Warzywa






Różne warzywa – marchew zwyczajna, por, czosnek pospolity, ogórek


Warzywa, rośliny warzywne, jarzyny – rośliny jednoroczne, dwuletnie lub wieloletnie, które w całości lub w części stanowią pokarm człowieka. Mogą być spożywane w stanie surowym lub po obróbce cieplnej. Częściami użytkowymi warzyw mogą być całe rośliny lub tylko: liście, owoce, bulwy, łodygi i korzenie[1][2].


W formalnej klasyfikacji towarów spożywczych warzywa to grupa produktów roślinnych przeznaczonych do spożycia, obejmująca poza tym co tradycyjnie uznawane jest za warzywa, także jadalne grzyby oraz pąki kwiatowe kaparów i owoce oliwek (z wyjątkiem stosowanych do produkcji olejów), mimo że są to składowe roślin krzewiastych i drzewiastych. Z kolei owoce truskawek, poziomek i ananasów, mimo że są to rośliny zielne, klasyfikowane są jako owoce[3]. Uprawą i produkcją warzyw zajmuje się warzywnictwo[1].


Warzywa są bardzo ważnym składnikiem pokarmu człowieka – stanowią źródło witaminy C i prowitaminy A, a także błonnika i składników mineralnych. Mają wysoką wartość biologiczną i dietetyczną.


Rośliny warzywne należą do wielu rodzin i pochodzą z różnych stron świata. W sumie na świecie jako warzyw używa się co najmniej 250 gatunków, z czego ok. 50 spożywanych jest w Polsce[4].




Spis treści






  • 1 Warzywo a jarzyna


  • 2 Klasyfikacja warzyw


    • 2.1 Warzywa kapustne


    • 2.2 Warzywa cebulowe


    • 2.3 Warzywa liściowe


    • 2.4 Warzywa korzeniowe


    • 2.5 Warzywa psiankowate


    • 2.6 Warzywa dyniowate


    • 2.7 Warzywa rzepowate


    • 2.8 Warzywa strączkowe


    • 2.9 Warzywa wieloletnie


    • 2.10 Warzywa przyprawowe


    • 2.11 Warzywa różne


    • 2.12 Grzyby




  • 3 Klasyfikacja według kontynentu


    • 3.1 Europa




  • 4 Zobacz też


  • 5 Przypisy





Warzywo a jarzyna |


Z czasem zatarta została różnica w znaczeniu obu terminów i w różnych źródłach „warzywa” i „jarzyny” oznaczane są jako synonimy. W innych mianem jarzyn określa się rośliny jadalne, wysiewane w okresie wiosennym (jare), zbierane tego samego roku i spożywane w stanie surowym. Warzywa dla odmiany to rośliny jadalne wymagające obróbki cieplnej (uwarzenia)[5][6].



Klasyfikacja warzyw |


Najczęściej stosowane kryteria podziału warzyw dzielą je zgodnie z klasyfikacją biologiczną lub na grupy użytkowe. Pierwsze kryterium jest użyteczne ze względu na podobieństwa roślin spokrewnionych zarówno w wyglądzie, jak i budowie i składzie. Drugie kryterium odwołuje się do podobieństwa metod uprawy. Przedstawiony poniżej podział na grupy w wielu przypadkach pokrywa się z przynajmniej częściowo z podziałem systematycznym (np. wszystkie warzywa kapustne i rzepowate to rośliny z rodziny kapustowate, a rośliny strączkowe to bobowate).


Warzywa dzieli się poza tym ze względu na długość okresu rozwoju na jednoroczne (np. rzodkiew zwyczajna, pomidor zwyczajny), roślina dwuletnia (tych jest najwięcej, np. cebula zwyczajna, marchew zwyczajna) i wieloletnie (np. szparag lekarski, rabarbar ogrodowy)[7].



