Egftnjytyk

Różne symbole religijne, m.in. (pierwszy rząd) chrześcijaństwa, judaizmu, hinduizmu, bahaizmu (drugi rząd) islamu, religii plemiennych, taoizmu, shintō (trzeci rząd) buddyzmu, sikhizmu, dźinizmu, ahimsa (czwarty rząd) Ayyavazhi, Potrójnej Bogini (Wicca), Krzyż maltański, rodzimowierstwa słowiańskiego

Procent obywateli uznających religię za bardzo ważną: do 19%, >90%

Religie dominujące na danych obszarach.

     Chrześcijaństwo

     Islam

     Judaizm

     Hinduizm

     Buddyzm

     Religie chińskie

     Religie plemienne

     Obszary niereligijne

Religia – system wierzeń i praktyk, określający relację pomiędzy różnie pojmowaną sferą sacrum (świętością) i sferą boską a określonym społeczeństwem, grupą lub jednostką. Manifestuje się ona w wymiarze doktrynalnym (doktryna, wiara), w czynnościach religijnych (np. kult czy rytuały), w sferze społeczno-organizacyjnej (wspólnota religijna, np. Kościół) i w sferze duchowości indywidualnej (m.in. mistyka).

Relacja jednostki do sacrum koncentruje się wokół poczucia świętości – chęci zbliżenia się do sacrum, poczucia lęku, czci czy dystansu wobec niego.

W 2012 roku 59% ludzi uważało się za osoby religijne, 23% nie, a 13% deklarowało ateizm^[1].

Według różnych szacunków istnieje od 4200^[2] do 10 000 religii^[3]. Samych wyznań chrześcijańskich jest ok. 41^[4].

Etymologia |

Według Cycerona nazwa religia pochodzi od łacińskiego słowa relegere lub religere (ponownie odczytywać, gruntownie rozważać). Laktancjusz wyprowadza ją od słowa religare (wiązać). Tę ostatnią etymologię uznaje Święty Augustyn, a Święty Tomasz z Akwinu dopuszcza je wszystkie^[5].

Definicje religii |

Klasyczne definicje religii charakteryzują się trzema cechami, są indukcyjne, empiryczne i istotne. Są też zwykle koncepcjami dualistycznymi, to znaczy według nich religia to para spojonych ze sobą elementów – wiary i kultu.

Thomas Hobbes pisze: „religii (...) naturalnej dwa są elementy składowe: jednym jest wiara, to znaczy wierzenie, że istnieje Bóg i że wszystkim rządzi, drugim zaś jest kult”^[6]. Niektórzy badacze krytykują ten pogląd jako uproszczony. Bohdan Chwedeńczuk uważa^[7], że jest to określenie zbyt wąskie z trzech powodów. Zakłada monoteizm (trudno odmawiać religijności grupom politeistycznym). Zakłada teizm, zaś religią niewątpliwie jest buddyzm, który teizmu w sobie nie zawiera. Wreszcie jest zbyt wąskie, bo zakłada, że religią naturalną jest religia monoteistyczna.

Robert Pirsig pisze: „Jeżeli jedna osoba ma jakieś urojenia, nazywamy to szaleństwem. Jeżeli wiele osób cierpi na to samo urojenie, nazywamy to religią.”

Émile Durkheim stwierdza, że „Religia jest systemem powiązanych ze sobą wierzeń i praktyk odnoszących się do rzeczy świętych, to znaczy rzeczy wyodrębnionych i zakazanych, wierzeń i praktyk łączących wszystkich wyznawców w jedną wspólnotę moralną zwaną kościołem”^[8]. Dla Durkheima (inaczej niż dla Hobbesa) religia nie może być luźnym nagromadzeniem wierzeń, ale ich systemem. Każdy składnik jest powiązany z innym, a wyjęcie jednego nie może odbyć się bez naruszenia całości. Zwraca też uwagę fakt, że system religijny generuje społeczność. Nie ma więc religii prywatnej – jest tylko zbiorowa.

Marcin Luter pisze: „Bóg i kult tworzą wzajemny związek, jedno nie może żyć bez drugiego, gdyż Bóg musi być zawsze Bogiem jakiegoś człowieka lub ludu”^[9]. Należy zauważyć, że o ile u Hobbesa kult i wiara jest współwystępująca, u Durkheima powiązana systemowo, u Lutra już konieczna.

