Cerkiew św. Symeona Słupnika w Dołhobyczowie
| |||||||||||||
 A/1555 z dnia 28.03.1988. | |||||||||||||
cerkiew filialna | |||||||||||||
 Cerkiew po remoncie | |||||||||||||
Państwo |  Polska | ||||||||||||
Województwo |  lubelskie | ||||||||||||
| Miejscowość |  Dołhobyczów | ||||||||||||
Wyznanie | prawosławne | ||||||||||||
Kościół | Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny | ||||||||||||
Diecezja | lubelsko-chełmska | ||||||||||||
Wezwanie | św. Symeona Słupnika | ||||||||||||
Wspomnienie liturgiczne | 1/14 września | ||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie gminy Dołhobyczów   Cerkiew Świętego Szymona Słupnika | |||||||||||||
Położenie na mapie Polski  Cerkiew Świętego Szymona Słupnika | |||||||||||||
Położenie na mapie województwa lubelskiego  Cerkiew Świętego Szymona Słupnika | |||||||||||||
Położenie na mapie powiatu hrubieszowskiego  Cerkiew Świętego Szymona Słupnika | |||||||||||||
 50°34′50,4″N 24°02′01,4″E/50,580667 24,033722 | |||||||||||||
Cerkiew w Dołhobyczowie – stan przed remontem
Elewacja tylna
Ikonostas
Cerkiew św. Szymona Słupnika – prawosławna cerkiew filialna w Dołhobyczowie. Należy do parafii Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Hrubieszowie, w dekanacie Zamość diecezji lubelsko-chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Pierwszą cerkiew prawosławną w Dołhobyczowie wzniesiono przed 1472. Miejscowa parafia przyjęła następnie unię. W 1875 została przymusowo wcielona do prawosławnej eparchii chełmsko-warszawskiej w ramach likwidacji unickiej diecezji chełmskiej. Obecnie istniejąca świątynia powstała na pocz. XX wieku po pożarze starszej cerkwi. Autorem jej projektu był Władimir Pokrowski. Była to jedna z nielicznych w zaborze rosyjskim świątyń reprezentujących styl bizantyjsko-rosyjski w wariancie neobizantyjskim.
Cerkiew pozostawała siedzibą parafii w okresie międzywojennym, natomiast po przesiedleniach ludności ukraińskiej w latach 40. XX wieku została opuszczona i przeszła na własność Skarbu Państwa. Była użytkowana przez spółdzielnię „Samopomoc Chłopska”, następnie stała pusta. W 1967 Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny uzyskał zgodę na wznowienie w niej życia liturgicznego, jednak z powodu bardzo złego stanu technicznego zaniedbanego budynku plany te zarzucono. Budynek został zabezpieczony przed dalszą degradacją na początku lat 90. XX wieku, jednak dopiero w latach 2007–2010 diecezja lubelsko-chełmska przeprowadziła jego kompleksowy remont. W świątyni nie odbywają się regularne nabożeństwa z powodu braku ludności prawosławnej w miejscowości.
Budowla położona jest na skraju parku dworskiego w Dołhobyczowie, w południowo-wschodniej części miejscowości[1]. Nowy cmentarz prawosławny znajduje się dalej od świątyni[2].
Spis treści
1 Historia
1.1 Pierwsza cerkiew w Dołhobyczowie. Budowa murowanej świątyni
1.2 Do 1947
1.3 Dewastacja. Próby odzyskania świątyni
1.4 Odnowienie
2 Architektura
3 Uwagi
4 Przypisy
Historia |
Pierwsza cerkiew w Dołhobyczowie. Budowa murowanej świątyni |
Pierwsze informacje o prawosławnej cerkwi w Dołhobyczowie pochodzą z 1472[3]. Miejscowa placówka duszpasterska przyjęła następnie unię. Parafią prawosławną stała się ponownie w 1875 po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej. Następnie działała w strukturach dekanatu tomaszowskiego I eparchii chełmsko-warszawskiej, później – eparchii chełmskiej[4]. Drewniana cerkiew z XV w. istniała do pocz. wieku XX[3]. Nie była położona w tym samym miejscu, co obecna świątynia, ale 150 m dalej na północ, na wzniesieniu po wschodniej stronie drogi do Oszczowa. Istnienie starszej cerkwi upamiętnia obelisk z krzyżem prawosławnym i cerkiewnosłowiańską inskrypcją. Niezachowaną cerkiew otaczał cmentarz, również niezachowany (od dwudziestolecia międzywojennego jest to cmentarz wojskowy)[5].
