Rocha 6 stycznia 1996 Kurt Koch 6 stycznia 1996 Arvaldis Andrejs Brumanis 6 stycznia 1996 Antons Justs 6 stycznia 1996 Francisco Pérez González 6 stycznia 1996 Richard Anthony Burke 6 stycznia 1996 Marko Sopi 6 stycznia 1996 Rafael Ramón Conde Alfonzo 6 stycznia 1996 Riccardo Ruotolo 6 stycznia 1996 Antal Majnek 6 stycznia 1996 Stanisław Ryłko 6 stycznia 1996 Luigi Pezzuto 6 stycznia 1997 Varkey Vithayathil 6 stycznia 1997 Delio Lucarelli 6 stycznia 1997 Ignace Baguibassa Sambar-Talkena 6 stycznia 1997 Luciano Pacomio 6 stycznia 1997 Jean-Claude Périsset 6 stycznia 1997 Paolo Sardi 6 stycznia 1997 Angelo Massafra 6 stycznia 1997 Florentin Crihălmeanu 6 stycznia 1997 Piotr Libera 6 stycznia 1997 Basilio do Nascimento 6 stycznia 1997 Hil Kabashi 6 stycznia 1997 Mario Francesco Pompedda 6 stycznia 1998 Marco Dino Brogi 6 stycznia 1998 Peter Atuahene 6 stycznia 1998 Filippo Strofaldi 6 stycznia 1998 Wiktor Skworc 6 stycznia 1998 Franco Dalla Valle 6 stycznia 1998 Angelito Lampon 6 stycznia 1998 Tomislav Koljatic Maroevic 6 stycznia 1998 Francesco Saverio Salerno 6 stycznia 1998 Stanisław Dziwisz 19 marca 1998 Piero Marini 19 marca 1998 James Michael Harvey 19 marca 1998 Alessandro D’Errico 6 stycznia 1999 Salvatore Pennacchio 6 stycznia 1999 Alain Lebeaupin 6 stycznia 1999 Cesare Mazzolari 6 stycznia 1999 Pierre Trần Đình Tứ 6 stycznia 1999 Rafael Cob Garcia 6 stycznia 1999 Mathew Moolakkattu 6 stycznia 1999 Diarmuid Martin 6 stycznia 1999 José Luis Redrado Marchite 6 stycznia 1999 Józef Wesołowski 6 stycznia 2000 Giacomo Guido Ottonello 6 stycznia 2000 George Panikulam 6 stycznia 2000 Alberto Bottari de Castello 6 stycznia 2000 Ivo Baldi Gaburri 6 stycznia 2000 Gabriel Mbilingi 6 stycznia 2000 David Ricken 6 stycznia 2000 Anton Cosa 6 stycznia 2000 András Veres 6 stycznia 2000 Peter Erdo 6 stycznia 2000 Giuseppe Pasotto 6 stycznia 2000 Franco Croci 6 stycznia 2000 Fernando Filoni 19 marca 2001 Henryk Józef Nowacki 19 marca 2001 Timothy Broglio 19 marca 2001 Domenico Sorrentino 19 marca 2001 Tomasz Peta 19 marca 2001 Marcelo Sánchez Sorondo 19 marca 2001 Marc Ouellet 19 marca 2001 Giampaolo Crepaldi 19 marca 2001 Djura Džudžar 19 marca 2001 Giuseppe Pinto 6 stycznia 2002 Claudio Gugerotti 6 stycznia 2002 Adolfo Yllana 6 stycznia 2002 Giovanni d’Aniello 6 stycznia 2002 Daniel Mizonzo 6 stycznia 2002 Louis Portella 6 stycznia 2002 Marcel Utembi 6 stycznia 2002 Franco Agostinelli 6 stycznia 2002 Amândio Tomás 6 stycznia 2002 Vittorio Lanzani 6 stycznia 2002 Paul Tschang In-Nam 6 stycznia 2003 Pierre Nguyễn Văn Tốt 6 stycznia 2003 Angelo Amato 6 stycznia 2003 Ján Babjak 6 stycznia 2003 Calogero La Piana 6 stycznia 2003 Pedro López Quintana 6 stycznia 2003 Celestino Migliore 6 stycznia 2003 René-Marie Ehuzu 6 stycznia 2003 Andraos Abouna 6 stycznia 2003 Milan Šašik 6 stycznia 2003 Giuseppe Nazzaro 6 stycznia 2003 Brian Farrell 6 stycznia 2003
Współkonsekrowani biskupi Stefan Bareła 8 stycznia 1961 Jan Pietraszko 15 kwietnia 1963 Władysław Rubin 29 listopada 1964

Jan Paweł II (łac. Ioannes Paulus PP. II), właśc. Karol Józef Wojtyła (ur. 18 maja 1920 w Wadowicach, zm. 2 kwietnia 2005 w Watykanie) – polski duchowny rzymskokatolicki, biskup pomocniczy krakowski (1958–1964), a następnie arcybiskup metropolita krakowski (1964–1978), kardynał (1967–1978), zastępca przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski (1969–1978), 264. papież i 6. Suweren Państwa Watykańskiego (od 16 października 1978 do 2 kwietnia 2005), święty Kościoła katolickiego.

Poeta i poliglota, a także aktor, dramaturg i pedagog. Filozof historii, fenomenolog, mistyk i przedstawiciel personalizmu chrześcijańskiego.

Był jednym z najbardziej wpływowych przywódców XX wieku. Jego wybór na Stolicę Piotrową miał szczególny wpływ na wydarzenia w Europie Wschodniej i w Azji w latach 80. i 90. XX wieku. Przyczynił się do poprawienia relacji Kościoła katolickiego z judaizmem, islamem, z Kościołem prawosławnym oraz Wspólnotą Anglikańską^[1][2][3]. W trakcie pontyfikatu odwiedził 129 krajów^[4] oraz wyniósł na ołtarze więcej osób, niż wszyscy jego poprzednicy w okresie poprzednich pięciu wieków^[5][4].

Zmarł 2 kwietnia 2005. W ceremonii pogrzebowej uczestniczyły delegacje z ponad 150 państw^[6], a w Polsce ogłoszona została sześciodniowa żałoba narodowa. Miesiąc po pogrzebie rozpoczął się proces beatyfikacyjny Jana Pawła II (zakończony 1 maja 2011). 27 kwietnia 2014 odbyła się wspólna kanonizacja Jana XXIII i Jana Pawła II. Wydarzenie to przeszło do historii Kościoła z powodu ogłoszenia świętymi dwóch papieży w obecności dwóch biskupów Rzymu – urzędującego i emerytowanego^[7][8][9].

Życie przed wyborem na papieża

Dzieciństwo i młodość

Karol Wojtyła urodził się w Wadowicach 18 maja 1920, jako drugi syn Karola Wojtyły i Emilii z Kaczorowskich^[10]. Ród Wojtyłów wywodzi się z Czańca koło Kęt i Lipnika. Ród Kaczorowskich pochodzi z Michalowa koło Szczebrzeszyna.

Karol Wojtyła został ochrzczony w kościele parafialnym 20 czerwca 1920 przez księdza Franciszka Żaka, kapelana wojskowego^[10]. Rodzicami chrzestnymi Karola Wojtyły byli Józef Kuczmierczyk, szwagier Emilii Wojtyły, i jej siostra, Maria Wiadrowska^[11]. Pierwszą Komunię przyjął w dniu 29 maja 1929^[11], a sakramentu bierzmowania udzielił mu abp Adam Stefan Sapieha 3 maja 1938; na bierzmowaniu przyszły papież wybrał imię Hubert, na cześć Karola Huberta Rostworowskiego^[10].

Zachowały się relacje, że rodzice nadali przyszłemu papieżowi imię Karol na cześć Karola Habsburga. Drugie imię, Józef, miało zostać nadane na cześć Franciszka Józefa. Papież spotkał się kiedyś z Zytą Burbon-Parmeńską, żoną ostatniego cesarza Austrii Karola I Habsburga, witając ją słowami „Miło mi powitać cesarzową mojego ojca”. W rodzinie Wojtyłów silna była więź sympatii z Austrią. Ostatnim błogosławionym, którego Jan Paweł II wyniósł na ołtarze, był właśnie ostatni cesarz Austrii Karol I Habsburg^[b][12].

Rodzina Wojtyłów żyła skromnie. Jedynym źródłem utrzymania była pensja ojca – wojskowego urzędnika w Powiatowej Komendzie Uzupełnień w stopniu porucznika^[2]. Matka pracowała dorywczo jako szwaczka. Edmund, brat Karola, po ukończeniu wadowickiego gimnazjum studiował medycynę w Krakowie i został lekarzem^[10]. Wojtyłowie mieli jeszcze jedno dziecko – Olgę, która zmarła 16 godzin po urodzeniu 7 lipca 1916 w Białej^[13]. Papież wspominał ją w opublikowanym po śmierci testamencie – na równi z rodzicami i bratem. Fakt urodzin i śmierci starszej siostry papieża ujawnił francuski dziennikarz i filozof André Frossard, autor wydanej w 1982 książki Nie lękajcie się! Rozmowy z Janem Pawłem II.

W dzieciństwie Karola nazywano najczęściej zdrobnieniem imienia – Lolek. Uważano go za chłopca utalentowanego i wysportowanego. Regularnie grał w piłkę nożną oraz jeździł na nartach^[2]. Bardzo ważnym elementem życia Karola były wycieczki krajoznawcze, a także spacery po okolicy Wadowic. W większości wycieczek towarzyszył mu ojciec.

Wczesny okres jego dojrzewania jako nastolatka został naznaczony śmiercią najbliższych. Gdy miał 9 lat, zmarła matka (13 kwietnia 1929). Trzy lata później, 5 grudnia 1932, w wieku 26 lat, na szkarlatynę zmarł jego brat Edmund^[10].

Od września 1930, po zdaniu egzaminów wstępnych, Karol Wojtyła rozpoczął naukę w 8-letnim Państwowym Gimnazjum Męskim im. Marcina Wadowity w Wadowicach^[2]. Według jego katechetów, wyróżniała go wówczas ogromna wiara^[2]. W pierwszej klasie ks. Kazimierz Figlewicz zachęcił go do przystąpienia do kółka ministranckiego, którego stał się prezesem. Katecheta ten miał znaczny wpływ na rozwój duchowy młodego Karola Wojtyły. Jednym z nauczycieli Karola Wojtyły i jego wychowawcą był Mirosław Moroz (1893–1940), w 1940 zamordowany w Katyniu^[14].

Podczas nauki w gimnazjum Karol zainteresował się teatrem^[2] – występował w przedstawieniach Kółka Teatralnego stworzonego przez polonistów z wadowickich gimnazjów: żeńskiego im. Michaliny Mościckiej i męskiego im. Marcina Wadowity.

Studia i dojrzewanie duchowe

14 maja 1938 Karol Wojtyła zakończył naukę w gimnazjum, otrzymując świadectwo maturalne z oceną celującą, która umożliwiała podjęcie studiów na większości uczelni bez egzaminów wstępnych. Karol Wojtyła wybrał studia polonistyczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego^[1]. Studia rozpoczął w październiku 1938.

W pierwszym roku studiów Wojtyła przeprowadził się wraz z ojcem do rodzinnego domu matki przy ul. Tynieckiej 10 w Krakowie^[2]. Pozostał wierny swej pasji – piłce nożnej, uczęszczał na mecze Cracovii. Od października 1938 do lutego 1941 Karol Wojtyła studiował, uczęszczał na spotkania grupy literackiej, a także tworzył poezję^[2]. W lutym 1940 poznał Jana Tyranowskiego, który prowadził dla młodzieży męskiej koło wiedzy religijnej. Uczestniczący w nim Wojtyła poznał wówczas i po raz pierwszy czytał pisma św. Jana od Krzyża.

18 lutego 1941 po długiej chorobie zmarł ojciec Karola Wojtyły. W 1942 i 1943, jako reprezentant krakowskiej społeczności akademickiej, udawał się do Częstochowy, by odnowić Śluby Jasnogórskie.

Wojna odebrała Karolowi Wojtyle możliwość kontynuowania studiów, zaczął więc w 1940 pracować jako pracownik fizyczny w zakładach chemicznych Solvay^[2]. Początkowo od jesieni 1940 przez rok w kamieniołomie w Zakrzówku, a potem w oczyszczalni wody w Borku Fałęckim^[2]. W tym okresie Karol Wojtyła związał się z „Unią”. Po wejściu jej w skład Stronnictwa Pracy, był członkiem tej partii^[15].

Jesienią 1941 wraz z przyjaciółmi założył Teatr Rapsodyczny^[2], który swoje pierwsze przedstawienie wystawił 1 listopada 1941. Rozstanie Karola Wojtyły z teatrem nastąpiło nagle w 1942, gdy postanowił studiować teologię i wstąpił do tajnego Metropolitalnego Seminarium Duchownego w Krakowie^[1]. W okresie od kwietnia 1945 do sierpnia 1946 pracował na uczelni jako asystent i prowadził seminaria z historii dogmatu.

Był to też okres rozwoju literackiego Karola Wojtyły. Pierwszy zbiór wierszy Renesansowy psałterz, powstały w 1939 roku (wydany w 1999), ma jeszcze charakter poetyckich pierwocin; jest też wyrazem hołdu dla wielkiej tradycji, w tym dla Jana Kochanowskiego. W marcu 1946 powstał między innymi, poemat Pieśń o Bogu ukrytym, o charakterze wizyjnym i mistycznym, nawiązujący twórczo do św. Jana od Krzyża^[2]. Tworzył poezję metafizyczną.

Kapłaństwo, praca naukowa i twórcza

13 października 1946 alumn Metropolitalnego Seminarium Duchownego w Krakowie, Karol Wojtyła, został subdiakonem, a tydzień później diakonem. 1 listopada 1946 w Kaplicy w Pałacu Arcybiskupów Krakowskich kardynał Adam Stefan Sapieha wyświęcił Karola Wojtyłę na księdza^[16]. 2 listopada jako neoprezbiter odprawił mszę prymicyjną w krypcie św. Leonarda w katedrze na Wawelu. 15 listopada Karol Wojtyła wraz z klerykiem Stanisławem Starowieyskim poprzez Paryż wyjechał do Rzymu, aby kontynuować studia na Papieskim Międzynarodowym Athenaeum Angelicum (obecnie Papieski Uniwersytet Świętego Tomasza z Akwinu (Angelicum)) w Rzymie^[2]. Przez okres studiów zamieszkiwał w Kolegium Belgijskim, gdzie poznał wielu duchownych z krajów frankofońskich oraz z USA. W 1948 ukończył studia z dyplomem summa cum laude i otrzymał stopień doktora za dysertację pt. „Problem wiary u św. Jana od Krzyża”^[2]. Dla potrzeb doktoratu nauczył się języka hiszpańskiego, by czytać teksty tego karmelitańskiego klasyka mistyki chrześcijańskiej z okresu renesansu w oryginale. Promotorem pracy doktorskiej Karola Wojtyły był ks. prof. Władysław Wicher^[17].

W lipcu 1948 Karol Wojtyła został skierowany do pracy w parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Niegowici, gdzie spełniał zadania wikariusza i katechety^[1]. Wolny czas starał się spędzać z młodzieżą na łonie natury. W sierpniu 1949 został przeniesiony do parafii św. Floriana w Krakowie^[1]. Tam założył mieszany chorał gregoriański^{[potrzebny przypis]}. Nadal wyprawiał się na wycieczki z młodzieżą. Aby zmylić ówczesną milicję, zdejmował podczas nich sutannę i pozwolił, by nazywano go „wujkiem”.

