Egftnjytyk

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Żółkiew

Ten artykuł dotyczy miasta na Ukrainie. Zobacz też: wieś Żółkiew w województwie lubelskim.

Żółkiew Жовква
Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Rejon	żółkiewski
Burmistrz	Petro Wychopeń
Powierzchnia	7,6 km²
Wysokość	150 m n.p.m.
Populacja (2011) • liczba ludności • gęstość	13 455 1770 os./km²
Nr kierunkowy	+380-3252
Kod pocztowy	80300
Położenie na mapie obwodu lwowskiego Żółkiew
Położenie na mapie Ukrainy Żółkiew
50°03′21″N 23°58′14″E/50,055833 23,970556
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Portal Ukraina

Zamek, ratusz, rynek, herb

Zamek Sobieskich, front

Zamek Sobieskich

Zamek Sobieskich

Ratusz

Rynek

Rynek

Dawny herb Żółkwi

Portyk w zamku w Żółkwi, 1847

Synagoga

Synagoga

Synagoga

Synagoga, fragment

Synagoga, fragment

Kościoły, klasztor dominik., cerkiew

Kościół pw. Wniebowzięcia NMP oo. dominikanów

Kościół pw. Wniebowzięcia NMP oo. dominikanów

Kościół kolegiata pw. Królowej Niebios

Klasztor oo. dominikanów

Cerkiew oo. bazylianów

Brama Zwierzyniecka i fragment murów miejskich

Żółkiew (ukr. Жовква, Żowkwa, w latach 1951–1991 Нестеров, Nesterow) – miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, siedziba rejonu żółkiewskiego.

Żółkiew leży na Roztoczu Wschodnim, nad Świną, około 35 km od granicy z Polską.

Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1596 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim^[1].

Historia |

Żółkiew została założona w 1597 przez hetmana polnego koronnego Stanisława Żółkiewskiego, herbu Lubicz. Miasto wraz z zamkiem zaprojektował Paweł Szczęśliwy^[2], który był jednym z przedstawicieli szkoły włoskiej w architekturze. Żółkiewski chciał bowiem, aby jego miasto przypominało renesansowy Zamość (który także był miastem prywatnym). Żółkiew prawa miejskie otrzymała 22 lutego 1603 dzięki przywilejowi króla Zygmunta III Wazy. Fundator miasta od samego początku osobiście doglądał budowy najważniejszych obiektów – zamku, kościoła, cerkwi, a pod jego nieobecność czyniła to jego żona, Regina z Herburtów Żółkiewska^[3].

Miasto założono na planie nieregularnego pięcioboku z zamkiem oraz rynkiem i przylegającą do niego kolegiatą. Żółkiew otoczona przez mury obronne z czterema bramami (jedna z bram – Zwierzyniecka i część murów zachowały się do dziś). Budowę miasta dokończyła małżonka fundatora, Regina, która, po tragicznej śmierci Stanisława Żółkiewskiego w bitwie pod Cecorą w roku 1620 stała się, razem z synem Janem, właścicielką Żółkwi. Następnie miasto przejęła córka – Zofia Daniłowiczowa, a po niej jej córka Zofia Teofila, zamężna z Jakubem Sobieskim, kasztelanem krakowskim, których synem był późniejszy król Jan III.

Żółkiew była ulubioną rezydencją króla Jana III Sobieskiego, który najwięcej czasu spędzał w Żółkwi. Król umocnił miasto nowoczesnymi obwarowaniami, dekorował też miasto w stylu barokowym, tu przywoził swoje liczne wojenne trofea. Wówczas powstała w mieście szkoła pisania ikon, manufaktura fajansu czy drukarnia hebrajska. Król także odnowił i wyposażył kościół dominikanów, a także współfinansował budowę klasztoru bazylianów i nowej synagogi^[4]. To tutaj, w Żółkwi odbyła się tu m.in. uroczystość nadania królowi Sobieskiemu przez króla Francji Ludwika XIV w 1676 r. Orderu Ducha Świętego, obchody zwycięstwa odniesionego pod Wiedniem i wręczenie w 1684 r. papieskich wyróżnień przysłanych przez Innocentego XI – poświęconego miecza i kapelusza Janowi III, a królowej Marii Kazimierze – Złotej Róży. To właśnie królowi Sobieskiemu zawdzięcza się przebudowę żółkiewskiego zamku, który stał się iście królewską rezydencją.