Aktualnie istniejąca świątynia została wybudowana po pożarze starszej[6]. Jako moment budowy wymieniana jest data 1910[6], 1904[7][8], 1903–1904[3] lub 1900–1904[9]. Na obelisku upamiętniającym dawną cerkiew wskazuje, że istniała ona do r. 1904[2]. Autorem projektu nowego budynku sakralnego był architekt eparchii chełmskiej Władimir Pokrowski[9].
Do 1947 |
W dwudziestoleciu międzywojennym cerkiew początkowo nie była przewidywana do otwarcia – Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w 1919 nie uwzględniło placówki duszpasterskiej w Dołhobyczowie w wykazie projektowanych etatowych parafii prawosławnych. Mimo to cerkiew została udostępniona wiernym najpóźniej w 1923. Była to jedna z siedemnastu czynnych świątyń tego wyznania w powiecie hrubieszowskim, była świątynią parafii wchodzącej w skład dekanatu hrubieszowskiego diecezji warszawsko-chełmskiej PAKP[10].
Po II wojnie światowej i wysiedleniach Ukraińców w latach 40. XX wieku obiekt sakralny został porzucony[11]. W kwietniu 1947 w Dołhobyczowie pozostało jeszcze 386 prawosławnych, zaś w całym powiecie ich liczbę szacowano na 865 osób. W związku z tym PAKP ubiegał się o zachowanie parafii dołhobyczowskiej, jednak nie otrzymał zgody na rejestrację czynnej cerkwi. Z tego samego roku pochodzi okólnik Wydziału Społeczno-Politycznego Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie, który negatywnie odnosił się do otwierania jakichkolwiek świątyń prawosławnych w powiecie. Ich działanie miałoby bowiem przyczyniać się do jego ukrainizacji[12]. Obecność wyznawców prawosławia w Dołhobyczowie, spotykających się na modlitwę w prywatnych domach, odnotowano także po 1947[13].
Dewastacja. Próby odzyskania świątyni |
Opuszczona świątynia przeszła na własność Skarbu Państwa[1]. Do 1956 użytkowała ją gminna spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”[14]. W wymienionym roku Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny ponownie ubiegał się o odzyskanie budowli i utworzenie filii parafii w Hrubieszowie, jednak władze wydały w tej sprawie odpowiedź odmowną, twierdząc, że w miejscowości przebywa zbyt mała liczba wiernych i że nie będą oni w stanie utrzymać cerkwi[15]. Wpływ na negatywną decyzję miała zła opinia wystawiona przez lubelski Urząd ds. Wyznań ks. M. Ościence z Hrubieszowa – zwolennikowi wprowadzenia języka ukraińskiego do liturgii[15]. Kolejną próbę odzyskania świątyni podjął w 1967 metropolita warszawski i całej Polski Stefan, który twierdził, że w Dołhobyczowie istnieje 200-osobowa społeczność prawosławna, i z uwagi na odległość nie może w praktyce korzystać z cerkwi w Hrubieszowie[15]. Metropolita rozpoczął starania o zwrot cerkwi po tym, gdy został poinformowany, że może ona zostać rozebrana lub uznana za trwałą ruinę. Władze zgodziły się na restytucję parafii w Dołhobyczowie i na powtórne poświęcenie budynku. Bardzo zły stan techniczny obiektu sprawił jednak, że po rekonsekracji i tak nie rozpoczęto w świątyni regularnych nabożeństw[16]. W kolejnych latach niezagospodarowana cerkiew ulegała stopniowej dewastacji[1].