Henri Bergson stwierdza, że "...nie ma religii bez rytów i ceremonii. Tym aktom religijnym przedstawienia służą przede wszystkim jako okazja... akty te wypływają z wiary, lecz jednocześnie same na nią oddziałują i umacniają ją; jeżeli bogowie istnieją, to należy oddawać im cześć; lecz bogowie zaczynają istnieć właśnie dopiero wtedy, gdy pojawia się kult”^[10]. Pozorna sprzeczność tej wypowiedzi tłumaczona jest najczęściej w następujący sposób. Kult wypływa zatem tutaj z pewnego rodzaju „paleowiary”, która przekształcając się w wiarę bogatszą, sprawia „że bogowie zaczynają istnieć”.

Max Scheler: „Religia jest religijnym poznaniem i myśleniem, jak też szczególnym rodzajem czucia (wartości), wyrazu (język, modlitwa, kult) oraz religijnego chcenia i działania (w służbie Bogu i religijnej moralności)”. Scheler jako przedstawiciel nurtu fenomenologii uważał, że z istnienia aktu religijnego można wnioskować o istnieniu Boga. Akt jest zawsze czynem indywidualnym i społecznym, manifestuje bowiem na zewnątrz wewnętrzne uczucie.

Edgar Brightman: „Religia to zainteresowanie doświadczeniami uznawanymi za doświadczenie najwyższych wartości; oddanie mocy czy mocom, o których sądzi się, że tworzą, wzmagają i zachowują te wartości; oraz wyrażanie tego zainteresowania i oddania czy to w obrzędach symbolicznych, czy w innych zachowaniach jednostkowych i zbiorowych”^[11]. Definicja Brightmana nie przywiązuje wagi do socjalnej, społecznej roli religii.

Cyceron: wywodził ten termin od łacińskiego relegere (Odczytać na nowo), co u niego oznacza „drobiazgowe oddawanie czci bogom”. Laktacjusz zaś od religare (wiązać, spajać), wyjaśniając jego sens jako „odnowienie więzi między człowiekiem i Bogiem”, a św. Augustyn wywodzi go od reeligare (wybierać ponownie).

Definicja Tielego-Söderbloma: Religią nazywamy w sensie ogólnym stosunek pomiędzy człowiekiem i potęgą nadludzką, w którą on wierzy i od której czuje się zależny. Stosunek ten znajduje swój wyraz w specjalnych uczuciach (zaufanie i lęk), wyobrażeniach (wiara) i czynnościach (modlitwy, obrzędy, wśród nich specjalne ofiary), a także w wypełnianiu moralnych przykazań. Wspólna definicja Tielego-Söderbloma to przykład klasycznej definicji relacyjnej – zob. C. P. Tiele, N. Söderblom, Kompendium der Religionsgeschichte, Berlin 1931⁶, s. 3. Por. C. P. Tiele, Elements of the Science of Religion, t. II, Edinburgh-London 1899, s. 15; N. Söderblom, Einführung in die Religionsgeschichte, Uppsala 1921.

Gustav Mensching: Religia to przeżyciowe spotkanie człowieka z tym, co święte oraz wyrażona w działaniu odpowiedź człowieka uwarunkowana i określona przez świętość^[12].

Rudolf Otto: Religia jest doświadczeniem misterium, które realizuje się, gdy człowiek otwiera się dla wrażeń rzeczywistości wiecznych, które objawiają się na drodze doczesności. [...] To sfera, w której człowiek spotyka się z tajemniczą rzeczywistością (misterium tremendum) poznawaną w przeżyciu emocjonalnym (sensus numinosum)^[13].

Helmuth von Glasenapp: Religia jest wiarą w istnienie nadnaturalnych, osobowych lub nieosobowych mocy, wyrażającą się w myśleniu, chceniu i postępowaniu; od mocy tych człowiek czuje się zależny, stara się je dla siebie pozyskać lub też usiłuje się do nich wznieść^[14].

Clifford Geertz: Religia to system symboli, kształtujących mocne, wszechobejmujące, trwałe nastroje i motywacje, za pośrednictwem najogólniejszego ładu istnienia, którym nadano status takiej faktyczności, że nastroje te i motywacje wydają się osobliwie rzeczywiste^[15].

Zygmunt Freud: Hipotezy filozoficzne Feuerbacha i społeczne Marksa Freud uzupełnił argumentami psychologicznymi, uznając, iż religia to nerwica natręctw. Freud powołał się tu na perspektywę antropologiczną, ontogenetyczną i etnologiczną. Bóg według Freuda jest: wywyższonym ojcem^[16] (exalted father), przemienieniem ojca (transfiguration of father), podobizną/postacią ojca (likeness of father), sublimacją ojca (sublimation of father), surogatem (obiektem zastępczym) ojca (surrogate of father), substytutem ojca (substitute of father), kopią/imitacją ojca (copy of father). Bóg tak naprawdę jest ojcem (Bóg jest to nikt inny jak własny ojciec – God really is the father)^[17][18].

