Egftnjytyk

Ten artykuł dotyczy stanu w USA. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Teksas State of Texas
— stan —
28. stan od 29 grudnia 1845
Pieczęć Flaga
Dewiza: Friendship (Przyjaźń)
Państwo	Stany Zjednoczone
Stolica	Austin
Kod ISO 3166-2	US-TX
Gubernator	Greg Abbott (R)
Powierzchnia	695 662[1] km²
Populacja (2017) • liczba ludności	28 304 596[2]
• gęstość	37,9 os./km²
Strefa czasowa	UTC-06:00 UTC-05:00
Języki urzędowe	de iure brak de facto angielski
Położenie na mapie USA
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Portal Stany Zjednoczone

Teksas (ang. Texas, wymowa:/ˈtɛksəs/ ⁱ) – stan w południowej części Stanów Zjednoczonych, drugi pod względem powierzchni (po Alasce).

Położony na wybrzeżu Zatoki Meksykańskiej, sąsiadujący ze stanami Luizjana i Arkansas na wschodzie, stanem Oklahoma na północy i Nowym Meksykiem na zachodzie. Na południowym zachodzie graniczy z Meksykiem. Obszar w większości wyżynny (Wielkie Równiny), w części południowo-zachodniej niewielkie obszary górzyste, w części południowo-wschodniej Nizina Zatokowa.

Największe miasta to: Houston, Dallas, San Antonio, Austin i El Paso.

Geografia |

Ukształtowanie powierzchni przeważnie równinne i wyżynne, w środkowej części rozległa Wyżyna Edwardsa, należąca do Wielkich Równin, na północy zachodzie równina Llano Estacado, na południowym wschodzie Nizina Zatokowa; na południowym zachodzie skrawek Gór Skalistych, z największym szczytem Guadalupe Peak 2667 m^[3].
Klimat podzwrotnikowy, na wschodzie, zwłaszcza na wybrzeżach Zatoce Meksykańskiej, dość wilgotny (w Houston średni opad ok. 1100 mm), na zach. i płn. suchy (w El Paso poniżej 200 mm); średnia temperatura w styczniu od 0°C na północy do 15°C na południu, lipcu 25–29°C^[3],
główne rzeki: Rio Grande del Norte (z dopływem Pecos), Colorado, Brazos, Trinity, Red River (dopływ Missisipi)^[3];
w świecie roślinnym dominują prerie: na południowym zachodzie roślinność półpustynna, na północnym wschodzie lasy dębowo-hikorowe, w dolinie Rio Grande kolczaste sawanny subtropikalne^[3].

Jest w dwóch strefach czasowych: UTC-06:00 i czubek West Texas UTC-07:00.

Historia |

 Osobny artykuł: Historia Teksasu.

• 1519 – Alonso Alvarez de Pineda wylądował na wybrzeżu Teksasu, ogłaszając teren posiadłością hiszpańską.


• 1821 – po uzyskaniu przez Meksyk niepodległości, Teksas stał się jego prowincją.


• lata 1820–1830 – w Teksasie osiedliło się 12 tys. Amerykanów, z których większość pochodziło ze stanów niewolniczych. Rząd meksykański przyznał osadnikom dużą autonomię lokalną.


• 1829 – rząd meksykański wprowadził na terenie całego państwa zakaz niewolnictwa i zakaz dalszej emigracji ze Stanów Zjednoczonych do Meksyku. Stosunki między Teksańczykami a Meksykanami zaczęły się pogarszać.


• 1 marca 1836 – Teksańczycy ogłosili powstanie Republiki Teksasu. Armia meksykańska zaatakowała w celu stłumienia rebelii, doszło do owianej później legendą bitwy o Alamo.


• 21 kwietnia 1836 – meksykańska armia została pokonana w bitwie nad rzeką San Jacinto przez mniejsze liczebnie oddziały teksańskie dowodzone przez generała Sama Houstona.


• 1836 – Teksas stał się oficjalnie republiką. Sam Houston został prezydentem. Na terenie nowo powstałej republiki zalegalizowane zostało niewolnictwo.


• 1 marca 1845 – prezydent John Tyler podpisał rezolucję o aneksji Teksasu przez Stany Zjednoczone.


• 4 lipca 1845 – Teksas ratyfikował akt o aneksji.


