Egftnjytyk

Nie mylić z: Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Rada Europy

Ten artykuł jest częścią serii o: organach Rady Europy

Statutowe: Komitet Ministrów Zgromadzenie Parlamentarne Pozastatutowe: Europejski Trybunał Praw Człowieka Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy Sekretarz Generalny Thorbjørn Jagland Komisarz Praw Człowieka Thomas Hammarberg Europejski Komitet Praw Społecznych Europejska Komisja Przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji Portal Europa

Front gmachu Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu

Gmach Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu

Fragment Muru Berlińskiego ustawiony przed budynkiem

Główna sala rozpraw Trybunału

Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) (ang. European Court of Human Rights, fr. Cour européenne des droits de l’homme) – europejski organ sądownictwa międzynarodowego powołany w 1959. Siedziba Trybunału znajduje się w Strasburgu, we Francji.

W następstwie zmian wprowadzonych Protokołem 11, w 1998 Trybunał stał się jedynym i działającym w pełnym wymiarze czasu (ang. full-time) organem sądowym Europejskiej konwencji praw człowieka (EKPC), zastępując w tym zakresie Europejską Komisję Praw Człowieka i Trybunał Praw Człowieka.

Orzeka w sprawach praw człowieka zapisanych w Konwencji i protokołach dodatkowych do niej, rozpatrując skargi obywateli 47 państw członkowskich Rady Europy, które ratyfikowały Konwencję. Trybunał nie jest jednak organem Rady Europy, w przeciwieństwie do Zgromadzenia Parlamentarnego, Komitetu Ministrów, czy Sekretarza Generalnego. Jest on wyłącznie organem Europejskiej konwencji praw człowieka. Oznacza to, że został utworzony na mocy tej Konwencji i to ona, wraz z dołączonymi do niej protokołami, określa jego kompetencje i sposób funkcjonowania.

W 2010 weszły w życie rozwiązania zawarte w Protokole 14, których celem było zapewnienie efektywności działania Trybunału.

Siedziba Trybunału w Strasburgu od 1995 mieści się w nowoczesnym budynku zaprojektowanym przez brytyjskiego architekta Richarda Rogersa.

Sędziowie |

Zgodnie z art. 21 ust. 3 Konwencji sędziowie zasiadający w Trybunale „powinni być ludźmi o najwyższym poziomie moralnym i muszą albo posiadać kwalifikacje do sprawowania wysokiego urzędu sędziowskiego, albo być prawnikami o uznanej kompetencji”, co ma stanowić gwarancję odpowiednio wysokiego poziomu orzecznictwa. Przyjęto zasadę, że sędziowie rekrutują się po jednym z każdego państwa-strony Konwencji. Aktualnie jest 47 takich państw, więc i liczba sędziów Trybunału wynosi 47.

Sędziowie są wybierani na okres dziewięciu lat (do 2010 – sześciu^[1]), bez prawa do reelekcji^[2]. Kadencja sędziów upływa także z chwilą osiągnięcia przez nich wieku 70 lat. Żaden sędzia nie może być odwołany ze swojego urzędu, chyba że pozostali sędziowie postanowią większością dwóch trzecich głosów, że przestał on spełniać stawiane mu wymogi. W okresie sprawowania funkcji wymaga się od nich niepodejmowania jakiejkolwiek działalności, która mogłaby narazić na szwank ich niezależność, bezstronność czy utrudnić wykonywanie obowiązków sędziowskich w pełnym wymiarze czasu. Przykładowo nie mogą oni doradzać ani reprezentować żadnej ze stron sporu przed Trybunałem – byłaby to działalność nie do pogodzenia z sędziowską bezstronnością.

Sędziowie zasiadają i orzekają we własnym imieniu. Mimo że kandydatów na sędziów proponują poszczególne państwa-strony Konwencji, po wyborze sędziowie nie reprezentują stanowiska swojego państwa, tym bardziej nie mogą więc przyjmować od niego instrukcji.

Polskimi sędziami byli dotychczas: Jerzy Makarczyk (1992–2002), Lech Garlicki (2002–2012) i Krzysztof Wojtyczek (od 1 listopada 2012).

Działalność |

Formalnie wyroki wydaje Trybunał. Nie oznacza to jednak, iż cały skład Trybunału zajmuje się każdą sprawą. Wręcz przeciwnie, rozpatrując skargę indywidualną Trybunał nigdy nie działa in pleno, lecz zajmuje się nią w węższym składzie, jako 3-osobowy Komitet, 7-osobowa Izba lub 17-osobowa Wielka Izba.