Carl Gustav Jung: Religia jest koniecznym elementem życia psychicznego człowieka. Według niego dusza ludzka ze swej natury posiada funkcję religijną. Religia jest szczytowym efektem rozwoju kultury, integruje życie psychiczne i dostarcza człowiekowi siły wzmacniającej „ego”. Daje pomoc w przygotowaniu się do śmierci i w jej przeżywaniu. Podkreśla, że jej terapeutyczna rola polega nie tylko na pomocy w procesie przystosowania do warunków życia, lecz także, że nadaje sens ludzkiemu życiu. Jego podejście do religii charakteryzuje się jednak niemal wyłącznie jej funkcjonalnym i pragmatycznym traktowaniem^[19]. Wprowadza pojęcie jaźni – archetypu całości, jedności psychicznej, nazywając go obrazem Boga^[20]. Uważa, że powtarzający się w mitach i religiach motyw Bogini Matki związany jest z archetypem matki – strukturą ukształtowaną w ludzkiej psychice ze względu na szczególne cechy matki^[21].

Erich Fromm: Religią jest każdy system myśli i działań, podzielany przez pewną grupę, który dostarcza jednostce układu odniesienia i przedmiotu czci, których potrzeba stanowi pierwotne wyposażenie psychiki ludzkiej^[22].

Fryderyk Engels: Religia jest fantastycznym odzwierciedleniem w ludzkich głowach tych sił zewnętrznych, które rządzą codziennym bytem ludzi; odzwierciedleniem, w którym siły ziemskie przybierają postać sił nadziemskich.

Melford Elliot Spiro: Religia jest to instytucja złożona z kulturowo ustalonych interakcji z kulturowo zakładanymi nadludzkimi istotami^[23].

Jaap van Oosten: W każdej kulturze znajdziemy zespół wierzeń, praktyk i instytucji, który wyjaśnia pochodzenie i naturę porządku kulturowego i podtrzymuje jego istnienie. Ten zespół wierzeń, praktyk i instytucji zwykle jest uznawany przez antropologów za religię. Religie zwykle zakładają wiarę w osobowe postacie, ale nie stanowi to konieczności (jak wskazuje przykład klasycznego buddyzmu). Stanowi ją natomiast domena kultury, uważana za najbardziej podstawową przez samych uczestników. Religia nadaje znaczenie ich egzystencji i ich światu i nie może być zredukowana do żadnego innego porządku kulturowego^[24].

Feliks Koneczny: przez religię rozumiem system ujmujący stosunek świata przyrodzonego do nadprzyrodzonego^[25].

Opisy konfesyjne |

Opisy konfesyjne sprowadzają się do zarzutu, iż realna definicja religii (czyli taka, która opisuje cechy wspólne wszystkim religiom) nie bierze pod uwagę osobliwości tej religii, którą autor zarzutu wyróżnia. Krytyka ta manifestuje się np. w poglądach kard. Franciszka Königa, który stwierdzał, że „chrześcijaństwo swoje powstanie zawdzięcza bezpośredniej ingerencji Boga w historię ludzką i przez to jest z niczym nieporównywalne”^[26].

Opisy niekonfesyjne |

Opisy religii tworzone z perspektywy nauk o człowieku. Religia jest w nich pojmowana jako wytwór ludzkiej działalności i element kultury.

Richard Dawkins – krytykuje religię jako „niebezpieczny nonsens, który uczy wrogości wobec innych ludzi”. Po zamachu na World Trade Center i Pentagon wezwał do ostrzejszej krytyki światopoglądów religijnych^[27].

Sam Harris – porównuje religię do zaburzenia umysłowego, które, jak pisze, „pozwala skądinąd normalnym ludzkim istotom korzystać z owoców szaleństwa i uważać je za święte”^[28].

Opisy naturalistyczno-psychologiczne |

Religia jest w tym ujęciu subiektywną, psychiczną reakcją człowieka na obiektywną rzeczywistość materialną (przyrodę, stosunki społeczne, procesy dziejowe).

Obiektywnym aspektem religii jest w tym ujęciu rzeczywistość, która wywiera wpływ na człowieka, zmuszając go do trudu jej zrozumienia.
Subiektywny aspekt religii stanowią: jej treść doktrynalna, warstwa przeżyciowa oraz rytualna.
Przedstawiciele: Karol Marks, Zygmunt Freud, Ludwik Feuerbach, Thomas Henry Huxley^[29].