• 29 grudnia 1845 – Teksas został przyjęty do Unii jako 28. stan.


• 1846 – wybuchła wojna amerykańsko-meksykańska.


• 2 lutego 1848 – pomiędzy Meksykiem a Stanami Zjednoczonymi zostaje podpisany traktat w Guadalupe Hidalgo, na mocy którego Meksyk uznawał m.in. amerykańskie prawo do Teksasu. Zachodnia granica stanu została przesunięta z rzeki Nueces na rzekę Rio Grande.


• W roku 1861, gdy kolejne stany południowe występowały z Unii, również i Teksas z niej wystąpił.

Demografia |

Teksas ma 20 387 061 mieszkańców (2005). Najpowszechniej używanymi językami są:

• 
  język angielski – 66,35%,


• 
  język hiszpański – 29,09%,


• 
  język wietnamski – 0,68%^[4].

Dallas

Houston

22,6 mln mieszkańców (2004)^[3] czyni Teksas drugim stanem co do liczby mieszkańców (po Kalifornii, a przed stanem Nowy Jork)
stolicą jest Austin zamieszkane przez 494 tys. mieszkańców^[3], a innymi głównymi miastami są:

• 
  Houston (1 953 631 mieszkańców)


• 
  Dallas (1 188,580 mieszkańców)


• 
  San Antonio (1 144 646 mieszkańców)


• 
  El Paso (563 662 mieszkańców)


• 
  Fort Worth (534 694 mieszkańców)


• 
  Arlington (332 969 mieszkańców)


• 
  Corpus Christi (277 454 mieszkańców)

80% ludności zamieszkuje miasta.

Struktura rasowa i etniczna |

• Grupy rasowe: ludność biała 53,40%, Latynosi 31,14%, ludność czarna 12,09%, Azjaci 3,13%, Indianie i rdzenni mieszkańcy Alaski 1,09%, Hawajczycy i wyspiarze Pacyfiku 0,16%.


• Największymi grupami etnicznymi są Meksykanie (25,3%), Afroamerykanie (12,09%), Niemcy (10,9%), Anglicy (7,2%), Szkoci i Irlandczycy (7,2%). W Teksasie mieszkają także Polacy, Rosjanie, Szwedzi, Norwegowie, Czesi, Słowacy oraz Włosi.

Obserwuje się duży napływ ludności latynoskiej i afroamerykańskiej do Teksasu.

Religia |

Kościół Baptystyczny w Houston

• 
  ewangelikalizm – 34%


• 
  katolicyzm – 24%


• 
  protestantyzm – 23%


• bez religii – 12%


• pozostali – 7% (głównie: mormonizm, judaizm, buddyzm, hinduizm i Świadkowie Jehowy)^[5]
  

Największymi grupami religijnymi w 2010 roku, były^[6]:

• 
  Kościół katolicki: 4 673 500


• 
  Południowa Konwencja Baptystów: 3 721 318


• 
  Protestantyzm bezdenominacyjny: 1 546 542 (np. Lakewood Church)


• 
  Zjednoczony Kościół Metodystyczny: 1 035 168


• 
  Zielonoświątkowcy: 500 tys. (głównie: Zbory Boże)


• 
  Kościoły Chrystusowe: 474 869


• 
  Muzułmanie: 421 972


• 
  Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich: 296 141


• 
  Kościół Prezbiteriański USA: 155 046


• 
  Kościół episkopalny: 148 439


• 
  Kościół Luterański Synodu Missouri: 132 508


• 
  Kościół Ewangelicko-Luterański w Ameryce: 111 647

Podział administracyjny |

 Osobny artykuł: Lista hrabstw w stanie Teksas.

Stan dzieli się na 254 hrabstwa.

Gospodarka |

Centrum Lotów Kosmicznych imienia Lyndona B. Johnsona w 1989

Produkt krajowy brutto Teksasu w 2015 roku osiągnął wartość 1475,5 mld USD^[7], co uplasowało stan 2. miejscu (po Kalifornii) w Stanach Zjednoczonych^[7]. Roczny wzrost PKB w 2016 roku wyniósł tylko 0,4%, co było jedną z niższych wartości w Stanach Zjednoczonych (średnia dla wszystkich stanów w 2016 roku wyniosła 1,5%)^[8]. W przeliczeniu na głowę mieszkańca w 2016 roku PKB wyniósł 53 795 USD co uplasowało stan na 13. miejscu spośród amerykańskich stanów (średnia krajowa w 2016 wyniosła 50 577USD)^[9].

