Egftnjytyk

Ten artykuł dotyczy miasta na Ukrainie. Zobacz też: Krzemieniec.

Krzemieniec Крем’янець, Кременець
Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	tarnopolski
Prawa miejskie	1438
Burmistrz	Ołeksij Kowalczuk
Powierzchnia	31 km²
Populacja (2017) • liczba ludności	21 388[1]
Nr kierunkowy	+380 3546
Kod pocztowy	47003
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego Krzemieniec
Położenie na mapie Ukrainy Krzemieniec
50°06′29″N 25°43′39″E/50,108056 25,727500
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Portal Ukraina

Krzemieniec^[2], Krzemieniec Wołyński (ukr. Крем’янець (Kremjaneć), Кременець (Kremeneć), łac. Cremenecia) – miasto wydzielone z rejonu na Ukrainie, w obwodzie tarnopolskim, siedziba rejonu krzemienieckiego, u podnóża Wzgórz Krzemienieckich na Wołyniu.

Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[3], położonym w połowie XVII wieku w starostwie grodowym krzemienieckim w województwie wołyńskim^[4].

Historia |

• 1064 – pierwsza wzmianka mówiąca o oddaniu grodu bez walki księciu polskiemu Bolesławowi Śmiałemu^[5]
  


• 1227 – Latopis Halicko-Wołyński^[6] wzmiankuje, że książę halicko-wołyński Mścisław II Udały rozbił w 1226 pod grodem wojska króla Węgier Andrzeja II
  


• 1240 – krzemieniecki zamek oparł się Mongołom Batu-chana^[5] jako jedyny na Rusi Halicko-Włodzimierskiej
  


• 1366 – obsadzenie przez Kazimierza Wielkiego zamku krzemienieckiego załogą i urzędnikami polskimi^[5], Kazimierz Wielki przekazuje gród Jerzemu Narymutowiczowi w lenno
  


• 1370 – po śmierci Kazimierza Wielkiego Ludwik Węgierski usuwa Jerzego Narymuntowicza i podporządkowuje gród Królestwu Węgier
  


• 1382 – po podziale Księstwa Halicko-Włodzimierskiego od 1382 w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego^[6], wykupiony od starosty węgierskiego przez księcia Lubarta
  


• 1431 – Świdrygiełło nadał Krzemieńcowi prawo magdeburskie^[5]. Siedziba starostwa krzemienieckiego ziemi wołyńskiej Wielkiego Księstwa Litewskiego


• W pierwszej połowie XVI wraz ze starostwem w oprawie królowej Bony. Przebudowa zamku na górze zamkowej, zwanej odtąd Górą Bony
  


• 26 maja 1569, tuż przed unią lubelską, przywilejem Zygmunta Augusta wraz z ziemią wołyńską formalnie wcielony do Korony, odtąd do III rozbioru Polski siedziba starostwa krzemienieckiego województwa wołyńskiego Rzeczypospolitej, a także sądów szlacheckich: ziemskiego i grodzkiego^[7]
  


• październik 1648, w czasie powstania Chmielnickiego sześciotygodniowe oblężenie zamku i jego zburzenie przez wojska kozackie pod dowództwem Maksyma Krzywonosa.


• 1795 – po III rozbiorze wszedł w skład guberni wołyńskiej Imperium Rosyjskiego, siedziba powiatu krzemienieckiego
  


• 
  1 października^?/13 października 1805 – powstało Liceum Krzemienieckie założone przez Tadeusza Czackiego^[8][9]
  


• 1832 – Car Mikołaj I w ramach represji po stłumieniu powstania listopadowego skasował Liceum Krzemienieckie, a jego zbiory i bibliotekę przeniósł do Kijowa, gdzie przekazał je nowo utworzonemu Uniwersytetowi Kijowskiemu.


