Egftnjytyk

Bunt wójta Alberta – zbrojne wystąpienie części mieszczan krakowskich między majem 1311 roku^[a][1][2] a majem lub czerwcem 1312 roku^[b][3] przeciwko księciu kujawskiemu, Władysławowi. Przywódcą buntu był wójt krakowski Albert^[4]. Klęska powstania przyczyniła się do wzmocnienia działań księcia Władysława mających na celu zjednoczenie pod wspólnym berłem ziem polskich będących do momentu jego koronacji na króla Polski w stanie rozbicia dzielnicowego.

Geneza |

Główną przyczyną buntu była polityczna orientacja niemieckiego patrycjatu Krakowa, chętniej widzącego na tronie polskim Jana Luksemburczyka^[1]. Przyczyny powstania leżały także w trudnościach gospodarczych miasta spowodowanych utratą Pomorza gdańskiego przez Władysława Łokietka na rzecz Zakonu Krzyżackiego. Wydarzenie to utrudniało handel kupców krakowskich z Flandrią drogą na Gdańsk, przez co mieszczaństwo krakowskie pod wodzą wójta Alberta podjęło próbę osadzenia na tronie małopolskim takiego monarchy, którego rządy mogły przynieść miastu najwięcej korzyści. Tezę tę powtarza Edmund Długopolski za Janem Długoszem, jednakże częściowo ją podważa, przypisując wybuch powstania politycznemu poparciu jakie miał Jan Luksemburski w niemieckiej części mieszczaństwa małopolskiego. Edmund Długopolski wysuwa w ten sposób na pierwszy plan narodowo-polityczne przyczyny powstania, stwierdzając, iż za panowania Wacława II najsilniejsze wpływy na ster rządów w Małopolsce uzyskało mieszczaństwo niemieckie i tam też było najsilniejsze^[5].

Z politycznego punktu widzenia przyczyną buntu były roszczenia Jana Luksemburczyka do korony polskiej, która należała mu się w spadku po zmarłym królu czeskim z rodu Przemyślidów, Wacławie III^[1]. Sukcesy, jakie nowy król odnosił w Czechach oraz jego roszczenia do korony polskiej były zachętą do podjęcia działań wrogich Władysławowi Łokietkowi. Dodatkowo doradcy czeskiego króla, m.in. Piotr z Aspeltu, byli przekonani, iż problemy jakie nagromadziły się na politycznej drodze księcia Władysława pozwolą na łatwe przyjęcie Jana Luksemburczyka w Polsce, tak jak miało to miejsce w Czechach i na Morawach^[6].

Przebieg |

Wójt Albert wywołał powstanie w maju 1311 roku^[1][2] przy poparciu niemieckiego mieszczaństwa krakowskiego oraz niektórych klasztorów – bożogrobców z Miechowa^[4]. W tym czasie proboszczem klasztoru był Henryk, z pochodzenia Czech tytułujący się herbem Osoria, a który posiadał bliższe związki z wójtem krakowskim już za panowania Wacława II^[7]. Bunt poparł także biskup krakowski Jan Muskata oraz jego szwagier Gerlach, którzy po upadku rebelii stracili swoje dobra w Małopolsce, m.in. zamek biecki^[8]. Bunt poparło kilka innych małopolskich miast takich jak Sandomierz i Wieliczka^[9]. Za Łokietkiem z kolei opowiedział się Nowy Sącz^[c], miasto będące rywalem handlowym Krakowa na szlaku prowadzącym na Węgry^[11].
Buntownicy nie zdawali sobie jednak sprawy z trudności, jakie Jan Luksemburski napotkał w Czechach. Król Jan nie mógł przybyć na pomoc zbuntowanemu miastu, w związku z rebelią wielmożów, która wybuchła przeciwko niemu na Morawach w 1312 roku. Powodem był też brak pieniędzy oraz niechęć stanów czesko-morawskich do walki poza granicami swojego państwa obawiających się zbyt dużego wzrostu potęgi Jana Luksemburskiego, który po opanowaniu Małopolski mógłby przy pomocy niemieckich sprzymierzeńców ograniczyć ich wolności i przywileje^[12]. Z tego powodu do Krakowa zamiast niego przybył w charakterze namiestnika, określany w dokumentach z epoki jako starosta czeski, książę Bolesław I opolski^[13]. Nie wiadomo jednak, czy przebywał w Krakowie już w 1311 roku, czy dopiero w 1312, pewne jest, iż przebywał tam dwa miesiące^[d][14]. Z chwilą przybycia księcia opolskiego do Krakowa rozpoczyna się drugi okres historii buntu. Wtedy to Władysław Łokietek przebywając w Starym Sączu w kwietniu 1312 roku czekał na pomoc z Węgier, aby uderzyć na zbuntowane miasto^[15]. Bunt zakończył się z początkiem czerwca 1312 roku wydaniem Łokietkowi miasta Krakowa przez księcia Bolesława^[e][16] w sytuacji, gdy z pomocą wojsk możnowładcy węgierskiego Amadeja Aby Łokietek opanował ponownie całą Małopolskę^[f]. Wydanie miasta przez księcia opolskiego nastąpiło najprawdopodobniej w drodze układów i wbrew woli wójta krakowskiego^[17], którego po poddaniu miasta książę uprowadził ze sobą do Opola^[18]. W Opolu wójt Albert został osadzony przez Bolka w więzieniu, a zwolniony po pięciu latach przez książęcego następcę dzięki zapłacenia okupu^[g], Bolka II. Następnie wyjechał do Czech, gdzie zmarł^[19].