Rolnictwo |

Podstawą gospodarki jest wysokotowarowe rolnictwo. W Teksasie dominują wielkie farmy o pow. powyżej 1000 ha^[3]. Teksas zajmuje pierwsze miejsce w USA pod względem pogłowia bydła, owiec oraz produkcji bawełny i sorgo^[3]. Dodatkowo już od pierwszej połowy XIX w. na rozległych plantacjach uprawia się także pszenicę, ryż, kukurydzę i orzeszki ziemne^[3]

Przemysł |

Teksas jest największym producentem energii elektrycznej w Stanach Zjednoczonych^[3]. Na terenie stanu licznie występują złoża surowców mineralnych m.in. 30% krajowego wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego, 50% siarki, ponadto wydobywa się grafit, gips, sól kamienna, baryt, rudy żelaza, magnezyty^[3]

Teksas posiada wysoko rozwinięty przemysł maszynowy, lotniczy, zbrojeniowy, samochodowy, petrochemiczny, rafineryjny, chemiczny, elektrotechniczny, elektroniczny, odzieżowy^[3]. Houston to jeden z największych na świecie ośrodków przemysłu naftowego. W stanie dzięki niskim podatkom mają swe siedziby liczne przedsiębiorstwa między innymi: AT&T, American Airlines, Continental Airlines, Dell, ExxonMobil, Frito-Lay.
W Houston znajduje się także jeden z głównych ośrodków NASA.

Transport |

Teksas posiada dobrze rozwiniętą komunikację morską m.in. port w Houston i w Corpus Christi^[3]. Równie dobrze rozwinięta jest komunikacja lotnicza m.in. Port lotniczy Dallas-Fort Worth^[3].
Stan przeplata wiele autostrad i dróg, a także liczne rurociągi i gazociągi^[3].

Polityka |

Teksas jest stanem typowo republikańskim z niskimi podatkami i niskimi wydatkami na opiekę społeczną, jak również mocno ograniczoną władzą ustawodawczą^[3].
Gubernatorem stanu obecnie jest republikanin Greg Abbott. W senacie stan reprezentują republikanie John Cornyn i Ted Cruz, a w w izbie reprezentantów 23 republikanów i 9 demokratów.

Stan ma legislaturę składającą się z Senatu i Izby Reprezentantów. Senat składa się 31 senatorów: 19 republikanów i 12 demokratów. Izba reprezentantów składa się 150 członków: 95 republikanów i 55 demokratów.
Ze stanu pochodzi trzech prezydentów: Lyndon Baines Johnson, George H.W. Bush, George Walker Bush.

Prawo |

W teksańskim prawodawstwie figuruje kara śmierci. Teksas słynie z najsurowszego prawa w Stanach Zjednoczonych. Po abolicji w Stanach Zjednoczonych wykonano tam najwięcej egzekucji. Do lat 60. XX w. karę śmierci wymierzano również za gwałty i rozboje^{[potrzebny przypis]}.
Obowiązuje tam prawniczy system common law oparty na prawie precedensowym. W stanie obowiązuje daleko idące prawo do posiadania broni palnej i prawo własności. M.in. można zabić osobę, która wtargnęła na prywatną posesję^[10]. Jest także jednym z dwóch stanów Stanów Zjednoczonych (oprócz Oregonu), w którym legalna jest eutanazja^{[potrzebny przypis]}. Teksas był jednym z ostatnich stanów, w których obowiązywały tzw. sodomy law – „prawa o sodomii”, które zabraniały stosunków homoseksualnych. Zniesione zostały one w 2003 roku^[11].