W 1951, po śmierci kardynała Adama Sapiehy, Karol Wojtyła został skierowany na urlop w celu ukończenia pracy habilitacyjnej^[2]. Dużo uwagi poświęcał także pracy publicystycznej, pisał eseje filozoficzne (np. Personalizm tomistyczny – o Tomaszu z Akwinu, O humanizmie św. Jana od Krzyża) i szkice. Często publikował w krakowskich periodykach katolickich: miesięczniku „Znak” i „Tygodniku Powszechnym”. W związku z habilitacją podjął systematyczne studia nad myślą etyczną fenomenologa Maxa Schelera^[1], którego pisma czytał w oryginale. Dnia 12 grudnia 1953 jego praca „Ocena możliwości oparcia etyki chrześcijańskiej na założeniach systemu Maksa Schelera” [taka spolszczona wersja imienia w tytule] została przyjęta jednogłośnie przez Radę Wydziału Teologicznego UJ, jednak Karol Wojtyła nie uzyskał habilitacji z powodu odmowy Ministerstwa Oświaty. Pisał wiele m.in. na temat chrześcijańskiej etyki seksualnej. W 1960 roku w wydawnictwie Towarzystwa Naukowego KUL opublikował książkę Miłość i odpowiedzialność. Była owocem jego studiów oraz rozmów prowadzonych ze studentami i młodymi małżeństwami w czasie wypraw wakacyjnych.

Karol Wojtyła powrócił do przerwanych obowiązków. Wykładał m.in. w seminariach diecezji: krakowskiej, katowickiej i częstochowskiej (mieściły się one wszystkie w Krakowie) oraz na Wydziale Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego^[2]. Jego wykłady obejmowały głównie teologię moralną i etykę małżeńską, ale ogarniały też szeroko pojętą historię filozofii^[1].

Biskup, kardynał

4 lipca 1958 Karol Wojtyła został mianowany biskupem tytularnym Ombrii, a także biskupem pomocniczym Krakowa^[10]. Konsekracji biskupiej Karola Wojtyły dokonał 28 września 1958 w katedrze na Wawelu metropolita krakowski i lwowski, arcybiskup Eugeniusz Baziak^[10]. Współkonsekratorami byli biskupi Franciszek Jop i Bolesław Kominek^[10]. W 1962 został krajowym duszpasterzem środowisk twórczych i inteligencji. Na okres biskupstwa Karola Wojtyły przypadły także obrady II soboru watykańskiego, w których aktywnie uczestniczył^[18]. Już w tym okresie bardzo dużo czasu poświęcał na podróże zagraniczne w celach ewangelizacyjnych i religijnych. W 1963 odbył pielgrzymkę do Ziemi Świętej^[19].

Jako biskup przyjął, zgodnie z obyczajem, hasło przewodnie swej posługi, które brzmiało: Totus Tuus^[10] (łac. Cały Twój). Dewizę tę kierował do Matki Chrystusa. Inspiracją była duchowość maryjna francuskiego pisarza ascetycznego epoki baroku, św. Ludwika Marii Grignion de Montfort. Z jego książki Traktat o prawdziwym nabożeństwie do Najświętszej Maryi Panny Wojtyła przejął koncepcję „niewolnictwa duchowego”, rozumianego jako dobrowolne, ufne i całkowite poddanie swego życia wiary i posługi w Kościele duchowemu macierzyństwu Matki Bożej.

W listopadzie 1963 Wydział Administracyjny KC PZPR odrzucił trzy kandydatury, w tym Wojtyły na urząd biskupa ordynariusza krakowskiego, przedstawione przez prymasa Wyszyńskiego. Jednak już 19 grudnia 1963 premier PRL Józef Cyrankiewicz w liście do Wyszyńskiego nie zgłosił zastrzeżeń co do jego kandydatury^[20].

13 stycznia 1964, półtora roku po śmierci swego poprzednika, arcybiskupa Eugeniusza Baziaka, Karol Wojtyła został mianowany arcybiskupem metropolitą krakowskim^[10]. Ingres odbył się w katedrze wawelskiej w dniu 8 marca 1964^[21]. Podczas konsystorza z 26 czerwca 1967 został nominowany kardynałem^[10]. 28 czerwca 1967 otrzymał w Kaplicy Sykstyńskiej od papieża Pawła VI czerwony biret, a jego kościołem tytularnym stał się kościół św. Cezarego z Afryki^[10].

Jako biskup diecezji krakowskiej wizytował parafie, odwiedzał klasztory (w tym zgromadzenie albertynów, założone przez św. brata Alberta). W 1965 otworzył proces beatyfikacyjny siostry Faustyny Kowalskiej, z której Dzienniczkiem oraz orędziem Miłosierdzia Bożego zapoznał się wcześniej. Spotykał się z inteligencją krakowską, zwłaszcza ze środowiskiem naukowym i artystycznym. Ponadto jeździł na Podhale i w Tatry.

Ogłosił drukiem (pod pseudonimem Andrzej Jawień) dramaty: Przed sklepem jubilera i jak misterium ujęte Promieniowanie ojcostwa, także poematy. W 1969 wydał filozoficzną monografię z zakresu antropologii Osoba i czyn, a w 1972 – publikację książkową o II soborze watykańskim. Pomimo obowiązków duszpasterskich systematycznie prowadził wykłady na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, kształtując tam swą szkołę badawczą z zakresu etyki. Według świadectwa Tadeusza Nowaka, kardynał Karol Wojtyła w 1970 był przeciwny rozsyłaniu i czytaniu w diecezji krakowskiej listu pasterskiego, który Episkopat Polski przygotowywał na 50. rocznicę wojny polsko-bolszewickiej^[22].

Karol Wojtyła przez wiele lat był zaangażowany w sprawy Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, który decyzją Rady Ministrów w 1954 przestał być częścią uczelni. Kierując listy do duchownych i wiernych archidiecezji, zwracał uwagę na problem. Spotykał się z osobistościami środowisk akademickich, m.in. z Adamem Vetulanim, profesorem UJ, który jeszcze pod koniec lat 50. pomagał Wojtyle przy jego pracy nad Dekretem Gracjana^[23]. W 1974, w sześćsetną rocznicę urodzin królowej Jadwigi, fundatorki Wydziału, kardynał skierował publiczny list do premiera rządu PRL. Rada Wydziału Teologicznego przedrukowała memoriał domagając się zgodnie z sugestią Vetulaniego „stwierdzenia posiadania przez Papieski Wydział Teologiczny w Krakowie praw i przywilejów wyższej uczelni akademickiej”^[24]. Po latach, podczas VI Pielgrzymki do Polski w 1997, spotykając się z rektorami polskich uczelni, już jako papież, Jan Paweł II wspominał: „Jeszcze chyba jedną postać i jedno wspomnienie muszę wypowiedzieć. W czasach zmagania się o Papieski Wydział Teologiczny, wydział sześćsetletni, bardzo wiele mi pomógł profesor Adam Vetulani. I wielu innych, ale wymieniam jego, bo był mi szczególnie bliski w tych czasach”^[25].

Wojtyła zyskał dojrzałość jako myśliciel, sięgając do rozległej tradycji filozoficznej (grecka etyka klasyczna, św. Tomasz z Akwinu, fenomenologia), lecz też do Biblii i do mistyki (zawsze mu bliski święty Jan od Krzyża) i budując harmonijnie koncepcję zarówno z filozofii, jak i teologii: człowieka jako integralnej osoby. Człowiek jest zadomowiony pośród świata jako byt cielesno-duchowy, otwarty na transcendencję, a godność i wolność dał mu Bóg. Tym sposobem Karol Wojtyła stał się wybitnym przedstawicielem personalizmu. W filozofii reprezentował neotomizm fenomenologizujący. Swoje poglądy stosował też i przedstawiał w pracy duszpasterskiej.

Stał się znanym poza Polską autorytetem. Był, obok prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego, najważniejszą postacią Episkopatu Polski. Z „prymasem Tysiąclecia” (bo tak go nazywał) ściśle współpracował, okazując szacunek dla jego doświadczenia i mądrości. Jako kardynał odbywał podróże zagraniczne, zapraszany też przez środowiska uniwersyteckie. Wiosną 1976 papież Paweł VI zaprosił go do Watykanu, by w dniach 7–13 marca głosił tam rekolekcje wielkopostne (wydane później w publikacji książkowej).

16 października 1978 na zwołanym po śmierci Jana Pawła I drugim konklawe w ósmym głosowaniu kard. Karol Wojtyła został wybrany na papieża i przybrał imię Jana Pawła II. Według szacunków jego kandydaturę poparło 103 kardynałów na 111 głosujących. Wynik wyboru ogłoszono o godzinie 18:44. Formalna inauguracja pontyfikatu miała miejsce w trakcie mszy św. na placu św. Piotra 22 października 1978^[2]. Jan Paweł II był pierwszym papieżem z Polski, jak również pierwszym po 455 latach (od czasu pontyfikatu Hadriana VI) biskupem Rzymu niebędącym Włochem^[1] oraz mając 58 lat, został wybrany najmłodszym papieżem od czasu wyboru Piusa IX w 1846, który w chwili wyboru miał 54 lata^[26]. Wielokrotnie sam przywoływał słowa wiersza „Słowiański Papież” Juliusza Słowackiego.

Pontyfikat

Lata 1978–1981

Głównym wykładnikiem pontyfikatu Karola Wojtyły były pielgrzymki^[2]. Z tego też powodu został on wkrótce potem nazwany: „papież-pielgrzym”^[1]. Swoją pierwszą podróż apostolską odbył w styczniu 1979 do Meksyku (gdzie otworzył Konferencję Biskupów Ameryki Łacińskiej) i do kilku państw Ameryki Łacińskiej^[2]. Pokreślił tam również, że politycy krajów w większości katolickich, przy okazji sprawowania władzy powinni pamiętać o prawach człowieka, wolności religijnej i godności ludzkiej^[27]. Po powrocie do Rzymu w marcu wydał swoją pierwszą encyklikę – Redemptor hominis, w której podkreślił nauki głoszone w krajach odwiedzonych podczas pielgrzymki, a także rozszerzył nauki o sprawiedliwość społeczną^[2].

W czerwcu tego samego roku udał się w pierwszą pielgrzymkę do Polski, gdzie podczas tej wizyty padły słynne^[28] później słowa: „Wołam, ja, syn polskiej ziemi, a zarazem ja, Jan Paweł II, papież. Wołam z całej głębi tego Tysiąclecia, wołam w przeddzień Święta Zesłania, wołam wraz z wami wszystkimi: Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi!”^[29], które pochodzą z Biblii^[30]. Głoszone przez niego nauki walnie przyczyniły się do późniejszych transformacji ustrojowych w europejskich państwach bloku wschodniego^[2].

5 września, w ramach środowej audiencji generalnej rozpoczął pierwszy cykl katechez o sakramencie małżeństwa jako przygotowanie do mającego się odbyć rok później synodu o rodzinie. Katechezy te, z przerwami, będzie kontynuował do 1984 r. Zostaną opublikowane w 1986 r. w formie książkowej pt. Mężczyzną i niewiastą stworzył ich. Ich echo rozeszło się po całym świecie, zyskując popularną nazwę Teologia ciała^[31].

Na przełomie września i października papież udał się w swą trzecią podróż – do Irlandii, a następnie do USA, gdzie skrytykował postawy kapitalistyczne i wyzyskiwanie biednych państw przez bogate^[2]. Odwiedził wówczas także siedzibę ONZ^[1]. W listopadzie odbył swoją ostatnią podróż w 1979 roku. W Istambule spotkał się z patriarchą Konstantynopola Dymitrem I^[27]. Uważa się, że był to jego pierwszy krok jako papieża w stronę budowania relacji ekumenicznych z Prawosławiem^[27].

Na ten okres przypada także ostre upomnienie Kongregacji Nauki Wiary dla niemieckiego księdza teologa, Hansa Künga (za głoszenie nauk niezgodnych z doktryną Kościoła) oraz wydanie kolejnej papieskiej encykliki – Dives in misericordia^[2].

Po wyborze Karola Wojtyły na papieża Józef Mackiewicz zaproponował w paryskiej Kulturze by papież odprawił mszę za polskich oficerów i intelektualistów pomordowanych w 1940 roku. Polacy w Ameryce zebrali nawet na ten cel pieniądze, które zostały przesłane w ofierze do Rzymu. Jan Paweł II jednak odmówił, a władze kościelne zerwały dotychczasowe kontakty z Mackiewiczem^[32].

Zamachy na Jana Pawła II

 Osobny artykuł: Zamach na Jana Pawła II (1981).

 Osobny artykuł: Zamach na Jana Pawła II (1982).

13 maja 1981, podczas audiencji generalnej na placu św. Piotra w Rzymie o godzinie 17:19, Jan Paweł II został postrzelony przez tureckiego zamachowca Mehmeta Alego Ağcę^[1]. Jak ustalili śledczy, chwilę wcześniej Ali Ağca mierzył w jego głowę, jednak Jan Paweł II schylił się wtedy do małej dziewczynki (Sara Bartoli) i wziął ją na ręce. Zamachowiec opóźnił oddanie strzału prawdopodobnie dlatego, że dziewczynka, którą papież trzymał na rękach, lekko przysłoniła go, co uniemożliwiło zamachowcowi dokładne wycelowanie. Ranny papież osunął się w ramiona stojącego za nim sekretarza, Stanisława Dziwisza. Ochrona przewiozła Jana Pawła II do polikliniki Gemelli, gdzie poddano papieża sześciogodzinnej operacji. Papież wierzył, że swoje ocalenie nie zawdzięczał tylko szczęściu – wyraził to słowami: „Jedna ręka strzelała, a inna kierowała kulę”^[1]. Zamach miał miejsce 13 maja, podobnie jak pierwsze objawienie Matki Boskiej w Fátimie w 1917^[33]. Jan Paweł II spędził na rehabilitacji w szpitalu 22 dni. Potem wielokrotnie cierpiał z powodu różnorodnych dolegliwości, będących następstwem postrzału.

Dokładnie rok później papież udał się do Fatimy, by podziękować Niepokalanemu Sercu Maryi za uratowanie go od śmierci^[33]. Został wówczas zaatakowany bagnetem przez Juana Maríę Fernándeza y Krohn, lecz nie odniósł poważnych obrażeń^[33].

Lata 1981–1989

Jeszcze odbywając rekonwalescencję, papież wydał kolejną encyklikę – Laborem exercens, w której zaapelował o godziwe traktowanie pracowników, niekonsumpcjonistyczny system sprawowania rządów i nowy ład społeczno-ekonomiczny^[2]. W tym samym czasie w Polsce zawiązał się Związek Zawodowy „Solidarność”, z którym papież sympatyzował^[33]. W grudniu 1981 prezes Rady Ministrów Wojciech Jaruzelski wprowadził stan wojenny, co doprowadziło do represji wobec członków „Solidarności”^[33]. W tym okresie Jan Paweł II często prowadził prywatne rozmowy z władzami polskimi i radzieckimi^[33].

W 1982 papież odbył pierwszą w historii pielgrzymkę do Wielkiej Brytanii, gdzie doszło do spotkania z głową Kościoła anglikańskiego – królową Elżbietą II^[2], a także z przedstawicielami polskich władz emigracyjnych^[34]. Rok później, podczas wizyty w Afryce Środkowej, papież apelował o pokój w państwach ogarniętych wojną domową. W 1986 papież odwiedził zlaicyzowaną Holandię, gdzie został chłodno przyjęty przez postępowych katolików^[2].

Z punktu widzenia religijnego i ekumenicznego przełomowy był rok 1986, kiedy to papież modlił się w Asyżu wspólnie z przywódcami wielkich religii o pokój na świecie (27 października)^[1]. Oprócz tego był pierwszą głową Kościoła katolickiego, który odwiedził synagogę (Rzym)^[1]. Na okres lat osiemdziesiątych przypada także zaangażowanie papieża w sprawy doktrynalne. Podobnie jak w przypadku Hansa Künga, cofnięto zezwolenia na działalność naukową lub udzielono upomnień od Kongregacji Nauki Wiary. Upomniano m.in. Charlesa Currana, Edwarda Schillebeeckxa (za głoszenie poglądów niezgodnych z doktryną wiary), Gustavo Gutiérreza i Leonardo Boffa (za popieranie teologii wyzwolenia)^[2]. W 1988 Jan Paweł II ekskomunikował konserwatywnego arcybiskupa Marcela Lefebvre’a (od którego pochodzi ruch lefebrystów)^[2].

W 1982 nadał status prałatury personalnej instytucji Opus Dei^[2].

Jesień Ludów w Europie Wschodniej

 Osobne artykuły: Okrągły Stół (historia Polski), Wybory parlamentarne w Polsce w 1989 roku, Wybory prezydenckie w Polsce w 1989 roku i Jesień Ludów.

