Egftnjytyk

Teby
Państwo	Egipt
Położenie na mapie Egiptu Teby
25°43′N 32°36′E/25,716667 32,600000
Multimedia w Wikimedia Commons

Starożytne Teby z ich nekropolią[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Egipt
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	I, III, VI
Numer ref.	87
Region[b]	Kraje arabskie
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1979 na 3. sesji
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Teby (egip. Uaset, gr. Θῆβαι - Thēbai, u Homera Stubramne) – starożytne miasto w Górnym Egipcie, położone nad Nilem, ok. 600 km na południe od dzisiejszego Kairu.

Historia |

Uaset – nazwa Teb zapisana hieroglifami.

Za czasów wczesnego Średniego Państwa (XI dynastia) Teby stały się stolicą Egiptu. Utraciły tę funkcję za panowania XII dynastii, by odzyskać ją w początku Nowego Państwa (XVIII dynastia). Główną świątynią Teb była świątynia Amona, zwana Ipet-sut, dzisiaj Karnak, wraz z towarzyszącymi jej okręgami kultowymi boga Montu (starego bóstwa Teb, wypartego z funkcji głównego boga przez Amona) oraz bogini Mut (partnerki Amona). Przez około 1500 lat niemal każdy król Egiptu pozostawiał w Karnaku ślad swej działalności. Król Amenhotep III (XVIII dynastia) wzniósł na południe od Karnaku tzw. "harem południowy" Amona, rozbudowywany przez Tutanchamona i Ramzesa II. Współcześnie istniejące miasto Luksor rozwinęło się wokół tej właśnie południowej świątyni, w której w czasach rzymskich istniał obóz wojskowy (łac. castra), któremu (przez dodanie arabskiego rodzajnika "al-" do "castra") Luksor zawdzięcza swą dzisiejszą nazwę (al-Uksur).

Leżące na lewym brzegu Nilu Teby Zachodnie, to nekropola, której początki datuje się na czasy Starego Państwa (At-Tarif), dzieląca się na kilka okręgów. Dolina Królów, gdzie pochowano niemal wszystkich władców Nowego Państwa, z czasów od XVIII do końca XX dynastii. Dolina Królowych miejsce pochówku królewskich małżonek oraz synów królewskich - następców tronu z czasów XIX i XX dynastii. Dra Abu al Naga, gdzie znajdują się groby władców tebańskich z czasów II Okresu Przejściowego, tworzących XVII dynastię. Na krawędzi pustyni królowie Nowego Państwa wznosili swoje świątynie grobowe, w których sprawowany był ich pośmiertny kult. Najsłynniejsze, czyli najlepiej zachowane, z nich to świątynia Milionów Lat Jedności z Tebami Ramzesa II, zwana Ramesseum, świątynia Ramzesa III w południowej części Teb Zachodnich, w Medinet Habu, oraz wcześniejsza od nich świątynia Milionów Lat królowej Hatszepsut u stóp urwiska płaskowyżu pustyni Libijskiej w Deir el-Bahari. Największa świątynia grobowa należała do Amenhotepa III. Dziś pozostały z niej tylko bardzo skromne szczątki oraz dwa olbrzymie posągi, stojące niegdyś u wejścia, tzw. kolosy Memnona.

Obok nekropoli królewskich w Tebach Zachodnich znajduje się także rozległy zespół nekropoli prywatnych - grobowce najwyższych urzędników państwowych, w Szeich Abd el Gurna z czasów Nowego Państwa oraz Assassif z grobowcami dostojników z czasów XXV i XXVI dynastii i wreszcie wioska i grobowce rzemieślników, pracujących przy wykuwaniu i dekorowaniu grobów królewskich - Deir el-Medina.

Na południowym skraju Teb Zachodnich, w Malkata, odkryto pałac królewski, wzniesiony przez Amenhotepa III, dla jego wielkiej małżonki - królowej Teje.