• W czasie I wojny światowej od 1915 na bezpośrednim zapleczu frontu rosyjskiego. Po przewrocie bolszewickim od 22 stycznia 1918 do czerwca 1919 pod władzą Ukraińskiej Republiki Ludowej (URL), Hetmanatu i ponownie URL. Jednocześnie od traktatu brzeskiego z 9 lutego 1918 do stycznia 1919^[10] pod okupacją armii niemieckiej. W czerwcu 1919 zajęty przez Wojsko Polskie, w czasie wojny polsko-bolszewickiej w lipcu – wrześniu 1920 zajmowany przez Armię Czerwoną, odbity po kontrofensywie polskiej


• W latach 1921^[11]-1945 miasto znajdowało się w granicach II Rzeczypospolitej. Było siedzibą powiatu krzemienieckiego w województwie wołyńskim. Według drugiego spisu powszechnego w 1931 Krzemieniec zamieszkiwało 19 877 osób z czego 8428 stanowili Ukraińcy, 6904 Żydzi, 3108 Polacy i 883 Rosjanie^[12]
  

Zamek w Krzemieńcu

Zamek w Krzemieńcu

Zamek w Krzemieńcu

Zamek w Krzemieńcu

Zamek w Krzemieńcu

Zamek w Krzemieńcu

Zamek w Krzemieńcu

Zamek w Krzemieńcu

Zamek w Krzemieńcu

Zamek w Krzemieńcu

Zamek w Krzemieńcu

Zamek w Krzemieńcu

Zamek w Krzemieńcu

Zamek w Krzemieńcu

Zamek w Krzemieńcu

Zamek w Krzemieńcu

Zamek w Krzemieńcu

Ruiny zamku

• W okresie II RP z inicjatywy miejscowego nauczyciela Liceum Krzemienieckiego Ludwika Gronowskiego powstała Wołyńska Szkoła Szybowcowa słynna w całej Polsce. Tutaj kurs szybowcowy odbywała m.in. córka marszałka Józefa Piłsudskiego – Jadwiga Piłsudska.


• Od 17 września 1939 do 2 lipca 1941 pod okupacją ZSRR w konsekwencji agresji ZSRR na Polskę i paktu Ribbentrop-Mołotow. 1 listopada 1939 jednostronnie anektowany przez ZSRR. Od 3 lipca 1941 do 19 marca 1944 pod okupacją III Rzeszy w konsekwencji ataku Niemiec na ZSRR, od 19 marca 1944 do 16 sierpnia 1945 ponownie pod okupacją sowiecką. Po konferencji jałtańskiej (4–11 lutego 1945), wyłoniony w konsekwencji jej ustaleń Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej podpisał 16 sierpnia 1945 umowę z ZSRR, uznając nieco zmodyfikowaną linię Curzona za wschodnią granicę Polski, w oparciu o porozumienie o granicy zawarte pomiędzy PKWN i rządem ZSRR 27 lipca 1944. W konsekwencji umowy Krzemieniec wraz z województwem wołyńskim włączono do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.
  
  
  
  • 3 lipca 1941 r., dzień po zajęciu Krzemieńca przez Wehrmacht, w mieście doszło do antysemickiego pogromu dokonanego przez nacjonalistów ukraińskich, w którym zginęło co najmniej 130^[13], a według niektórych źródeł nawet od 300 do 500 Żydów^[14]. Pretekstem do pogromu było wymordowanie przez NKWD w więzieniu w Krzemieńcu około 100–150 więźniów (głównie Ukraińców, lecz także Polaków) tuż przed wycofaniem się Sowietów z miasta^[13][15].
  
  
  • 28 lipca 1941 r. na podstawie listy ułożonej przez nacjonalistów ukraińskich, Niemcy aresztowali przedstawicieli inteligencji polskiej z Krzemieńca, głównie nauczycieli Liceum Krzemienieckiego. W dniach 28–30 lipca 1941 r. 30 z tych osób zostało przez Niemców rozstrzelanych pod Górą Krzyżową^[15].
  