Zdaniem historyków papież, popierając ideę niezależnych, wolnych związków zawodowych, walnie przyczynił się do upadku systemów komunistycznych w państwach bloku wschodniego^[2]. Zapoczątkowały to wydarzenia w Polsce z roku 1989: w kwietniu nastąpiło zalegalizowanie związków zawodowych, a w czerwcu odbyły się pierwsze częściowo wolne wybory^[33]. Jan Paweł II, podobnie jak włoscy politycy, uważał wybór generała Wojciecha Jaruzelskiego na prezydenta Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej za konieczną gwarancję realizacji postanowień Okrągłego Stołu. W przemówieniu z początku lipca, ostrzegał Polaków przed nadużywaniem wolności^[35].

Po tych wydarzeniach podobne zmiany ustrojowe rozpoczęły się w innych państwach, m.in.: aksamitna rewolucja na Czechosłowacji, Trójkątny Stół na Węgrzech czy Okrągły Stół w Bułgarii. W tym czasie, ówczesny przywódca ZSRR, Michaił Gorbaczow odwiedził Jana Pawła II w Watykanie, jako pierwszy władca tego kraju w historii^[33]. Dwa lata później, kiedy Gorbaczow był już prezydentem, Związek Radziecki rozpadł się^[33].

Lata 1989–2000

Jeszcze w roku 1990, dzięki dobrym relacjom z Gorbaczowem, Stolica Apostolska nawiązała stosunki dyplomatyczne z Federacją Rosyjską^[2]. Zarazem jego ustalenia z prezydentem USA, Billem Clintonem, doprowadziły do ustalenia w 1994 stanowiska ws. wspólnego działania Stanów Zjednoczonych i Watykanu, na rzecz pokoju na świecie^[2]. Zaowocowało to kolejnym wystąpieniem przed Zgromadzeniem Ogólnym Narodów Zjednoczonych (w 1995), gdzie Jan Paweł II zaapelował o „uwolnienie przyszłości polityki i ludzi od obciążenia cynizmem”^[1]. Ponadto ze względu na dobre stosunki z wyznawcami judaizmu w 1993 Stolica Apostolska uznała państwo Izrael^[1].

Lata 90. były kolejną dekadą naznaczoną licznymi pielgrzymkami, choć z powodu operacji stawu biodrowego w 1994, papież musiał nieco ograniczyć swoją działalność misyjną^[2]. Jeszcze w 1992 odbył podróż do Afryki, gdzie w senegalskim Domu Niewolników na Gorée modlił się o przebaczenie dla handlarzy czarnoskórej ludności, którzy sprzedawali niewolników do pracy przy zbiorach kawy i bawełny^[1]. W latach 1995–1996 odbył też pielgrzymki do państw Ameryki Środkowej i Centralnej, a także na Filipiny – największego katolickiego państwa Azji^[2].

Początek dekady to także starania papieża o pokój na świecie – zwłaszcza w ogarniętych wojnami domowymi państwach afrykańskich oraz na Bałkanach^[2]. Niektóre papieskie działania pozostawały jednak bez odpowiedzi, jak choćby apele o zaprzestanie wojen w Zatoce Perskiej oraz o zniesienie embarga nałożonego na Kubę^[33]. Prawdopodobnie dzięki takiemu stanowisku, kiedy w 1998 wizytował ten kraj został ciepło przyjęty przez komunistycznego prezydenta Fidela Castro, co doprowadziło do większej akceptacji kubańskiego Kościoła katolickiego przez władze^[33].

W tym czasie Jan Paweł II zadbał także o reformę Kościoła^[36]. Jeszcze pod koniec lat 80. zreformował Kurię Rzymską, a w 1992 wydał nowy Katechizm Kościoła Katolickiego^[36]. Siedem lat później poparł działania na rzecz ochronę środowiska naturalnego, uznając, że niszczenie środowiska może być grzechem ciężkim^[36].

Jubileusz Roku 2000

 Osobny artykuł: Wielki Jubileusz Roku 2000.

Od początku pontyfikatu planem Papieża było wprowadzić Kościół w nowe tysiąclecie^[1]. Z okazji roku milenijnego postanowił uczcić to wprowadzając obchody Roku Jubileuszowego. Obchody poprzedziły jedne z ważniejszych wydarzeń pontyfikatu pod względem dialogu z innymi religiami^[37]. W marcu 2000 papież odbył pielgrzymkę do Ziemi Świętej i spotkał się w Jerozolimie z premierem Izraela Ehudem Barakiem^[37]. W trakcie pielgrzymki papież odwiedził m.in. instytut Jad Waszem, poświęcony ofiarom Holocaustu, a także modlił się przy Ścianie Płaczu^[37].

Lata 2000–2005

W ostatnich latach pontyfikatu Jan Paweł II musiał ograniczyć swoją aktywność ze względu na stan zdrowia^[38]. Postępująca choroba Parkinsona oraz przebyte w latach 90. operacje znacznie nadszarpnęły zdrowie papieża i zmusiły do mniejszej ilości pielgrzymek, jednak pomimo tego nie rozważał możliwości rezygnacji^[38]. Od 2003 jego stan nie pozwolił mu już poruszać się w pozycji stojącej, więc pokazywał się publicznie wyłącznie siedząc^[38].

Od 14 marca 2004 pontyfikat Jana Pawła II jest uznawany za najdłuższy, po pontyfikacie św. Piotra i bł. Piusa IX. Był papieżem przez 26 i pół roku (9666 dni). Długość jego pontyfikatu podkreśla także kontrast z papiestwem jego poprzednika Jana Pawła I, który papieżem był jedynie 33 dni. Osobistym sekretarzem Jana Pawła II przez cały pontyfikat był Stanisław Dziwisz (od 2006 kardynał). Jego drugim osobistym sekretarzem był natomiast Mieczysław Mokrzycki.

Pomimo choroby, usiłował doprowadzić do powstrzymania inwazji na Irak. Z tego powodu 13 stycznia 2003 r. Jan Paweł II apelował do przedstawicieli korpusu dyplomatycznego o pokój w Iraku: Nie wolno się uciekać do wojny, nawet gdy chodzi o tzw. dobro wspólne^[39]. Zaznaczał, że wojna jest zawsze porażką ludzkości i jedynie w skrajnej ostateczności oraz na bardzo rygorystycznych warunkach może być ona ogłaszana^[39]. Potępił wszelkie formy przemocy, w tym przede wszystkim terroryzm^[39].

Pielgrzymki

 Osobny artykuł: Podróże apostolskie Jana Pawła II.

Charakterystycznym elementem pontyfikatu Jana Pawła II były podróże zagraniczne. Odbył ich 104, odwiedzając wszystkie zamieszkane kontynenty^[4]. W wielu miejscach, które odwiedził, nigdy przedtem nie postawił stopy żaden papież. Był m.in. pierwszym papieżem, który odwiedził Wielką Brytanię (od 1534 Kościół Anglii nie uznaje władzy zwierzchniej Stolicy Apostolskiej), jest też pierwszym w historii papieżem, który odwiedził Biały Dom^[40] oraz jest też pierwszym papieżem, który odwiedził Sejm RP^[41]. Mimo wielu zabiegów nie udało mu się jednak odbyć pielgrzymki do Rosji, prawdopodobnie ze względu na niechęć ze strony patriarchatu moskiewskiego, który zarzuca Watykanowi prozelityzm^[3].

Jan Paweł II jako papież najwięcej razy odwiedził m.in. Polskę (9 razy), USA (7 razy), Francję (7 razy) oraz spotykał się z młodzieżą na Światowych Dniach Młodzieży (9 razy).

Podróże apostolskie do Polski:

• 
  I pielgrzymka (2–10 czerwca 1979)


• 
  II pielgrzymka (16–23 czerwca 1983)


• 
  III pielgrzymka (8–14 czerwca 1987)


• 
  IV pielgrzymka (1–9 czerwca, 13–16 sierpnia 1991)


• 
  V pielgrzymka (22 maja 1995)


• 
  VI pielgrzymka (31 maja–10 czerwca 1997)


• 
  VII pielgrzymka (5–17 czerwca 1999)


• 
  VIII pielgrzymka (16–19 sierpnia 2002)

Jan Paweł II odbył także blisko 100 podróży na terenie Włoch (najważniejsze z nich):

• 20–22 maja 1985 – Mediolan
  


• 8–10 maja 1993 – Sycylia
  


• 5 września 2004 – Loreto
  

 Zobacz więcej w artykule Podróże apostolskie Jana Pawła II, w sekcji Podróże apostolskie papieża Jana Pawła II na terenie Włoch.

Beatyfikacje i kanonizacje

 Osobny artykuł: Beatyfikowani i kanonizowani przez Jana Pawła II.

Podczas swojego pontyfikatu Jan Paweł II beatyfikował i kanonizował o wiele więcej osób niż jakikolwiek poprzedni papież. Ogłosił błogosławionymi w sumie 1338 ludzi, a świętymi 482 osoby, podczas 51 uroczystości^[5].

Nominacje kardynalskie

 Osobny artykuł: Kardynałowie z nominacji Jana Pawła II.

Jan Paweł II kreował 231 kardynałów, na dziewięciu konsystorzach^[10]. Mianował także jednego kardynała in pectore – jego nazwisko nigdy nie zostało ujawnione^[10].

Ostatnie lata

Choroba i śmierć

Zobacz wiadomość w serwisie Wikinews pt. śmierci Jana Pawła II.

Jan Paweł II od 1992 r. cierpiał na postępującą chorobę Parkinsona^[42]. Mimo licznych spekulacji i sugestii ustąpienia z funkcji, które nasilały się w mediach zwłaszcza podczas kolejnych pobytów papieża w szpitalu, pełnił ją aż do śmierci. W lipcu 1992 przeszedł operację w celu usunięcia guza nowotworowego na jelicie grubym^[42]. Jego długoletnie zmagania z chorobą i ze starością były osobistym przykładem głoszonych na ten temat poglądów, w których podkreślał godność ludzkiego cierpienia i odnosił je do męki Chrystusa. 13 maja 1992 papież, w 11. rocznicę zamachu, ustanowił Światowy Dzień Chorego.

Nagłe pogorszenie stanu zdrowia papieża rozpoczęło się 1 lutego 2005. Przez ostatnie dwa miesiące życia Jan Paweł II wiele dni spędził w szpitalu i nie udzielał się publicznie. Przeszedł grypę oraz zabieg tracheotomii, wykonany z powodu niewydolności oddechowej^[42].

W czwartek 31 marca tuż po godzinie 11, gdy Jan Paweł II udał się do swej prywatnej kaplicy, wystąpiły u niego silne dreszcze, ze wzrostem temperatury ciała do 39,6 °C. Był to początek wstrząsu septycznego połączonego z zapaścią sercowo-naczyniową. Czynnikiem wywołującym była infekcja dróg moczowych w osłabionym chorobą Parkinsona i niewydolnością oddechową organizmie^[42].

Uszanowano wolę papieża, który chciał pozostać w domu. Podczas mszy przy jego łożu, którą Jan Paweł II koncelebrował z przymkniętymi oczyma, kardynał Marian Jaworski udzielił mu sakramentu namaszczenia. 2 kwietnia, w dniu śmierci, o godzinie 7:30 rano, papież zaczął tracić przytomność, a późnym porankiem przyjął jeszcze watykańskiego sekretarza stanu kardynała Angelo Sodano. Później tego samego dnia doszło do gwałtownego wzrostu temperatury. Około godziny 15:30 bardzo słabym głosem papież powiedział: „Pozwólcie mi iść do domu Ojca”. O godzinie 19 wszedł w stan śpiączki, a monitor wykazał postępujący zanik funkcji życiowych. Osobisty lekarz papieski Renato Buzzonetti stwierdził śmierć papieża Jana Pawła II o godzinie 21:37 czasu miejscowego, a elektrokardiograf wyłączono po 20 minutach od tej chwili. Zmarł po zakończeniu Apelu Jasnogórskiego, w pierwszą sobotę miesiąca i wigilię Święta Miłosierdzia Bożego, w 9666. dniu swojego pontyfikatu^[10]. Informację o śmierci papieża podał na placu świętego Piotra dotychczasowy abp Leonardo Sandri, mówiąc: „Najdrożsi bracia i siostry, o godz 21.37 nasz ukochany Ojciec Święty powrócił do Domu Ojca. Módlmy się za niego”^[43]. W ciągu ostatnich dwóch dni życia nieustannie towarzyszyli mu wierni z całego świata, śledząc na bieżąco wiadomości dochodzące z Watykanu oraz trwając na modlitwie w jego intencji^[44].

Po otrzymaniu zgody kardynała kamerlinga Eduarda Somalo^[c] 3 kwietnia 2005 zabalsamowane^[45] ciało Jana Pawła II umieszczono na katafalku, ubrano w ozdobne szaty papieskie i wystawiono na widok publiczny w Sali Klementyńskiej Pałacu Apostolskiego. Następnego dnia zostało przeniesione do Bazyliki Świętego Piotra, dostępne dla delegacji państwowych i pielgrzymów przybyłych na obrzędy pogrzebowe.

Pogrzeb

Zobacz wiadomość w serwisie Wikinews pt. pogrzebu Jana Pawła II.

Zobacz wiadomość w serwisie Wikinews pt. ujawnienia testamentu Jana Pawła II.

 Osobne artykuły: Testament Jana Pawła II i Pogrzeb Jana Pawła II.

Pogrzeb Jana Pawła II odbył się w piątek 8 kwietnia 2005 r. Trumnę z prostych desek z drewna cyprysowego (symbolu nieśmiertelności) ustawiono wprost na rozłożonym na bruku placu św. Piotra dywanie. Mszy świętej koncelebrowanej przez kilka tysięcy kardynałów, arcybiskupów, biskupów i patriarchów katolickich Kościołów wschodnich przewodniczył dziekan kolegium, kardynał Joseph Ratzinger (który 11 dni później został następcą zmarłego papieża)^[10]. Uczestniczyło w niej na placu św. Piotra ok. 300 tysięcy wiernych oraz 200 prezydentów i premierów, a także przedstawiciele różnych religii światowych, w tym duchowni islamscy i żydowscy^[46]. Wielu zgromadzonych na uroczystości ludzi miało ze sobą transparenty z włoskim napisem santo subito („święty natychmiast”). W całym Rzymie przed ekranami rozstawionymi w wielu miejscach miasta zgromadziło się 5 mln ludzi, w tym ok. 1,5 mln Polaków^[47].

Procesji z trumną przewodniczył kardynał kamerling, Eduardo Martínez Somalo. W krypcie Jana XXIII w Grotach Watykańskich trumnę złożono w drugiej, cynkowej, którą szczelnie zalutowano, a tę w trzeciej, wykonanej z drewna orzechowego. Do trumny został włożony woreczek z medalami wybitymi w czasie pontyfikatu Jana Pawła II oraz umieszczony w ołowianym pojemniku akt, który zawiera najważniejsze fakty z okresu jego pontyfikatu. Trumny zostały opatrzone watykańskimi pieczęciami. W złożeniu trumny uczestniczyli jedynie najbliżsi współpracownicy papieża, arcybiskupi Stanisław Dziwisz i Piero Marini.

Grobowiec Jana Pawła II początkowo był umiejscowiony w krypcie w podziemiach Bazyliki Świętego Piotra, w pobliżu miejsca, gdzie według tradycji ma znajdować się grobowiec św. Piotra^[48]. W tym samym miejscu przez 37 lat (w latach 1963–2000), do czasu beatyfikacji, pochowany był papież Jan XXIII^[49].

W ramach uroczystości związanych z beatyfikacją 29 kwietnia 2011 w obecności kardynała Tarcisio Bertone dokonano otwarcia grobu i wyjęcia z niego trumny z ciałem papieża Jana Pawła II^[50]. Następnie trumna bez otwierania została wystawiona na widok publiczny w Bazylice Świętego Piotra, gdzie odwiedził ją m.in. papież Benedykt XVI^[51].

