Egftnjytyk

Bitwa pod Bornholmem
— wojna trzynastoletnia —
Wybrzeże Bornholmu widziane z morza od południowej strony wyspy
Czas	14–15 sierpnia 1457
Miejsce	u wybrzeży Bornholmu
Terytorium	Bornholm
Wynik	zwycięstwo floty gdańskiej
Strony konfliktu
Związek Pruski w tym: flota gdańska Królestwo Danii Inflanty
Dowódcy
Jakub Heine Jocki Lenyn Bartz Lenyn
Siły
3 okręty 16 okrętów
Straty
12 żołnierzy 300 żołnierzy 1 okręt
brak współrzędnych

I Bitwa pod Bornholmem – starcie zbrojne, które miało miejsce w nocy z 14 na 15 sierpnia 1457 roku podczas wojny trzynastoletniej (1454–1466). Była to druga – obok bitwy w Zatoce Świeżej (15 września 1463) – największa bitwa morska wojny. Zwycięstwo floty gdańskiej nad duńskim konwojem w znacznym stopniu przyczyniło się do zawarcia korzystnego rozejmu z Królestwem Danii, co pozbawiło Krzyżaków jedynego sojusznika aktywnie uczestniczącego w działaniach zbrojnych.

Geneza bitwy |

Reakcja Danii na wojnę trzynastoletnią |

Kopenhaga, Nyhavn

Inkorporacja Państwa Pruskiego przez Koronę Królestwa Polskiego w 1454 roku została przyjęta negatywnie przez Danię, gdyż otwierała dostęp do Bałtyku kolejnemu mocarstwu, zmniejszając szanse na skandynawską dominację. Jednocześnie Dania zgłaszała pretensje do części Inflant – Estonii, licząc na otrzymanie tej prowincji w zamian za pomoc zakonowi. W reakcji na przedłużającą się wojnę trzynastoletnią duński król Chrystian I latem 1455 roku udzielił poparcia zakonowi krzyżackiemu, a duńska flota rozpoczęła zwalczanie żeglugi Związku Pruskiego^[1].

Pomimo stanu wojny, uwikłana w konflikt ze Szwecją o utrzymanie Unii Kalmarskiej, Dania nie przeprowadziła żadnych poważnych operacji zbrojnych przeciwko Związkowi Pruskiemu, ograniczając się do patrolowania wybrzeży pruskich i organizowania konwojów z pomocą zbrojną, kierowanych do Inflant. W 1455 roku zakon krzyżacki odbił z rąk Związku Pruskiego Königsberg (Królewiec), przy ujściu Pregoły, oraz Memel (Kłajpedę), strzegącą ujścia Niemna. Odzyskał tym samym możliwość sprowadzania posiłków i zapasów drogą morską^[2].

Wojna trzynastoletnia na Morzu Bałtyckim |

Chrystian I Oldenburg, król Danii. Zainteresowany objęciem protektoratu nad Inflantami poparł zakon krzyżacki w wojnie trzynastoletniej

Pomimo okresu krzyżackich sukcesów główne miasta Związku Pruskiego zdecydowane były na kontynuację wojny przeciwko zakonowi, a determinacja rad miejskich Gdańska oraz Elbląga doprowadziła do utworzenia floty kaperskiej zdolnej do przeciwdziałania flocie duńskiej. Skutkowało to wyjątkowym w historii Polski zaangażowaniem w działania zbrojne na morzu^[3][4]. Rada miasta Gdańska wystawiła 13 listów kaperskich kapitanom uzbrojonych statków morskich, zezwalając im na atakowanie statków zmierzających do i z Królewca oraz Kłajpedy, aby sparaliżować krzyżacki handel oraz dowóz żywności i uzbrojenia dla zakonu. W 1456 roku wojnę morską rozszerzono o zezwolenie na atakowanie statków płynących do Inflant oraz Danii, po czym nastąpiła wzajemna konfiskata towarów i statków duńskich w portach Związku Pruskiego i związkowych w Danii. W lutym 1456 roku rada miasta Gdańska, po uprzednim ostrzeżeniu Związku Hanzeatyckiego, wystawiła listy kaperskie 4 kolejnym kapitanom, zezwalając im na atakowanie statków krzyżackich, inflanckich i duńskich oraz napadanie na krzyżackie wybrzeża^[5][6][7].