Formy organizacyjne, w jakich działa Trybunał:

• 
  Zgromadzenie Plenarne Trybunału – łącznie wszyscy sędziowie, w tym składzie Trybunał załatwia jedynie sprawy administracyjne (art. 26 EKPC), nie rozpatruje w tym składzie skarg wniesionych do Trybunału;


• 
  Wielka Izba Trybunału – 17 sędziów, w tym składzie Trybunał rozpatruje skargi przekazane przez izbę Trybunału (na podst. art. 30 EKPC) oraz rozpatruje „odwołania” od orzeczeń Izb (art. 43 EKPC);


• 
  Panel Wielkiej Izby – 5 sędziów, decyduje czy Wielka Izba Trybunału zajmie się rozpatrzeniem „odwołania” złożonego na podstawie art. 43 EKPC;


• 
  Izba Trybunału – 7 sędziów (tymczasowo skład może być ograniczony do 5 sędziów), podstawowy skład, w jakim Trybunał merytorycznie rozpatruje skierowane do niego skargi;


• 
  Komitet Trybunału – 3 sędziów, rozpatruje skargę merytorycznie zamiast Izby, jeśli tkwiące u podstaw sprawy zagadnienie dotyczące wykładni lub stosowania Konwencji lub jej Protokołów jest już przedmiotem ugruntowanego orzecznictwa Trybunału;


• 
  Sędzia zasiadający jednoosobowo – bada dopuszczalność skargi złożonej do Trybunału; sędzia ten nie może pochodzić z kraju, przeciwko któremu wniesiono skargę.

Pierwszy wyrok, w sprawie Lawless przeciwko Irlandii (Lawless v. Ireland), Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał 14 listopada 1960. 18 września 2008 Trybunał wydał swój dziesięciotysięczny wyrok^[3].

Role sędziego Trybunału |

Każdy sędzia – członek Trybunału może występować w trzech możliwych rolach:

• „zwykły” członek Trybunału – wchodzi w skład form organizacyjnych Trybunału (Zgromadzenie, Wielka Izba, Izba, Komitet) i wykonuje funkcje sędziowskie;


• 
  sędzia-sprawozdawca – przygotowuje konkretną sprawę do rozpatrzenia przez komitet, Izbę lub Wielką Izbę;


• tzw. sędzia narodowy – z urzędu wchodzi w skład Izby lub Wielkiej Izby rozpatrującej skargę przeciwko państwu, z ramienia którego został wybrany.

Skargi z Polski |

Od momentu uznania jurysdykcji organów strasburskich (1 maja 1993) do Trybunału zaczęły trafiać sprawy wnoszone przez polskich obywateli. Przeważnie dotyczyły one skarg na opieszałość funkcjonowania sądów oraz nieprawidłowości odnośnie ograniczenia wolności. Według danych na koniec 2018 roku Polska była na dziesiątym miejscu pod względem liczby spraw zawisłych przed Trybunałem. Według tych statystyk najwięcej skarg pochodziło z: Rosji (20,9%), Rumunii (15,1%), Ukrainy (12,9%), Turcji (12,6%), Włoch (7,2%), Azerbejdżanu (3,6%), Armenii (3,4%), Gruzji (3,3%), Serbii, (3,2%) i Polski (2,3%) ^[4].

Porozumienie o upowszechnianiu w Polsce orzeczeń ETPC |

W maju 2017 prezes Trybunału Konstytucyjnego Julia Przyłębska podjęła decyzję o wycofaniu TK z porozumienia o upowszechnianiu w Polsce orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i zarazem o zaniechaniu tłumaczenia tych orzeczeń na język polski^[5].

W sierpniu 2017 Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar zwrócił się z apelem do polskiego społeczeństwa o pomoc w tłumaczeniu i w promowaniu orzecznictwa ETPCz^[6].

Helsińska Fundacja Praw Człowieka publikuje omówienia orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przygotowane przez Marka Antoniego Nowickiego, adwokata, byłego sędziego w Europejskiej Komisji Praw Człowieka w Strasburgu^[7].

Zobacz też |

• Prawa człowieka


• Ombudsman


• Rzecznik Praw Obywatelskich


• Powszechna deklaracja praw człowieka


• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych


• Karta praw podstawowych Unii Europejskiej


• Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości


• Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Przypisy |

Linki zewnętrzne |

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Europejski Trybunał Praw Człowieka

• Strona główna Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (jęz. ang. i fr.)


• Regulamin Trybunału (jęz. ang.)


• HUDOC – baza orzeczeń Trybunału (jęz. ang.)


• 
  Europejski Trybunał Sprawiedliwości a Europejski Trybunał Praw Człowieka – analiza prawna (jęz. pol.)


• Poradnik: jak wnieść skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (jęz. pol.)


• Wykonywanie wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przez Sejm. W: Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu [on-line]. sejm.gov.pl. [dostęp 2014-01-13].