Po uroczystościach związanych z beatyfikacją Jana Pawła II, 2 maja 2011, trumna ze szczątkami Jana Pawła II została złożona, w dotychczasowym miejscu pochówku bł. Innocentego XI, w Kaplicy Świętego Sebastiana Bazyliki Świętego Piotra, na lewo od Piety Michała Anioła^[52]. Trumnę przykryto płytą z białego marmuru, na której widnieje napis: „Beatus Ioannes Paulus PP. II”. Nowy grób został udostępniony dla wiernych 3 maja 2011^[53]. Poprzednia płyta nagrobna, po obrzędach beatyfikacyjnych w 2011, została przewieziona do Krakowa^[54] i spoczywa w łagiewnickim Sanktuarium Błogosławionego Jana Pawła II, stanowiącym część Centrum Jana Pawła II „Nie lękajcie się”^[55].

Reakcje na śmierć

Ogłoszenie żałoby narodowej w Polsce

 Osobny artykuł: Żałoba w Polsce po śmierci Jana Pawła II.

Rada Ministrów uchwałą z 3 kwietnia 2005 nr 80/2005 opublikowaną w Monitorze Polskim numer 19, pozycja 307 wprowadziła żałobę narodową na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od dnia 3 kwietnia 2005 do dnia pogrzebu, ponadto zwróciła się z apelem do wszystkich obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, władz państwowych, samorządowych, organizacji społecznych i zawodowych, innych podmiotów i instytucji oraz organizatorów imprez masowych o zachowanie żałoby narodowej i wspólne uczczenie pamięci Jego Świątobliwości Papieża Jana Pawła II^[56].

Reakcja mediów i świata polityki

Na czas żałoby w miastach odwoływano zaplanowane seanse filmowe, przedstawienia teatralne oraz wszelkie inne imprezy rozrywkowe. TVP zaprzestała także transmisji meczów Ligi Mistrzów. Stacje telewizyjne większość (a TVP i TVN24 – całość) czasu antenowego poświęcały aktualnym wydarzeniom w Watykanie i wspomnieniom o zmarłym papieżu. Część polskich stacji (m.in. MTV, Jetix i VIVA Polska) całkowicie wstrzymała emisję swoich programów do poniedziałku, 4 kwietnia. Wszystkie stacje wstrzymały emisję reklam. Przez cały żałobny tydzień polskie telewizje muzyczne prezentowały spokojną, stonowaną muzykę^[57].

Wiele programów publicystycznych na kilka dni zaprzestało zapraszania polityków. Sami politycy powstrzymywali się w tym czasie od publicznych sporów. Słynne stało się podanie sobie ręki przez Aleksandra Kwaśniewskiego i Lecha Wałęsę podczas spotkania w Rzymie. Wielu mieszkańców Warszawy bardzo pozytywnie przyjęło organizowane w stolicy uroczystości żałobne, którym patronował ówczesny prezydent tego miasta, Lech Kaczyński.

Jan Paweł II Wielki

Po śmierci papieża zaczęto dodawać mu nowy przydomek, nazywając go Janem Pawłem Wielkim. Tylko trzech papieży w historii Kościoła katolickiego nosiło taki przydomek: Leon I, Mikołaj I i Grzegorz I.

Przydomek ten pojawił się po raz pierwszy w homilii wygłoszonej przez kardynała Angelo Sodano w czasie żałobnej mszy na placu św. Piotra w niedzielę 3 kwietnia 2005^[58] (nazajutrz po śmierci Jana Pawła II), w publikacjach „Tygodnika Powszechnego” oraz programach informacyjnych i publicystycznych największych amerykańskich stacji telewizyjnych („John Paul the Great” – CNN, Fox News, ABC, CBS). Również jego następca, Benedykt XVI, który został wybrany 19 kwietnia 2005, rozpoczął swoje wystąpienie od słów: Po wielkim papieżu Janie Pawle II...^[59][60]

Procesy wyniesienia na ołtarze

 Osobny artykuł: Proces beatyfikacyjny i kanonizacyjny Jana Pawła II.

Proces beatyfikacyjny

9 maja 2005 papież Benedykt XVI zezwolił na natychmiastowe rozpoczęcie procesu beatyfikacyjnego Jana Pawła II, udzielając dyspensy od pięcioletniego okresu oczekiwania od śmierci kandydata, jaki jest wymagany przez prawo kanoniczne^[61][62]. Od momentu zezwolenia na rozpoczęcie procesu beatyfikacyjnego Janowi Pawłowi II przysługiwał tytuł Sługi Bożego. Formalnie proces na szczeblu diecezjalnym rozpoczął się 28 czerwca 2005 w diecezji rzymskiej, kiedy zaprzysiężeni zostali członkowie trybunału beatyfikacyjnego. Postulatorem procesu został polski ksiądz Sławomir Oder^[63].

2 kwietnia 2007, w drugą rocznicę śmierci papieża, zakończyła się faza diecezjalna procesu. Wszystkie akta zostały przekazane do watykańskiej Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych. 4 maja 2007 wydano dekret o ważności procesu diecezjalnego^[62]. Postulator generalny złożył w 2008 tzw. Positio wymagane w dalszej procedurze beatyfikacyjnej^[62]. 30 czerwca 2009 odbyło się posiedzenie konsultorów teologicznych, a następnie 16 listopada tegoż roku spotkanie kardynałów i biskupów Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych^[62]. 19 grudnia 2009 papież Benedykt XVI podpisał dekret o heroiczności cnót Jana Pawła II i odtąd przysługiwał mu tytuł Czcigodnego Sługi Bożego^[10]. Podczas przygotowań do procesu beatyfikacyjnego dwie osoby zeznały, że Jan Paweł II regularnie się biczował w akcie pokuty za grzechy. Zeznała tak polska zakonnica Tobiana Sobótka z zakonu Najświętszego Serca Jezusowego, której spisane zeznania odnalazła komisja analizująca życie papieża. Te doniesienia potwierdził także były papieski sekretarz z lat 80., pochodzący z Konga biskup Emery Kabongo, który stwierdził także m.in., że papież umartwiał się w szczególności zaraz przed wyświęcaniem biskupów i kapłanów^[63]. Rzecznik prasowy Watykanu nie skomentował tych informacji, tłumacząc, że wszystkie dokumenty są utajnione do czasu ukończenia ostatecznego raportu.

12 stycznia 2011 komisja Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych zaaprobowała cud za wstawiennictwem Jana Pawła II mający polegać na uzdrowieniu francuskiej zakonnicy Marie Simon-Pierre Normand^[64]. Zgodnie z konstytucją apostolską Jana Pawła II Divinus perfectionis Magister z 1983, ustalającą nowe zasady postępowania kanonizacyjnego, orzeczenie Kongregacji zostało przedstawione papieżowi, który ma wyłączne prawo decyzji o kościelnym kulcie publicznym sług Bożych^[65]. 14 stycznia 2011 papież Benedykt XVI podpisał dekret o cudzie i wyznaczył datę beatyfikacji^[66][67][68].

1 maja 2011, w Święto Miłosierdzia Bożego, podczas uroczystej mszy świętej na placu św. Piotra w Rzymie, papież Benedykt XVI, na prośbę wikariusza generalnego kard. Augostino Valliniego, dokonał beatyfikacji polskiego papieża^[10][69]. Sam następca Jana Pawła II uczynił wyjątek, osobiście celebrując beatyfikację swojego poprzednika – jako zwyczajną praktykę przyjął, że beatyfikacjom przewodniczył jego delegat, a on sam dokonywał jedynie kanonizacji^[70][71]. W uroczystości uczestniczyło w nim wiele zagranicznych delegacji. Liczba wiernych uczestniczących w nabożeństwie była szacowana przez włoską policję na milion osób, w tym kilkadziesiąt tysięcy Polaków^[72].

Proces kanonizacyjny

 Osobny artykuł: Kanonizacja Jana XXIII i Jana Pawła II.

Zobacz wiadomość w serwisie Wikinews pt. rozpoczęcia procesu beatyfikacji Jana Pawła II.

Zobacz wiadomość w serwisie Wikinews pt. zakończenia procesu beatyfikacyjnego

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Beatyfikacja Jana Pawła II

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Kanonizacja Jana XXIII i Jana Pawła II

Dnia 5 lipca 2013 papież Franciszek wydał dekret w sprawie cudu za wstawiennictwem bł. Jana Pawła II i ogłosił, że polski papież zostanie kanonizowany razem z bł. Janem XXIII^[73], zaś 30 września 2013 podczas konsystorza wyznaczył datę ich kanonizacji^[74][75][76].

Cudem tym, jak poinformował ks. Federico Lombardi, jest zatwierdzone przez lekarzy i teologów z Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych i niewytłumaczalne z punktu widzenia medycznego, uzdrowienie kobiety z Kostaryki, Floribeth Mora Diaz cierpiącej na nieoperacyjnego tętniaka mózgu^[77]. Kobieta, oglądając beatyfikację Jana Pawła II, zaczęła do niego się modlić, po czym doznała nagłego uzdrowienia^[77].

27 kwietnia 2014, w Niedzielę Miłosierdzia Bożego, podczas uroczystej mszy św. na placu świętego Piotra, pod przewodnictwem papieża Franciszka, przy koncelebrze emerytowanego papieża Benedykta XVI, bł. Jan Paweł II i bł. Jan XXIII zostali ogłoszeni świętymi i włączeni w poczet świętych Kościoła katolickiego^[78]. W uroczystości uczestniczyło wiele zagranicznych delegacji, w tym także z Polski^[79]. Podczas tej uroczystości papież Franciszek ogłosił św. Jana Pawła II patronem rodzin^[80]. Była to pierwsza podwójna kanonizacja papieży w XXI wieku i zarazem pierwsza kanonizacja głowy Kościoła od czasu kanonizacji Piusa X w 1954^[81][82], jak również była to pierwsza taka uroczystość na Placu Świętego Piotra, gdzie koncelebrował urzędujący i emerytowany papież^[83].

Dzień obchodów i patron

2 kwietnia 2011 Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów ogłosiła, że dniem wspomnienia liturgicznego Jana Pawła II będzie 22 października – data inauguracji pontyfikatu w 1978^[84][85]. We wrześniu 2014 papież Franciszek zarządził wpisanie świętego Jana Pawła II do powszechnego Kalendarza Rzymskiego w randze wspomnienia dowolnego^[86].

Jest patronem: rodzin^[80], 8 miast w Polsce (Bełchatowa^[87], Bodzentyn^[88], Ełku^[89], Obornik^[90], Ostrołęki^[91], Świdnicy^[92], Szamocin^[93] i rodzinnego miasta Wadowic^[94]), województwa kujawsko-pomorskiego^[95],
Światowych Dni Młodzieży, której był inicjatorem^[96], polsko-ukraińskiego pojednania^[97] oraz Akcji Katolickiej w Polsce^[98]

Światowe Dni Młodzieży

Jan Paweł II chętnie spotykał się z młodymi ludźmi i poświęcał im dużo uwagi. Na spotkanie w Rzymie 31 marca 1985 roku, który ONZ ogłosiło Międzynarodowym Rokiem Młodzieży, napisał list apostolski na temat roli młodości jako okresu szczególnego kształtowania drogi życia (Dilecti Amici), a 20 grudnia zapoczątkował tradycję Światowych Dni Młodzieży^[99]. Odtąd co roku przygotowywał orędzie skierowane do młodych, które stawało się tematem tego międzynarodowego spotkania, organizowanego w różnych miejscach świata (odbyło się ono również w Polsce – Częstochowa, 1991). Zaraz po ogłoszeniu daty beatyfikacji przewodniczący Papieskiej Rady ds. Świeckich, kard. Stanisław Ryłko poinformował, iż Jan Paweł II zostanie patronem Światowych Dni Młodzieży^[96].

Ekumenizm i stosunki międzyreligijne

Wiele czasu poświęcił budowie jedności pomiędzy Kościołami chrześcijańskimi^[1]. Sam podkreślał także ważność ekumenizmu w swoim pontyfikacie, m.in. w encyklice Redemptor hominis: nigdy nie przestanę tego podkreślać i będę popierał każdy wysiłek podejmowany w tym kierunku na wszystkich płaszczyznach, w których spotkamy naszych braci chrześcijan.

Jan Paweł II wielką wagę przywiązywał do stosunków z ludźmi innej wiary, nie tylko w ramach chrześcijaństwa, ale także członków innych religii abrahamowych i ateistów. Osobiście uczestniczył we wspólnym trwaniu w modlitwie w Asyżu przedstawicieli kilkudziesięciu religii światowych.

Judaizm

Jan Paweł II wygłosił wiele przemówień i napisał dużą liczbę listów na temat stosunku chrześcijan do społeczności żydowskiej. Skupił się nie tylko na tragedii Holocaustu, ale również na aspektach teologicznych w relacjach między chrześcijaństwem a Narodem Wybranym, rozwijając i wprowadzając w praktykę myśl zaistniałą w dokumencie soborowym Nostra aetate. Zdaniem watykanistów, należy widzieć w tej papieskiej wrażliwości echa jego przeżyć sprzed II wojny światowej i zwłaszcza z czasów wojennych. Potępił antysemityzm, który określił jako postawę nie do pogodzenia z chrześcijaństwem^[2]. W okresie Wielkiego Jubileuszu roku 2000 dokonał historycznego wyznania win Kościoła – w tym win względem Żydów^[37]. Ważnymi etapami pojednawczymi były: wizyta w Wielkiej Synagodze w Rzymie 13 kwietnia 1986, która była pierwszą papieską wizytą w synagodze praktycznie od początku chrześcijaństwa oraz pielgrzymka do Ziemi Świętej (20–26 marca 2000), w czasie której modlił się przed Ścianą Płaczu^[37].

Islam

W 1999 papież ucałował Koran przywieziony w prezencie przez muzułmańskich duchownych. W lutym 2000 roku, podczas wizyty w Egipcie, spotkał się w Kairze z sunnickim szejkiem, Wielkim Imamem Al-Azhar^[37]. Było to pierwsze spotkanie papieża z duchowym przywódcą islamskim^[37]. Rok później został pierwszym papieżem, który wszedł do muzułmańskiego meczetu – podczas wizyty w Syrii modlił się przy relikwiach Jana Chrzciciela w Meczecie Umajjadów w Damaszku^[37]. Przez cały okres swojego pontyfikatu spotkał się z ponad 50 przywódcami muzułmańskimi^[37].

Niekatolickie Kościoły chrześcijańskie

Jan Paweł II przez cały pontyfikat szukał zbliżenia z Kościołami protestanckimi i Cerkwią prawosławną. Pierwszymi wyrazami tych starań były jego pielgrzymki do Turcji w 1979, gdzie spotkał się z patriarchą ekumenicznym Konstantynopola, i do Wielkiej Brytanii w 1982, gdzie spotkał się z królową Elżbietą II^[2]. Odwiedził także Katedrę w Canterbury oraz wiele kościołów luterańskich w Niemczech i Szwecji^[3]. Wyraz swojej działalności ekumenicznej dał także w wydanej w 1995 encyklice Ut unum sint^[3].

Mimo wielu zabiegów nie udało mu się jednak odbyć pielgrzymki do Rosji, prawdopodobnie ze względu na niechęć ze strony patriarchatu moskiewskiego, który zarzucał Watykanowi prozelityzm^[3].

Zwalczanie przestępstw i wykroczeń seksualnych w Kościele katolickim

Sacramentorum sanctitatis tutela

W reakcji na skandale seksualne w kościele katolickim, w 2001 roku, papież Jan Paweł II wydał list Sacramentorum sanctitatis tutela w którym zrównał przemoc seksualną duchownych do wagi z grzechami przeciwko najważniejszym sakramentom. Z powodu przypadków przenoszenia księży pedofilów do innych parafii, papież nakazał biskupom informować bezpośrednio Watykan o przypadkach pedofilii wśród księży. Kongregacja Nauki Wiary przejęła od diecezjalnych trybunałów prawo sądzenia kanonicznie duchownych za takie czyny. W liście papież przypomniał też, że proces kościelny nie ogranicza praw ofiar do walki o swoje prawa, przed sądami cywilnymi^[100].