Uczelnie |

• Dallas Theological Seminary


• University of Texas at Austin (http://www.utexas.edu/)


• Texas Tech University (http://www.ttu.edu/)


• Texas A&M University (http://www.tamu.edu/)


• Lamar University of Technology

Przypisy |

p • d • e Hrabstwa w stanie Teksas Anderson • Andrews • Angelina • Aransas • Archer • Armstrong • Atascosa • Austin • Bailey • Bandera • Bastrop • Baylor • Bee • Bell • Bexar • Blanco • Borden • Bosque • Bowie • Brazoria • Brazos • Brewster • Briscoe • Brooks • Brown • Burleson • Burnet • Caldwell • Calhoun • Callahan • Cameron • Camp • Carson • Cass • Castro • Chambers • Cherokee • Childress • Clay • Cochran • Coke • Coleman • Collin • Collingsworth • Colorado • Comal • Comanche • Concho • Cooke • Coryell • Cottle • Crane • Crockett • Crosby • Culberson • Dallam • Dallas • Dawson • Deaf Smith • Delta • Denton • DeWitt • Dickens • Dimmit • Donley • Duval • Eastland • Ector • Edwards • El Paso • Ellis • Erath • Falls • Fannin • Fayette • Fisher • Floyd • Foard • Fort Bend • Franklin • Freestone • Frio • Gaines • Galveston • Garza • Gillespie • Glasscock • Goliad • Gonzales • Gray • Grayson • Gregg • Grimes • Guadalupe • Hale • Hall • Hamilton • Hansford • Hardeman • Hardin • Harris • Harrison • Hartley • Haskell • Hays • Hemphill • Henderson • Hidalgo • Hill • Hockley • Hood • Hopkins • Houston • Howard • Hudspeth • Hunt • Hutchinson • Irion • Jack • Jackson • Jasper • Jeff Davis • Jefferson • Jim Hogg • Jim Wells • Johnson • Jones • Katnes • Kaufman • Kendall • Kenedy • Kent • Kerr • Kimble • King • Kinney • Kleberg • Knox • La Salle • Lamar • Lamb • Lampasas • Lavaca • Lee • Leon • Liberty • Limestone • Lipscomb • Live Oak • Llano • Loving • Lubbock • Lynn • Madison • Marion • Martin • Mason • Matagorda • Maverick • McCulloch • McLennan • McMullen • Medina • Menard • Midland • Milam • Mills • Mitchell • Montague • Montgomery • Moore • Morris • Motley • Nacogdoches • Navarro • Newton • Nolan • Nueces • Ochiltree • Oldham • Orange • Palo Pinto • Panola • Parker • Parmer • Pecos • Polk • Potter • Presidio • Rains • Randall • Reagan • Real • Red River • Reeves • Refugio • Roberts • Robertson • Rockwall • Runnels • Rusk • Sabine • San Augustine • San Jacinto • San Patricio • San Saba • Schleicher • Scurry • Schackelford • Shelby • Sherman • Smith • Somervell • Starr • Stephens • Sterling • Stonewall • Sutton • Swisher • Tarrant • Taylor • Terrell • Terry • Throckmorton • Titus • Tom Green • Travis • Trinity • Tyler • Upshur • Upton • Uvalde • Val Verde • Van Zandt • Victoria • Walker • Waller • Ward • Washington • Webb • Wharton • Wheeler • Wichita • Wilbarger • Willacy • Williamson • Wilson • Winkler • Wise • Wood • Yoakum • Young • Zapata • Zavala

p • d • e Podział terytorialny Stanów Zjednoczonych Stany Alabama • Alaska • Arizona • Arkansas • Connecticut • Dakota Południowa • Dakota Północna • Delaware • Floryda • Georgia • Hawaje • Idaho • Illinois • Indiana • Iowa • Kalifornia • Kansas • Karolina Południowa • Karolina Północna • Kentucky • Kolorado • Luizjana • Maine • Maryland • Massachusetts • Michigan • Minnesota • Missisipi • Missouri • Montana • Nebraska • Nevada • New Hampshire • New Jersey • Nowy Jork • Nowy Meksyk • Ohio • Oklahoma • Oregon • Pensylwania • Rhode Island • Teksas • Tennessee • Utah • Vermont • Waszyngton • Wirginia • Wirginia Zachodnia • Wisconsin • Wyoming Dystrykt federalny Dystrykt Kolumbii Terytoria zależne Baker • Guam • Howland • Jarvis • Johnston • Kingman • Mariany Północne • Midway • Navassa • Palmyra • Portoryko • Samoa Amerykańskie • Wake • Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych Portal:Stany Zjednoczone • Wikiprojekt:Stany Zjednoczone