Następstwa |

Za ten bunt Kraków został przez Władysława Łokietka surowo ukarany. Ludzie książęcy wyłapywali i ścinali mieszczan niemówiących po polsku^[20]. Wójt Albert stracił swoje dziedziczne stanowisko i osobisty majątek. Na miejscu jego domu zbudowano warowny gródek, który miał na celu trzymać w ryzach niemieckich mieszczan. Większość przywódców stracono i skonfiskowano majątki mieszczan najbardziej zaangażowanych w akcję przeciwko Łokietkowi^[21]. Miastu odebrano szereg przywilejów – zniesiono dziedziczenie wójtostwa, prawa wójta, jak również jego dochody zostały ograniczone i przeszły na korzyść skarbu książęcego^[22]. Swojego dziedzicznego wójtostwa, jak i majątku został pozbawiony także Henryk, brat Alberta. Jego kamienica, jak wynika z dokumentu wystawionego przez Kazimierza Wielkiego wydanego w roku 1334, przypadła w drodze nadania Spytkowi z Melsztyna. Ukarany został także drugi brat Alberta – Jan, którego nazwisko po stłumieniu buntu zniknęło z ksiąg miejskich Krakowa. Władysław Łokietek nie zastosował zasady zbiorowej odpowiedzialności, gdyż pozostali członkowie rodziny wójta Alberta nie utracili swoich majątków i pojawiali się w księgach miejskich po stłumieniu powstania. Matka Alberta przekazała połowę swojej parceli w roku 1313 pod rozszerzenie cmentarza przy kościele Panny Marii w Krakowie. Mikołaj, syn Jana, wymieniany jest w latach 1323 i 1330 jako sprawujący urząd ławnika^[23]. Samo miasto zachowało swój samorząd, jednakże zostały ograniczone jego przywileje handlowe, np. wolność od ceł. Ograniczenie uprzywilejowania urzędu wójta poskutkowało zwiększeniem kompetencji rady miejskiej. Po buncie wójt przestał być jej przewodniczącym, także kierownictwo obroną miasta przeszło w jej ręce^[24]. Po stłumieniu buntu książę Łokietek zakazał w Krakowie prowadzenia ksiąg miejskich po niemiecku, wprowadzając łacinę^[25]. Zachowane zostały natomiast przywileje gospodarcze miasta^[26].

Odniesienia w kulturze |

Zobacz w Wikiźródłach tekst Pieśń o Albercie wójcie krakowskim

Jednym z najwcześniejszych zabytków poetyckiego opisu tego wydarzenia jest 21-strofowa anonimowa Pieśń o pewnym wójcie krakowskim Albercie. Utwór ten powstał pomiędzy rokiem 1317 a 1320^[27]. Jest to charakterystyka ambicji wójta Alberta, który będąc przewodniczącym rady miejskiej Krakowa za panowania Władysława Łokietka, chciał osiągnąć stanowisko generalnego starosty w Małopolsce dzięki sprzysiężeniu się z Janem Luksemburczykiem^[28]. Pieśń ta znajduje się w jednym z rękopisów biblioteki wrocławskiej. Po raz pierwszy jej tekst został wydrukowany przez Jana Kajetana Trojańskiego w Krakowie w 1814 roku. Na język polski tekst pieśni przełożył Michał Bobrzyński w dziele Bunt wójta krakowskiego Alberta, wydrukowanym w Bibliotece Warszawskiej w 1877 roku^[29].

Zobacz też |

• Szybolet

Uwagi |

Przypisy |

Bibliografia |

• Paweł Jasienica: Polska Piastów. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2007. ISBN 978-83-7469-479-7.


• Edmund Długopolski: Władysław Łokietek na tle swoich czasów. Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1951. OCLC 558947003.


• Marcin Kamler (red.): PWN Leksykon: Wojsko, wojna, broń, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, ​ISBN 83-01-13506-9​.