Mistrzostwa świata w szachach






Aktualny mistrz świata w szachach,
Magnus Carlsen


Mistrzostwa świata w szachach rozgrywane w różnych formach od końca XIX wieku są najważniejszymi sportowymi rozgrywkami w szachach. Obecnie oprócz otwartych mistrzostw świata, w których mogą uczestniczyć wszyscy szachiści bez względu na wiek i płeć, organizuje się również mistrzostwa świata kobiet, juniorów (w kilku grupach wiekowych), seniorów, a także komputerów.




Spis treści






  • 1 Wielcy mistrzowie XIX wieku


  • 2 Nieformalny system w latach 1886-1946


  • 3 Mistrzostwa świata FIDE w latach 1948-1993


  • 4 Dwa systemy w latach 1993-2005


  • 5 Obecna sytuacja


  • 6 Lista mistrzów świata


    • 6.1 Najmłodsi mistrzowie świata w historii




  • 7 Lista meczów i turniejów o mistrzostwo świata


    • 7.1 Do 1993 roku


    • 7.2 Mistrzostwa świata FIDE


    • 7.3 Nieoficjalne mistrzostwa świata


    • 7.4 Od 2006 roku




  • 8 Zobacz też


  • 9 Przypisy


  • 10 Bibliografia





Wielcy mistrzowie XIX wieku |


Historia mistrzostw świata w szachach sięga XIX wieku. Do połowy tego stulecia nie rozgrywano turniejów międzynarodowych. Najsławniejsi szachiści spotykali się w meczach. Nieoficjalnymi mistrzami świata byli:




  • Francja Alexandre Deschapelles w latach 1800-1821.


  • Francja Louis de la Bourdonnais w latach 1821-1840. W 1821 pokonał Deschapellesa +6 -1 =0. Potwierdził swój prymat w meczach z Aleksandrem McDonnellem w 1834 roku.


  • Anglia Howard Staunton w latach 1843-1851. Po śmierci la Bourdonnaisa (1840) dwóch szachistów uważano za najwybitniejszych, Howarda Stauntona i Pierre’a Saint-Amanta. W 1843 roku Staunton pokonał Saint-Amanta +11 -6 =4.


  • Związek Północnoniemiecki Adolf Anderssen w latach 1851-1858, zwycięzca pierwszego międzynarodowego turnieju, rozegranego w 1851 roku w Londynie. W półfinale tego turnieju niespodziewanie rozgromił głównego faworyta Stauntona (+4 -1 =0), zawody rozgrywano systemem pucharowym.


  • Stany Zjednoczone Paul Morphy w latach 1858-1884. W 1858 roku w Paryżu pokonał Anderssena +7 -2 =2.


  • Austro-Węgry Wilhelm Steinitz w latach 1866-1886 (1886-1894 oficjalny mistrz świata).


Morphy wkrótce po 1859 roku wycofał się z czynnego życia szachowego i dlatego niektórzy znawcy tematu jako pierwszy mecz o mistrzostwo świata wskazują mecz Wilhelm Steinitz – Adolf Anderssen w roku 1866, w którym zwyciężył Steinitz (+8 -6 =0). Jednak wielu nie uznało prymatu Steinitza, gdyż Morphy jeszcze żył i nikt go nie pokonał ani w meczu, ani w jakimkolwiek turnieju. Dopiero po śmierci Morphy’ego w 1884 r. pojawił się problem wyłonienia oficjalnego mistrza świata. Kandydatów było dwóch – Wilhelm Steinitz i Johannes Zukertort, ich przewaga nad pozostałymi szachistami była bezdyskusyjna.



