Egftnjytyk

Ten artykuł dotyczy miejscowości w woj. małopolskim. Zobacz też: Gdow – miejscowość w Rosji, na północ od Pskowa.

Gdów
Gdów – widok ogólny
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	wielicki
Gmina	Gdów
Wysokość	230 m n.p.m.
Liczba ludności (2014)	4179[1].
Strefa numeracyjna	(+48) 12
Kod pocztowy	32-420[2]
Tablice rejestracyjne	KWI
SIMC	0317889
Położenie na mapie gminy Gdów Gdów
Położenie na mapie powiatu wielickiego Gdów
Położenie na mapie województwa małopolskiego Gdów
Położenie na mapie Polski Gdów
49°54′26″N 20°11′55″E/49,907222 20,198611
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa miejscowości

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Gdów

Kościół w Gdowie nocą

Zespół dworski w Gdowie

Zajazd nad Rabą

Zbiorowa mogiła z 1939

Gdów – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie wielickim, w gminie Gdów.

Gdów uzyskał lokację miejską przed 1794 rokiem, zdegradowany przed 1880 rokiem^[3].

.

W miejscowości krzyżuje się droga wojewódzka nr 966 z drogą wojewódzką nr 967^[6].

Miejscowość jest siedzibą gminy Gdów.

Położenie |

Gdów znajduje się na Pogórzu Wielickim, w dolinie rzeki Raba. Przez Gdów przepływają także potoki Ruda i Lipnica, która stanowi wschodnią granicę miejscowości. Od południa Gdów granicy z Pogórzem Wiśnickim^[7].

Komunikacja |

Komunikację publiczną zapewniają prywatne linie mikrobusowe oraz nieliczne kursy PKS (m.in. połączenie Kraków – Limanowa). Najbliższa stacja kolejowa znajduje się w oddalonej o 15 km Wieliczce.

Historia |

Wykopaliska archeologiczne prowadzone w okolicach Gdowa poświadczyły, że osadnictwo na tym terenie miało miejsce już w paleolicie, neolicie i w epoce brązu.

Z zapisów Jana Długosza wynika, że pierwsza stała osada została założona w XI wieku przez Gedkę herbu Gryf. Prawdopodobnie był on fundatorem kościoła, którego istnienie odnotowano po raz pierwszy w 1272 (jest to najstarszy dokument potwierdzający istnienie Gdowa). Gdy siła Gryfitów zaczęła słabnąć Gdów dostał się we władanie Drużynów, co miało miejsce ok. 1270. Na rozwój Gdowa miało zasadniczy wpływ jego położenie na skrzyżowaniu szlaków kupieckich prowadzących na Węgry (obecnie Kraków – Limanowa) i Bochnia – Myślenice. Mieszkańcy średniowiecznego Gdowa zajmowali się rybołówstwem, rzemiosłem i kupiectwem. Rozwój osady był hamowany przez przepływającą od południa Rabę, która często występowała z brzegów, niszcząc zabudowę.

W 1417 przez Gdów przeszedł orszak Władysława Jagiełły zmierzający z Halicza do Niepołomic. W 1444 król Władysław Warneńczyk jako wotum dziękczynne nadał gdowskiemu kościołowi pw. Najświętszej Marii Panny prawo dożywotniego czerpania dochodu, które jest przypisane do zajmowania określonego urzędu kościelnego i nosi nazwę beneficjum (prawa tego przestrzegano jeszcze w XIX wieku). Legenda głosi, że król zgubił podczas polowania drogę do zamku w Niepołomicach, uratowała go Matka Boża Gdowska, która wskazała mu prawidłowy kierunek jazdy. Gdów został przez króla przekazany sekretarzowi dworu Fihauserowi. W późniejszych latach Gdów często zmieniał właścicieli, byli nimi m.in. Stanisław II (Wielopolski) oraz Mikołaj II, ostatnimi właścicielami pod koniec XVII wieku zostali Lubomirscy. To stąd marszałek Hieronim Lubomirski wyruszył na czele rycerstwa szczyrzyckiego na odsiecz wiedeńską. August III Sas nadał dobrom gdowskim przywilej organizowania czterech jarmarków rocznie i cotygodniowego targu. Od tego czasu uważano Gdów za miasto.

W 1772 miał miejsce I rozbiór Polski, Gdów wraz z w ziemiami położonymi na prawym brzegu Wisły dostał się pod panowanie Austrii. Podczas powstania krakowskiego pod Gdowem miała miejsce jedna z najważniejszych bitew Bitwa pod Gdowem. 26 lutego 1846 wojska austriackie dowodzone przez gen. Ludwiga von Benedeka rozbiły oddział pułkownika Jakuba Suchorzewskiego.