Opisy antropologiczno-funkcjonalistyczne |

Podejście antropologiczno – funkcjonalistyczne akcentuje rolę zjawisk religijnych w danej kulturze i społeczeństwie. Religia jest tu przedstawiana jako forma świadomości oraz zbiór praktyk organizujących życie społeczeństwa. Przedstawiciele: Claude Levi-Strauss, Bronisław Malinowski, Emile Durkheim^[30].

Opisy fenomenologiczne |

Ujęcie fenomenologiczne stara się ukazać istotę zjawiska religijnego, czyli wspólny fundament wszystkich religii. Akcentuje przeżyciową, emocjonalną stronę religii. Religia jest tu ujmowana jako zjawisko autonomiczne względem innych sfer kultury, a zatem zjawisko będące celem same dla siebie.
Przedstawiciele: Rudolf Otto, Gerardus van der Leeuw, Gustav Mensching, Friedrich Heiler, Udo Tworuschka, Mircea Eliade^[31]

Opisy interdyscyplinarne |

W ostatnich latach pojawia się coraz więcej badań, w których próbuje się zsyntetyzować rozmaite cząstkowe opisy/wyjaśnienia religii, religijności, duchowości (i zjawisk podobnych, czy powiązanych). Przykładowo, w psychologii religii wielu autorów dołącza do interdyscyplinarnego ujęcia religii jako „meaning system” („system sensu” – wysoko-poziomowe struktury poznawcze nadające „sens”, „znaczenie” otaczającej rzeczywistości)^[32]. Szeroko znane stały się też dokonania „cognitive science of religion”^[33]. Pełne interdyscyplinarne badanie religii obejmuje tak zróżnicowane dziedziny jak: antropologia religii, socjologia r., psychologia r., filozofia r., historia r., fenomenologia r., kognitywistyka r., semiotyka języka religijnego, etyczne i estetyczne aspekty religii, i wiele innych.

Wpływ religii |

Badacze z dziedziny nauk społecznych zgromadzili mnóstwo dowodów na dobroczynny wpływ religii. Stwierdzili, że powoduje ona dobre samopoczucie i pomaga uporać się ze społeczną dewiacją. Daniel Hall, lekarz z Centrum Medycznego Uniwersytetu w Pittsburghu, odkrył, że cotygodniowe uczestnictwo w nabożeństwie może dodać dwa albo trzy lata życia. Badanie przeprowadzone na 7 tysiącach osób w starszym wieku w Centrum Medycznym na Uniwersytecie Duke'a w 1997 roku wykazało, że religijne praktyki mogą wzmacniać system immunologiczny i obniżać ciśnienie krwi. Badanie opinii publicznej przez Instytut Pew wykazało, że Amerykanie, którzy uczestniczą w religijnych nabożeństwach raz w tygodniu albo częściej, są szczęśliwsi (43%) od tych, którzy chodzą do kościoła raz na miesiąc albo rzadziej (31%) bądź rzadko lub nigdy (26%). Biali protestanci ewangelikalni częściej donoszą, że są szczęśliwi, niż biali protestanci ewangeliccy: 43% w porównaniu z 33%. Związek między szczęściem a chodzeniem do kościoła utrzymuje się na dość wyrównanym poziomie od lat siedemdziesiątych, kiedy to Pew rozpoczął badania.

Religia może zwalczyć złe zachowanie i promować dobre samopoczucie. Dwadzieścia lat temu Richard Freeman, ekonomista z Uniwersytetu Harvarda, odkrył, że czarnoskóra młodzież, która chodziła do kościoła, chętniej uczęszczała do szkoły i rzadziej popełniała przestępstwa albo brała narkotyki. Od tamtej pory wiele kolejnych badań, w tym ponadpartyjnej Krajowej Komisji ds. Dzieci z 1991 roku, wykazało, że przynależność do wspólnoty religijnej wiąże się z niższym wskaźnikiem przestępczości i uzależnienia od narkotyków^[34].

Geneza religii |

 Osobny artykuł: Geneza religii.

Najstarsze ślady religii występują już w czasach prehistorycznych w postaci rysunków naskalnych i pochówków (wiara w życie pośmiertne). Pierwotną religią był prawdopodobnie animizm, a według nauki chrześcijańskiej pramonoteizm. Religia była sposobem, w jaki człowiek próbował pojąć świat i otaczające go zjawiska (np. pioruny, śmierć, zjawisko dnia i nocy).