Po śmierci Jakuba Sobieskiego, miasto odziedziczyła jego córka Maria Karolina de Bouillon, która przekazała później w spadku Żółkiew swojemu kuzynowi Michałowi Kazimierzowi Radziwiłłowi „Rybeńce”, ówcześnie wojewodzie wileńskiemu i hetmanowi wielkiemu litewskiemu. Był ostatnim właścicielem miasta który dbał o nie. Jego następcy nie interesowali się zbytnio Żółkwią, przez co miasto podupadło, a majątek zlicytowano i rozprzedano.

Po I rozbiorze Polski w latach 1772–1918 – miasto powiatowe w Królestwie Galicji i Lodomerii w składzie monarchii Habsburgów, Cesarstwa Austrii, od 1866 Austro-Węgier.

Podczas I wojny światowej we wrześniu 1914 roku miasto zajęła armia rosyjska. Austriacy odbili je po bitwie pod miastem w czerwcu 1915 roku.

Od 1 listopada 1918 do 16 maja 1919 pod administracją ZURL, od 16 maja 1919 do 14 marca 1923 pod administracją tymczasową Polski, zatwierdzoną przez paryską konferencję pokojową 25 czerwca 1919. Suwerenność Polski na terytorium Galicji Wschodniej Rada Ambasadorów uznała 15 marca 1923^[5].

Od 15 marca 1923 do 16 sierpnia 1945^[6] w Polsce, miasto powiatowe w województwie lwowskim. W II Rzeczypospolitej miasto było garnizonem 6 Pułku Strzelców Konnych im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego.

Po agresji ZSRR na Polskę i zajęciu miasta przez Armię Czerwoną okupanci zniszczyli stojący przed ratuszem pomnik króla Jana III Sobieskiego i stojący w parku pomnik założyciela miasta hetmana Stanisława Żółkiewskiego.

Wraz z II wojną światową Żółkiew straciła większość mieszkańców miasta. Po ataku Niemiec na ZSRR funkcjonariusze NKWD zamordowali od 29 do 34 więźniów przetrzymywanych w areszcie na zamku Żółkiewskich (w większości Ukraińców). Kilku więźniów uratowało nadejście wojsk niemieckich^[7][8]. Oddziały niemieckie wkroczyły do miasta 29 czerwca 1941 roku^[7]. Żydów w liczbie około 5 tys. Niemcy wymordowali w latach 1942–1943 w podmiejskim Lesie Boreckim lub w odległym o 22 km obozie śmierci w Bełżcu. W mieście istniało getto, do którego przesiedlano również Żydów z Kulikowa i Mostów Wielkich^[9][10]. Prawie wszyscy Polacy opuścili Żółkiew w latach 1944–1946 pod naciskiem UPA i Sowietów^[11][12].
24 lipca 1944 Żółkiew została ponownie zajęta przez Armię Czerwoną^[13]. W latach powojennych miasto zasiedlono Ukraińcami z okolicznych wsi, deportowanymi z Polski oraz imigrantami z centralnej i wschodniej Ukrainy^[14].

Od 16 sierpnia 1945 na terytorium Ukraińskiej SRR w granicach ZSRR. W latach 1951–1991 miasto nosiło nazwę Nesterow na cześć rosyjskiego pilota Piotra Niestierowa.

Od 1991 w granicach niepodległej Ukrainy.

24 stycznia 2011 Rada Miasta Żółkiew nadała honorowe obywatelstwo Miasta Żółkiew Stepanowi Banderze^[15].

W Żółkwi działa oddział Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej^[16].