Karta Ochrony Dzieci i Młodzieży

Jan Paweł II w reakcji do skandalu pedofilskiego w USA, wezwał do Watykanu amerykańskich kardynałów, aby opracować nowe procedury badania i karania kapłanów^[101]. Ostatecznie w czerwcu 2002 roku powstała Karta Ochrony Dzieci i Młodzieży, czyli zestaw procedur ustanowionych przez Konferencję Episkopatu USA, wprowadzająca szereg zasad mająca za zadanie zwalczać przemoc seksualną i pomoc ofiarom^[102].

Dokumenty papieskie

Encykliki Jana Pawła II

Encykliki to najważniejsze i podstawowe dokumenty papieskie. Jan Paweł II pisał je po polsku^[103], jednak oficjalny charakter miała zawsze wersja łacińska tekstu, która służyła do dalszych przekładów na języki nowożytne. Zgodnie z tradycją kościelną tytuł encykliki tworzą pierwsze słowa jej oficjalnego tekstu. Poniżej podano w nawiasie tłumaczenie tytułu na podstawie polskiego tekstu (niekiedy Jan Paweł II nadawał encyklice także podtytuł). Papież wydał 14 encyklik^[104]:

1. 
   Redemptor hominis (Odkupiciel człowieka) – 4 marca 1979. Pierwsza encyklika Jana Pawła II (przyjęta z wielkim zainteresowaniem i z aprobatą), zarazem pierwsza z cyklu trynitarnego, podejmującego nową interpretację Boga jako Trójcy Świętej. Temat: Jezus Chrystus jako Syn Boży. Analiza „Boskiego” oraz „ludzkiego wymiaru Odkupienia”, w tym ofiary Chrystusa na krzyżu jako przejawu miłości do każdej osoby, co ukazuje godność ludzką. Słynne zdanie: „Człowiek nie może żyć bez miłości” (a jest nią finalnie Bóg). Encyklikę interpretowano jako manifest personalizmu i humanizmu chrześcijańskiego.


2. 
   Dives in misericordia (Bogaty w Miłosierdziu), podtytuł: O Bożym Miłosierdziu – 30 listopada 1980. Druga encyklika trynitarna. Temat: Bóg-Ojciec. Analiza miłosierdzia jako najwyższego przymiotu Stwórcy: przejawu Jego miłości do każdej osoby ludzkiej, co umacnia jej godność. Osobny rozdział zawiera interpretację egzystencjalną przypowieści o synu marnotrawnym (Łk 15,11-32). W interpretacjach wskazywano związek z Dzienniczkiem św. Faustyny Kowalskiej, którego wizję Miłosierdzia Bożego papież analitycznie i twórczo rozwinął.


3. 
   Laborem exercens (Z pracy), podtytuł: O pracy ludzkiej – 14 września 1981.


4. 
   Slavorum apostoli (Apostołowie Słowian), podtytuł: Na 1100 rocznicę dzieła ewangelizacji Św. Cyryla i Metodego – 2 czerwca 1985.


5. 
   Dominum et vivificantem (Pana i Ożywiciela), podtytuł: O Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata – 18 maja 1986. Trzecia encyklika trynitarna. Temat: Duch Święty. Studium unaoczniania się Boga jako osobowej miłości. Analiza pojęć biblijnych („ruah”, „nefesh”, „Parakletos”). Duch Święty zapowiedziany przez Chrystusa w toku Ostatniej Wieczerzy jako osobowe tchnienie miłości Boga ku ludziom, przenikające świat. „Grzech” jako akt wolnej woli człowieka: zamknięcie na ducha miłości.


6. 
   Redemptoris Mater (Matka Odkupiciela), podtytuł: Błogosławiona Maryja Dziewica w życiu pielgrzymującego Kościoła – 25 marca 1987.


7. 
   Sollicitudo rei socialis (Społeczna troska), podtytuł: Społeczna troska – 30 grudnia 1987.


8. 
   Redemptoris missio (Misja Odkupiciela), podtytuł: O stałej aktualności posłania misyjnego – 7 grudnia 1990.


9. 
   Centesimus annus (Stulecie), podtytuł: W stulecie encykliki Leona XIII „Rerum Novarum” – 1 maja 1991.


10. 
    Veritatis splendor (Blask prawdy), podtytuł: Podstawowe problemy nauczania moralnego Kościoła – 6 sierpnia 1993.


11. 
    Evangelium Vitae (Ewangelia życia), podtytuł: O wartości i nienaruszalności życia ludzkiego – 25 marca 1995.


12. 
    Ut unum sint (tytuł zachowany w tekście polskim w wersji łacińskiej; sens: Aby byli jedno), podtytuł: O działalności ekumenicznej – 25 maja 1995.


13. 
    Fides et ratio (Wiara i rozum), podtytuł: O relacjach między wiarą a rozumem – 14 września 1998.


14. 
    Ecclesia de Eucharistia (Kościół dzięki Eucharystii), podtytuł: Eucharystia w życiu Kościoła – 17 kwietnia 2003.

Listy apostolskie

Jan Paweł II napisał ponad 40 listów apostolskich^[105]:

1. 
   Rutilans Agmen 8 maja 1979


2. 
   Patres Ecclesiae 2 stycznia 1980


3. 
   Amantissima Providentia 29 kwietnia 1980


4. 
   Sanctorum Altrix 11 lipca 1980


5. 
   Egregiae Virtutis 31 grudnia 1980


6. 
   A Concilio Constantinopolitano I 25 marca 1981


7. 
   Salvifici Doloris 11 lutego 1984


8. 
   Redemptionis Anno 20 kwietnia 1984


9. 
   Les grands mystères 1 maja 1984


10. 
    Dolentium Hominum 11 lutego 1985


11. 
    Dilecti Amici 31 marca 1985


12. 
    Augustinum Hipponensem 28 sierpnia 1987


13. 
    Sescentesima Anniversaria 5 czerwca 1987


14. 
    Spiritus Domini 1 sierpnia 1987


15. 
    Duodecimum Saeculum 4 grudnia 1987


16. 
    Euntes In Mundum Universum 25 stycznia 1988


17. 
    Mulieris Dignitatem 15 sierpnia 1988


18. 
    Vicesimus Quintus Annus 4 grudnia 1988


19. 
    List Apostolski z okazji pięćdziesiątej rocznicy wybuchu II wojny światowej 27 sierpnia 1989


20. 
    List Apostolski o sytuacji w Libanie 7 września 1989


21. 
    List Apostolski na 100-lecie Papieskiego Dzieła św. Piotra Apostoła 1 października 1989


22. 
    List Apostolski na pięćsetlecie ewangelizacji Nowego Świata 29 czerwca 1990


23. 
    List do Kościoła w Polsce w związku z ustanowieniem nowej organizacji kościelnej 25 marca 1992


24. 
    Ordinatio Sacerdotalis 22 maja 1994


25. 
    Tertio Millennio Adveniente 10 listopada 1994


26. 
    Orientale Lumen 2 maja 1995


27. 
    List Apostolski na 400-lecie unii brzeskiej 12 listopada 1995


28. 
    List Apostolski na 350-lecie unii użhorodzkiej 18 kwietnia 1996


29. 
    Operosam Diem 1 grudnia 1996


30. 
    Laetamur Magnopere 15 sierpnia 1997


31. 
    Divini Amoris Scientia 19 października 1997


32. 
    Dies Domini 31 maja 1998


33. 
    Inter Munera Academiarum 28 stycznia 1999


34. 
    300 rocznica unii Greckokatolickiego Kościoła Rumunii z Kościołem Rzymskim 20 lipca 2000


35. 
    Novo millennio ineunte (6 stycznia 2001)


36. 
    Z okazji 1700 rocznicy „Chrztu Armenii” 17 lutego 2001


37. 
    List Apostolski do Katolików z Węgier na zakończenie „Millennium Węgierskiego” 25 lipca 2001


38. 
    Misericordia Dei 2 maja 2002


39. 
    Rosarium Virginis Mariae o Różańcu Świętym 16 października 2002


40. 
    Spiritus et Sponsa – z okazji czterdziestej rocznicy ogłoszenia Konstytucji Sacrosanctum Concilium o Liturgii Świętej 4 grudnia 2003


41. 
    Mane nobiscum Domine 7 października 2004


42. 
    Gwałtowny rozwój 24 stycznia 2005

 Zobacz też: Listy Jana Pawła II.

Adhortacje apostolskie

Jan Paweł II wydał 14 adhortacji apostolskich^[106]:

1. 
   Catechesi Tradendae – O katechizacji w naszych czasach – 1979.


2. 
   Familiaris Consortio – O zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym – 1981.


3. 
   Redemptionis Donum – O konsekracji zakonnej w świetle tajemnicy odkupienia – 1984.


4. 
   Reconciliatio et Paenitentia – O pojednaniu i pokucie w dzisiejszym posłannictwie Kościoła – 1984.


5. 
   Christifideles Laici – O powołaniu i misji świeckich w Kościele i w świecie dwadzieścia lat po Soborze Watykańskim II – 1988.


6. 
   Redemptoris Custos – O świętym Józefie i jego posłannictwie w życiu Chrystusa i Kościoła – 1989.


7. 
   Pastores Dabo Vobis – O formacji kapłanów we współczesnym świecie – 1992.


8. 
   Ecclesia in Africa – O Kościele w Afryce – 1995.


9. 
   Vita Consecrata – O życiu konsekrowanym i jego misji w Kościele i w świecie – 1996.


10. 
    Ecclesia in America – O Kościele w Ameryce – 1999.


11. 
    Ecclesia in Asia – O Kościele w Azji – 1999.


12. 
    Ecclesia in Oceania – O Kościele w Oceanii – 2001.


13. 
    Ecclesia in Europa – O Kościele w Europie – 2003.


14. 
    Pastores Gregis – O biskupie, słudze Ewangelii Jezusa Chrystusa dla nadziei świata – 2003.

Konstytucje apostolskie

Jan Paweł II wydał kilka Konstytucji apostolskich^[107]:

• 
  Sapientia Christiana – o uniwersytetach i wydziałach teologicznych – 1979.


• 
  Magnum Matrimonii Sacramentum – prawne uznanie Papieskiego Instytutu Studiów nad Małżeństwem i Rodziną – 1982.


• 
  Ut sit – o powołaniu Prałatury Personalnej Świętego Krzyża i Opus Dei – 1982.


• 
  Sacrae disciplinae leges – ogłoszona z okazji wprowadzenia nowego kodeksu prawa kanonicznego – 1983.


• 
  Divinus perfectionis Magister – określająca zasady postępowania beatyfikacyjnego i kanonizacyjnego – 1983.


• 
  Spirituali Militum Curae – o duszpasterstwie żołnierzy – 1986.


• 
  Pastor Bonus – o odnowie i reformie Kurii Rzymskiej – 1988.


• 
  Ex corde Ecclesiae – o uniwersytetach katolickich – 1990.


• 
  Sacri canones – ogłoszona z okazji wprowadzenia kodeksu kanonów Kościołów wschodnich – 1990.


• 
  Fidei depositum – z okazji publikacji Katechizmu Kościoła Katolickiego – 1992.


• 
  Universi Dominici Gregis – o wakacie Stolicy Piotrowej – 1996.


• 
  Ecclesia in Urbe – o wikariacie rzymskim – 1998.

Teologia ciała

 Osobny artykuł: Teologia ciała.

Jedną z najważniejszych zasług pontyfikatu Jana Pawła II w kontynuacji odnowy nauczania wiary, dokonanej przez Sobór watykański II, było zapoczątkowanie nowego nurtu w refleksji chrześcijańskiej na temat miłości małżeńskiej, określanego jako teologia ciała^[31]. Papież przedstawił swe nauczanie o oblubieńczym sensie ciała mężczyzny i kobiety w ramach audiencji środowych w latach 1979–1984, wielokrotnie używając terminu „teologia ciała”. Materiału do katechez w czasie audiencji generalnych dostarczyła książka, którą przygotował wcześniej w Krakowie jako kardynał, i której nie zdążył opublikować, gdyż został wybrany biskupem Rzymu. George Weigel określił teologię ciała Jana Pawła II jako „jedną z najodważniejszych rekonfiguracji teologii katolickiej w ciągu wieków”. Stwierdził też, że jest to „rodzaj teologicznej bomby zegarowej, której wybuch, z dramatycznymi konsekwencjami, nastąpi gdzieś w trzecim tysiącleciu Kościoła”^[108]. Choć nazwa jest nowa, elementy teologii ciała można dostrzec w nauczaniu Kościoła i teologów chrześcijańskich od samego początku. Jan Paweł II w swym nauczaniu powrócił do ujęć biblijno-patrystycznych, by je poddać pogłębionej analizie o charakterze personalistycznym. Rozpoczynając swą refleksję od początku, od stworzenia człowieka w jego pierwotnej samotności, papież następnie analizował stworzenie Ewy, która wśród wszystkich stworzeń jako jedyna mogła zapełnić pierwotną samotność Adama, tworząc z nim „komunię osób”. Dalej papież przeszedł do interpretacji miłości małżeńskiej i oblubieńczego sensu ciała w historycznej doczesności po grzechu pierworodnym, by z kolei skierować swą refleksję ku rozważeniu ostatecznego wypełnienia się miłości w Królestwie Bożym w zmartwychwstaniu ciał.

Krytyka

 Osobny artykuł: Krytyka papieża Jana Pawła II.

Niektóre poglądy głoszone przez Jana Pawła II wywoływały i nadal wywołują wyraźną krytykę. Różne środowiska oceniały jego działalność z odmiennych, czasem przeciwstawnych perspektyw, dlatego krytyka ta nie była jednolita.

Stosunek papieża do kapłaństwa kobiet stał się podstawą krytyki pochodzącej ze środowiska feministycznego. Wśród organizacji walczących o prawa człowieka kontrowersje budziły wypowiedzi papieża, dotyczące zakazu stosowania antykoncepcji. Krytycy, m.in. belgijski kardynał Godfried Danneels, zwracali uwagę, iż potępianie używania prezerwatyw jest jednym z powodów rozprzestrzeniania się wirusa HIV^[109].

Wewnątrz Kościoła Jan Paweł II spotkał się z krytyką ze strony zwolenników zniesienia celibatu księży. Poważnym zarzutem wobec papieża stało się oskarżenie o niewłaściwe traktowanie przypadków pedofilii pośród kapłanów^[110].

Papież ten był również krytykowany za negatywne nastawienie do teologii wyzwolenia, którą uważał za nie w pełni zgodną z wiarą katolicką. Okazywał wręcz niechęć do tego nurtu, potępił go podczas pielgrzymki do Meksyku w 1979. Z tego też powodu powstał konflikt między Janem Pawłem II a arcybiskupem Oscarem Romero z Salwadoru^[111].

Niektórzy konserwatyści (m.in. sedewakantyści, sedeprywacjoniści i część lefebrystów) widzieli w papieżu modernistę, podważającego tradycje Kościoła. Przeciwstawiali się także wspieraniu przez Jana Pawła II ekumenizmu oraz szerokiego otwarcia Kościoła katolickiego na inne religie^[112].

Zwyczaje Jana Pawła II

Za pontyfikatu Jana Pawła II, dzięki samemu papieżowi, nastąpiły ogromne zmiany w Watykanie, a także w postrzeganiu osoby papieża przez społeczność zarówno katolicką, jak i pozostałych chrześcijan oraz wyznawców innych religii. Zaraz po swoim wyborze na Stolicę Apostolską, przy składaniu homagium nowo wybranemu papieżowi, Jan Paweł II nie pozwolił prymasowi Wyszyńskiemu uklęknąć przed sobą. Pierwsze przemówienie wygłosił po włosku, a więc w języku narodu, do jakiego przemawiał. Do tej pory przyjęte było, że papież zawsze swoje pierwsze przemówienie wygłasza po łacinie. Do kolejnych nowości w tym pontyfikacie należą:

• liczne pielgrzymki (zagraniczne oraz do parafii we Włoszech)^[2],
  
  
  
  • zwyczaj całowania ziemi kraju, do którego przybywał z pielgrzymką;
  
  
  • msze święte dla wielkich tłumów, organizowane na stadionach, lotniskach, placach itp.;
  
  
  • wygłaszanie całych homilii lub choćby krótkich sentencji w języku kraju, do którego przybywał z pielgrzymką (porozumiewał się swobodnie w języku polskim, włoskim, francuskim, niemieckim, angielskim, hiszpańskim, portugalskim, łacinie i klasycznej grece);
  
  
  • udział zespołów folklorystycznych w mszy;
  
  
  
  


• spotkania z duchownymi innych wyznań oraz odwiedziny świątyń różnych wyznań chrześcijańskich oraz religii niechrześcijańskich^[1];


• udział w przedsięwzięciach artystycznych: koncertach, występach zespołów, projekcjach filmowych^[2];


• prywatne spotkania z wiernymi;


• bezpośrednie spotkania z ludźmi w trakcie pielgrzymek;


• żarty i bezpośredniość w kontaktach z ludźmi^[2].