  
  • 1 marca 1942 r. Niemcy utworzyli w Krzemieńcu getto dla ludności żydowskiej. W sierpniu 1942 roku getto zostało „zlikwidowane” przez Sicherheitsdienst, niemiecką żandarmerię i złożony z Ukraińców Schutzmannschaft. Żydów w liczbie ok. 8 tys. rozstrzeliwano w rejonie dawnej fabryki tytoniowej i wrzucano do dołów i rowów^[16]. W celu wygonienia Żydów z kryjówek getto zostało podpalone^[17]. Trwający kilka dni pożar zniszczył zabytkowe centrum miasta^[18].
  
  
  
  


• 1945–1991 – w składzie Ukraińskiej SRR
  


• W 1989 liczyło 24 570 mieszkańców^[19].


• od 1991 miasto należy do Ukrainy
  


• w 2002 otwarto w Krzemieńcu Muzeum Juliusza Słowackiego. Remont budynku przeznaczonego pod muzeum trwał dwa lata. Polska na jego remont przeznaczyła milion dolarów^[20].


• W 2013 liczyło 21 729 mieszkańców^[21].

Zabytki |

Zabytki

Liceum w Krzemieńcu

Liceum w Krzemieńcu

Synagoga w Krzemieńcu

Kościół pw. św. Stanisława w Krzemieńcu

Kościół pw. św. Stanisława w Krzemieńcu

Kościół oo. franciszkanów, ob. pw. św. Mikołaja

Kościół oo. franciszkanów, ob. pw. św. Mikołaja

Kościół oo. jezuitów w Krzemieńcu

Kościół oo. jezuitów w Krzemieńcu

Monaster Objawienia Pańskiego w Krzemieńcu

Muzeum Juliusza Słowackiego

Polska szkoła

Widok na Krzemieniec

Widok na Krzemieniec

Zdjęcia fotografów H. Hermanowicza, L. Gronowskiego i St. Sheybala^[22]

Góra "Bona" i seminarium duchowne, pocztówka (1910-1914)

• zamek w Krzemieńcu


• zespół klasztorny oo. jezuitów
  
  
  
  • klasztor jezuitów – Liceum Krzemienieckie jest najbardziej charakterystyczną budowlą Krzemieńca, która powstała w latach 1731–1753^[23] według projektu architekta – jezuity Pawła Giżyckiego z fundacji książąt Wiśniowieckich.
  
  
  • kościół pw. św. Ignacego Loyoli i św. Stanisława. Po kasacji zakonu jezuitów w 1773 r. kościół zamieniono w parafialny, a następnie w 1832 roku w cerkiew prawosławną^[24], kiedy to został odebrany katolikom, którzy odzyskali go w 1920 roku w czasach II Rzeczypospolitej. Po wojnie budowla używana była jako sala sportowa, a później jako skład mebli^[25]. Po upadku ZSRR kościół zamieniono na cerkiew Przemienienia Pańskiego należącą do Ukraińskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego^[26][27].
  
  
  
  


• rzymskokatolicki kościół pw. św. Stanisława Biskupa z lat 1853–1857 został wybudowany na wzór kościoła św. Katarzyny w Sankt Petersburgu. Wewnątrz znajduje się pomnik Juliusza Słowackiego. Do jego zachowania w czasach sowieckich przyczynili się miejscowi Polacy, przekonując Rosjan, że chodzi tu o upamiętnienie „rewolucyjnego poety”. Kościół był jedyną na Wołyniu świątynią rzymskokatolicką, której władza radziecka nie zamknęła po wojnie^[28].