Po odzyskaniu niepodległości Gdów był ośrodkiem administracyjnym gminy leżącej w powiecie wielickim. W 1933 przeprowadzono w kraju reformę administracyjną, na podstawie ustawy scaleniowej Gdów stał się gromadą, która była częścią gminy zbiorowej. W Gdowie działał młyn, tartak i cegielnia, powszechnie też było koszykarstwo.

Po 1945 miejscowość stała się lokalnym ośrodkiem handlowym i usługowym pełniącym funkcję lokalnego ośrodka obsługi rolnictwa. Okolice Gdowa charakteryzują się rozwiniętą agroturystyką^[8].

Etymologia |

Podobnie jak Gdańsk i Gdynia od prasłowiańskiej podstawy *gъd (lit. gudē, chorw. gdinjica = mały las, żupa serbska Gacka, u Konstantyna Porfirogenety w „De administrando imperio” Gutzeka, łac. Goduscani, żupa chorwacka Gacko zamieszkiwana przez plemię Gadczan, w kronikach frankijskich łac. natio Guduscanorum pod rządami księcia Borny dux Guduscanorum oraz kilka nazw miejscowych w Serbii Gacko [Gъd-ьsko], nazwa rzeki w Słowenii Gacka, chorwacki Gdinj na Hvarze, Dinjiška w Dalmacji, czeska Kdyně, po niem. Gedein) oznaczającej „mokry, wilgotny, bagienny” i równocześnie „zarośnięty”.

Jest to nazwa topograficzna o budowie Gd-ów, *gъd + przyrostek pierwotnie topograficzny -ów jak w Krak-ów (wieloznaczne słowiańskie krk), Tarn-ów (psł. tьrnъ=cierń, stąd tarnina)^[9]

Max Vasmer w odniesieniu do dwóch innych Gdowów, tj. rosyjskiego Gdowa i Gdowa ukraińskiego, a kiedyś leżącego w województwie lwowskim, odrzucał teorię Mikkoli rzekomego pochodzenia tej nazwy od Gotów oraz teorię Brücknera wywodzącą ją od hipotetycznie mającego przynależeć do zgodności bałto-słowiańskich staropruskiego gude – „krzaki, las”, ze względu na brak (wg niego) takiego słowa^[10].

Zabytki |

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[11].

• kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny (Sanktuarium Matki Bożej Gdowskiej) z przełomu XIII i XIV w. znacznie rozbudowany ok. 1790 roku z cudownym obrazem Matki Boskiej Gdowskiej. W wyposażeniu rokokowe ołtarze i renesansowe tabernakulum ścienne;


• 
  dwór z 2 poł. XIX wieku, drewniany (modrzew), wybudowany przez rodzinę Habichtów.

Inne |

• 
  Cmentarz wojenny nr 375 - Gdów, oraz wspólny grób wojskowych i cywili z okolicznych miejscowości zabitych w czasie kampanii wrześniowej w 1939 roku.


• dzwonnica z początku XIX z ważącym dwie tony dzwonem z 1462, noszącym imię Franciszek Bernard;


• zabudowa plebanii (eklektyczny dom księdza, bramka z XIX w. i dom katolicki Zorza z 1930);


• 
  obelisk pamięci Bartosza Głowackiego (przy wjeździe do dworu).

W Gdowie znajduje się cmentarz rzymskokatolicki. Pierwsze zapiski pochodzą jeszcze z czasów rozbiorów, kiedy Gdów był pod panowaniem austriackim. Najstarsze groby pochodzą z poł. XIX wieku. Na cmentarzu znajduje się kopiec-mogiła powstańców 1846 roku, który usypano w 1906 roku. Jest on mogiłą zbiorową 154 powstańców poległych w bitwie pod Gdowem. Na szczycie rzeźba przedstawiająca personifikację Ojczyzny fundacji rodziny poległego Michała Rottermunda. Znajduje się tam także groby bezimiennych żołnierzy z I wojny światowej.

Sport |

W miejscowości tej działa jeden klub sportowy:

• 
  Ludowy Klub Sportowy Gdovia Gdów (najsławniejsi piłkarze Gdovii to Tadeusz Zastawniak, Franciszek Zastawniak, byli reprezentanci Polski.)

• 15 września 2008 roku w Gdowie, otwarty został kompleks sportowy wchodzący w skład rządowego projektu ORLIK 2012.

Kultura |

We wsi działa Zespół Regionalny „Gdowianie”.

Miasta partnerskie |

Od 31 sierpnia 2007 roku miastami partnerskimi Gdowa są niemiecki Bad Nenndorf oraz ukraiński Perszotrawenśk.