Badanie religii |

Badaniem religii zajmują się:

• religioznawstwo


• teologia


• filozofia religii


• socjologia religii


• psychologia religii

Podział religii |

Typologie religii:

• religie Wschodu (kosmocentryczne)


• religie Zachodu (teocentryczne)

Religie dzieli się:

• ze względu na pochodzenie: naturalne, objawione i dharmiczne
  


• ze względu na to, jak pojmują istotę boską: monoteizm, politeizm, henoteizm, deizm, panteizm, nonteizm
  


• ze względu na zasięg oddziaływania religii: religie uniwersalistyczne, narodowe, plemienne.


• ze względu na punkt wyjścia: religie teocentryczne, religie kosmocentryczne.


• ze względu na wyznawanie: religie żywe i religie martwe^[35].

Największe religie świata |

Na podstawie danych z 2010 r.^[36] procentowy udział kształtuje się następująco

• Chrześcijaństwo 33,43%


• Islam 24,35%


• Hinduizm 13,78%


• Buddyzm 7,13%


• Sikhizm 0,36%


• Judaizm 0,21%


• Bahaizm 0,11%


• bezwyznaniowi 9,42%

Religie świata |

animizm |

• druidyzm


• voodoo

buddyzm |

• 
  theravada („Droga Starszych” – nieprawidłowo nazywana hinajaną) – jedyna szkoła jaka przetrwała spośród szkół wywodzących się z tradycji sthaviravada,


• 
  mahajana (zawierająca również niektóre podstawowe nauki hinajany):
  
  
  
  • 
    chan (jap. zen)
  
  
  • 
    zen (tradycja japońska)
  
  
  • 
    sŏn (tradycja koreańska)
  
  
  • amidyzm
  
  
  • Szkoła Czystej Krainy
  
  
  
  


• 
  mahajana (zawierająca również niektóre podstawowe nauki hinajany oraz szczególne metody wadżrajany):
  
  
  
  • tendai
  
  
  • shingon
  
  
  • 
    buddyzm tybetański (zawierający unikalne metody tantr jogi najwyższej):
    
    
    
    • ningma
    
    
    • kagju
    
    
    • sakja
    
    
    • dzionang
    
    
    • gelug
    
    
    
    
  
  
  
  

chrześcijaństwo |

• 
  katolicyzm
  
  
  
  • 
    starokatolicyzm
    
    
    
    • Kościoły utrechckie
    
    
    • Kościoły narodowe (polskokatolicyzm, aglapianizm i inne)
    
    
    • mariawityzm
    
    
    
    
  
  
  • 
    Kościół katolicki
    
    
    
    • 
      wschodni katolicyzm
      
      • grekokatolicyzm
      
      
    
    
    • Kościół rzymskokatolicki
    
    
    
    
  
  
  • 
    tradycjonalizm katolicki
    
    
    
    • sedewakantyzm
    
    
    • 
      konklawizm
      
      • palmarianizm
      
      
    
    
    • lefebryści
    
    
    
    
  
  
  • liberalny katolicyzm
  
  
  • anglikanizm
  
  
  
  


• 
  prawosławie
  
  
  
  • 
    Kościoły bizantyjskie
    
    
    
    • Cerkiew prawosławna
    
    
    • 
      staroobrzędowcy
      
      
      
      • popowcy
      
      
      • bezpopowcy
      
      
      • skopcy
      
      
      
      
    
    
    • starokalendarzowcy
    
    
    
    
  
  
  • 
    kościoły orientalne
    
    
    
    • ormianie
    
    
    • koptowie
    
    
    • syryjczycy
    
    
    
    
  
  
  • Kościoły asyryjskie
  
  
  
  


• 
  protestantyzm
  
  
  
  • 
    adwentyzm
    
    • milleryzm
    
    
  
  
  • anabaptyzm
  
  
  • arianizm
  
  
  • baptyzm
  
  
  • bracia morawscy
  
  
  • bracia plymuccy
  
  
  • husytyzm
  
  
  • 
    kalwinizm
    
    
    
    • kongregacjonalizm
    
    
    • prezbiterianizm
    
    
    
    
  
  
  • kwakrzy
  
  
  • luteranizm
  
  
  • mennonityzm
  
  
  • metodyzm
  
  
  • pentekostalizm
  
  
  • salwacjonizm
  
  
  • unitarianizm
  
  
  • waldensi
  
  
  
  


• 
  restoracjonizm
  
  
  