Nieformalny system w latach 1886-1946 |


Za pierwszy oficjalny mecz o tytuł mistrza uważa się ten rozegrany w 1886 roku, w którym Wilhelm Steinitz pokonał Johannesa Zukertorta. W XIX i w pierwszej połowie XX wieku mecze mistrzowskie odbywały się według bardzo nieformalnych zasad. Szachista, który uważał się za silniejszego od aktualnego mistrza świata, po prostu wyzywał go na szachowy pojedynek. Nie istniał formalny system kwalifikacji. Zasady rozgrywania meczów nie były sztywno ustalone i stawały się przedmiotem czasami bardzo trudnych negocjacji, w których decydujący głos miał zazwyczaj aktualny mistrz świata. Z tego powodu niektórzy wybitni szachiści (m.in. najwybitniejszy polski arcymistrz Akiba Rubinstein), którzy aspirowali do tytułu mistrza, takiej szansy byli pozbawieni. Niemniej powszechnie uważa się, że nieformalny system działał skutecznie i wyłaniał mistrzów, którzy rzeczywiście byli najsilniejszymi graczami swoich czasów.


Śmierć Aleksandra Alechina w 1946 roku stanowiła wyłom w działającym dotychczas systemie, ponieważ po raz pierwszy zabrakło mistrza, którego można było pokonać w bezpośrednim meczu. Dwa lata później Międzynarodowa Federacja Szachowa (FIDE) zorganizowała turniej pretendentów, w którym wzięło udział pięciu najsilniejszych szachistów: Michaił Botwinnik, Max Euwe, Paul Keres, Samuel Reshevsky i Wasilij Smysłow. Zwycięzcą turnieju został Botwinnik, który tym samym został kolejnym mistrzem świata.



Mistrzostwa świata FIDE w latach 1948-1993 |


W miejsce dotychczasowego nieformalnego systemu FIDE wprowadziła nowy system eliminacyjny. Nominowani przez narodowe związki szachowe szachiści brali udział w turniejach strefowych, z których najlepsi awansowali do turniejów międzystrefowych, gdzie spotykali się z rozstawionymi (nominowanymi przez FIDE) graczami światowej czołówki. Najlepsi z turniejów międzystrefowych spotykali się następnie w turnieju pretendentów. Zwycięzca turnieju pretendentów spotykał się w meczu finałowym z aktualnym mistrzem świata, który nie musiał uczestniczyć w eliminacjach. Jeśli pretendent wygrał z mistrzem, temu drugiemu przysługiwało prawo do meczu rewanżowego. System wielostopniowych turniejów eliminacyjnych, meczów finałowych i rewanżowych wyłaniał mistrza świata co trzy lata.


System działał bez zarzutu aż do 1975 roku, kiedy to Bobby Fischer, który trzy lata wcześniej odebrał tytuł Borisowi Spasskiemu w jednym z najsłynniejszych meczów w historii, odmówił udziału w meczu z kolejnym pretendentem, Anatolijem Karpowem. Tym samym pozbawił się prawa do tytułu mistrza świata. Od tego czasu zaszył się z dala od wielkiego świata i w ogóle przestał grać w oficjalnych turniejach. Jedyny wyjątek zrobił w 1992 roku, wygrywając ze Spasskim mecz o pięć milionów dolarów[1].



Dwa systemy w latach 1993-2005 |


W 1993 roku system wyłaniania mistrza świata załamał się. Ówczesny mistrz Garri Kasparow i pretendent Nigel Short założyli własną, alternatywną wobec FIDE organizację o nazwie Stowarzyszenie Zawodowych Szachistów (PCA), której zadaniem miała być m.in. organizacja mistrzostw świata. W rozegranym pod auspicjami PCA meczu zwyciężył Kasparow. FIDE zorganizowała konkurencyjny mecz o mistrzostwo świata, w którym Karpow pokonał Jana Timmana. Od tego czasu do kwietnia 2006 roku mistrzostwa świata rozgrywane były równolegle w ramach dwóch różnych systemów i trudno rozsądzić, który z dwóch mistrzów świata miał większe prawo do tego tytułu.


Kolejnym przeciwnikiem Kasparowa był Viswanathan Anand, który zakwalifikował się do meczu wygrywając turnieje, podobne do tych, które dotąd organizowała FIDE. Kasparow ten mecz wygrał, lecz w roku 2000 utracił tytuł mistrza świata na rzecz Władimira Kramnika.