Osoby związane z Gdowem |

• 
  Ludwik Solski – aktor, reżyser, dyrektor Teatru Słowackiego w Krakowie;


• 
  Michał Grażyński – działacz wojskowy, społeczny, polityczny i harcerski, doktor filozofii i prawa;


• 
  Franciszek Zastawniak – piłkarz Cracovii Kraków, reprezentant Polski, doktor chemii, gemmolog – ekspert kamieni szlachetnych;


• 
  Tadeusz Zastawniak – piłkarz Cracovii Kraków, Polonii Warszawa, reprezentant Polski, absolwent prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim, prokurator i adwokat;


• 
  Andrzej Zieliński – muzyk, kompozytor, pianista i założyciel zespołu Skaldowie;


• 
  Alina W. Chechelska – aktorka Teatru Śląskiego w Katowicach;


• 
  Alfred Majewski – architekt;


• 
  Piotr Kornecki – snycerz, twórca ołtarzy barokowych dla wielu kościołów w Małopolsce;


• 
  Jan Józef Fitzke – archeolog, kustosz Muzeum Wołyńskiego w Łucku, podporucznik rezerwy zamordowany w Katyniu;


• 
  Franciszek Jarecki – podporucznik pilot. Zapoczątkował „wielkie ucieczki” lądując na wyspie Bornholm najnowszym typem samolotu odrzutowego MIG;


• 
  Andrzej Kusionowicz Grodyński (ur. 1861) – polski adwokat, doktor prawa, prezes Sądu Apelacyjnego w Katowicach, sekretarz Macierz Ziemi Cieszyńskiej, redaktor Gwiazdka Cieszyńska.

Urodzeni w Gdowie |

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Gdowie.

Przypisy |

Linki zewnętrzne |

• 
  Gdów w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. II: Derenek – Gżack. Warszawa 1881.


• 
  Gdów w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo. Warszawa 1900.


• Sanktuarium Matki Bożej Gdowskiej


• 
  Historia Żydów w Gdowie na portalu Wirtualny Sztetl


• Oficjalny serwis internetowy Gminy Gdów

p • d • e Gmina Gdów Siedziba gminy: Gdów Wsie Bilczyce • Cichawa • Czyżów • Fałkowice • Gdów • Hucisko • Jaroszówka • Klęczana • Krakuszowice • Książnice • Kunice • Liplas • Marszowice • Niegowić • Niewiarów • Nieznanowice • Niżowa • Pierzchów • Podolany • Stryszowa • Szczytniki • Świątniki Dolne • Wiatowice • Wieniec • Winiary • Zagórzany • Zalesiany • Zborczyce • Zręczyce Integralne części wsi Borek • Brzezowa • Bydlówka • Cieniawa • Dąbrowy (Niegowić) • Dąbrowy (Zagórzany) • Dębina (Krakuszowice) • Dębina (Wiatowice) • Dłużyzny • Dobrzyców • Dół • Drożyska • Dubielówka • Dudy • Dwór • Dział • Dziekanka • Folwark (Cichawa) • Folwark (Niżowa) • Gaj • Góralówka • Górka • Górki • Grobla • Grzybowa • Janów • Kaczków • Kawalcówka • Kociarnia • Kopce • Korbielów • Kozia Góra • Koziarki • Lasowe Domy • Lipie • Łążek • Łęki • Nowa Wieś (Bilczyce) • Nowa Wieś (Gdów) • Obrytka • Osteria • Packi • Pasternik • Pastwiska • Piaski • Pierzchowiec • Pisiówka • Poczekana • Pod Górą • Podedwór • Podegrodzie • Podgórz • Podgórze • Podgrodzie • Podlas (Niżowa) • Podlas (Podolany) • Podlas (Zagórzany) • Podlesie (Fałkowice) • Podlesie (Liplas) • Podlesie (Zalesiany) • Podoły • Podskale • Podsojka • Podstroń • Podszczepie • Podwale • Porąbka • Przedewsie • Rakówki • Resztówka • Rogóska • Rola • Rudy • Ryczoń • Sakówka • Samołkowiec • Skałka • Sotołówka • Szczałb • Talisówki • Tuczarnia • Ukraina • Ulice • Wachlówka • Wólka Zręczycka • Wygon (Gdów) • Wygon (Marszowice) • Zadworze • Zagaje • Zagościniec • Zajedle • Zalas • Zalesie • Zaolszyny • Zaprzykopie • Zarabie (Gdów) • Zarabie (Książnice) • Zarabie (Nieznanowice) • Zarabie (Winiary) • Zarębówka • Zaulice • Zielona • Zygmuntów