Wprawdzie już od Jana XXIII papiestwo zaczęło rezygnować z niektórych elementów ceremoniału, jednakże Jan Paweł II zniwelował większość barier, przyjmując postawę papieża bliskiego wszystkim ludziom, papieża-apostoła. Nie zmieniło się to nawet po zamachu.

Twórczość i publikacje

Poezja

Karol Wojtyła jako poeta był najpierw zafascynowany Biblią i renesansem, o czym świadczy młodzieńczy zbiór wierszy (wydany po latach) Renesansowy psałterz, nawiązujący do Jana Kochanowskiego. Potem przedmiotem trwałej fascynacji stał się romantyzm, zwłaszcza Juliusz Słowacki oraz Cyprian Kamil Norwid. Wczesne utwory publikował od 1950 w prasie katolickiej pod pseudonimami literackimi Andrzej Jawień, AJ i Piotr Jasień, a po 1961 – Stanisław Andrzej Gruda. Współpracował z „Tygodnikiem Powszechnym”.

Wojtyła uprawiał lirykę refleksyjną, precyzyjną i powściągliwą stylistycznie, często wizyjną. Dwa nieduże poematy Pieśń o Bogu ukrytym oraz Pieśń o blasku wody skupiają się wokół doświadczeń wewnętrznych człowieka w jego obcowaniu z naturą, tajemnicą bytu, a w końcu z Bogiem. Utwór Myśl jest przestrzenią dziwną to niemal filozoficzna analiza ludzkich aktów poznawczych, w tym fenomenu intelektu jako daru (po latach temat powróci w encyklice Fides et ratio). Poemat Kamieniołom rozważa moc osoby ludzkiej, jej pracę, budowanie wspólnoty z naturą i ludźmi (temat niewątpliwie nawiązuje do Norwida, a później podejmie go książka Osoba i czyn). Rozwija te myśli obszerny, z pogranicza poezji i prozy poetyckiej, utwór Wigilia wielkanocna 1966, z mistycznym motywem rozmowy z Bogiem, z tematem cierpienia i natury, wreszcie z finalną wizją ziemi jako świętej więzi człowieka i przyrody, co jest obrzędem ukazującym światło Boga.

Działalność artystyczna (wcześniej aktorstwo, później twórczość literacka) zakończyła się z chwilą jego wyboru na papieża. Wyjątkiem jest jednak wydany 6 marca 2003 Tryptyk rzymski, który sygnował już jako Jan Paweł II.

W 1999 udziałem Jana Pawła II ukazała się płyta kompaktowa Abbà Pater, z fragmentami recytowanymi i śpiewanymi przez Jana Pawła II, w opracowaniu muzycznym Leonarda de Amicis oraz Stefano Mainettiego. To wydawnictwo muzyczne powstało dla uczczenia oficjalnych obchodów 2000-lecia chrześcijaństwa oraz jubileuszu dwudziestolecia pontyfikatu. Jest ono pierwszym w historii wydawnictwem muzycznym z udziałem papieża. Powstało przy udziale Radia Watykańskiego i pod patronatem nuncjatur apostolskich w kilku krajach. Utwór Pater Noster pochodzący z płyty, ukazał się również w wersji wideo.

Interpretacje poezji Karola Wojtyły, nagrane też na płycie, zaprezentowała aktorka Danuta Michałowska, zaprzyjaźniona z nim w czasach Teatru Rapsodycznego^[113].

Dramaturgia, teatr

Z teatrem Karol Wojtyła zetknął się już w gimnazjum w Wadowicach, gdzie brał udział jako aktor w przedstawieniach szkolnych. Swoje zainteresowania teatralne traktował bardzo poważnie, a na kształtowanie jego osobowości jako artysty miał największy wpływ jego mistrz, reżyser teatralny Mieczysław Kotlarczyk. Brał udział w stworzonym jesienią roku 1941 przez Kotlarczyka Teatrze Słowa (później nazywanym Teatrem Rapsodycznym). W 1942, ku rozczarowaniu Kotlarczyka, Wojtyła zrezygnował z dalszej pracy artystycznej i postanowił studiować teologię w tajnym Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Krakowie, a potem na konspiracyjnym Wydziale Teologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Mimo że Karol Wojtyła w latach 40. wybrał drogę kapłaństwa, nie zerwał swoich związków z teatrem – był dramaturgiem i krytykiem teatralnym. Napisał kilka dramatów. Wczesne sztuki teatralne Wojtyły to Hiob (utwór osnuty wokół biblijnej Księgi Hioba) i Jeremiasz, także o tematyce biblijnej – oba z 1940. Uważa się, że jedna ze sztuk o tematyce starotestamentowej zaginęła w czasie wojny^{[potrzebny przypis]}.

Sztuka Brat naszego Boga (powst. 1944–1950) została zainspirowana postacią żyjącego na przełomie XIX i XX wieku św. Adama Chmielowskiego, znanego jako Brat Albert. Adam Chmielowski, malarz i teoretyk sztuki, stał się założycielem zgromadzenia albertynów, zajmował się w Krakowie pomocą biednym, upośledzonym i chorym. Utwór Wojtyły przedstawia dylematy moralne artysty, który porzuca malarstwo, by służyć biednym. W roku 1989 Adam Chmielowski został przez Jana Pawła II kanonizowany. Przed sklepem jubilera (powst. 1960) to najbardziej znana sztuka Wojtyły, wielokrotnie wystawiana w teatrze. Ma postać, jak podaje podtytuł, „medytacji o sakramencie małżeństwa”, która „przechodzi chwilami w dramat”. Tematem jest miłość między ludźmi: jako nadzieja lub rozczarowanie, jako uczucie i więź intymna, a w końcu jako uświęcający sakrament. Wymiaru symbolicznego nabiera postać jubilera: jest on jak ojcowski i miłujący Bóg. Miłość małżeńska okazuje się drogą do Stwórcy.

Ostatni dramat Wojtyły, Promieniowanie ojcostwa (powst. 1964), określony został w podtytule jako „misterium”. Dotyczy podmiotowości ludzkiej, fenomenu miłości, także Boga jako tajemnicy metafizycznej. Człowiek od samoświadomości przechodzi do czynu (Wojtyła później będzie analizował to w monografii filozoficznej Osoba i czyn), spełnia się poprzez miłość, czując się zarazem jak dziecko, rozpozna istotę Boga jako miłującego Ojca („Powraca się do ojca przez dziecko”).

Styl Wojtyły – dramaturga krystalizuje się w stopniowym odchodzeniu od rozbudowanej fabuły w stronę dyskursywnego stawiania zagadnień. Jeszcze Brat naszego Boga bliski jest realizmowi, ukazuje splot wydarzeń, śledzi przemiany wewnętrzne bohatera. W dramatach późnych, Przed sklepem jubilera i najbardziej radykalnym i nowatorskim (przez to prawie niewykonalnym teatralnie) Promieniowaniu ojcostwa, wydarzeń zewnętrznych jest niewiele, akcja sceniczna staje się skąpa. Mnożą się rozbudowane monologi, partie narracyjne, fragmenty zapisane jak esej (budowany jak proza poetycka). Właściwą bohaterką tych utworów staje się myśl. Tekst buduje skupioną wizję. Wojtyła wypracował swoistą „dramaturgię wnętrza” (jak to określił Bolesław Taborski), intelektualno-wizyjną.

Filozofia

Karol Wojtyła zetknął się z filozofią w czasie studiów seminaryjnych, które odbywał w Metropolitalnym Wyższym Seminarium Duchownym w Krakowie w latach 1944–1946. Była to filozofia w ujęciu tomistycznym. W późniejszym okresie zapoznał się z dziełami niemieckiego fenomenologa Maxa Schelera; było to na tyle inspirujące spotkanie, iż Karol Wojtyła poświęcił swą pracę habilitacyjną (1953) zagadnieniu możliwości zbudowania etyki chrześcijańskiej na systemie Schelera. I choć dostrzegł trudność pogodzenia etyki Schelera z moralnością chrześcijańską, wykorzystywał narzędzia fenomenologii we własnych koncepcjach filozoficznych.

Centralnym tematem filozofii Karola Wojtyły był człowiek: jego wolność i moralność. Koncepcję personalistyczną Karola Wojtyły można streścić w słowach: człowiek jest osobą. Konstruując swoją myśl, Karol Wojtyła korzysta ze szkieletu pojęciowego tomizmu, uzupełniając go jednak o elementy analizy fenomenologicznej; jest to metoda podobna do tej, której używała Edyta Stein. Obecność elementów tomizmu w filozofii Wojtyły i jego przenikanie się z analizą fenomenologiczną trafnie ujmuje Rocco Buttiglione: filozofia tomistyczna jest „cały czas niejako obecna jako wielka hipoteza fundamentalna, która jest weryfikowana poprzez analizę fenomenologiczną i która – z drugiej strony – nieustannie pilotuje tę analizę, pozwalając uzyskać jej większą głębię”^[114].

Najważniejszym wkładem Karola Wojtyły w filozofię jest dzieło Osoba i czyn (1969). Wychodząc z kategorii czynu ludzkiego i analizy świadomości człowieka, szkicuje główne rysy swojej antropologii: człowiek jest osobą, to znaczy świadomym sprawcą swoich czynów, przez które sam stanowi o sobie, posiada siebie i panuje nad sobą. W ostatnim rozdziale Karol Wojtyła zajmuje się zagadnieniem czynów spełnianych we wspólnocie osób^[115].

Koncepcja antropologiczna Wojtyły stanowi swoistą podbudowę jego myśli teologicznej, w sposób szczególny z zakresu „teologii ciała” i katolickiej nauki społecznej.

Książki, które wydał jako Karol Wojtyła

Jeszcze przed rozpoczęciem pontyfikatu Karol Wojtyła wydał kilkanaście książek^[116]:

• 
  Renesansowy psałterz – Kraków 1999; młodzieńczy zbiór wierszy, powst. przed II wojną światową;


• 
  Świętego Jana od Krzyża nauka o wierze (tytuł w innym przekładzie: Zagadnienie wiary w dziełach świętego Jana od Krzyża) – rozprawa doktorska obroniona w 1948 na Uniwersytecie Angelicum w Rzymie, napisana po łacinie (tytuł: Doctrina de fide apud S. Ioannem de Cruce) o św. Janie od Krzyża, czytanym w oryginale, ogłoszona w czasopiśmie „Collectanea Theologica” XXI: 1950, a streszczenie polskie w „Ateneum Kapłańskim” 1950, z. 1; promocja doktorska w Polsce: 16 XII 1948 na Uniwersytecie Jagiellońskim; pełna wersja w przekładzie polskim (istnieją 2 tłumaczenia), jako książka: od 1991; liczne przekłady na obce języki nowożytne;


• 
  Wykłady lubelskie – Lublin, KUL, 1986; zapis wykładów z filozofii głoszonych na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w latach 1954–1956;


• 
  Elementarz etyczny – Kraków 1983; szkice zamieszczane pierwotnie w „Tygodniku Powszechnym” w roku 1957;


• 
  Ocena możliwości zbudowania etyki chrześcijańskiej przy założeniach systemu Maksa Schelera – Lublin, KUL, 1959; książka habilitacyjna na temat Maxa Schelera, czytanego w oryginale niemieckim; habilitacja przyjęta 3 XII 1953 na Uniwersytecie Jagiellońskim, ostatnia przed likwidacją Wydziału Teologicznego UJ przez władze stalinowskie;


• 
  Miłość i odpowiedzialność – Lublin, KUL, 1960; monografia przedstawiająca analizę psychologiczną, filozoficzną i teologiczną zjawiska miłości; wielokrotnie wznawiana; liczne przekłady na języki obce;


• 
  Osoba i czyn – Kraków 1969; najważniejsza monografia filozoficzna; studium z zakresu antropologii chrześcijańskiej, inspirowane przez fenomenologię i tomizm; w duchu humanizmu budowana koncepcja osoby ludzkiej jako suwerennego podmiotu; wiele przekładów na języki obce;


• 
  U podstaw odnowy. Studium o realizacji Vaticanum II – Kraków 1972; pisana przez jednego z głównych jego uczestników monografia na temat II Soboru Watykańskiego i jego dorobku intelektualnego; po 16 X 1978 liczne przekłady na języki obce;


• 
  Znak, któremu sprzeciwiać się będą – Poznań, Pallottinum, 1976 (wersja ocenzurowana przez cenzurę prewencyjną PRL); edycja pełna: Znak sprzeciwu. Paryż, Editions du Dialogue, 1980; zapis rekolekcji głoszonych w Watykanie na prośbę papieża Pawła VI;


• 
  Poezje i dramaty – Kraków, Znak, 1979; całość dorobku artystycznego autora (prócz młodzieńczych psalmów oraz późnego Tryptyku rzymskiego); utwory poetyckie, m.in. poematy; Pieśń o Bogu ukrytym, Stanisław; dramaty, m.in.: Brat naszego Boga (o malarzu św. Adamie Chmielowskim, znanym jako Brat Albert), Przed sklepem jubilera, Promieniowanie ojcostwa; także esej O teatrze słowa (na temat Teatru Rapsodycznego Mieczysława Kotlarczyka); liczne wznowienia i przekłady na języki obce;


• 
  Aby Chrystus się nami posługiwał – Kraków, Znak, 1979; zbiór esejów z całego okresu pracy twórczej sprzed pontyfikatu; m.in.: Apostoł (o Janie Tyranowskim), O humanizmie św. Jana od Krzyża, Personalizm tomistyczny (o św. Tomaszu z Akwinu; także przedruk cyklu szkiców Elementarz etyczny
  


• 
  Zagadnienie podmiotu moralności – Lublin, KUL, 1991; zespół rozpraw z zakresu etyki; tu przedruk książki habilitacyjnej z 1959 roku.

Książki, które wydał jako Jan Paweł II

• 
  Mężczyzną i niewiastą stworzył ich. Odkupienie ciała a sakramentalność małżeństwa. Józef Kowalczyk (oprac.). Watykan: Wydawnictwo watykańskie, 1986. – (IV wyd.: Lublin 2011); pełna, książkowa (i opatrzona przypisami) wersja katechez wygłaszanych do wiernych w czasie audiencji generalnych w latach 1979–1984; wysnuta z Biblii, a nawiązująca do encykliki Pawła VI Humanae vitae, monografia na temat, jak to nazwał autor, „teologii ciała”, miłości mężczyzny i kobiety przeżywanej dzięki odkryciu oblubieńczego sensu ciała i wzajemnego daru w godności integralnie ujętej osoby ludzkiej.


• 
  Przekroczyć próg nadziei – Lublin, 1994, KUL. ​ISBN 83-2280-395-8​.


• 
  Dar i tajemnica – 1996.


• 
  Tryptyk rzymski (poemat) – Kraków, 2003, Wydawnictwo Literackie. ​ISBN 83-8897-143-3​.


• 
  Wstańcie, chodźmy! – Kraków, 2004, Wydawnictwo św. Stanisława. ​ISBN 83-8897-186-7​.


• 
  Pamięć i tożsamość – Kraków, 2005, Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”. ​ISBN 83-2400-525-0​.

Nakładem Wydawnictwa Znak ukazała się w kilku wydaniach pozycja, zawierająca teksty przemówień i homilii, jakie Jan Paweł II wygłosił w Polsce: Jan Paweł II – Pielgrzymki do Ojczyzny, której faktycznym autorem jest papież.

Wydawnictwa muzyczne

• 
  Abbà Pater – Sony Music Entertainment, 1999;


• 
  Wśród nocnej ciszy z albumu Wśród nocnej ciszy... – śpiew.