  • 
    ruch badacki
    
    
    
    • Świadkowie Jehowy
    
    
    • Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego
    
    
    • Świecki Ruch Misyjny „Epifania”
    
    
    • Stowarzyszenie Badaczy Pisma Świętego
    
    
    
    
  
  
  • Chrystadelfianie
  
  
  • 
    mormoni
    
    
    
    • Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich
    
    
    • Społeczność Chrystusa
    
    
    
    
  
  
  
  


• 
  afrochrześcijaństwo
  
  
  
  • aladura
  
  
  • harrizm
  
  
  • kimbangizm
  
  
  • lumba
  
  
  
  

dźinizm |

• digambarowie


• sthankawasi


• śwetambarowie

gnostycyzm |

• manicheizm


• mandeizm

hinduizm |

• 
  wisznuizm
  
  • krysznaizm
  
  


• 
  śiwaizm
  
  • lingajaci (wiraśiwaici)
  
  


• śaktyzm


• balinezyjski hinduizm

islam |

• alawici


• alewici


• 
  charydżyci
  
  • ibadyci
  
  


• 
  sunnizm
  
  
  
  • 
    szkoła hanaficka
    
    • deobandyzm
    
    
  
  
  • 
    szkoła hanbalicka
    
    • wahhabizm
    
    
  
  
  • szkoła malikicka
  
  
  • szkoła szaficka
  
  
  
  


• 
  szyizm
  
  
  
  • 
    imamici
    
    
    
    • usulityzm
    
    
    • achbaryzm
    
    
    • szajchizm
    
    
    
    
  
  
  • 
    ismailici
    
    
    
    • bohrowie
    
    
    • 
      chodżowie
      
      • aga khanowie
      
      
    
    
    
    
  
  
  • zajdyci
  
  
  
  


• 
  sufizm
  
  • 
    bractwa sufickie
    
    • bektaszyzm
    
    
  
  


• Ahmadiyya


• 
  czarny islam
  
  • 
    Czarny Islam w USA
    
    
    
    • Nauka Maurów
    
    
    • 
      Naród Islamu
      
      
      
      • farrakhanizm
      
      
      • 5 Percent Nation
      
      
      
      
    
    
    
    
  
  


• druzyzm


• ahl-e hakk


• zikryci


• 
  skrypturalizm (koranizm)

jazydyzm |

judaizm |

• chasydyzm


• felaszowie


• judaizm mesjanistyczny


• judaizm konserwatywny


• judaizm ortodoksyjny


• judaizm postępowy


• judaizm rekonstrukcjonistyczny


• karaimizm


• mozaizm


• samarytanizm

mazdaizm |

mazdakizm |

mitraizm |

nowe ruchy religijne |

• 
  babizm
  
  • azalityzm
  
  


• 
  bahaizm
  
  
  
  • ortodoksyjny bahaizm
  
  
  • Free Baha'i Faith
  
  
  • Reform Bahai Faith
  
  
  
  


• chondogyo (czeondoizm)


• kaodaizm


• Kulty cargo


• Falun Gong


• Modekngei


• New Age


• Raelianizm


• Rastafari


• Scjentologia


• 
  Suma Czing Hai (Metoda Quan Yin)


• Wicca


• Współczesne systemy wyznaniowe nawiązujące do etnicznych wierzeń danego regionu
  
  
  
  • Ásatrú
  
  
  • Hellenizm
  
  
  • Słowianowierstwo
  
  
  
  


• 
  Związane z hinduizmem
  
  
  
  • Integralna Joga Międzynarodowa (swami Satchidananda) – Integral Yoga International
  
  
  • Medytacja Transcendentalna (TM)
  
  
  • Misja Boskiego Światła – Divine Light Mission
  
  
  • Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny – ISKCON
  
  
  • 
    Neo-Sannyas (Osho)
  
  
  • Radha Soami
  
  
  • Sathya Sai Baba
  
  
  • Swaminaryan Faith
  
  
  
  


• 
  Związane z chrześcijaństwem
  
  • Harrizm
  
  

religie pierwotne |

• religie prehistoryczne


• religie rodzime Afryki


• religie rodzime Australii

konfucjanizm |

santeria |

sikhizm |

shintō |

• nowe religie japońskie


• shintō domu cesarskiego


• shintō ludowe


• shintō sekciarskie


• shintō świątynne


• zenrinkyō

taoizm |

zaratusztrianizm |

• zurwanizm

Problemy klasyfikacji |

Legenda

Problematyczne jest zakwalifikowanie do religii postawy określanej jako satanizm^{[potrzebny przypis]}, gdyż pod tą nazwą kryje się zarówno religia czcząca Lucyfera, jak i filozofia gloryfikująca indywidualizm. Niektórzy zaliczają do ruchów parareligijnych także ruchy społeczne stawiające wysokie wymagania, wymagające podzielania pewnych przekonań oraz powodujące, że wokół nich koncentruje się życie ich członków.