W tym czasie FIDE, po rozegraniu w 1996 roku jeszcze jednego cyklu mistrzowskiego, w którym Karpow obronił swój tytuł, zrewolucjonizowała dotychczasowy system. Zaniechano rozgrywania długotrwałych i wielostopniowych eliminacji, organizując w to miejsce jeden wielki turniej, w którym szachiści grają mini-mecze przyspieszonym tempem gry. Turniej jest rozgrywany systemem pucharowym (przegrywający odpada) i trwa kilka tygodni. W pierwszej edycji nowego cyklu Karpow jako obrońca tytułu był nominowany bezpośrednio do meczu finałowego, jednak w kolejnych turniejach mistrz świata został pozbawiony tego przywileju i musiał jak inni walczyć o prawo do gry w finale.



Obecna sytuacja |


13 kwietnia 2006 roku FIDE ogłosiła mecz o mistrzostwo świata pomiędzy Kramnikiem (mistrz świata Braingames, po pokonaniu w roku 2000 mistrza świata PCA Garriego Kasparowa) i Topałowem (mistrz świata FIDE), który odbył się w Eliście w dniach 21 września – 13 października 2006 roku i składał się z 12 gier oraz 4 partii dogrywki. Zwycięzcą został Władimir Kramnik po remisie 6-6 i wygranej 2½ – 1½ w dogrywce. Zajął on miejsce Topałowa w turnieju mistrzowskim 2007 w Meksyku, w którym zwyciężył Viswanathan Anand. Kolejny pojedynek o tytuł niekwestionowanego mistrza świata został rozegrany w październiku 2008 r. w Bonn. Tytuł obronił Anand, pokonując Władimira Kramnika w stosunku 6½ – 4½. Anand jeszcze trzykrotnie bronił tytułu, zwyciężając w 2010 r. Weselina Topałowa oraz w 2012 r. Borisa Gelfanda. W kolejnym meczu, rozegranym w listopadzie 2013, przegrał z Magnusem Carlsenem i utracił tytuł na rzecz Norwega.



Lista mistrzów świata |




Mistrzowie świata w kolejnych latach
– kolor czerwony: niekwestionowani
– kolor niebieski: PCA / Braingames
– kolor zielony: FIDE


Niekwestionowani mistrzowie świata




  1. Austro-Węgry Stany Zjednoczone Wilhelm Steinitz, 1886 -1894


  2. Związek Północnoniemiecki Niemcy Emanuel Lasker, 1894-1921


  3. Kuba José Raúl Capablanca, 1921-1927


  4. Francja Aleksandr Alechin, 1927-1935 i 1937-1946


  5. Holandia Max Euwe, 1935-1937


  6. Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich Michaił Botwinnik, 1948-1957, 1958-1960 i 1961-1963


  7. Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich Wasilij Smysłow, 1957-1958


  8. Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich Michaił Tal, 1960-1961


  9. Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich Tigran Petrosjan, 1963-1969


  10. Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich Boris Spasski, 1969-1972


  11. Stany Zjednoczone Bobby Fischer, 1972-1975


  12. Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich Anatolij Karpow, 1975-1985


  13. Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich Rosja Garri Kasparow, 1985-1993


Mistrzowie świata PCA / Braingames (1993-2006)




  1. Rosja Garri Kasparow, 1993-2000


  2. Rosja Władimir Kramnik, 2000-2006


Mistrzowie świata FIDE (1993-2006)




  1. Rosja Anatolij Karpow, 1993-1999


  2. Rosja Aleksander Chalifman, 1999-2000


  3. Indie Viswanathan Anand, 2000-2002


  4. Ukraina Rusłan Ponomariow, 2002-2004


  5. Uzbekistan Rustam Kasimdżanow, 2004-2005


  6. Bułgaria Weselin Topałow, 2005-2006


Niekwestionowani mistrzowie świata (po unifikacji)