Warzywa kapustne |




Brukselka




  • brokuł (Brassica oleracea var. botrytis italica)


  • brukiew (Brassica napus L. var. napobrassica)


  • jarmuż (Brassica oleracea convar. acephala var. sabellica)


  • kalafior (Brassica oleracea var. botrytis)


  • kalarepa (Brassica oleracea var. gongylodes)


  • kapusta brukselska, brukselka (Brassica oleracea var. gemmifera)


  • kapusta chińska (Brassica chinensis)


  • kapusta głowiasta biała (Brassica oleracea var. capitata f. alba)


  • kapusta głowiasta czerwona (Brassica oleracea var. capitata f. rubra)


  • kapusta pekińska (Brassica pekinensis)


  • kapusta włoska (Brassica oleracea var. sabauda)



Warzywa cebulowe |




Cebula




  • cebula perłowa (Allium ampeloprasum)


  • cebula zwyczajna (Allium cepa) z odmianami uprawnymi (np. cebula kartoflanka, cebula wielopiętrowa)


  • czosnek pospolity (Allium sativum)


  • por (Allium porrum)


  • czosnek rokambuł (Allium ophioscordon Don.)


  • czosnek askaloński, szalotka (Allium ascalonicum)


  • cebula siedmiolatka (Allium fistulosum)


  • szczypiorek (Allium schoenoprasum)


Częściami użytkowymi są cebula i liście. Warzywa cebulowe mają specyficzny smak i zapach, dzięki czemu używane są przede wszystkim jako rośliny przyprawowe (wyjątkiem jest cebula i por).



Warzywa liściowe |




Główka sałaty




  • burak liściowy, boćwina (Beta vulgaris var. cicla)


  • burak ćwikłowy, botwina (Beta vulgaris var. esculenta)


  • cykoria sałatowa (Cichorium intybus var. foliosum)


  • cykoria endywia (Cichorium endivia)


  • pietruszka naciowa (Petroselinum hortense ssp. macrocarpum)


  • portulaka warzywna (Portulaca oleracea)


  • roszpunka warzywna (Valerianella locusta)


  • pieprzyca siewna, rzeżucha ogrodowa (Lepidium sativum)


  • rukiew wodna (Nasturcium officinale)


  • sałata siewna (Lactuca sativa)


  • seler naciowy (Apium graveolens var. dulce)


  • szpinak warzywny (Spinacia oleracea)


  • szpinak nowozelandzki, trętwian czterorożny (Tetragonia expansa)


  • rukola, rokietta siewna (Eruca sativa)


  • mniszek lekarski (Taraxacum officinale)



Warzywa korzeniowe |




Marchew




  • wilec ziemniaczany, batat (Ipomoea batatas)


  • burak ćwikłowy (Beta vulgaris)


  • maniok jadalny (Manihot esculenta)


  • maranta trzcinowa (Maranta arundinacea)


  • marchew zwyczajna (Daucus carota)


  • pasternak zwyczajny (Pastinaca sativa)


  • pietruszka korzeniowa (Petroselinum hortense ssp. microcarpum)


  • salep (bulwy storczyków, gł. storczyka męskiego Orchis maculata)


  • kozibród porolistny, salsefia (Tragopogon porrifolius)


  • seler korzeniowy (Apium graveolens var. rapaceum)


  • słonecznik bulwiasty, topinambur ( Helianthus tuberosus)


  • wężymord czarny korzeń, skorzonera (Skorzonera hispanica)



Warzywa psiankowate |




  • oberżyna, bakłażan (Solanum melongena)


  • papryka roczna (Capsicum annuum)


  • pomidor zwyczajny (Lycopersicon esculentum)
    • w tym m.in. pomidor koktajlowy (czereśniowy, drobnoowocowy) (Solanum lycopersicum var. cerasiforme[8])



  • ziemniak (Solanum tuberosum)


  • rodzynek brazylijski, miechunka peruwiańska (Physalis peruviana)


  • miechunka pomidorowa (Physalis ixocarpa)



Warzywa dyniowate |




  • dynia zwyczajna (odmiany: kabaczek, cukinia, patison, dynia makaronowa; Cucurbita pepo)


  • dynia olbrzymia (Cucurbita maxima)


