Egftnjytyk

Ten artykuł dotyczy wymarłych zwierząt. Zobacz też: inne znaczenia.

Amonity
Ammonoidea
Zittel, 1884
Okres istnienia: dewon–dan PreЄ Є O S D C P T J K Pg N Q
Asteroceras, amonit jurajski
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	mięczaki
Gromada	głowonogi
Podgromada	amonity
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Amonity, amonitowate (Ammonoidea) – podgromada wymarłych głowonogów (Cephalopoda), przeważnie o symetrycznej, płaskospiralnej skorupie. Nieliczne rodzaje miały nietypowe kształty, np. prostej muszli, spirali zwiniętej w pionie, spirali o niestykających się skrętach. Takie formy, nazywane heteromorfami, występowały głównie na początku rozwoju amonitowatych (dewon wczesny i środkowy) oraz w kredzie. Amonitowate stanowią ważne skamieniałości przewodnie, pozwalające określić wiek skał osadowych, w których są spotykane. Występują w skałach pochodzenia morskiego z okresu od dewonu do końca kredy. Przodkami amonitowatych były łodzikowate (baktryty).

Budowa muszli |

Muszla amonitowatych zbudowana była z aragonitu i dzieli się na dwie części: dużą, przyujściową komorę mieszkalną oraz fragmokon złożony z szeregu niewielkich komór wypełnionych gazem. Komory te powstawały przez całe życie osobnika, dzięki temu że amonitowaty rosnąc powiększał i dobudowywał od strony ujścia komorę mieszkalną, przesuwając się w kierunku ujścia, a pustą przestrzeń z tyłu oddzielał aragonitową przegrodą od komory mieszkalnej. Komora mieszkalna była połączona z fragmokonem rurkowatą tkanką zwaną syfonem, która przechodziła przez wszystkie komory aż do embrionalnej. W skamieniałościach zachowuje się sfosylizowana osłonka syfonu i jego wypełnienie, całość jest popularnie, choć niezbyt prawidłowo, zwana również syfonem. W ujściu muszli amonitowatych znajdowały się kalcytowe płytki aptychy i anaptychy pełniące funkcję dolnej szczęki, a u niektórych rodzajów dodatkowo także wieczka zamykającego wejście do muszli. Przegrody międzykomorowe w trakcie ewolucji amonitowatych miały tendencję do coraz większego pofałdowania. Przyczyna tego jest wciąż dyskutowana, ale przeważnie wyjaśnia się to zwiększoną odpornością silnie pofałdowanych przegród na naprężenia. Linia kontaktu przegrody z wewnętrzną ścianą muszli jest zwana linią przegrodową lub lobową, a jej kształt stanowi jeden z podstawowych elementów klasyfikacji amonitowatych, obok kształtu muszli i jej ornamentacji. Część muszli amonitowatych była gładka, jednak większość posiadała żebra przebiegające w poprzek skrętu oraz guzki na bocznej stronie skrętu. U nielicznych rodzajów guzki te przekształcały się w pokaźne kolce.

Wielkość |

Discoscaphites iris

Największe znane amonitowate pochodzą z kredy i osiągały 2 m średnicy. Ponieważ te okazy zachowały się z ułamaną komorą mieszkalną, to szacuje się, że ich rzeczywista średnica mogła sięgać około 2,5 m. Jednak większość dorosłych amonitowatych miała kilka – kilkanaście centymetrów średnicy. U niektórych rodzajów udokumentowano dużą różnicę wielkości muszli między płciami. Przyjmuje się, że większe były samice, gdyż potrzebowały przestrzeni do rozwoju jaj.

Ekologia |

Amonitowate były mięsożercami, odżywiającymi się wszystkimi wolno poruszającymi się bezkręgowcami, w tym także innymi amonitowatymi. Przynajmniej niektóre amonity z grupy Aptychophora, takie jak Baculites, żywiły się planktonem^[1]. Same Ammonoidea padały zaś ofiarami wielkich morskich gadów, głównie pliozaurów i ichtiozaurów. Żyły wyłącznie w morzach, w większości w wodach otwartych. Na temat ich aktywności pływackiej trwa wciąż dyskusja. Przeważnie przyjmuje się, że większość amonitowatych aktywnie, choć niezbyt szybko pływała, nieliczne rodzaje o bardzo wysmukłej muszli posądzane są o zdolność do szybkiego ruchu, natomiast heteromorfy uważane są za zwierzęta planktoniczne żyjące przy dnie.

Zdecydowana większość amonitów wyginęła w czasie wielkiego wymierania na granicy kreda/paleogen w wyniku katastrofalnych zmian środowiska wywołanych przypuszczalnie upadkiem meteorytu. Kilka gatunków żyjących w Europie na początku danu opisano w 2005 roku^[2], były to jednak prawdopodobnie lokalne populacje, które tylko chwilowo zdołały przetrwać katastrofę kredową.

Przekrój amonita

Z 9 rzędów amonitowatych, najważniejsze są następujące rzędy:

• 
  Goniatitida (goniatyty, dewon-perm)


• 
  Clymeniida (klymenie, dewon późny: fran, famen)


• 
  Ceratitida (ceratyty, perm-trias)


• 
  Lytoceratida (lytocerasy), jura – kreda
  


• 
  Phylloceratida (fyllocerasy), trias – kreda


• 
  Ammonitida (amonity właściwe, jura, kreda)


• 
  Ancyloceratida (ankyloceratidy), kreda

Systematyka amonitowatych jest jeszcze w ciągłej dyskusji naukowej.

W Polsce można je znaleźć m.in.: w skałach mezozoicznych Tatr (np. w skałach pod Ciemniakiem), w dewońskich utworach Gór Świętokrzyskich oraz w skałach mezozoicznych ich osłony, w skałach jurajskich Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, a także w skałach kredowych Wyżyny Miechowskiej, w dolinie Wisły między Annopolem a Puławami, na Roztoczu i Wyżynie Lubelskiej. Goniatyty i klymenie pojawiają się również w Sudetach w skałach dewońskich okolic Nowej Rudy.

Zobacz też |

Zobacz hasło amonit w Wikisłowniku

• Lista amonitów

Przypisy |

Linki zewnętrzne |

• Zdjęcia amonitów na www.geopic.pl

p • d • e Paleontologia kategoria • portal • wikiprojekt Geochronologia archaik • proterozoik • fanerozoik (paleozoik • mezozoik • kenozoik) Wymarłe zwierzęta allotery • amonity • nieptasie dinozaury • fauna ediakarańska • ichtiozaury • kreodonty • labiryntodonty • mozazaury • pterozaury • ryby pancerne • trylobity • zauropterygi Rośliny kopalne benetyty • klinolisty • kordaity • lepidofity • paprocie nasienne • pranagozalążkowe • psylofity • ryniofity • trymerofity • zosterofilofity Pojęcia antropogeneza • eksplozja kambryjska • ewolucja • formy przejściowe • Fossillagerstätte • kladystyka • masowe wymieranie • skamieniałości mikropaleontologia • paleoantropologia • paleobiologia • paleobotanika • paleoekologia • paleoklimatologia • paleopatologia • paleozoologia