Syn Amenhotepa III, Amenhotep IV, był twórcą monoteistycznej religii, wprowadzającej kult jedynego boga Atona. Po kilku latach panowania zmienił swą tytulaturę, przyjął imię Echnaton i opuścił Teby, polecając wybudować nową stolicę. Świątynie tebańskie zostały zamknięte, a wizerunki i imiona tebańskiego boga Amona skuwano ze ścian. Kult "starych bogów" przywrócił młodziutki Tutanchamon, który jednak nie wrócił do Teb, lecz przeniósł się z dworem do Memfis. Pochowany wszakże został w Dolinie Królów, a jego grobowiec jest jednym z niewielu królewskich grobowców, odkrytych w Egipcie w stanie niemalże nienaruszonym, do którego włamano się lecz nie został obrabowany.

W swej historii Teby według danych szacunkowych dwukrotnie były pod względem populacji największym miastem na świecie. Pierwszy raz około roku 1980 p.n.e. wyprzedziły miasto Ur i drugi raz około roku 1400 p.n.e. wyprzedziły Memfis.

Za panowania XIX dynastii stolica została przeniesiona do Dolnego Egiptu, jednak Teby nadal były jednym z ważniejszych miast imperium, choć odgrywały rolę przede wszystkim religijną. Po śmierci ostatniego władcy XX dynastii potężni kapłani Amona proklamowali w Tebach teokratyczne państwo podległe bezpośrednio woli boga Amona. Podwaliny samodzielności politycznej kapłanów położył, prawdopodobnie jeszcze za życia ostatniego władcy XX dynastii, arcykapłan Amona imieniem Herhor.

Teby podupadły w wyniku dwukrotnego najazdu Asyryjczyków, którzy walczyli z nubijskimi władcami XXV dynastii i splądrowali miasto. W czasach greckich Teby były ośrodkiem sprzeciwu wobec panowania obcych, nieegipskich władców. Zostały za to ukarane zburzeniem za panowania króla Ptolemeusza IX Sotera II Lathyrosa. Podczas rządów rzymskich miasto przestało istnieć.

W 1979 kompleks starożytnych budowli został wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Święci: Antoni Wielki i Paweł z Teb, mal. Diego Velázquez, 1635, Muzeum del Prado, Madryt

Centrum eremityzmu egipskiego |

W okresie rozkwitu życia pustelniczego w Egipcie w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, okolice Teb, obok Sketis, Nitrii, Oksyrynchos i in. były miejscem licznego osadnictwa pustelników, tworząc tzw. pustynię tebaidzką.
W Tebach urodził się pustelnik Paweł z Teb (228-341), patron zakonu paulinów. Tu nawrócił się św. Pachomiusz (292-346), twórca pierwszej reguły zakonnej i cenobityzmu. Jednym z bardziej znanych mnichów żyjących na pustyni tebaidzkiej był Święty Onufry (pocz. IV w.). Wzorując się na takich ascetach jak Jan Chrzciciel czy Eliasz żył samotnie na pustkowiu w okryciu z liści, żywiąc się znalezionymi owocami i ziołami^[1]. Mnisi nieraz zajmowali opuszczone grobowce.

Zobacz też |

Wikimedia Commons ma galerię ilustracji związaną z tematem: Teby (Egipt)

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Tebańska nekropola

• architektura i rzeźba starożytnego Egiptu


• cywilizacja egipska


• Apoftegmaty Ojców Pustyni

Przypisy |

Bibliografia |

• Ewa Wipszycka: Egipt - Ojczyzna mnichów. W: Apoftegmaty Ojców Pustyni. T. 1. Warszawa: ATK, 1986, s. 17-47, seria: PSP 33.


• Apoftegmaty Ojców Pustyni. M. Starowieyski (opracowanie i wybór). T. 1-2. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1986, s. 292 (z.1) oraz 278 (z.2), seria: Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy 33.


• AdamA. Łukaszewicz AdamA., Egipt Greków i Rzymian, Warszawa: Książka i Wiedza, 2006, s. 129, ISBN 83-05-13452-0, OCLC 749183387 .

Linki zewnętrzne |

• Satelitarna mapa z zaznaczeniem tebańskich zabytków


• 
  Theban Mapping Project (ang.)
  

p • d • e Obiekty z listy Światowego Dziedzictwa UNESCO w Egipcie Kulturowe Memfis wraz z nekropolią oraz strefy piramid od Gizy do Dahszur Starożytne Teby z nekropolią Zabytki Nubii od Abu Simbel do File Muzułmański Kair Abu Mena Klasztor Świętej Katarzyny u podnóża góry Synaj i okolice Przyrodnicze Wadi al-Hitan