Egftnjytyk

Półwysep Jutlandzki (Jutlandia, duń. Jyske Halvø, Jylland, niem. Jütland) – półwysep położony w północnej Europie, oblany morzami Bałtyckim i Północnym.

Jutlandia

Półwysep ma nasadę w okolicach Hamburga. Jego powierzchnia wynosi około 40 000 km². Szczyt Jutlandii stanowi wyspa Nørrejyske Ø.

Geografia |

Geologia |

Cała Jutlandia znajduje się na obszarze niecki (bruzdy) duńsko-polskiej. Dno tej depresji budują prekambryjskie granity i gnejsy. Znajdują się one głęboko, nawet do ponad 3000 m. Ponad nimi zalega szereg warstw młodszych. Permskie łupki ilaste i osady pstrego piaskowca (trias) świadczą o suchym, pustynnym klimacie przełomu er paleozoicznej i mezozoicznej. W jurze i kredzie terytorium pokrył zalew morski. Z tego okresu pochodzą ilaste osady morskie, pokłady czerwonych margli, białej kredy i wapieni.

W trzeciorzędzie basen Morza Północnego zaczął się wycofywać ku zachodowi. Orogeneza alpejska spowodowała wygięcie misy kredowej, gdzie następnie zostały złożone osady oligoceńskie i mioceńskie. Ostatecznie dzisiejsze formy rzeźby zostały ukształtowane w czwartorzędzie.

Geomorfologia |

Lądolód skandynawski kilkakrotnie pokrył teren Jutlandii. I właśnie pozostałości po najmłodszym zlodowaceniu nadają opisywanemu obszarowi specyficzny charakter. Występuje tu równina moreny dennej, a wzgórza moren końcowych, drumliny, kemy i ozy malowniczo urozmaicają krajobraz. Wysokości względne często przekraczają 100 metrów. Tutaj znajdują się najwyższe punkty Danii – Yding Skovhøj (173 m n.p.m.), Ejer Bavnehøj (171 m) czy obszar wzgórz Himmelbjerget (do 147 m). Równina moreny dennej poprzecinana jest dosyć głębokimi dolinami tunelowymi (powstawały u spągu lądolodu, ich przebieg jest prostopadły do jego czoła) oraz ekstramarginalne doliny wód roztopowych (tworzyły się równolegle do topniejącego czoła lądolodu). Na terenie Himmelbjerget szerokie doliny tunelowe zajmują jeziora tworząc Pojezierze Silkeborskie. Doliny tunelowe zalane przez morze tworzą tzw. föhrdy, niesłusznie nazywane fiordami. Charakterystycznymi elementami młodoglacjalnej rzeźby wschodniej Jutlandii są także sandry oraz terasy zbudowane z iłów warwowych. W południowo-zachodniej części półwyspu dominuje zniszczona rzeźba staroglacjalna, tworząca na wybrzeżu watty. Rzeki (duń. å – mała rzeka) Jutlandii są krótkie. Zaledwie 3 z nich płyną przez przynajmniej 100 kilometrów: Gudenå, Varde Å i Storå.

Podział polityczny |

Obecnie południowa część Jutlandii (Szlezwik-Holsztyn) należy do Republiki Federalnej Niemiec (historycznie tereny te często przechodziły z rąk do rąk między Niemcami a Danią). Większa część Jutlandii należy do Danii i stanowi ok. 70% powierzchni tego państwa.

Podział administracyjny części duńskiej |

W Jutlandii położone są trzy z pięciu regionów administracyjnych Danii:

1. Jutlandia Północna


2. Jutlandia Środkowa


3. Dania Południowa

W latach 1970-2006, przed reformą administracyjną, w Jutlandii znajdowało się siedem z trzynastu ówczesnych okręgów administracyjnych (amt). Były to:

• 
  Nordjyllands Amt (północna Jutlandia)


• Ribe Amt


• Ringkjøbing Amt


• 
  Sønderjyllands Amt (południowa Jutlandia)


• Viborg Amt


• Vejle Amt


• Århus Amt

Okręgi te odpowiadały wielkością polskim powiatom i dzieliły się na dalsze 142 gminy (kommuner).

Największe duńskie miasta Jutlandii to Aalborg i Århus, a także Esbjerg, Randers, Kolding, Vejle, oraz Horsens.

Zobacz też |

• Cieśniny Duńskie


• Historyczni władcy Jutlandii jako krainy: Godfred, Anulo, Kanut I, Regindfrid, Harald Klak, Gorm Stary
  


• Literatura:
  
  
  
  • Średniowieczna kronika jutlandzka: Chronica Jutensis
    
  
  
  • realizm jutlandzki
  
  
  
  


• Kultura pucharów lejkowatych


• Bitwa jutlandzka


• Walki niemiecko-duńskie w południowej Jutlandii 9 kwietnia 1940


• Park Narodowy Thy