  1. Rosja Władimir Kramnik, 2006-2007


  2. Indie Viswanathan Anand, 2007-2013


  3. Norwegia Magnus Carlsen, od 2013



Najmłodsi mistrzowie świata w historii |













































Miejsce
Zawodnik
Wiek w dniu zdobycia tytułu
Data zdobycia tytułu
1

Garri Kasparow
22 lata – 6 miesięcy – 27 dni
9 listopada 1985
2

Magnus Carlsen
22 lata – 11 miesięcy – 24 dni
23 listopada 2013
3

Michaił Tal
23 lata – 5 miesięcy – 28 dni
7 maja 1960
4

Anatolij Karpow
23 lata – 10 miesięcy – 11 dni
3 kwietnia 1975
5

Władimir Kramnik
25 lat – 4 miesiące – 10 dni
4 listopada 2000
6

Emanuel Lasker
25 lat – 5 miesięcy – 2 dni
26 maja 1894


Lista meczów i turniejów o mistrzostwo świata |


Na pierwszym miejscu podano obrońcę tytułu
gwiazdką (*) oznaczono wyniki meczów, w którym nie uwzględniano remisów.



Do 1993 roku |



























































































































































































































Rok
Miasta
Mecz lub turniej o MŚ
Wynik
1886

Nowy Jork, Saint Louis,
Nowy Orlean

Mistrzostwa świata w szachach 1886
mecz Wilhelm Steinitz – Johannes Zukertort
10 : 5 *
1889

Hawana

Mistrzostwa świata w szachach 1889
mecz Wilhelm Steinitz – Michaił Czigorin
10½: 6½
1890 / 1891

Nowy Jork

Mistrzostwa świata w szachach 1890
mecz Wilhelm Steinitz – Isidor Gunsberg
10½: 8½
1892

Hawana

Mistrzostwa świata w szachach 1892
mecz Wilhelm Steinitz – Michaił Czigorin
10 : 8 *
1894

Nowy Jork, Filadelfia, Montreal

Mistrzostwa świata w szachach 1894
mecz Wilhelm Steinitz – Emanuel Lasker
5 : 10 *
1896 / 1897

Moskwa

Mistrzostwa świata w szachach 1896
rewanżowy mecz Emanuel Lasker – Wilhelm Steinitz
10 : 2 *
1907

Nowy Jork, Filadelfia, Memphis, Chicago, Baltimore

Mistrzostwa świata w szachach 1907
mecz Emanuel Lasker – Frank Marshall
8 : 0 *
1908

Düsseldorf, Monachium

Mistrzostwa świata w szachach 1908
mecz Emanuel Lasker – Siegbert Tarrasch
8 : 3 *
1910

Wiedeń, Berlin

Mistrzostwa świata w szachach 1910
mecz Emanuel Lasker – Carl Schlechter
5 : 5
1910

Berlin

Mistrzostwa świata w szachach 1910
mecz Emanuel Lasker – Dawid Janowski
8 : 0 *
1921

Hawana

Mistrzostwa świata w szachach 1921
mecz Emanuel Lasker – José Raúl Capablanca

E.Lasker wycofał się
przy stanie 5:9
1927

Buenos Aires

Mistrzostwa świata w szachach 1927
mecz José Raúl Capablanca – Aleksandr Alechin
3 : 6 *
1929

Wiesbaden, Heidelberg, Berlin, Haga, Rotterdam, Amsterdam

Mistrzostwa świata w szachach 1929
mecz Aleksandr Alechin – Jefim Bogolubow
15½: 9½
1934

Baden-Baden, Villingen, Fryburg Bryzgowijski, Pforzheim, Stuttgart, Monachium, Bayreuth, Bad Kissingen, Norymberga, Karlsruhe, Mannheim, Berlin

Mistrzostwa świata w szachach 1934
mecz Aleksandr Alechin – Jefim Bogolubow
15½: 10½
1935

Amsterdam, Haga, Delft, Rotterdam, Utrecht, Gouda, Groningen, Baarn, Herzogenbusch, Eindhoven, Zeist, Ermelo, Zandvoort

Mistrzostwa świata w szachach 1935
mecz Aleksandr Alechin – Max Euwe
14½: 15½
1937

Haga, Rotterdam, Amsterdam, Haarlem, Lejda, Groningen, Zwolle, Eindhoven, Delft

Mistrzostwa świata w szachach 1937
rewanżowy mecz Max Euwe – Aleksandr Alechin
9½: 15½
1948