Odnowienie |
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny odzyskał obiekt w latach 80. XX wieku. Na początku kolejnego dziesięciolecia diecezja lubelsko-chełmska przeprowadziła częściowy remont świątyni, wymieniając dach na kopułach, wstawiając nowe drzwi i zabezpieczając bryłę budynku. Z braku funduszy nie było możliwe całkowite odnowienie zniszczonego obiektu[17].
W 2006 władze gminy informowały o planach wyremontowania budynku i umieszczenia w nim muzeum sztuki sakralnej Kościoła katolickiego (obrządków łacińskiego i greckokatolickiego), prawosławia i judaizmu[18]. Ostatecznie cerkiew w Dołhobyczowie została odremontowana dzięki uzyskaniu przez diecezję lubelsko-chełmską PAKP dofinansowania z Funduszu Norweskiego na jej renowację. W ramach tego samego projektu odnowiona została cerkiew Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Szczebrzeszynie, a łączny koszt dofinansowania wyniósł 1,5 mln euro[1]. 900 tys. złotych przeznaczyło na ten cel polskie ministerstwo kultury[19], a 200 tys. – miasto i gmina Szczebrzeszyn[3]. Prace rozpoczęto w sierpniu 2007[17].
Obiekt został otwarty po zakończonym remoncie 28 maja 2010, w obecności przedstawicieli władz centralnych i lokalnych, wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Moniki Smoleń, duchowieństwa prawosławnego i rzymskokatolickiego, przedstawicieli Funduszu Norweskiego oraz konsula Ukrainy w Lublinie[20]. Molebień w cerkwi, pierwsze nabożeństwo od lat 40. XX wieku, sprawował wówczas arcybiskup lubelski i chełmski Abel[11]. Współcześnie (pocz. XXI w.) w Dołhobyczowie nie ma ludności prawosławnej[21].
Architektura |
Cerkiew w Dołhobyczowie została wzniesiona według tego samego projektu, co przedstawiona na archiwalnej pocztówce cerkiew w Tomaszowie Mazowieckim
Budynek reprezentuje styl bizantyjsko-rosyjski[6] w wariancie neobizantyjskim[9]. Został wzniesiony na planie krzyża greckiego[3]. Nad jego środkową częścią położony jest ośmioboczny bęben, na którym posadowiono kopułę. Boczne ramiona krzyża przykrywają dachy o linii sklepień kolebkowych. Pomieszczenie ołtarzowe wzniesiono na planie prostokąta, zamyka je półkolista absyda. Z kolei nad przedsionkiem trójdzielnej budowli wznosi się zwieńczona latarnią z kopulastym hełmem dzwonnica. Dach przedsionka jest półkopulasty, trójpołaciowy[8]. Świątynię zdobią kolumienki o głowicach kostkowych oraz kostkowe i zygzakowe fryzy[22].
Architektura cerkwi dołhobyczowskiej była ewenementem na tle innych prawosławnych świątyń wzniesionych w okresie zaboru rosyjskiego. Zastosowany styl neobizantyjski w takiej formie reprezentowały oprócz niej tylko zbudowane według tego samego projektu Pokrowskiego cerkwie w Tomaszowie Mazowieckim (poświęcona w 1901) i w Rygałówce (z 1902)[22][a].
We wnętrzu świątyni znajduje się jednorzędowy ikonostas[23]. Został on zrekonstruowany razem z polichromiami w czasie ostatniego remontu[19] na podstawie zdjęć przechowywanych w archiwum we Lwowie[3]. Podczas renowacji uporządkowano także cmentarz prawosławny w Dołhobyczowie[19], wcześniej porzucony[1], i zrekonstruowano ogrodzenie[20].
Cerkiew wpisano do rejestru zabytków 28 marca 1988 pod nr. A/438 (nowy nr A/1555)[24].
Uwagi |
↑ Cerkiew w Tomaszowie Mazowieckim została zburzona w ramach rewindykacji cerkwi prawosławnych w II RP, natomiast świątynia rygałowska w tym samym okresie stała się rzymskokatolickim kościołem. Cechy stylu neobizantyjskiego wykazuje także dawna kaplica seminarium duchownego w Chełmie. Por. P. Cynalewska-Kuczma: Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004, s. 100, 146 i 151. ISBN 83-232-1463-8.
