Tatry Bielskie
Zachodnia część pasma
Wschodnia część pasma
Widok od północnej strony
Widok na Szalony Wierch, Płaczliwą Skałę i Hawrań z Przełęczy pod Kopą
Hawrań
Płaczliwa Skała od południowej strony
Szeroka Przełęcz i Płaczliwa Skała od północnej strony
Widok z Doliny Jaworowej
Widok od zachodniej strony
Tatry Bielskie (słow. Belianske Tatry, Belanské Tatry, Bielské Tatry, niem. Kalkalpen, Belaer Kalkalpen, Beler Tatra, węg. Bélai-havasok, Bélai mészhavasok, Bélai-Tátra) – położone na Słowacji pasmo górskie, część Tatr ustawiona poprzecznie do grani głównej Tatr. Z jej częścią położoną w obrębie Tatr Wysokich łączy się przez Przełęcz pod Kopą (Kopské sedlo).
Spis treści
1 Topografia
1.1 Położenie
1.2 Grań Tatr Bielskich
1.3 Szczyty
2 Geologia
3 Gleby i roślinność
4 Historia
5 Turystyka
6 Przypisy
7 Bibliografia
Topografia |
Położenie |
Tatry Bielskie od Wysokich są wyraźnie oddzielone dwiema dolinami walnymi: dolną częścią Doliny Kieżmarskiej i jej odnogą – Doliną Przednich Koperszadów po wschodniej stronie Przełęczy pod Kopą i dolną częścią Doliny Jaworowej i jej odnogą – Doliną Zadnich Koperszadów po zachodniej stronie tej przełęczy. Od południa i południowego wschodu graniczą z Magurą Spiską, a granica biegnie następująco: od wylotu Doliny Jaworowej Jaworowym Potokiem do ujścia Hawraniego Potoku, nim w górę do Doliny Goliasowskiej, tą do Zdziarskiej Przełęczy, dalej w dół wzdłuż potoku Średnica i dnem Bielskiego Potoku aż do jego skrętu w miejscowości Tatrzańska Kotlina[1]. Od wschodu stoki Tatr Bielskich opadają do Kotliny Popradzkiej.
Grań Tatr Bielskich |
Grań główna Tatr Bielskich o całkowitej długości ok. 15 km ciągnie się od wschodnich podnóży Kobylego Wierchu w Tatrzańskiej Kotlinie po Dolinę Jaworową oddzielająca zachodni kraniec Tatr Bielskich (grzbiet Rogowej) od Tatr Wysokich. W linii prostej jest to ok. 13 km, powierzchnia pasma to ok. 67 km², z czego tylko 6% to formacje skalne. Tylko 5 szczytów ma wysokość ponad 2000 m.
Grań Tatr Bielskich nie jest typowym przedłużeniem grani Tatr Wysokich. Styka się z nimi bokiem, mniej więcej w połowie długości. Od południowej strony nie ma wyraźnych odgałęzień bocznych, od północnej natomiast tworzy ramiona boczne, pomiędzy którymi występuje kilkanaście dolin. Szeroka Przełęcz Bielska (Široké sedlo) dzieli Tatry Bielskie na część zachodnią z wyższymi szczytami oraz łagodnie pofałdowaną część wschodnią, w której przełęcze mają średnie wcięcie tylko ok. 50 m.
Szczyty |
Najbardziej rozpoznawalne szczyty Tatr Bielskich znajdują się w zachodniej części pasma. Są to (z zachodu na wschód):
Murań (Muráň) – 1890 m n.p.m.,
Nowy Wierch, Nowy (Nový) – 2009 m n.p.m.,
Hawrań (Havran) – 2152 m n.p.m. – najwyższy szczyt Tatr Bielskich,
Płaczliwa Skała (Ždiarska Vidla) – 2142 m n.p.m.
W części wschodniej dominują:
Szalony Wierch (Hlúpy) – 2061 m n.p.m.,- grzbiet Jatek:
Zadnie Jatki (Zadné Jatky) – 2020 m n.p.m.,
Pośrednie Jatki – 1980 m n.p.m.,
Skrajne Jatki (Przednie Jatki, Predné Jatky) – 2012 m n.p.m.,
Bujaczy Wierch (Bujačí vrch) – 1946 m n.p.m.
Geologia |
W odróżnieniu od Tatr Wysokich i Zachodnich Tatry Bielskie zbudowane są prawie wyłącznie ze skał osadowych: wapieni, margli i dolomitów – należących do tzw. dolnej płaszczowiny reglowej. Jedynie masyw Steżek zbudowany jest ze skał krystalicznych. Dominują białe wapienie murańskie. Zjawiska krasowe rozwinięte są dość słabo, poznano dotąd tylko ok. 50 jaskiń. Najdłuższa z nich to udostępniona dla turystów Jaskinia Bielska (Belianska jaskyňa) na północnym zboczu Kobylego Wierchu, najgłębsza jest Jaskinia Strzystarska w Hawraniu.