Haga, Moskwa

Mistrzostwa świata w szachach 1948
turniej FIDE o tytuł mistrza świata
I m.
M.Botwinnik
1951

Moskwa

Mistrzostwa świata w szachach 1951
mecz Michaił Botwinnik – Dawid Bronstein
12 : 12
1954

Moskwa

Mistrzostwa świata w szachach 1954
mecz Michaił Botwinnik – Wasilij Smysłow
12 : 12
1957

Moskwa

Mistrzostwa świata w szachach 1957
mecz Michaił Botwinnik – Wasilij Smysłow
9½: 12½
1958

Moskwa

Mistrzostwa świata w szachach 1958
rewanżowy mecz Wasilij Smysłow – Michaił Botwinnik
10½: 12½
1960

Moskwa

Mistrzostwa świata w szachach 1960
mecz Michaił Botwinnik – Michaił Tal
8½: 12½
1961

Moskwa

Mistrzostwa świata w szachach 1961
rewanżowy mecz Michaił Tal – Michaił Botwinnik
8 : 13
1963

Moskwa

Mistrzostwa świata w szachach 1963
mecz Michaił Botwinnik – Tigran Petrosjan
9½: 12½
1966

Moskwa

Mistrzostwa świata w szachach 1966
mecz Tigran Petrosjan – Boris Spasski
12½: 11½
1969

Moskwa

Mistrzostwa świata w szachach 1969
mecz Tigran Petrosjan – Boris Spasski
10½: 12½
1972

Reykjavík

Mistrzostwa świata w szachach 1972
mecz Boris Spasski – Bobby Fischer
8½: 12½
1975

Manila

Mistrzostwa świata w szachach 1975
mecz Bobby Fischer – Anatolij Karpow
walkower dla
A.Karpowa
1978

Baguio

Mistrzostwa świata w szachach 1978
mecz Anatolij Karpow – Wiktor Korcznoj
6 : 5 *
1981

Merano

Mistrzostwa świata w szachach 1981
mecz Anatolij Karpow – Wiktor Korcznoj
6 : 2 *
1984

Moskwa

Mistrzostwa świata w szachach 1984
mecz Anatolij Karpow – Garri Kasparow
mecz unieważniono
przy stanie 5 : 3 *
1985

Moskwa

Mistrzostwa świata w szachach 1985
powtórzony mecz Anatolij Karpow – Garri Kasparow
11 : 13
1986

Londyn, Leningrad

Mistrzostwa świata w szachach 1986
rewanżowy mecz Garri Kasparow – Anatolij Karpow
12½: 11½
1987

Sewilla

Mistrzostwa świata w szachach 1987
mecz Garri Kasparow – Anatolij Karpow
12 : 12
1990

Nowy Jork

Mistrzostwa świata w szachach 1990
mecz Garri Kasparow – Anatolij Karpow
12½: 11½

W 1993 r. nastąpił rozłam w świecie szachowym. Mistrz świata Garri Kasparow i oficjalny zwycięzca eliminacji Nigel Short rozegrali swój mecz poza FIDE. W odpowiedzi federacja pozbawiła ich praw do tytułu i zdecydowała, że mistrzem świata zostanie zwycięzca meczu Anatolij Karpow – Jan Timman.



Mistrzostwa świata FIDE |


Oficjalne mistrzostwa świata, krytykowane przez społeczność szachową, zwłaszcza od 1997 r., gdy wprowadzono system pucharowych turniejów.

























































Rok
Miasta
Mecz lub turniej o MŚ
Wynik
1993

Zwolle, Arnhem,
Amsterdam, Dżakarta

Mistrzostwa świata w szachach 1993
mecz Anatolij Karpow – Jan Timman
12½: 8½
1996

Elista

Mistrzostwa świata w szachach 1996
mecz Anatolij Karpow – Gata Kamski
10½: 7½
1998

Lozanna

Mistrzostwa świata w szachach 1998
mecz Anatolij Karpow – Viswanathan Anand
turniej eliminacyjny (Groningen, 1997)
5 : 3
1999

