Egftnjytyk

Roman Aftanazy
Data i miejsce urodzenia	2 kwietnia 1914 Morszyn
Data i miejsce śmierci	7 czerwca 2004 Wrocław
Miejsce spoczynku	cmentarz Powązkowski w Warszawie
Zawód	historyk
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Tablica SIM we Wrocławiu poświęcona Aftanazemu (2009)

Grób Aftanazego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (2008)

Włodzimierz Roman Aftanazy (ur. 2 kwietnia 1914 w Morszynie, zm. 7 czerwca 2004 we Wrocławiu) – polski historyk, bibliotekarz, autor monumentalnej monografii Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej (1991–1997).

Życiorys |

Roman Aftanazy urodził się 2 kwietnia 1914 w Morszynie w rodzinie Jana, urzędnika kolejowego, i Olimpii z domu Kraśnik. Pierwotnie używał nazwiska Aftanaziw^[1][2]. Szkołę powszechną ukończył w Morszynie, a następnie uczęszczał do Państwowego Gimnazjum I. im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Stryju, które ukończył w 1935^[3]. W 1935 podjął studia humanistyczne w zakresie historii na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, których formalnie nie ukończył ze względu na wybuch II wojny światowej. Kontynuował jednak studia na tajnych kompletach w ramach podziemnego UJK i zakończył je w 1942^[4]. Tytuł magistra historii uzyskał formalnie już po II wojnie światowej, w 1946 na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej, na podstawie pracy Szkolnictwo polskie w czasach Księstwa Warszawskiego 1807–1815, którą przygotowywał jeszcze przed wojną pod kierunkiem Stanisława Łempickiego^[5].

Od stycznia 1940 pracował w Zarządzie Zdrojowym w Morszynie, początkowo fizycznie, następnie jako urzędnik. Od kwietnia 1944 pracował w Bibliotece Ossolineum we Lwowie, początkowo jako wolontariusz, od sierpnia 1944 na etacie bibliotekarza. Wiosną 1944 uczestniczył w zabezpieczaniu zbiorów przed bombardowaniami, w tym przenoszeniu ich do podziemi kościoła Dominikanów^[6].

W styczniu 1945 został aresztowany w ramach akcji masowych aresztowań polskiej inteligencji Lwowa pod zarzutem działalności antyradzieckiej i osadzony w więzieniu przy ul. Łąckiego. Po ciężkim śledztwie został w maju 1945 wypuszczony, powrócił następnie do pracy w Bibliotece Ossolineum^[7]. Po powrocie do pracy uczestniczył w selekcji zbiorów, które miały być przesłane do Polski, pomagał także Mieczysławowi Gębarowiczowi w przygotowanej wraz z dominikanami lwowskimi akcji potajemnego przewożenia do Polski części niezinwentaryzowanych zbiorów Ossolineum^[8].

W kwietniu 1946 wyjechał w ramach akcji wysiedlania ludności polskiej ze Lwowa i zamieszkał we Wrocławiu, tam od 1 czerwca 1946 był zatrudniony w Bibliotece Uniwersyteckiej. W lipcu 1946 był członkiem delegacji, która odebrała w Przemyślu przekazane Polsce zbiory Ossolineum, Panoramę Racławicką oraz zbiory kilku muzeów lwowskich i kijowskich, w podobnej misji uczestniczył w marcu 1947^[9]. W maju 1948 zdał egzamin na stanowisko I kategorii w państwowej służbie bibliotecznej, od czerwca 1948 był pracownikiem Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, chociaż pracownikiem Biblioteki Uniwersyteckiej był formalnie do października 1948^[10].

W styczniu 1949 został mianowany kustoszem Biblioteki ZNiO, od kwietnia 1949 kierował Działem Gromadzenia i Uzupełniania Zbiorów, na tym stanowisku pozostał do przejścia emeryturę w listopadzie 1981. Do połowy lat 70. osiągnął cel w postaci uzupełnienia zbiorów o najważniejsze publikacje humanistyczne wydane do 1939, a zbiory Biblioteki były uznawane za porównywalne z ze zbiorami Biblioteki Narodowej i Biblioteki Jagiellońskiej^[11]. W 1982 został uhonorowany okolicznościową publikacją Włodzimierz Roman Aftanazy w Bibliotece Ossolineum, do końca 1987 pracował jeszcze w Dziale Gromadzenia Zbiorów w niepełnym wymiarze godzin^[12].

Zmarł 7 czerwca 2004 we Wrocławiu^[13]. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie^[14].

Zgromadzona przez niego dokumentacja znajduje się w Dziale Rękopisów i Gabinecie Grafiki Biblioteki ZNiO we Wrocławiu^[15].

Praca naukowa |

 Osobny artykuł: Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej.