• kościół pw. Wniebowzięcia Matki Bożej, który jako fara został przekazany franciszkanom w początkach XVII w., ufundowała w roku 1538 królowa Bona Sforza. Franciszkanów sprowadził biskup łucki Marcin Szyszkowski. Istniejącą dziś świątynię ufundowali w 1606 Książęta Wiśniowieccy i Zbarascy – oni sfinansowali też budowę klasztoru. Kościół znacznie przebudowano i powiększono w połowie XVII w. Wówczas też powstała dzwonnica. W roku 1832 w ramach represji po upadku powstania listopadowego, klasztor zamknięto, a świątynię przekazano wiernym prawosławnym. Obecnie sobór pw. św. Mikołaja


• żeński monaster Objawienia Pańskiego stoi przy ulicy Szewczenki (do 1939 Szerokiej). Jest on kontynuatorem tradycji prawosławnego klasztoru założonego w 1636, który w XVIII w. został przejęty przez jezuitów, następnie przekazany bazylianom. W 1805^[29]Tadeusz Czacki doprowadził do przeniesienia zakonników do budynków osiemnastowiecznego klasztoru reformatów (ufundowany w 1750 przez Stanisława Potockiego, wojewodę poznańskiego), zaś dawny obiekt klasztorny włączył do kompleksu budynków Liceum Krzemienieckiego. Bazylianie działali w Krzemieńcu do 1832, gdy w ramach represji po powstaniu listopadowym decyzją władz carskich budynek został przejęty na katedrę przez Rosyjski Kościół Prawosławny i przebudowany w stylu bizantyjskim. W czasach II Rzeczypospolitej rezydował tutaj prawosławny biskup wołyński^[30][31]
  


• Bliźniaki Krzemienieckie – dwie złączone kamienice z przełomu XVII i XVIII wieku, znajdują się w centralnym punkcie miasta.


• cmentarze


• synagoga

Sport |

W czasach II Rzeczypospolitej w mieście działał klub piłkarski KKS Krzemieniec.

Znane osoby związane z miastem |

Tablica w miejscu domu Salomei Słowackiej, matki Juliusza Słowackiego

• 
  Józef Antoni Beaupré – polski lekarz i działacz patriotyczny, wychowanek tutejszego Liceum i długoletni obywatel miasta Krzemieniec


• 
  Willibald Besser – polski botanik i florysta pochodzenia niemieckiego, badacz flory Galicji Wschodniej
  


• 
  Tadeusz Czacki – polski działacz oświatowy i gospodarczy, pedagog, historyk, bibliofil, numizmatyk, członek Komisji Edukacji Narodowej, współtwórca Konstytucji 3 Maja, współzałożyciel warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, twórca Biblioteki Poryckiej, główny organizator Liceum Krzemienieckiego zwanego Atenami Wołyńskimi
  


• 
  Józef Czech – polski matematyk, pedagog, po utworzeniu liceum w Krzemieńcu został jego pierwszym dyrektorem


• 
  Józef Czech – polski księgarz i drukarz


• 
  Aleksander Czekanowski – polski podróżnik i geolog, związany szczególnie z badaniem odległych terenów Syberii
  


• 
  Joanna Duda-Gwiazda – polska działaczka opozycji demokratycznej, żona Andrzeja Gwiazdy, urodzona w Krzemieńcu


• 
  Paweł Giżycki – polski architekt baroku, malarz, dekorator, jezuita


• 
  Ludwik Gronowski – polski fotograf i pedagog, wykładowca Liceum Krzemienieckiego


• 
  Mikołaj Jełowicki – polski pisarz, dziennikarz, kapitan jazdy wołyńskiej w powstaniu listopadowym


• 
  Mark Kac – polski i amerykański matematyk żydowskiego pochodzenia, przedstawiciel lwowskiej szkoły matematycznej
  


• 
  Hugo Kołłątaj – polski polityk, publicysta oświeceniowy, biskup, satyryk, geograf, podkanclerzy koronny od 1791, referendarz wielki litewski od 1786, współtwórca Liceum Krzemienieckiego
  


• 
  Emil Krcha – polski malarz, organizator Rysunkowego Ogniska Wakacyjnego w Krzemieńcu


• 
  Jerzy Litwiniuk – polski poeta i tłumacz z obcych języków, urodził się w Krzemieńcu


• 
  Czesław Malec – polski koszykarz, reprezentant kraju, olimpijczyk


• 
  Wiktor Morozow – ukraiński piosenkarz, kompozytor, tłumacz


• 
  Ołeksandr Osecki – generał major Armii Imperium Rosyjskiego, generał chorąży armii Ukraińskiej Republiki Ludowej
  