Las Vegas

Mistrzostwa świata w szachach 1999
turniej systemem pucharowym
I m.
A.Chalifman
2000

Nowe Delhi, Teheran

Mistrzostwa świata w szachach 2000
turniej systemem pucharowym
I m.
V.Anand
2001 / 2002

Moskwa

Mistrzostwa świata w szachach 2001/2002
turniej systemem pucharowym
I m.
R.Ponomariow
2004

Trypolis

Mistrzostwa świata w szachach 2004
turniej systemem pucharowym
I m.
R.Kasimdżanow
2005

San Luis

Mistrzostwa świata w szachach 2005
turniej z udziałem 8 zawodników
I m.
W.Topałow


Nieoficjalne mistrzostwa świata |


Nielegalne z punktu widzenia formalno-prawnego, ale uznawane przez społeczność szachową. Rozgrywały się początkowo „pod egidą” PCA, później Brain Games Network, ostatni mecz rozegrany został poza jakąkolwiek federacją.

































Rok
Miasta
Mecz lub turniej o MŚ
Wynik
1993

Londyn

Mistrzostwa świata PCA w szachach 1993
mecz Garri Kasparow – Nigel Short
12½: 7½
1995

Nowy Jork

Mistrzostwa świata PCA w szachach 1995
mecz Garri Kasparow – Viswanathan Anand
10½: 7½
2000

Londyn

Mistrzostwa świata BGN w szachach 2000
mecz Garri Kasparow – Władimir Kramnik
6½: 8½
2004

Brissago

Mistrzostwa świata w szachach klasycznych 2004
mecz Władimir Kramnik – Péter Lékó
7 : 7


Od 2006 roku |


W 2006 r. odbył się mecz unifikacyjny między „klasycznym mistrzem świata” Władimirem Kramnikiem a oficjalnym mistrzem świata FIDE, Weselinem Topałowem. Od tej pory mistrzostwa świata są jednolite, rozgrywane zgodnie z zasadami określanymi przez FIDE.































































Rok
Miasta
Mecz lub turniej o MŚ
Wynik
2006

Elista

Mistrzostwa świata w szachach 2006
mecz unifikacyjny Władimir Kramnik – Weselin Topałow
8½: 7½
2007

Meksyk

Mistrzostwa świata w szachach 2007
turniej z udziałem 8 zawodników
I m.
V.Anand
2008

Bonn

Mistrzostwa świata w szachach 2008
mecz Viswanathan Anand – Władimir Kramnik
6½: 4½
2010

Sofia

Mistrzostwa świata w szachach 2010
mecz Viswanathan Anand – Weselin Topałow
6½: 5½
2012

Moskwa

Mistrzostwa świata w szachach 2012
mecz Viswanathan Anand – Boris Gelfand
8½: 7½
2013

Ćennaj

Mistrzostwa świata w szachach 2013
mecz Viswanathan Anand – Magnus Carlsen
3½: 6½
2014

Soczi

Mistrzostwa świata w szachach 2014
mecz Magnus Carlsen – Viswanathan Anand
6½: 4½
2016

Nowy Jork

Mistrzostwa świata w szachach 2016
mecz Magnus Carlsen – Siergiej Kariakin
9 : 7[2]
2018

Londyn

Mistrzostwa świata w szachach 2018
mecz Magnus Carlsen – Fabiano Caruana



Zobacz też |







  • Mistrzostwa świata kobiet w szachach

  • Mistrzostwa świata juniorów w szachach

  • Mistrzostwa świata seniorów w szachach

  • Szachowe mecze pretendentów

  • Szachowe turnieje pretendentów

  • Szachowe turnieje międzystrefowe



Przypisy |




  1. 1992 Fischer – Spassky Rematch.


  2. Carlsen vs Karjakin: After the match. ChessBase GmbH. [dostęp 2017-01-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-02)].



Bibliografia |




  • The World Chess Championship (ang.)


  • The youngest and the greatest (ang.)




這個網誌中的熱門文章

12.7 cm/40 Type 89 naval gun

Rikitea

University of Vienna