W działaniach zbrojnych na Bałtyku szczególne znaczenie miał obszar pomiędzy Bornholmem i Gotlandią, wyspami strategicznie położonymi na skrzyżowaniu bałtyckich szlaków żeglugowych. Panowanie nad tym obszarem pozwalało kontrolować całą żeglugę bałtycką^[8][9].

Okręty kaperskie stanowiły zmobilizowane okręty handlowe i nie wyróżniały się specjalną budową. Ich podstawowym sposobem walki był atak abordażem i w tym celu obsadzano je uzbrojoną załogą^[6]. Podobnie uzbrajano okręty handlowe poruszające się w obszarze zagrożenia, okrętując uzbrojoną eskortę^[10].

Gdańsk: baszta Łabędź i historyczny gdański port

Bitwa |

W nocy z 14 na 15 sierpnia 1457 roku trzy uzbrojone, gdańskie statki handlowe pod dowództwem Gostrama Heyne (Jakuba Heine), Jockiego i Bartza Lenyna, płynące z ładunkiem towarów z Rewla napotkały u wybrzeży Bornholmu konwój duńsko-inflancki, liczący 16 statków. Wykorzystując ciemności gdańszczanie zaatakowali konwój. W wyniku ostrzału i abordażu straty po stronie gdańskiej wyniosły 12 zabitych i wielu rannych, zaś po stronie przeciwnej ok. 300 ludzi, z czego ok. 100 z jedynego zatopionego statku, oraz ponad 40 jeńców. Walka zakończyła się nad ranem rozproszeniem konwoju^[10].

Bitwa ukazała duże znaczenie lekkich, szybkich statków, o dużej zwrotności oraz dywersyjnych, niespodziewanych akcji, mających na celu odcięcie zakonu od morskiego zaopatrzenia pochodzącego głównie z Danii, Rzeszy i Holandii.

Następstwa bitwy |

Port rzeczny w Gdańsku: Długie Pobrzeże i Żuraw

Wśród wziętych przez gdańszczan jeńców znalazło się pięciu urzędników krzyżackich, w tym wójt Sonnenburga. Gdańszczanie 23 września 1457 roku poinformowali o swoim sukcesie Związek Hanzeatycki, który poprosili o pośrednictwo w rokowaniach pokojowych z królem Danii Chrystianem I^[11].

Z początkiem 1458 roku Gdańsk zdecydował się na nieograniczoną wojnę morską i nasilenie ofensywy: wystawiono 21 listów kaperskich na wiosnę 1458 roku oraz 12 latem 1458 roku, a statki upoważniono do atakowania żeglugi duńskiej i inflanckiej w Cieśninach Duńskich i wzdłuż wybrzeży Pomorza Zachodniego i Meklemburgii, a także do napadania miast i portów Danii, duńskiej Norwegii oraz Gotlandii. Zdobycie przez gdańskich kaprów 45 statków sparaliżowało bałtycki handel, na skutek czego Związek Hanzeatycki zaczął naciskać na skonfliktowane strony, dążąc do przerwania działań wojennych. Zawieszenie broni pomiędzy Danią a Polską zawarto 28 lipca 1458 roku w Gdańsku, pozbawiając zakon krzyżacki głównego sojusznika^[12][3].

Zobacz też |

• II bitwa morska koło Bornholmu (1460)

Przypisy |

Bibliografia |

• Józef Wiesław Dyskant: Zatoka Świeża 1463. Warszawa: Bellona, 2009, s. 206. ISBN 978-83-1111-571-2.