• 
  Michał Podczaszyński – polski dziennikarz i krytyk literacki


• 
  Zygmunt Rumel – polski poeta, publicysta prasy krzemienieckiej, komendant VIII Okręgu Wołyń BCh, oficer Armii Krajowej, zamordowany przez UPA 10 lipca 1943, podczas rozmów na które się udał


• 
  Irena Sandecka – polska poetka, nauczycielka, pracownik naukowy Liceum Krzemienieckiego, działaczka społeczna i katolicka, od 1942 mieszkająca i działająca w Krzemieńcu


• 
  Stanisław Sheybal – polski fotograf, od końca lat 20. XX wieku nauczyciel rysunku Liceum Krzemienieckiego, stworzył i prowadził Szkolną Pracownię Fotograficzną Liceum Krzemienieckiego


• 
  Juliusz Słowacki – polski dramaturg i epistolograf, jeden z najwybitniejszych poetów polskich doby romantyzmu, urodził się w Krzemieńcu


• 
  Salomea Słowacka – matka Juliusza Słowackiego, znana jest w literaturze dzięki m.in. licznym lirycznym listom syna adresowanym do niej. Jej empirowy nagrobek znajduje się na miejscowym Cmentarzu Tunickim


• 
  Władysław Spałek (ur. 14 grudnia 1887, zm. 24 kwietnia 1977 w Warszawie) – pułkownik saperów Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej i Polskich Sił Zbrojnych.


• 
  Stanisław Srzednicki – polski instruktor harcerski, współorganizator młodzieżowej organizacji „Orlęta” w Warszawie, porucznik
  


• 
  Kazimierz Urbanik – polski matematyk, rektor Uniwersytetu Wrocławskiego, profesor.


• 
  Aleksander Wicherski – polski kompozytor, krytyk muzyczny, malarz i poeta, z zawodu adwokat


• 
  Wasyl Żdankin – ukraiński piosenkarz, zdobył Grand Prix na festiwalu piosenki ukraińskiej „Czerwona Ruta”.

Miasta partnerskie |

• 
  Świątniki Górne
  


• 
  Konstancin-Jeziorna
  

Zobacz też |

• mord na polskiej inteligencji krzemienieckiej


• getto w Krzemieńcu


• gmina Białokrynica

Przypisy |

Bibliografia |

• 
  Julian Ursyn Niemcewicz, Juljana Ursyna Niemcewicza, podróże historyczne po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbyte, wydawcy A. Franck; B.M. Wolff, Petersburg 1858, s. 191–199 Czytaj
  


• 
  Кременець. [W:] Енциклопедія історії України / Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. НАН України. Інститут історії України. Т. 5 : Кон—Кю. Київ: wyd. «Наукова думка», 2010. ​ISBN 966-00-0632-2​. (ukr.)
  


• Jan Skłodowski: Krzemieniec – Ateny Wołyńskie = Wolyn Athens. Warszawa: wyd. „Ad Oculos”, 2006.

Linki zewnętrzne |

• 
  Krzemieniec w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IV: Kęs – Kutno. Warszawa 1883.


• Radziecka mapa topograficzna 1:100 000


• Galeria zdjęć z Krzemieńca

p • d • e Miasta obwodu tarnopolskiego Borszczów Brzeżany Buczacz Chorostków Czortków Kopyczyńce Krzemieniec Łanowce Monasterzyska Poczajów Podhajce Skałat Szumsk Tarnopol Trembowla Zaleszczyki Zbaraż Zborów

p • d • e Rejony obwodu tarnopolskiego Rejony borszczowski brzeżański buczacki czortkowski husiatyński kozowski krzemieniecki łanowiecki monasterzyski podhajecki podwołoczyski szumski tarnopolski trembowelski zaleszczycki zbaraski zborowski Miasta wydzielone Brzeżany Czortków Krzemieniec Tarnopol