W klasycznym podziale religijnym nie mieści się również tradycjonalizm integralny René Guénona oraz Ananda-Coomaraswamy^{[potrzebny przypis]}.

Trudno zarówno zupełnie pominąć, jak i zaliczyć do religii, istniejące pseudo-religie, będące z założenia parodiami tradycyjnych religii oraz ich dogmatów, jak np. pastafarianizm czy wiara w Niewidzialnego Różowego Jednorożca.

Przegląd głównych religii świata |

Krytyka religii |

 Osobny artykuł: Krytyka religii.

Krytyka religii obejmuje zarówno krytykę samego pojęcia religii, jak i krytykę kultu religijnego, idei propagowanych przez wszystkie bądź poszczególne religie oraz konsekwencji tychże idei.
Zaprzeczeniem idei istnienia bogów i bóstw jest ateizm. Inną formą przeciwstawną do poglądów religijnych jest agnostycyzm, według którego obecnie niemożliwe jest całkowite poznanie rzeczywistości, w tym także niemożność dowiedzenia się, czy bogowie istnieją, czy też nie. Odrębną postawą jest niereligijność, która nie zaprzecza istnieniu bóstw, bogów czy sił nadprzyrodzonych, a jedynie odrzuca wyznawanie bądź praktykowanie religii.
Sam brak afirmacji boga nie wiąże się z ateizmem bądź agnostycyzmem, istnieje bowiem grupa religii nonteistycznych, które same w sobie nie zaprzeczają, ale też nie potwierdzają istnienia bogów.

Krytycznie o religii od starożytności do współczesności pisali i wypowiadali się następujący filozofowie, naukowcy i artyści: Heraklit z Efezu, Demokryt z Abdery, Epikur, Giovanni Boccaccio, Niccolo Machiavelli, Erazm z Roterdamu, Michel de Montaigne, Tommaso Campanella, Francis Bacon, Benedykt Spinoza, John Locke, Fryderyk Engels, Jean Meslier, Julien Offray de La Mettrie, Morelly, Immanuel Kant, Johann Wolfgang Goethe, Richard Wagner, Karol Marks, Friedrich Nietzsche, Bertrand Russell, Artur Schopenhauer, Anatole France, Jean Paul Sartre^[40]. Wśród Polaków krytycznie o religii wypowiadali się między innymi: Grzegorz z Sanoka, Andrzej Frycz Modrzewski, Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic, Seweryn Goszczyński, Adam Mickiewicz, Aleksander Świętochowski, Stanisław Witkiewicz, Tadeusz Kotarbiński i Tadeusz Boy-Żeleński^[41]. Za krytykę religii największą cenę (śmierć przez spalenie na stosie) zapłacili, między innymi: Giordano Bruno i Giulio Cezare Vanini^[42], przez ścięcie – polski ateista Kazimierz Łyszczyński. Obecnie głównymi krytykami religii są: Richard Dawkins, Christopher Hitchens^[43] i Hubertus Mynarek^[44].

Tomasz Campanella – Każda religia uważa tylko siebie za prawdziwą. Religie niechrześcijańskie mają również swoje cuda, swoich męczenników i dłuższą tradycję. Chrześcijanie sądzą, że inne religie są oszustwem, lecz Żydzi, Turcy i poganie to samo utrzymują o chrześcijaństwie^[45].

Denis Diderot – Jeśli rozum jest darem Niebios, i jeśli to samo można powiedzieć o wierze, Niebiosa dały nam dwa prezenty nie dające się ze sobą pogodzić i sprzeczne^[46].

Heinrich Heine – W epoce mroku i ciemnoty religia jest najlepszym przewodnikiem ludzi, tak jak w noc ciemną choć oko wykol najlepszym przewodnikiem będzie ślepiec. On zna wszystkie drogi i ścieżki lepiej aniżeli człek, który widzi. Kiedy jednak nastaje dzień, głupotą jest posługiwać się starymi ślepcami w roli tego, który idzie na przedzie^[47].

Paul Henry Holbach – Religia to sztuka odurzania ludzi w celu odwrócenia ich myśli od tego zła, które im sprawiają na tym świecie ludzie posiadający władzę^[46].