Nagrody i wyróżnienia

• 
  Order Orła Białego, nadany postanowieniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 maja 1993. Było to pierwsze nadanie tego Orderu w III Rzeczypospolitej; legitymacja orderowa nosi nr 1^[117][118].


• 
  Złoty Medal Kongresu USA nadany 27 lipca 2000^[119].


• 
  Medal Wolności nadany 4 czerwca 2004 przez prezydenta George’a W. Busha^[120].


• Godność Doctora honoris causa m.in. Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie^[121], Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego^[122], Uniwersytetu Opolskiego^[123], Uniwersytetu Mikołaja Kopernika^[124], Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego^[125] oraz Uniwersytetu Rzeszowskiego^[126].


• 
  Człowiek Roku 1994 magazynu „Time”^[127].


• Na wniosek niewidomych dzieci z Krakowa i z Lasek Jan Paweł II został 267. Kawalerem Orderu Uśmiechu^[128], który w 1981 przyznała mu Międzynarodowa Kapituła Orderu Uśmiechu. Wręczenie miało miejsce 28 marca 1984 w Watykanie.


• Jan Paweł II jest laureatem statuetki Dziecięcej Nagrody „Serca”, którą odebrał we Wrocławiu 1 czerwca 1997 od dzieci ze Stowarzyszenia Przyjaciół Dzieci Chorych „Serce” ze Świdnicy^[129].


• Za działalność dla pokoju Jan Paweł II otrzymał przyznaną Zarząd Krajowy Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Społecznego „Misja Pojednania” (powołanego w wyniku historycznego spotkania i pojednania się w 1993 r. obrońców Westerplatte i marynarzy z pancernika Schleswig-Holstein) Komandorię Missio Reconciliationis.


• W 2001 odznaczony Orderem Ecce Homo^[130].


• W 2004 odznaczony Nagrodą Karola Wielkiego^[131][132].


• W 2006 radni Rzymu nadali głównej stacji kolejowej Stazione Termini w Rzymie imię Jana Pawła II. Uroczystość odbyła się 23 grudnia 2006 roku z udziałem m.in. watykańskiego sekretarza stanu kardynała Tarcisio Bertone. Jednakże pod wpływem krytyki, na początku 2007 burmistrz Rzymu Walter Vertroni odebrał imię Jana Pawła II dworcowi Termini^[133].


• W 2002 jako pierwszy papież w historii otrzymał honorowe obywatelstwo Rzymu^[134].


• Jan Paweł II jest także honorowym obywatelem ponad 120 miast polskich^{[135][136][137][138][139][140]}.


• W 1989 roku Jan Paweł II otrzymał wyjątkowo, jako jedyny laureat, nagrodę Wiktora, przyznawaną przez Akademię Telewizyjną (Wiktory 1989)^[141].


• W 1996 roku Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Małopolski nadało tytuł „honorowego Małopolanina”, tytuł ten nadano po raz pierwszy i jedyny^[142]
  


• W 1979 odznaczony Złotą Odznaką Skarbu Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej i Krzyżem Armii Krajowej^[143]
  


• W Polsce Jan Paweł II jest patronem ponad 2,3 tys. podmiotów (m.in. 1274 polskich szkół, uczelni, szpitali, fundacji i stowarzyszeń, a także ulic)^[144].


• * Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2015 m.in. Rokiem Jana Pawła II (10 rocznica jego śmierci i 1 rocznica kanonizacji)^{[145][146][147]}.


• W 2014 roku parlament Kanady ustanowił 2 kwietnia – „Dniem Papieża Jana Pawła II”^[148].

Filmy

• 
  Pielgrzym – film dokumentalny z 1979 roku
  


• 
  Z dalekiego kraju – film biograficzny z 1981 roku^[149]
  


• 
  Papież Jan Paweł II – film biograficzny z 1984 roku
  


• 
  Papież Polak – film dokumentalny z 1997 roku
  


• 
  Sursum corda! W górę serca! – film dokumentalny z 1998 roku
  


• 
  Przychodzę, by wam służyć – film dokumentalny z 1999 roku^[150]
  


• 
  Świadek nadziei: Życie Karola Wojtyły, papieża Jana Pawła II – film dokumentalny z 2002 roku^[151]
  


• 
  Jan Paweł II – film o pontyfikacie Jana Pawła II z 2005 roku^[152]
  


• 
  Jan Paweł II: Nie lękajcie się – film biograficzny z 2005 roku


• 
  Karol. Człowiek, który został papieżem – film o Karolu Wojtyle z 2005 roku^[153]
  


• 
  Karol. Papież, który pozostał człowiekiem – film o pontyfikacie Jana Pawła II z 2006 roku^[154]
  


• 
  Oczyma Pokolenia '78. Pontyfikat Jana Pawła II – film dokumentalny z 2007 roku
  


• 
  Lolek – film dokumentalny z 2007 roku]]^[155]
  


• 
  Świadectwo – film z 2008 roku^[156]
  


• 
  Jan Paweł II. Szukałem Was... – film dokumentalny z 2011 roku
  


• 
  Jan Paweł II – Santo Subito. Świadectwa świętości – film dokumentalny z 2014 roku


• 
  Apartament – film dokumentalny z 2015 roku
  


• 
  Sekretne listy Jana Pawła II – film dokumentalny z 2016 roku^[157]
  


• Totus Tuus – Teatr TV 2016^[158]

Obecność w kulturze masowej

Zaraz po wyborze Karola Wojtyły na biskupa Rzymu grupa Freddy The Flying Dutchman And The Sistina Band wydała singiel zatytułowany Wojtyla Disco Dance. Zawierał on piosenkę poświęconą Karolowi Wojtyle, która stała się jednym z hitów wczesnego italo disco^[159].

Zobacz też

• 
  Świadectwo – książka biograficzna o Janie Pawle II widzianym oczami kardynała Stanisława Dziwisza


• Beatyfikowani i kanonizowani przez Jana Pawła II


• Kościół katolicki wobec integracji europejskiej


• Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego


• Miejsca nazwane imieniem Jana Pawła II

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Adam Boniecki: Kalendarium życia Karola Wojtyły. Kraków: Znak, 1983.


• Adam Bujak, Michał Rożek: Wojtyła. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1997, seria: A to Polska właśnie. ISBN 83-7023-584-0.


• Praca zbiorowa: Dar obecności – Jan Paweł II w KUL. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2007. ISBN 978-83-7363-568-5.


• Krzysztof Dybciak: Karol Wojtyła a literatura. Tarnów: 1991. ISBN 83-8538-002-7.


• ks. Mieczysław Maliński: Droga do Watykanu. Wydawnictwo Literackie, 2005. ISBN 83-0803-753-4.


• Joseph Ratzinger: Jan Paweł II. Mój umiłowany Poprzednik. Kraków: Wydawnictwo Święty Paweł, 2007. ISBN 978-83-7424-333-9.


• Bolesław Taborski: Karola Wojtyły dramaturgia wnętrza. Lublin: 1989. ISBN 83-2280-128-9.


• Paweł Zuchniewicz: Cuda Jana Pawła II. Wydanie poszerzone i uaktualnione. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2006. ISBN 978-83-7469-419-3.


• Paweł Zuchniewicz: Narodziny pokolenia JP2. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2007. ISBN 978-83-7469-527-5.

Linki zewnętrzne

Zobacz kategorię wiadomości w serwisie Wikinews na temat Jan Paweł II

Zobacz w Wikibooks publikację Historia dla gimnazjum/Jan Paweł II

Zobacz w Wikibooks publikację Historia powszechna/Wybór na papieża Jana Pawła II

• Strona Muzeum Jana Pawła II i Stefana Wyszyńskiego (pol.). Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego. [dostęp 2013-10-11].


• Pontificate – John Paul II (ang.). Vatican Information Service. [dostęp 2013-08-26].


• Portal poświęcony JPII (pol.). Centrum myśli Jana Pawła II. [dostęp 2013-08-26].


• Baza dokumentów Jana Pawła II (pol.). Zintegrowana Baza Tekstów Papieskich. [dostęp 2013-08-26].


• Spis artykułów z miesięcznika „L’Osservatore Romano” (pol.). opoka.org.pl. [dostęp 2013-08-26].


• Kamera internetowa z grobu Jana Pawła II (ang.). Vatican City State site. [dostęp 2014-04-27].

• 
  Pope John Paul II w bazie IMDb (ang.)
  


• 
  Papież Jan Paweł II w bazie filmweb.pl
  


• 
  Jan Paweł II (papież) w bazie filmpolski.pl
  

p • d • e Papież Jan Paweł II 16 października 1978 – 2 kwietnia 2005 Biografia Karol Wojtyła • Emilia Wojtyła • Edmund Wojtyła • Dom w Wadowicach • Konklawe 1978 • Herb Jana Pawła II • zamach w 1981 • zamach w 1982 • Konklawe 2005 • Santo subito • Centrum Jana Pawła II „Nie lękajcie się” • Dzień Papieża • pomniki • Kanonizacja stulecia • Zakon Rycerzy Jana Pawła II Pontyfikat Kalendarium pontyfikatu • podróże apostolskie • Światowe Dni Młodzieży • Wielki Jubileusz Roku 2000 • Rok Różańca • Rok eucharystyczny • beatyfikowani i kanonizowani przez Jana Pawła II Dramaty i książki Brat naszego Boga • Przed sklepem jubilera • Promieniowanie ojcostwa • Przekroczyć próg nadziei • Dar i tajemnica • Tryptyk rzymski • Wstańcie, chodźmy! • Pamięć i tożsamość • Testament Dokumenty papieskie Encykliki • listy apostolskie • adhortacje • konstytucje apostolskie Współpracownicy Stanisław Dziwisz • Mieczysław Mokrzycki • John Magee • Emery Kabongo • Jean-Marie Villot • Agostino Casaroli • Angelo Sodano • Piero Marini • Konrad Krajewski • kardynałowie z nominacji Jana Pawła II Portal:Katolicyzm

