Pomocnik baldaszkowy
| ||
 | ||
Systematyka[1] | ||
Domena | eukarionty | |
Królestwo | rośliny | |
Klad | rośliny naczyniowe | |
Klad | rośliny nasienne | |
Klasa | okrytonasienne | |
Klad | astrowe | |
Rząd | wrzosowce | |
Rodzina | wrzosowate | |
Rodzaj | pomocnik | |
Gatunek | pomocnik baldaszkowy | |
Nazwa systematyczna | ||
Chimaphila umbellata (L.) W.P.C. Barton Veg. mater. med. U.S. 1:17. 1817[2] | ||
Pokrój
Pomocnik baldaszkowy (Chimaphila umbellata (L.) W.P.C. Barton) – gatunek rośliny z rodziny wrzosowatych. W systemach wyróżniających rodzinę gruszyczkowatych zaliczany właśnie do niej[3].
Spis treści
1 Rozmieszczenie geograficzne
2 Morfologia
3 Biologia i ekologia
4 Nazewnictwo
5 Zagrożenia i ochrona
6 Zastosowanie
7 Przypisy
8 Bibliografia
Rozmieszczenie geograficzne |
Zasięg (biogeografia) rozrywany. Rośnie na obszarach Europy, północnej Azji, Ameryki Północnej oraz Grenlandii i Wysp Kanaryjskich[4]. W Polsce występuje na rozproszonych stanowiskach, głównie na niżu. Najczęściej spotykany jest na Pojezierzu Mazurskim, na Wyżynie Lubelskiej i Małopolskiej, nad dolną Wisłą i Odrą. W górach jest bardzo rzadki[4]: zanotowano jego występowanie tylko u podnóża Pienin oraz w okolicach Przemyśla i Żywca.
W roku 2000 znaleziono jego stanowisko na Pogórzu Izerskim w Sudetach Zachodnich[5].
Morfologia |
- Łodyga
- Owłosiona gruczołkowato, wzniesiona do wysokości 5–15 (wyjątkowo 25) cm[3], ulistniona jedynie w dolnej części.
Roślina tworzy podziemne rozłogi[6].
- Liście
- Liście zimotrwałe, drobne, skórzaste, lancetowate, z brzegu drobnopiłkowane, ciemnozielone; osadzone na krótkich ogonkach po 3-6 w nibyokółkach[3] (ulistnienie skrętoległe). Brak przylistków[6].
- Kwiaty
- W baldachogronach[3], które wieczorem przewieszają się w dół[4]. Mają średnicę 4–6 cm, 5 białych lub różowawych płatków okwiatu o zarysie jajowatym, spodem owłosionych.
Słupek górny[6]. Jego szyjka gruba i wyraźnie krótsza od pręcików[3], których jest 10[6].
- Owoc
- Pękająca pięcioma klapami torebka[3][6]. Gęsto owłosiona, biała, z krótkim dzióbkiem.
Biologia i ekologia |
Bylina, chamefit. Kwitnie od czerwca do sierpnia[3][6]. Jest zapylana przez owady[6]. Preferuje gleby kwaśne, piaszczyste, bezwapienne. Związany z warstwą mszystą utrzymującą wilgoć. Częsty na siedliskach wspólnych z gruszyczką zielonawą i widliczem spłaszczonym. Jako roślina rozłogowa może tworzyć rozległe płaty, jednak zwykle są one stosunkowo nieduże – od kilkunastu do kilkudziesięciu ramet. Występuje głównie w półcienistych lasach i zaroślach. Głównie w borach sosnowych. W środkowej Europie najczęściej w kontynentalnych borach sosnowych świeżych odmiany typowej lub sasankowej, w pozostałych rzadziej[4]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku zespołów (All.) Dicrano-Pinion i Ass. Peucedano-Pinetum[7]. Ponadto występuje w buczynach[4].
Liczba chromosomów (2n) – 26[3][6].
Nazewnictwo |
Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów χειμών 'zima' i φίλος 'przyjaciel', co nawiązuje do zimozielonych liści. Epitet gatunkowy ma pochodzenie łacińskie od umbella 'parasol', nawiązując do kształtu kwiatostanu[6].
W dawnej polskiej literaturze określany również jako gruszyczka baldaszkowa albo okółkowa[8]. Inne nazwy, w tym ludowe, to gruszka baldaszkowata, gruszyczka baldaszko-kwiatowa, podwyhnyk żonoczy, stanownik baldaszkowaty lub pierwszy, wraźnik, zimozieleń, a także po prostu pomocnik. Nazywany był też jak borówki: brusznica i czernica[6]. Nazwę „pomocnik” niektórzy wiążą z wykorzystaniem w medycynie ludowej[4].
Zagrożenia i ochrona |
Od 2014 roku roślina jest objęta w Polsce częściową ochroną gatunkową[9]. W latach 1983–2014 znajdowała się pod ochroną ścisłą[10]. Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)[11].
Zagrożeniem dla gatunku jest użyźnianie siedlisk i sukcesja ekologiczna. Zdarza się zrywanie go oraz wykopywanie z naturalnych siedlisk i przesadzanie do ogródków[4].
Zastosowanie |
Roślina lecznicza w medycynie ludowej. Stosowany również w homeopatii[4].
Przypisy |
↑ P.F. Stevens: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-03-13].
↑ Chimaphila umbellata (L.) W.P.C. Barton (ang.). W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2014-11-15].
↑ abcdefgh Lucjan Rutkowski: Klucz o oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014, s. 69, 347, 348. ISBN 978-83-01-14342-8.
↑ abcdefgh AdamA. Rybarczyk AdamA., Pomocnik baldaszkowy Chimaphila umbellata (L.) W.P.C. Barton [pdf], „Głos Lasu”, 6 (570), 2018, s. 20-21, ISSN 0137-6691 (pol.).
↑ Przyroda Sudetów Zachodnich, t. 3, Jelenia Góra 2000, s. 26, ISSN 1508-6135
↑ abcdefghij Ireneusz R. Moraczewski, Barbara Sudnik-Wójcikowska, Bożena Dubielecka, Lucjan Rutkowski, Kazimierz A. Nowak, Wojciech Borkowski, Halina Galera: Flora ojczysta — gatunki pospolite, chronione, ciekawe... (CD-ROM: Atlas roślin, słownik botaniczny i multimedialne klucze do oznaczania). Warszawa: Wydawnictwo Stigma, 2000. (pol.)
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich. T. I. Warszawa: Nakładem autora, 1894, s. 99.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. nr 0, poz. 1409).
↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
Bibliografia |
- Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