Zabytki |

• 
  Kolegiata św. Wawrzyńca w Żółkwi – wśród zabytków wyróżnia się kościół farny wzniesiony w latach 1606–1618 z fundacji hetmana Stanisława Żółkiewskiego, pod wezwaniem św. Wawrzyńca z grobowcami Jakuba i Konstantego Sobieskich.

 Osobny artykuł: Kolegiata św. Wawrzyńca w Żółkwi.

• 
  zamek w Żółkwi z początku XVII wieku


• 
  ratusz neobarokowy z 1932 roku, proj. Bronisław Wiktor
  


• synagoga


• 
  zespół oo. dominikanów:
  
  
  
  • klasztor – zwany z racji opiekunów klasztorem królewskim (Conventus Regalis), barokowy
  
  
  • kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny z 1655 roku, obecnie cerkiew greckokatolicka. We wnętrzu świątyni zachowały się późnobarokowe nagrobki (bardzo uszkodzone po wojnie) fundatorki Teofili Sobieskiej oraz jej syna Marka, brata króla Jana III, ściętego przez Kozaków po bitwie pod Batohem. Pochodzący stąd obraz Matki Boskiej znalazł się po 1945 w kościele przy ul. Dominikańskiej w Warszawie
  
  
  
  


• kościół pw. św. Łazarza i klasztor Felicjanek z 1627 r., fundacja Zofii Daniłowiczowej


• kościół pw. św. Andrzeja i klasztor Dominikanek, przebudowany na szpital i koszary, fundacja króla Jana III


• cerkiew pw. Narodzenia NMP (Bogurodzicy), drewniana z 1705 r.


• 
  cerkiew i monaster oo. bazylianów pw. św. Trójcy, dawniej pw. Serca Jezusowego, barokowa, fundowana w 1612 roku przez Stanisława Żółkiewskiego. Przebudowana w stylu bizantyńsko-rosyjskim w 1906 r.


• kamienice z podcieniami z XVII w. przy rynku od strony kolegiaty


• bramy:
  
  
  
  • Zwierzyniecka (rekonstrukcja)
  
  
  • Krakowska (Glińska) z XVII wieku, zrekonstruowany w latach 90. XX wieku, oryginał rozebrano 30 lat wcześniej
  
  
  
  


• bramy niezachowane:
  
  
  
  • Żydowska
  
  
  • Lwowska.
  
  
  
  

Ludzie związani z Żółkwią |

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Żółkwią.

• Eugeniusz Rozwadowski – burmistrz^[17]
  

Honorowi obywatele

• 
  Kazimierz Badeni^[18]
  


• 
  Jan Stella-Sawicki^[19]
  


• Stanisław Starzyński

Miasta partnerskie |

Przypisy |

Linki zewnętrzne |

• 
  Żółkiew w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XIV: Worowo – Żyżyn. Warszawa 1895.

p • d • e Miasta obwodu lwowskiego Bełz Borysław Bóbrka Brody Busk Chodorów Chyrów Czerwonogród Dobromil Drohobycz Dublany Gliniany Gródek Jaworów Kamionka Bużańska Komarno Lwów Mikołajów Morszyn Mosty Wielkie Mościska Nowy Kalinów Nowy Rozdół Nowojaworowsk Przemyślany Pustomyty Rawa Ruska Radziechów Rudki Sambor Sądowa Wisznia Skole Sokal Sosnówka Stary Sambor Stebnik Stryj Truskawiec Turka Uhnów Winniki Złoczów Żółkiew Żydaczów

p • d • e Rejony obwodu lwowskiego Rejony brodzki buski drohobycki gródecki jaworowski kamionecki mościski mikołajowski przemyślański pustomycki radziechowski samborski skolski sokalski starosamborski stryjski turczański złoczowski żółkiewski żydaczowski Wydzielone miasta obwodu Borysław Czerwonogród Drohobycz Lwów Morszyn Nowy Rozdół Sambor Stryj Truskawiec