John Toland – Ci, którzy dzierżą władzę powołują się na prawa boskie. Jest to najlepszy środek zachowania tyranii^[48].

Jan Jakub Pillot – Religia przesłania rzeczywistość społeczną, jest to „opium dla ludu”. Chcę powiedzieć głośno i będę to podtrzymywał wobec wszystkich i na przekór wszystkim, że człowiek opanowany zabobonem jest niezdolny do zachowania swej wolności, jeśli ją jeszcze posiada, niezdolny do odzyskania jej, jeśli ją już utracił... Zabobon polega na przypisywaniu tajemniczej przyczynie zwanej losem, Bogiem, lub jakakolwiek inna nazwą, naszych powodzeń i nieszczęść^[49].

Giulio Cezare Vanini – Wszystko co rodzi się biegnie ku śmierci, wszystko co rośnie starzeje się, także z codziennego doświadczenia każdy, przeglądając historię może zobaczyć, że każde panowanie i każda religia ma swój początek i swój koniec^[50]

Franciszek Maria Arouet Wolter – Musieli być kowale, cieśle, murarze, rolnicy zanim znalazł się człowiek, mający dosyć czasu by rozmyślać. Wszystkie sztuki ręczne poprzedziły religię, a zatem naprzód początki cywilizacji materialnej, religia przyszła dopiero później^[51].

Według naukowców zajmujących się memetyką przykładami „wirusów umysłu” są przede wszystkim religie^[52][53], z których niemal każda zawiera nakaz głoszenia danej wiary wśród niewierzących i innowierców. Te religie, które nie posiadają takiego nakazu, mają mniejsze szanse na przetrwanie^[54].

Zobacz też |

Portal: religioznawstwo

• związek wyznaniowy


• niereligijność


• święto


• 
  zabobon (np. magia, okultyzm, spirytyzm, wróżby, ezoteryka)


• mistycyzm


• religie abrahamowe


• parodia religii


• religia fikcyjna


• indeks religijności według Instytutu Gallupa


• wirus umysłu

Przypisy |

Linki zewnętrzne |

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Cytaty w Wikicytatach

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

• Opis religii świata


• Adherents.com: National & World Religion Statistics – Church Statistics – World Religions

p • d • e Religioznawstwo kategoria • portal • wikiprojekt Religie religia • religie pierwotne • animizm • bahaizm • rodzimowierstwo bałtyjskie • buddyzm • rekonstrukcjonizm celtycki • chrześcijaństwo • czondoizm • dźinizm • rodzimowierstwo germańskie • hinduizm • islam • judaizm • konfucjanizm • manicheizm • mazdaizm • mitraizm • mitologie • religia starożytnego Egiptu • religia starożytnego Rzymu • scjentologia • shintō • sikhizm • szamanizm • taoizm • rodzimowierstwo słowiańskie • zaratusztrianizm • nowe ruchy religijne • neopogaństwo Ludzie duchowny • kapłan • bhikku • błogosławiony • bramin • druid • egzorcysta • ewangelizator • głosiciel • guru • heros • imam • junak • kannushi • kaznodzieja • kriwe • ksiądz • lama • medium • ministrant • misjonarz • mistyk • pastor • pionier • pop • prorok • rabin • sługa Boży • sługa pomocniczy • starszy zboru • szaman • święty • wołchw • zakonnik/zakonnica • żerca Miejsca miejsce święte • sanktuarium • świątynia • cerkiew • chram • gompa • jinja • kaplica • kienesa • kościół • mandir • meczet • molenna • sala królestwa • sala zgromadzeń • synagoga • stupa • święty gaj • zbór Rytuały bierzmowanie • brahmaćarja • chrzest • egzorcyzm • eucharystia • gryhastha • inicjacja • joga • koszerność • medytacja • modlitwa • obrzezanie • obrzęd przejścia • ofiara • pielgrzymka • pięć filarów islamu • pogrzeb • postrzyżyny • pudźa • sakrament • seans spirytystyczny • ślub • tantra • żałoba Pojęcia antropogonia • bóg • demon • duch (filozofia • spirytyzm) • dusza • eschatologia • kosmogonia • kult • magia • mistycyzm • mit • profanum • reinkarnacja • sacrum • sekta • spirytyzm • symbol • tabu • teofania • teogonia • totem • transcendencja • wróżenie • zaświaty etnologia religii • fenomenologia religii • filozofia religii • geneza religii • geografia religii • historia religii • krytyka religii • psychologia religii • socjologia religii • teologia religii