Przypisy |
↑ abcde Nowak B.: Zabytki będą remontowane (pol.). dziennikwschodni.pl, 20 marca 2008. [dostęp 2013-07-28].
↑ ab D. Kawałko, Cmentarze województwa zamojskiego, Państwowa Służba Ochrony Zabytków, Zamość 1994, s. 32-33.
↑ abcdef Klimuk N.. By przywrócić dawny blask. „Przegląd Prawosławny”. 7 (277), lipiec 2008. ISSN 1230-1078.
↑ Dmitruk S.. O tomaszowskiej parafii. „Przegląd Prawosławny”. 2 (296), luty 2010. ISSN 1230-1078.
↑ D. Kawałko, Cmentarze województwa zamojskiego, Państwowa Służba Ochrony Zabytków, Zamość 1994, s. 31-32.
↑ abc Zabytki powiatu hrubieszowskiego. Hrubieszów: Muzeum im. ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie, 2011, s. 39. ISBN 978-83-931607-0-9.
↑ Szlak cerkiewny (pol.). dolhobyczow.pl. [dostęp 2013-07-28].
↑ ab P. Cynalewska-Kuczma: Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004, s. 134. ISBN 83-232-1463-8.
↑ abc Dołhobyczów (pol.). lublin.cerkiew.pl. [dostęp 2013-07-28].
↑ G.J. Pelica: Kościół prawosławny w województwie lubelskim (1918-1939). Lublin: Fundacja Dialog Narodów, 2007, s. 42-45. ISBN 978-83-925882-0-7.
↑ ab Grajko J.. Świadczą o naszej tu obecności. „Przegląd Prawosławny”. 7(301), s. 30, lipiec 2010. ISSN 1230-1078.
↑ Wysocki J.: Ukraińcy na Lubelszczyźnie w latach 1944-1956. Lublin: Instytut Pamięci Narodowej, 2011, s. 78. ISBN 978-83-7629-260-1.
↑ Wysocki J.: Ukraińcy na Lubelszczyźnie w latach 1944-1956. Lublin: Instytut Pamięci Narodowej, 2011, s. 128. ISBN 978-83-7629-260-1.
↑ Wysocki J.: Ukraińcy na Lubelszczyźnie w latach 1944-1956. Lublin: Instytut Pamięci Narodowej, 2011, s. 130. ISBN 978-83-7629-260-1.
↑ abc Wysocki J.: Ukraińcy na Lubelszczyźnie w latach 1944-1956. Lublin: Instytut Pamięci Narodowej, 2011, s. 130. ISBN 978-83-7629-260-1.
↑ Wysocki J.: Ukraińcy na Lubelszczyźnie w latach 1944-1956. Lublin: Instytut Pamięci Narodowej, 2011, s. 181. ISBN 978-83-7629-260-1.
↑ ab Kuprianowicz G.: 2007 VIII 24 Dołhobyczów: początek remontu zabytkowej cerkwi prawosławnej (pol.). lublin.cerkiew.pl, 24 sierpnia 2007. [dostęp 2013-07-28].
↑ Wójtowicz L.: Ratujmy, co się da (pol.). dziennikwschodni.pl, 17 maja 2006. [dostęp 2013-07-28].
↑ abc Szczebrzeszyn. Dołhobyczów: Cerkwie jak nowe, a nawet piękniejsze (pol.). dziennikwschodni.pl, 21 maja 2010. [dostęp 2013-07-28].
↑ ab Osypiuk J.: 2010 VI 01 Dołhobyczów, Szczebrzeszyn - uroczystości zakończenia remontu (pol.). lublin.cerkiew.pl, 1 czerwca 2010. [dostęp 2013-07-28].
↑ Radziukiewicz A.. Ścieżkami miłości. „Przegląd Prawosławny”. 11 (329), listopad 2012. ISSN 1230-1078.
↑ ab P. Cynalewska-Kuczma: Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004, s. 100. ISBN 83-232-1463-8.
↑ Zabytki powiatu hrubieszowskiego. Hrubieszów: Muzeum im. ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie, 2011, s. 40. ISBN 978-83-931607-0-9.
↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie. 2018-09-30.
| ||||||