Przez całe dorosłe życie zbierał materiały do monograficznego opracowania dziejów polskich dworów i pałaców szlacheckich na Kresach Wschodnich. W okresie międzywojennym zajął się opisywaniem polskich dworów i pałaców w granicach z 1772, jeżdżąc od miejscowości do miejscowości, fotografując i zbierając informacje. Łącznie do 1939 wykonał zdjęcia ok. 70 rezydencji. Pod pseudonimem Ksawery Niedobitowski opubikował w kilku popularnych pismach, m.in. Ilustrowany Kurier Codzienny, „Światowid”, As co najmniej kilkanaście artykułów^[16]. Po II wojnie światowej rozszerzył swoje zainteresowania na cały obszar dawnych ziemi wschodnich Rzeczypospolitej szlacheckiej. Początkowo swoją pracę traktował jako hobby, jednak następnie przystąpił do gromadzenia materiałów do planowanej monografii^[17]. Dla celów dokumentacyjnych opracował ankietę, którą następnie rozsyłał w środowiskach ziemiańskich na całym świecie^[18]. Pod koniec lat 50. miał już przygotowane opracowania poświęcone zamkom, dworom i pałacom Wołynia i Podola, ostatecznie w 1957 opublikował jedynie w Roczniku Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich artykuł Architekt Merk i jego dzieła. Przyczynek do dziejów architektury klasycznej w Polsce, obejmujący dwa rozdziały pracy poświęconym dworom wołyńskim. Na przeszkodzie w wydaniu większej całości stanęły względy cenzuralne. Sam autor swoje prace kontynuował w czasie wolnym, finansując je z własnych środków^[19].

Stopniowo praca R. Aftanazego stawała się znana w środowisku polskich historyków sztuki. Jako pierwszy propozycję wydania jej drukiem wysunął Tadeusz Chrzanowski. W 1984 jego zbiory zobaczył Stanisław Mossakowski, ówczesny dyrektor Instytutu Sztuki PAN, który zdecydował o wydaniu drukiem zebranych materiałów. Od 1986 nakładem IS PAN, dzięki finansowej pomocy Andrzeja Ciechanowickiego wydawano w technice tzw. małej poligrafii i nakładzie 500 egzemplarzy serię zatytułowaną Materiały do dziejów rezydencji (w tytule celowo pominięto zakres terytorialny serii). Jej redaktorem został Andrzej Baranowski. Po upadku komunizmu nakład podwyższono do 1000 egzemplarzy, a cała seria w 11 tomach (22 woluminach) ukazała się do 1993^[20]. W latach 1991–1997 drugie, poprawione i uzupełnione wydanie ukazało się nakładem Wydawnictwa ZNiO pod tytułem Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej^[21].

Publikacje |

• 
  Materiały do dziejów rezydencji. Wyd. Instytut Sztuki PAN, 1986-1994 (11 tomów w 22 woluminach)


• 
  Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1991-1997 (recenzja -link zewnętrzny [1]).


• biogramy Emanuela Małyńskiego i Wacława Mańkowskiego w Polskim Słowniku Biograficznym (1974)

Nagrody i wyróżnienia |

• honorowe członkostwo Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków (1987)^[22]
  


• Dolnośląska Nagroda „Solidarności” (1987)^[23]
  


• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki i Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków (1990)^[24]
  


• Nagroda Naukowa PAN (1990)^[25].


• Nagroda Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie w Londynie (1990)^[26]
  


• 
  Nagrody Fundacji im. Jerzego Łojka przy Instytucie Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku (1993)^[27].


• Nagroda Rady Miejskiej Wrocławia (1993)^[28]
  


• Złoty Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej nadany przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa (1993)^[29].


• 
  Nagroda im. Włodzimierza Pietrzaka (1994)^[30]
  


• Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (1994)^[31]
  


• Nagroda Fundacji im. Władysława i Nelli Turzańskich (1995)^[32]
  


• 
  Nagroda „Przeglądu Wschodniego” (1995)^[33]
  


• członkostwo honorowe Polskiego Towarzystwa Ziemiańskiego (1998)^[34]
  


• doktorat honoris causa Niezależnego Kolegium Białoruskiego w Mińsku (2000)^[35]
  


• Nagroda Kustosz Pamięci Narodowej – pośmiertnie (2014)^[36]
  

Odznaczenia |

• Złoty Krzyż Zasługi (1956)^[37]
  


• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski^[38]
  


• 
  Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (12 grudnia 1994, postanowieniem prezydenta RP Lecha Wałęsy w uznaniu wybitnych zasług dla kultury narodowej)^[39]
  

Przypisy |

Bibliografia |

• Maciej Matwijów: Włodzimierz Roman Aftanazy (1914-2004). Szkic biograficzny. W: Kustosz i samotnik. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum, 2017, s. 13–66.


• Życiorys na stronie FNP


• Tadeusz Kukiz – Roman Aftanazy
  


• Życiorys na stronie Ossolineum


• Andrzej Kwilecki: Silva rerum. Ludzie – instytucje – wydarzenia. Zapiski i wspomnienia. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007. ISBN 978-83-7177-466-9.