Gajowiec żółty
| ||
 | ||
Systematyka[1] | ||
Domena | eukarionty | |
Królestwo | rośliny | |
Klad | rośliny naczyniowe | |
Klad | Euphyllophyta | |
Klad | rośliny nasienne | |
Klasa | okrytonasienne | |
Klad | astrowe | |
Rząd | jasnotowce | |
Rodzina | jasnotowate | |
Rodzaj | gajowiec | |
Gatunek | gajowiec żółty | |
Nazwa systematyczna | ||
Galeobdolon luteum Huds. Fl. Angl. (Hudson), ed. 2. 1: 258. 1778[2] | ||
Synonimy | ||
Lamiastrum galeobdolon (L.) Ehrend. et Polatschek, Lamium galeobdolon (L.) Crantz | ||
Kwiatostan
Gajowiec żółty (Galeobdolon luteum Huds.)[3], zwany też ziejcem[4] – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny jasnotowatych. Według nowszych ujęć taksonomicznych gatunek ten zaliczany jest do innego rodzaju (jasnota Lamium) i ma naukową nazwę Lamium galeobdolon (L.) Crantz[5] oraz nazwę polską – jasnota gajowiec[6]. W dodatku w nowszych ujęciach systematycznych takson ten jest wąsko definiowany i dotychczasowe podgatunki podnoszone są do rangi osobnych gatunków. W Europie wyróżniono obok gatunku typowego w obrębie podrodzaju Lamium subg. Galeobdolon 4 drobne gatunki, spośród których w Polsce stwierdzono 3[7].
Morfologia
Spis treści
1 Rozmieszczenie geograficzne
2 Morfologia
3 Biologia i ekologia
4 Zastosowanie
5 Zmienność
6 Przypisy
7 Bibliografia
Rozmieszczenie geograficzne |
Występuje w Europie i Azji. Północna granica jego zasięgu biegnie przez środek Anglii, północną Szwecję, Estonię, wschodnia przez Ural, środkową Rosję i Kaukaz, południowa przez środek Hiszpanii i dalej wzdłuż Morza Śródziemnego[8]. W Polsce występuje pospolicie na całym niżu i w górach.
Morfologia |
- Łodyga
- Wzniesiona, prosta, pojedyncza, czterokanciasta, o wysokości 20-60 cm. Pod ziemią roślina posiada kłącze. Po okresie kwitnienia roślina wytwarza gęsto ukorzeniające się rozłogi, z których wyrastają potem pędy kwiatowe. Cała łodyga krótko owłosiona.
- Liście
- Wszystkie liście maja ogonki o długości 1-3 cm, długość blaszki 3-4 cm. Ulistnienie naprzeciwległe, liście sercowate, zaostrzone, grubo i nierówno piłkowane, krótko owłosione. Z górnej strony ciemnozielone, często z białymi plamami.
- Kwiaty
Grzbieciste, wyrastają po 6-10 w nibyokółkach w kątach liści. Kielich ma lancetowate ząbki, żółtego koloru. Korona z prawie prostą rurką, zrosłopłatkowa, wyraźnie dwuwargowa. Dolna warga ma 3 wyraźne klapki i wewnątrz brunatną plamę, górna warga ma długie włoski. Pręciki z żółtymi i nagimi pylnikami dojrzewają równocześnie ze słupkiem. Roślina miododajna. Pierścieniowaty miodnik znajduje się przy podstawie zalążni.- Owoc
- Z każdego kwiatu powstają 4 czarne rozłupki, znajdujące się na dnie kielicha, który nie zanika po przekwitnięciu.
Biologia i ekologia |
Bylina, chamefit. Kwitnie od kwietnia do czerwca. Tylko duże gatunki trzmieli, o długim aparacie gębowym mogą się do niego dostać, przy okazji dokonując zapylenia krzyżowego. Mniejsze trzmiele i pszczoły, aby dostać się do nektaru, nadgryzają rurkę korony[8], nie dokonując przy tym zapylenia. Nasiona rozsiewane są przez mrówki (myrmekochoria). Roślina leśna, rosnąca głównie w wilgotnych lasach liściastych i zaroślach, na świeżych, średnio próchniczych glebach. W górach występuje aż po piętro kosodrzewiny. Gatunek charakterystyczny dla O. Fagetalia[9].
Zastosowanie |
Jest uprawiany jako roślina ozdobna, szczególnie jako roślina okrywowa, nadaje się też na rabaty. Najlepiej rośnie w półcieniu pod drzewami na żyznej i próchnicznej glebie. Tworzy zwarte kobierce, jest ekspansywny, za pomocą kłączy i rozłogów rozrasta się i zagłusza inne rośliny, dlatego też najlepiej jest oddzielać go od innych roślin specjalnymi obrzeżami wkopanymi w ziemię[6]. W uprawie istnieje wiele kultywarów, np. `Florentinum` o liściach ze srebrzystymi plamami, `Hermann`s Pride` o wąskich liściach ze srebrnymi smugami i plamami[6]. Rozmnaża się go łatwo poprzez podział kłącza, można też przez wysiew nasion wprost do gruntu (wczesną wiosną). Jest mrozoodporny.
Zmienność |
W tradycyjnym ujęciu w obrębie gatunku wyróżniono dwa podgatunki[2][10]:
- gajowiec żółty górski (Galeobdolon luteum Huds. subsp. montanum Pers. Kwiaty po 9-20 w nibyokółkach, środkowe podsadki wąskolancetowate i ząbkowane. Pędy gęsto owłosione i w nasadzie słabo kanciaste, zimą usychające. Wysokość 30-80 cm. Jest rzadki.
- gajowiec żółty typowy (Galeobdolon luteum Huds. subsp. luteum. Kwiaty po 2-8 w nibyokółkach, środkowe podsadki szerokosercowate i głęboko karbowane. Liście łodygowe przeważnie plamiste, łodygi kwiatowe bardziej kanciaste i owłosione tylko u nasady na kantach. Wysokość 15-40 cm. Jest pospolity.
W podrodzaju Lamium subg. Galeobdolon wyróżnia się w Europie następujące gatunki[7]:
Lamium argentatum – w Polsce uprawiany, zwłaszcza na cmentarzach jako roślina okrywowa,
Lamium endtmanii – stwierdzony w środkowej Wielkopolsce,
Lamium montanum (syn. Galeobdolon luteum Huds. subsp. montanum Pers.),
Lamium galeobdolon – gatunek typowy.
Przypisy |
↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-03-31].
↑ ab Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular plants of Poland – a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland : a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Janina Szaferowa: Poznaj 100 roślin. Klucz do oznaczania stu gatunków roślin kwiatowych dzikich i hodowlanych. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1970, s. 54.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-25].
↑ abc zbiorowe: A-Z encyklopedia. Rośliny ogrodowe. Könemann, 2005. ISBN 978-3-8331-1916-3.
↑ ab Czarna Aneta, Bednorz Leszek: Lamium subg. Galeobdolon (Lamiaceae) w Polsce – nowe cechy taksonomiczne. W: Planta in vivo, in vitro et in silico. Szczepkowski A., Obidziński A. (red.). Warszawa: LV Zjazd Polskiego Towarzystwa Botanicznego, 2010.
↑ ab Tadeusz Traczyk: Rośliny lasu liściastego. Warszawa: PZWS, 1959.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 392. ISBN 83-01-14342-8.
Bibliografia |
- František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
- Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- Tadeusz Traczyk: Rośliny lasu liściastego. Warszawa: PZWS, 1959.
- Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