Jan Paweł II – nawigacja p • d • e Biskupi krakowscy Biskupi diecezjalni Prohor (ok. 973–986?) • Prokulf (986–995?) • Poppon (1000–1008?) • Gompon (1009–1018?) • Lambert I (1019–1030) • Rachelin (1030/1032?–1046?) • Aaron (1046?–1059) • Lambert II Suła (1061–1071) • Stanisław ze Szczepanowa (1072–1079) • Lambert III (1082–1101) • Czasław (1101) • Baldwin (1102–1109) • Maurus (1109/1110–1118) • Radost (1118–1142) • Robert (1142–1143) • Mateusz (1143–1166) • Gedko (1166?–1185?) • Fulko (Pełka) (1185?–1207) • Wincenty Kadłubek (1208–1218) • Iwo Odrowąż (1218–1229) • Wisław z Kościelca (1229–1242) • Jan Prandota (1242–1266) • Paweł z Przemankowa (1266–1292) • Prokop (1292–1294) • Jan Muskata (1294–1320) • Nankier (1320–1326) • Jan Grot (1326–1347) • Piotr z Falkowa (1347–1348) • Bodzęta (1348–1366) • Florian Mokrski (1367–1380) • Zawisza Kurozwęcki (1380–1382) • Jan Radlica (1382–1392) • Piotr Wysz (1392–1412) • Wojciech Jastrzębiec (1412–1423) • Zbigniew Oleśnicki (1423–1455) • Tomasz Strzępiński (1455–1460) • Jakub z Sienna (1461–1463) • Jan Gruszczyński (1463–1464) • Jan Lutkowic z Brzezia (1464–1471) • Jan Rzeszowski (1471–1488) • Fryderyk Jagiellończyk (1488–1503) • Jan Konarski (1503–1524) • Piotr Tomicki (1524–1535) • Jan Latalski (1536–1537) • Jan Chojeński (1537–1538) • Piotr Gamrat (1538–1545) • Samuel Maciejowski (1546–1550) • Andrzej Zebrzydowski (1551–1560) • Filip Padniewski (1560–1572) • Franciszek Krasiński (1572–1577) • Piotr Myszkowski (1577–1591) • Jerzy Radziwiłł (1591–1600) • Bernard Maciejowski (1600–1605) • Piotr Tylicki (1607–1616) • Marcin Szyszkowski (1616–1630) • Andrzej Lipski (1630–1631) • Jan Albert Waza (1632–1634) • Jakub Zadzik (1635–1642) • Piotr Gembicki (1642–1657) • Andrzej Trzebicki (1658–1679) • Jan Małachowski (1681–1699) • Stanisław Kazimierz Dąmbski (1700) • Jerzy Albrecht Denhoff (1701–1702) • Kazimierz Łubieński (1710–1719) • Konstanty Felicjan Szaniawski (1720–1732) • Jan Aleksander Lipski (1732–1746) • Andrzej Stanisław Załuski (1746–1758) • Kajetan Sołtyk (1759–1788) • Feliks Turski (1788–1800) • Andrzej Gawroński (1805–1813) • Jan Paweł Woronicz (1815–1829) • Karol Skórkowski (1830–1851) • Albin Dunajewski (1879–1894) • Jan Puzyna (1895–1911) • Adam Stefan Sapieha (1911–1951) • Eugeniusz Baziak (1951–1962 adm. apost.) • Karol Wojtyła (1964–1978) • Franciszek Macharski (1979–2005) • Stanisław Dziwisz (2005−2016) • Marek Jędraszewski (od 2017) Biskupi pomocniczy Marcin (1303–1306) • Jan (1347–1348) • Tomasz z Sienna (1360–ok. 1371) • Zbigniew z Łapanowa (1395–1412) • Jarosław z Lublina (1423–1444) • Jerzy (1446–1461) • Paweł z Krakowa (1464–1498) • Marian Lulias(1499–1503) • Jan Amicinus (1503–1526) • Dominik Małachowski (1527–1544) • Erazm Ciołek (1544–1546) • Andrzej Spot (1547–1559) • Stanisław Słomowski (1560–1565) • Marcin Białobrzeski (1566–1577) • Jakub Milewski (1578–1586) • Paweł Dembski (1587–1614) • Tomasz Oborski (1614–1645) • Wojciech Lipnicki (1645–1657) • Mikołaj Oborski (1658–1689) • Stanisław Szembek (1690–1700) • Kazimierz Łubieński (1700–1705) • Michał Szembek (1706–1726) • Michał Kunicki (1726–1751) • Franciszek Podkański (1753–1786) • Józef Olechowski (1786–1806) • Wojciech Radoszewski (1787–1798) • Jan Kanty Lenczowski (1767–1807) • Augustyn Karol Lipiński (1814) • Tomasz Nowina-Nowiński (1816–1830) • Franciszek Zglenicki (1824–1841) • Ludwik Łętowski (1845–1868) • Antoni Junosza Gałecki (1862–1879) • Anatol Nowak (1900–1924) • Stanisław Rospond (1927–1958) • Eugeniusz Baziak (1951 koadiutor) • Karol Wojtyła (1958–1964) • Julian Groblicki (1960–1992) • Jan Pietraszko (1962–1988) • Albin Małysiak (1970–1993) • Stanisław Smoleński (1970–1992) • Kazimierz Górny (1985–1992) • Kazimierz Nycz (1988–2004) • Jan Szkodoń (od 1988) • Józef Guzdek (2004–2010) • Jan Zając (2004–2014) • Grzegorz Ryś (2011–2017) • Damian Muskus (od 2011) p • d • e Zwierzchnicy Kościoła katolickiego Poczet papieży • Emerytowany papież • Święci i błogosławieni I wiek 1.Piotr Apostoł • 2.Linus • 3.Anaklet • 4.Klemens I • 5.Ewaryst II wiek 6.Aleksander I • 7.Sykstus I • 8.Telesfor • 9.Hygin • 10.Pius I • 11.Anicet • 12.Soter • 13.Eleuteriusz • 14.Wiktor I • 15.Zefiryn III wiek 16.Kalikst I • 17.Urban I • 18.Poncjan • 19.Anteros • 20.Fabian • 21.Korneliusz • 22.Lucjusz I • 23.Stefan I • 24.Sykstus II • 25.Dionizy • 26.Feliks I • 27.Eutychian • 28.Kajus • 29.Marcelin IV wiek 30.Marceli I • 31.Euzebiusz • 32.Milcjades • 33.Sylwester I • 34.Marek • 35.Juliusz I • 36.Liberiusz • 37.Damazy I • 38.Syrycjusz • 39.Anastazy I V wiek 40.Innocenty I • 41.Zozym • 42.Bonifacy I • 43.Celestyn I • 44.Sykstus III • 45.Leon I • 46.Hilary • 47.Symplicjusz • 48.Feliks III • 49.Gelazjusz I • 50.Anastazy II • 51.Symmachus VI wiek 52.Hormizdas • 53.Jan I • 54.Feliks IV • 55.Bonifacy II • 56.Jan II • 57.Agapit I • 58.Sylweriusz • 59.Wigiliusz • 60.Pelagiusz I • 61.Jan III • 62.Benedykt I • 63.Pelagiusz II • 64.Grzegorz I VII wiek 65.Sabinian • 66.Bonifacy III • 67.Bonifacy IV • 68.Adeodat I • 69.Bonifacy V • 70.Honoriusz I • 71.Seweryn • 72.Jan IV • 73.Teodor I • 74.Marcin I • 75.Eugeniusz I • 76.Witalian • 77.Adeodat II • 78.Donus • 79.Agaton • 80.Leon II • 81.Benedykt II • 82.Jan V • 83.Konon • 84.Sergiusz I VIII wiek 85.Jan VI • 86.Jan VII • 87.Syzyniusz • 88.Konstantyn • 89.Grzegorz II • 90.Grzegorz III • 91.Zachariasz • 92.Stefan II • 93.Paweł I • 94.Stefan III • 95.Hadrian I • 96.Leon III IX wiek 97.Stefan IV • 98.Paschalis I • 99.Eugeniusz II • 100.Walentyn • 101.Grzegorz IV • 102.Sergiusz II • 103.Leon IV • 104.Benedykt III • 105.Mikołaj I • 106.Hadrian II • 107.Jan VIII • 108.Maryn I • 109.Hadrian III • 110.Stefan V • 111.Formozus • 112.Bonifacy VI • 113.Stefan VI • 114.Roman • 115.Teodor II • 116.Jan IX • 117.Benedykt IV X wiek 118.Leon V • 119.Sergiusz III • 120.Anastazy III • 121.Lando • 122.Jan X • 123.Leon VI • 124.Stefan VII • 125.Jan XI • 126. Leon VII • 127.Stefan VIII • 128.Maryn II • 129.Agapit II • 130.Jan XII • 131.Leon VIII • 132.Benedykt V • 133.Jan XIII • 134.Benedykt VI • 135.Benedykt VII • 136.Jan XIV • 137.Jan XV • 138.Grzegorz V • 139.Sylwester II XI wiek 140.Jan XVII • 141.Jan XVIII • 142.Sergiusz IV • 143.Benedykt VIII • 144.Jan XIX • 145.Benedykt IX • 146.Sylwester III • 147.Benedykt IX • 148.Grzegorz VI • 149.Klemens II • 150.Benedykt IX • 151.Damazy II • 152. Leon IX • 153.Wiktor II • 154.Stefan IX • 155.Mikołaj II • 156.Aleksander II • 157.Grzegorz VII • 158.Wiktor III • 159.Urban II • 160.Paschalis II XII wiek 161.Gelazjusz II • 162.Kalikst II • 163.Honoriusz II • 164.Innocenty II • 165.Celestyn II • 166.Lucjusz II • 167.Eugeniusz III • 168.Anastazy IV • 169.Hadrian IV • 170.Aleksander III • 171.Lucjusz III • 172.Urban III • 173.Grzegorz VIII • 174.Klemens III • 175.Celestyn III XIII wiek 176.Innocenty III • 177.Honoriusz III • 178.Grzegorz IX • 179.Celestyn IV • 180.Innocenty IV • 181.Aleksander IV • 182.Urban IV • 183.Klemens IV • 184.Grzegorz X • 185.Innocenty V • 186.Hadrian V • 187.Jan XXI • 188.Mikołaj III • 189.Marcin IV • 190.Honoriusz IV • 191.Mikołaj IV • 192.Celestyn V • 193.Bonifacy VIII XIV wiek 194.Benedykt XI • 195.Klemens V • 196.Jan XXII • 197.Benedykt XII • 198.Klemens VI • 199.Innocenty VI • 200.Urban V • 201.Grzegorz XI • 202.Urban VI • 203.Bonifacy IX XV wiek 204.Innocenty VII • 205.Grzegorz XII • 206.Marcin V • 207.Eugeniusz IV • 208.Mikołaj V • 209.Kalikst III • 210.Pius II • 211.Paweł II • 212.Sykstus IV • 213.Innocenty VIII • 214.Aleksander VI XVI wiek 215.Pius III • 216.Juliusz II • 217.Leon X • 218.Hadrian VI • 219.Klemens VII • 220.Paweł III • 221.Juliusz III • 222.Marceli II • 223.Paweł IV • 224.Pius IV • 225.Pius V • 226.Grzegorz XIII • 227.Sykstus V • 228.Urban VII • 229.Grzegorz XIV • 230.Innocenty IX • 231.Klemens VIII XVII wiek 232.Leon XI • 233.Paweł V • 234.Grzegorz XV • 235.Urban VIII • 236.Innocenty X • 237.Aleksander VII • 238.Klemens IX • 239.Klemens X • 240.Innocenty XI • 241. Aleksander VIII • 242.Innocenty XII XVIII wiek 243.Klemens XI • 244.Innocenty XIII • 245.Benedykt XIII • 246.Klemens XII • 247.Benedykt XIV • 248.Klemens XIII • 249.Klemens XIV • 250.Pius VI XIX wiek 251. Pius VII • 252. Leon XII • 253.Pius VIII • 254.Grzegorz XVI • 255.Pius IX • 256.Leon XIII XX wiek 257.Pius X • 258.Benedykt XV • 259.Pius XI • 260.Pius XII • 261.Jan XXIII • 262.Paweł VI • 263.Jan Paweł I • 264.Jan Paweł II XXI wiek 265.Benedykt XVI • 266.Franciszek Portal Katolicyzm • Kategoria Papieże Zobacz też: Papieże elekci: Stefan II i Celestyn II Inne postacie: Donus II, Vicedominus de Vicedominis, Jean Carrier, Bernard Garnier antypapieże p • d • e Święci i błogosławieni zwierzchnicy Kościoła katolickiego Poczet papieży • Kategoria Papieże Uznani za świętego bez formalnej kanonizacji Święci Kościołów katolickiego i prawosławnego Piotr • Linus • Klemens I • Aleksander I • Sykstus I • Urban I • Anter • Fabian • Stefan I • Sykstus II • Kajus • Marcelin • Sylwester I • Celestyn I • Agapit • Marcin I Święty tylko Kościoła prawosławnego Liberiusz Święci tylko Kościoła katolickiego Anaklet • Ewaryst • Telesfor • Hygin • Pius I • Anicet • Soter • Eleuter • Wiktor I • Zefiryn • Kalikst I • Poncjan • Korneliusz • Lucjusz I • Dionizy • Feliks I • Eutychian • Marceli I • Euzebiusz • Milcjades • Marek • Juliusz I • Damazy I • Syrycjusz I • Anastazy I • Innocenty I • Zozym • Bonifacy I • Sykstus III • Leon I • Hilary • Symplicjusz • Feliks III • Gelazjusz I • Symmach • Hormizdas • Jan I • Feliks IV • Sylweriusz • Grzegorz I • Bonifacy III • Adeodat I • Eugeniusz I • Witalian • Leon II • Benedykt II • Sergiusz I • Grzegorz II • Grzegorz III • Zachariasz • Paweł I • Leon III • Paschalis I • Leon IV Formalnie kanonizowani i beatyfikowani przez Kościół katolicki św. Mikołaj I Wielki • św. Hadrian III • św. Leon IX • św. Grzegorz VII • bł. Wiktor III • bł. Urban II • bł. Eugeniusz III • bł. Grzegorz X • bł. Innocenty V • św. Celestyn • bł. Benedykt XI • bł. Urban V • św. Pius V • bł. Innocenty XI • bł. Pius IX • św. Pius X • św. Jan XXIII[1] • św. Paweł VI • św. Jan Paweł II Na powyższej liście każdy papież wyniesiony na ołtarze zostaje wpisany według pontyfikatu ↑ Kanonizowany bez zatwierdzenia cudu p • d • e Prezydium Konferencji Episkopatu Polski Przewodniczący Edmund Dalbor (1919–1926) • August Hlond (1926–1948) • Stefan Wyszyński (1948–1953) • Michał Klepacz (1953–1956) • Stefan Wyszyński (1956–1981) • Józef Glemp (1981–2004) • Józef Michalik (2004–2014) • Stanisław Gądecki (od 2014) Wiceprzewodniczący Karol Wojtyła (1969–1978) • Franciszek Macharski (1979–1994) • Henryk Muszyński (1994–1999) • Józef Michalik (1999–2004) • Stanisław Gądecki (2004–2014) • Marek Jędraszewski (od 2014) Sekretarze generalni Antoni Julian Nowowiejski (1918–1919) • Henryk Przeździecki (1919–1925) • Romuald Jałbrzykowski (1925–1926) • Stanisław Kostka Łukomski (1926–1946) • Zygmunt Choromański (1946–1968) • Bronisław Dąbrowski (1969–1993) • Tadeusz Pieronek (1993–1998) • Piotr Libera (1998–2007) • Stanisław Budzik (2007–2011) • Wojciech Polak (2011–2014) • Artur Miziński (od 2014) p • d • e Polscy kardynałowie Zmarli kardynałowie Zbigniew Oleśnicki (1439) • Aleksander mazowiecki (1440) • Fryderyk Jagiellończyk (1493) • Stanisław Hozjusz (1561) • Jerzy Radziwiłł (1583) • Bernard Maciejowski (1604) • Jan Albert Waza (1629) • Jan Kazimierz Denhoff (1686) • Michał Stefan Radziejowski (1686) • Jan Aleksander Lipski (1737) • Mieczysław Ledóchowski (1875) • Włodzimierz Czacki (1882) • Albin Dunajewski (1890) • Jan Puzyna (1901) • Edmund Dalbor (1919) • Aleksander Kakowski (1919) • August Hlond (1927) • Adam Stefan Sapieha (1946) • Stefan Wyszyński (1953) • Karol Wojtyła (1967) • Bolesław Kominek (1973) • Bolesław Filipiak (1976) • Władysław Rubin (1979) • Franciszek Macharski (1979) • Józef Glemp (1983) • Andrzej Maria Deskur (1985) • Kazimierz Świątek (1994) • Adam Kozłowiecki (1998) • Stanisław Nagy (2003) Zmarli byli kardynałowie Wincenty Kot (1441); zrezygnował z godności kardynalskiej 2 października 1447 • Jan Kazimierz Waza (1646); zrezygnował z godności kardynalskiej 6 lipca 1648 Żyjący kardynałowie bez uprawnień elektorskich Henryk Gulbinowicz (1985) • Marian Jaworski (2001) Żyjący kardynałowie elektorzy Zenon Grocholewski (2001) • Stanisław Dziwisz (2006) • Stanisław Ryłko (2007) • Kazimierz Nycz (2010) • Konrad Krajewski (2018) kursywą oznaczono kardynałów mianowanych przez antypapieża Feliksa V w nawiasach podano daty kreacji kardynalskich p • d • e Ludzie roku tygodnika „Time” 1927: Lindbergh, Quidde • 1928: Chrysler • 1929: Young • 1930: Gandhi • 1931: Laval • 1932: Roosevelt • 1933: Johnson • 1934: Roosevelt • 1935: Hajle Syllasje I • 1936: Simpson • 1937: Czang, Song • 1938: Hitler • 1939: Stalin • 1940: Churchill • 1941: Roosevelt • 1942: Stalin • 1943: Marshall • 1944: Eisenhower • 1945: Truman • 1946: Byrnes • 1947: Marshall • 1948: Truman • 1949: Churchill • 1950: Żołnierz Amerykański • 1951: Mosaddegh • 1952: Elżbieta II • 1953: Adenauer • 1954: Dulles • 1955: Curtice • 1956: Węgierski Powstaniec • 1957: Chruszczow • 1958: de Gaulle • 1959: Eisenhower • 1960: Amerykańscy naukowcy: Pauling, Rabi, Teller, Lederberg, Glaser, Libby, Woodward, Draper, Shockley, Segrè, Enders, Townes, Beadle, Van Allen, Purcell • 1961: Kennedy • 1962: Jan XXIII • 1963: Luther King • 1964: Johnson • 1965: Westmoreland • 1966: Generacja Twenty-Five & Under • 1967: Johnson • 1968: Borman, Lovell, Anders • 1969: Amerykanie z klasy średniej • 1970: Brandt • 1971: Nixon • 1972: Nixon, Kissinger • 1973: Sirica • 1974: Król Fajsal • 1975: Amerykanki: Ford, Hills, Grasso, Jordan, Sharp, Conway, Jean King, Brownmiller, Wyatt, Byerly, Sutton, Cheek • 1976: Carter • 1977: Sadat • 1978: Deng • 1979: Ajatollah Chomejni • 1980: Reagan • 1981: Wałęsa • 1982: Komputer • 1983: Reagan, Andropow • 1984: Ueberroth • 1985: Deng • 1986: Aquino • 1987: Gorbaczow • 1988: Zagrożona Ziemia • 1989: Gorbaczow • 1990: George H.W. Bush • 1991: Turner • 1992: Clinton • 1993: Mandela, de Klerk, Arafat, Rabin • 1994: Jan Paweł II • 1995: Gingrich • 1996: Ho • 1997: Grove • 1998: Clinton, Starr • 1999: Bezos • 2000: George W. Bush • 2001: Giuliani, Einstein • 2002: Cooper, Watkins, Rowley • 2003: Żołnierz Amerykański • 2004: W. Bush • 2005: Miłosierni Samarytanie: Bono, B. Gates, M. Gates • 2006: „Ty” • 2007: Putin • 2008: Obama • 2009: Bernanke • 2010: Zuckerberg • 2011: Protestujący człowiek • 2012: Obama • 2013: Franciszek • 2014: Walczący z Ebolą • 2015: Merkel • 2016: Trump • 2017: Osoby, które przerwały milczenie p • d • e Laureaci nagrody Karola Wielkiego 1950: Richard Coudenhove-Kalergi • 1951: Hendrik Brugmans • 1952: Alcide De Gasperi • 1953: Jean Monnet • 1954: Konrad Adenauer • 1955: Winston Churchill • 1957: Paul-Henri Spaak • 1958: Robert Schuman • 1959: George Marshall • 1960: Joseph Bech • 1961: Walter Hallstein • 1963: Edward Richard George Heath • 1964: Antonio Segni • 1966: Jens Otto Krag • 1967: Joseph Luns • 1969: Komisja Europejska • 1970: François Seydoux de Clausonne • 1972: Roy Jenkins • 1973: Salvador de Madariaga • 1976: Leo Tindemans • 1977: Walter Scheel • 1978: Konstandinos Karamanlis • 1979: Emilio Colombo • 1981: Simone Veil • 1984: Karl Carstens • 1987: Henry Kissinger • 1988: Helmut Kohl, François Mitterrand • 1989: Roger z Taizé • 1990: Gyula Horn • 1991: Václav Havel • 1992: Jacques Delors • 1993: Felipe González • 1994: Gro Harlem Brundtland • 1995: Franz Vranitzky • 1996: Beatrycze • 1997: Roman Herzog • 1998: Bronisław Geremek • 1999: Tony Blair • 2000: Bill Clinton • 2001: György Konrád • 2002: Euro • 2003: Valéry Giscard d’Estaing • 2004: Pat Cox, Jan Paweł II • 2005: Carlo Azeglio Ciampi • 2006: Jean-Claude Juncker • 2007: Javier Solana • 2008: Angela Merkel • 2009: Andrea Riccardi • 2010: Donald Tusk • 2011: Jean-Claude Trichet • 2012: Wolfgang Schäuble • 2013: Dalia Grybauskaitė • 2014: Herman Van Rompuy • 2015: Martin Schulz • 2016: Franciszek • 2017: Timothy Garton Ash • 2018: Emmanuel Macron