W czasie ostatniego glacjału w Tatrach Bielskich było 7 lodowców, w tym 3 kotły lodowcowe i 4 lodowce dolinne. Długość lodowców dochodziła do 2 km. Potoki zbierające wody z Tatr Bielskich należą do dwóch zlewni: Popradu (Biała Woda Kieżmarska i Bielski Potok z ich dopływami) lub Dunajca (Jaworowy Potok z jego dopływami).
Gleby i roślinność |
Wietrzenie wapieni doprowadziło do powstania na terenie Tatr Bielskich urodzajnych gleb, na których rozwinęła się bujna roślinność. Jest ona bogatsza niż w Tatrach Wysokich, a botanicy wyodrębniają ja w oddzielny podokręg botaniczny. W graniowych partiach licznie występują kozice, ciekawa jest też fauna, szczególnie mięczaków i owadów.
Historia |
Nazwa pasma wywodzi się od miasta – Białej Spiskiej, która już w 1310 otrzymała pastwiska w środkowej i wschodniej części Tatr Bielskich. W latach 1412–1769(72) miasto to (a wraz z nim część Tatr Bielskich) należało do Polski. Północna część Tatr Bielskich należała do klucza niedzickiego. Osadnictwo w niektórych miejscowościach po północnej stronie (np. w Zdziarze) jest w dużym stopniu polskiego pochodzenia. Pasterstwo ma tutaj długą tradycję, na żyznych halach wypasano co najmniej od XIV w. O niektóre tereny pasterskie (np. Wspólną Pastwę) toczyły się długotrwałe spory, nawet krwawe. W latach 1953–55 wypasano łącznie ok. 1700 owiec. Najdłużej, bo do 1958 utrzymał się wypas w Żlebinie. Cieszyły się też Tatry Bielskie szczególną sławą wśród poszukiwaczy skarbów, niektórzy z nich ponieśli w nich śmierć. Po zioła chodzili tutaj zielarze i alchemicy, m.in. brat Cyprian z Czerwonego Klasztoru. Bogatą florę badało wielu przyrodników, wśród nich był Göran Wahlenberg. Christian Hohenlohe na wykupionym dużym obszarze w zachodniej części (po Hawrań) założył rezerwat łowiecki, w którym introdukował nawet gatunki zwierząt obce naszej faunie (bizony, koziorożce). W latach 1910–1925 niemieckie firmy w rabunkowy sposób dokonały znacznych wyrębów lasów na północnych stokach, w Podspadach istniał duży tartak parowy.
Duży wkład w badaniach naukowych Tatr Bielskich mają polscy uczeni. Stanisław Eljasz-Radzikowski w latach 1893–94 opracował podstawowe nazewnictwo, geologię badał Walery Goetel (1918–1919), zaś szczegółową monografię geologiczną opracował Stanisław Sokołowski w 1948. Badania botaniczne prowadzili m.in. Bogumił Pawłowski, Zofia Radwańska-Paryska, Konstanty Stecki. W 1997 Władysław Cywiński, ratownik GOPR i TOPR, opracował dwutomową, szczegółową monografię taternicką.
Turystyka |
Turystyka ma tutaj tradycje sięgające roku 1717, kiedy to István Berzeviczy wszedł na Murań. Obecnie Tatry Bielskie tylko w niewielkim stopniu są dostępne dla turystyki. Istniejące na ich terenie szlaki: z Doliny Bielskiego Potoku na Szeroką Przełęcz Bielską; z Doliny Białych Stawów na Płaczliwą Skałę i z Tatrzańskiej Kotliny wschodnią granią Tatr Bielskich na Przełęcz pod Kopą zostały zamknięte w roku 1978 decyzją TANAP-u. W 1993 otwarto jednokierunkowy szlak dydaktyczny poprowadzony ze Zdziaru przez Dolinę do Regli (Monkova dolina) i Szeroką Przełęcz do Przełęczy pod Kopą. Obecnie szlak ten jest dwukierunkowy.
Pasmo można też podziwiać podczas wędrówki z Doliny Kieżmarskiej szlakiem przez Dolinę Białych Stawów, Przełęcz pod Kopą i Dolinę Zadnich Koperszadów (Zadné Meďodoly). Oparciem dla turystyki jest górskie Schronisko pod Szarotką oraz liczne kwatery, hotele i ośrodki wczasowe w Jaworzynie Tatrzańskiej, Podspadach, Zdziarze i Tatrzańskiej Kotlinie.
Przypisy |
↑ Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.
Bibliografia |
- Grzegorz Barczyk, Ryszard Jakubowski (red.), Adam Piechowski, Grażyna Żurawska: Bedeker tatrzański. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. ISBN 83-01-13184-5.
- Tomasz Nodzyński, Marta Cobel-Tokarska: Tatry Wysokie i Bielskie: polskie i słowackie. Warszawa: ExpressMap, 2007. ISBN 978-83-60120-88-0.
- Józef Nyka: Tatry polskie. Przewodnik. Wyd. XIII. Latchorzew: Wyd. Trawers, 2003. ISBN 83-915859-1-3.
- Tatry Wysokie i Bielskie słowackie i polskie. Mapa turystyczna 1:25 000. Warszawa: Wyd. Kartograficzne Polkart Anna Siwicka, 2005/06. ISBN 83-87873-26-8.