  • melon (Cucumis melo)


  • ogórek (Cucumis sativus)


  • arbuz zwyczajny, kawon (Citrullus lanatus)



Warzywa rzepowate |




  • brukiew, karpiel (Brassica napus var. napobrassica)


  • rzepa (Brassica rapa var. rapifera)


  • rzodkiew zwyczajna, rzodkiew (Raphanus sativus)


  • rzodkiewka (Raphanus sativus var. sativus)


  • rzodkiew japońska, daikon (Raphanus sativus longipinnatus)



Warzywa strączkowe |



 Osobny artykuł: Rośliny strączkowe.



  • bób (Vicia faba var. major)


  • ciecierzyca pospolita (Cicer arietinum L.)


  • fasola zwykła (Phaseolus vulgaris)


  • fasola wielokwiatowa (Phaseolus coccineus syn. multiflorus)


  • groch zwyczajny (Pisum sativum)


  • soczewica jadalna (Lens culinaris)


  • soja warzywna (Glycine max)



Warzywa wieloletnie |




  • chrzan pospolity (Armoracia rusticana)


  • rabarbar ogrodowy (Rheum rhaponticum)


  • szczaw zwyczajny (Rumex acetosa)


  • szparag lekarski (Asparagus officinalis)



Warzywa przyprawowe |



 Osobny artykuł: Rośliny przyprawowe.



  • cząber ogrodowy (Satureia hortensis)


  • kminek zwyczajny (Carum carvi)


  • koper ogrodowy (Anethum graveolens)


  • majeranek ogrodowy (Origanum majorana)



Warzywa różne |




Warzywa (włoszczyzna)




  • kapary cierniste, kapary (Capparis spinosa)


  • karczoch zwyczajny (Cynara scolymus)


  • karczoch hiszpański, kard (Cynara cardunculus)


  • kukurydza cukrowa (Zea mays var. saccharata)


  • oliwka europejska (Olea europaea; także roślina oleista)[3]


  • pochrzyn chiński (Dioscorea batatas)



Grzyby |



 Osobny artykuł: Grzyby jadalne.

Zaliczane do warzyw w klasyfikacjach urzędowych[3]. Przykłady:




  • pieczarka (Agaricus spp.)


  • pieprznik jadalny (Cantharellus cibarius)


  • borowikowate (Boletaceae)


  • trufle (Tuber spp.)


  • uszak (Auricularia spp.)


  • trzęsak (Tremella spp.)



Klasyfikacja według kontynentu |



Europa |


Warzywa, które prawdopodobnie wyhodowano w Europie (według „Exploring The Global Garden”)[9].




  • brukiew – hodowla co najmniej od 1620, pochodzi ze Szwecji lub Rosji


  • burak liściowy – pochodzi z Włoch


  • burak zwyczajny – hodowany w Holandii być może już od neolitu, także w starożytnym Egipcie, Mezopotamii (tu hodowany co najmniej od lat 700 p.n.e.)

  • jarmuż

  • kalarepa

  • kapusta

  • kapusta brukselska

  • pasternak zwyczajny

  • pietruszka

  • por

  • rzepa

  • seler



Zobacz też |






Wikimedia Commons ma galerię ilustracji związaną z tematem:
Warzywa


  • włoszczyzna

  • sztuka kulinarna

  • rośliny uprawne

  • owoce jadalne



Przypisy |




  1. ↑ ab Nowy leksykon PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 1883. ISBN 83-01-12490-3.


  2. ↑ Warzywo (pol.). Słownik Języka Polskiego, PWN. [dostęp 2009-10-31].


  3. ↑ abc Rozporządzenie Komisji Nr 1031/2008 z dnia 19 września 2008 r. zmieniające załącznik I do rozporządzenia Rady (EWG) nr 2658/87 w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz w sprawie Wspólnej Taryfy Celnej (pol.). Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, 31.10.2008. [dostęp 2009-10-31].


  4. ↑ M. (red.) Gapiński: Warzywa mało znane i zapomniane. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1993, s. 9. ISBN 83-09-01603-4.


  5. ↑ Jarzyny czy warzywa? (pol.). [dostęp 2014-01-04].


  6. ↑ Co w mowie piszczy? O tym co „jare” i o tym co się „warzy”. (pol.). [dostęp 2011-11-12].


  7. ↑ Z. Dobrakowska-Kopecka, R.W. Doruchowski, M. Gapiński: Warzywnictwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1989, s. 13–15. ISBN 83-09-01204-7.


  8. ↑ Garden Tomato Synonyms (Solanum lycopersicum var. cerasiforme as Classified by NCBI Taxonomy) - Encyclopedia of Life. Eol.org, 2014-07-29. [dostęp 2014-08-22].


  9. ↑ http://www.rain.org/global-garden/seeds-origins-countries-vegitables.html.









-

這個網誌中的熱門文章

12.7 cm/40 Type 89 naval gun

圖片
12.7 cm/40 Type 89 naval gun Type 89 gun mounted on Chitose Type Naval gun anti-aircraft gun Place of origin Japan Service history In service 1932–45 Used by Imperial Japanese Navy Wars World War II Production history Designed 1928–32 Produced 1932–45 No.  built ~1500 Variants Type 88 Specifications Mass 3,100 kilograms (6,834 lb) Barrel length 5,080 millimeters (16 ft 8 in) (bore length) Shell Fixed Shell weight 20.9–23.45 kilograms (46.1–51.7 lb) Caliber 12.7-centimeter (5.0 in) Breech horizontal breech block Elevation -8° to +90° [1] Rate of fire 8-14 rounds per minute Muzzle velocity 720–725 meters per second (2,360–2,380 ft/s) Maximum firing range 9,440 meters (30,970 ft) at 90° (AA ceiling) 14,800 meters (48,600 ft) at 45° The 12.7 cm/40 Type 89 naval gun was a Japanese anti-aircraft (AA) gun introduced before World War II. It was the Imperial Japanese Navy's standard heavy AA...
閱讀完整內容

Rikitea

圖片
Town in French Polynesia, France Rikitea Town Rikitea Location in French Polynesia Coordinates: 23°7′13″S 134°58′9″W  /  23.12028°S 134.96917°W  / -23.12028; -134.96917 Coordinates: 23°7′13″S 134°58′9″W  /  23.12028°S 134.96917°W  / -23.12028; -134.96917 Country   France Overseas collectivity   French Polynesia Territory Gambier Islands Island Mangareva Rikitea is a small town on Mangareva, which is part of the Gambier Islands in French Polynesia. A majority of the islanders live in Rikitea. [1] [2] The island was a protectorate of France in 1871 and was annexed in 1881. [3] Contents 1 History 2 Geography 3 Economy 4 Landmarks 5 Transportation 6 References 7 Bibliography 8 External links History The town's history dates to the era when the island was first settled with people from the Marquesas Islands in 1100 AD. Captain James Wilson of the London Missionary Society arrived in 1797 on Du...
閱讀完整內容

University of Vienna

圖片
"Vienna University" redirects here. For Vienna University of Economics and Business, see Vienna University of Economics and Business. University of Vienna Universität Wien Type Public Established 1365 Budget € 544 million [1] Rector Heinz Engl Academic staff 6,765 Administrative staff 3,106 Students 94,000 [2] Postgraduates 16,490 Doctoral students 8,945 Location Main building, Vienna , Austria 48°12′47″N 16°21′35″E  /  48.21306°N 16.35972°E  / 48.21306; 16.35972 Coordinates: 48°12′47″N 16°21′35″E  /  48.21306°N 16.35972°E  / 48.21306; 16.35972 Campus Urban Colors Blue and White           Affiliations Campus Europae, EUA, UNICA Website www.univie.ac.at/en Data as of 2016 [update] The University of Vienna (German: Universität Wien ) is a public university located in Vienna, Austria. It was founded by Duke Rudolph IV in 1365 and is one of the oldest universities in the Ge...
閱讀完整內容