Lipa







Ten artykuł dotyczy drzewa. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.














































Lipa


Ilustracja
Morfologia (lipa drobnolistna)

Systematyka[1]

Domena
eukarionty

Królestwo
rośliny

Klad
rośliny naczyniowe

Klad
rośliny nasienne

Klasa
okrytonasienne

Klad
różowe

Rząd
ślazowce

Rodzina
ślazowate

Rodzaj
 lipa

Nazwa systematyczna

Tilia L.
Sp. Pl. 514. 1753





Commons
Multimedia w Wikimedia Commons




Pokrój




Liść lipy





Tilia insularis, kwiatostan


Lipa (Tilia) – rodzaj długowiecznych drzew należący do podrodziny lipowatych. Rosną w umiarkowanej strefie półkuli północnej. Zalicza się do niego ok. 30 gatunków. Gatunkiem typowym jest Tilia europaea L.[2]




Spis treści






  • 1 Morfologia


  • 2 Biologia


  • 3 Systematyka


  • 4 Zastosowanie


  • 5 Lipa w kulturze


  • 6 Przypisy


  • 7 Bibliografia





Morfologia |



Pień

Czasami z odrostami u podstawy, stosunkowo krótki, przeważnie prosty, u starszych okazów bardzo gruby.

Kora

Ciemnoszara lub szarobrunatna, z biegnącymi wzdłuż spękaniami i sieciowato rozgałęzionymi listewkami, jednak niezbyt grubo i głęboko rzeźbiona.

Pąki

Z dwoma lub trzema łuskami mogą być bardzo różnej wielkości, podłużnie owalne, z przodu zaokrąglone.



Liście

Pojedyncze, skrętoległe, sercowate, u nasady często lekko asymetryczne. Brzegi karbowano-piłkowane.



Kwiaty

Obupłciowe, żółte lub białe, zebrane w baldachogrona lub dwuramienne wierzchotki. Do osadki kwiatostanu przyrośnięta jest podłużna podsadka. Płatków korony i działek kielicha po 5, słupek 1, pręciki liczne. U części gatunków występują płonne pręciki, tzw. prątniczki.

Owoc

1–3 nasienny orzeszek.



Biologia |


Rośliny wieloletnie. Są to drzewa dość długowieczne. W Polsce najbardziej okazałe drzewa tego rodzaju rosną w miejscowości Cielętniki (gmina Dąbrowa Zielona, woj. śląskie) – obwód 922 cm (2007)[3] oraz Siemkowice (woj. łódzkie) – obwód 716 cm (2012)[4].


Kwiaty są zwykle pachnące i miododajne.



Systematyka |



Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system system APG III z 2009)



Należy do podrodziny Tilioideae, rodziny ślazowatych Malvaceae, rzędu ślazowców, kladu różowych (rosids) w obrębie okrytonasiennych (Magnoliophyta )[1][5].



Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)



Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe (Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt.), nadrząd Malvanae Takht., rząd ślazowce (Malvales Dumort.), podrząd Tiliineae Rchb., rodzina lipowate (Tiliaceae Juss.), podrodzina Tilioideae Arn., plemię Tilieae Bartl., podplemię Tiliinae A, Dumont., rodzaj lipa (Tila L.)[6].



Gatunki dziko rosnące w Polsce





  • lipa drobnolistna (Tilia cordata Mill.),


  • lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos Scop.)


Gatunki uprawiane (wybór)[7]



  • lipa amerykańska (Tilia americana L.)


  • lipa holenderska (Tilia ×europaea L.)


  • lipa japońska (Tilia japonica (Miq.) Simonk.)


  • lipa wonna ( Tilia insularis Nakai)


  • lipa krymska (Tilia ×euchlora K. Koch)


  • lipa mongolska (Tilia mongolica Maxim.)


  • lipa srebrzysta (Tilia tomentosa Moench)



Zastosowanie |




  • Rośliny ozdobne – często sadzone w parkach, jako drzewa alejowe, przy kościołach.


  • Drewno cenne, miękkie, łatwe w obróbce, stosowane w rzeźbiarstwie, snycerstwie, do wyrobu instrumentów muzycznych.

  • Cenna roślina miododajna.

  • Drewno lipy było uznawane przez Indian Ameryki Północnej za najlepsze drewno do ługowania (procesu moczenia niektórych roślin w roztworze popiołu drzewa liściastego w celu wytrącenia szkodliwych substancji).


  • Rośliny lecznicze:


    • Surowiec zielarski: Kwiatostan (lipa drobnolistna i lipa szerokolistna), do leczenia dawniej używano nie tylko kwiatów lecz również kory i liści. Kwiatostan zawiera ponad 20 flawonoidów, fitosterole, terpeny, garbniki, pektyny, olejek eteryczny, kwasy organiczne, sole mineralne, witaminę C i PP.

    • Działanie: Napar z kwiatów lipy działa napotnie i przeciwgorączkowo, moczopędnie, sokopędnie, uspokajająco oraz przeciwskurczowo. Łagodzi także kaszel.





Lipa w kulturze |





Rodło z liściem lipowym – odznaka młodzieży polskiej w Niemczech



  • Lipa uznawana jest za narodową roślinę Czechów (pojawia się na fladze prezydenckiej), Słowaków, Słoweńców (nieoficjalna waluta Słowenii z lat 1989–1990), Serbów Łużyckich (m.in. w logo organizacji Domowina). W Chorwacji zdawkowa jednostka monetarna nosi nazwę lipa.

  • Liść lipowy był także w okresie międzywojennym symbolem polskiej mniejszości w Niemczech używanym przez Związek Polaków w Niemczech. W latach 1924–1939 był elementem znaku młodzieży polskiej w Niemczech.

  • Lipa była opisywana przez wielu poetów i pisarzy. Najcudowniejszą z naszych lip, opisał Jan Kochanowski we fraszce Na lipę. Juliusz Słowacki w swej „Podróży na Wschód”, myśląc z tęsknotą o Polsce, wyznaje: „Lubiłem lipę, co nad sławnym Janem”. Maria Konopnicka, znakomita znawczyni chłopskich obyczajów pisała: „Kołysz mi się kołysz, kołysko lipowa! Niechaj cię, Jasieńcu Pan Jezus zachowa!”.

  • Ślady uwielbienia lipy przetrwały do dziś w nazwach niektórych miejscowości – Święta Lipa, Świętolipie, Święte Lipy... a wieś Święta Lipka (na granicy Warmii i Mazur, nad jeziorem Dejnowo) jeszcze długo po przyjęciu chrześcijaństwa słynęła jako przybytek pogańskich bogów. Dawni Słowianie wierzyli[8], że lipa ochrania przed piorunami a dotknięcie jej pnia uzdrawia. W mitologii rzymskiej drzewo to poświęcone było bogini Wenus.

  • Nazwa miesiąca lipca pochodzi od kwitnących wówczas lip.

  • W gminie Lipnica Murowana tradycyjnymi wyrobami są miód lipowy oraz herbata z kwiatów lipy "Lipnicka lipina"[9] (która została wpisana w 2014 r. na Listę Produktów Tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi).


















Informacje w projektach siostrzanych

Wikisource-logo.svg  Teksty źródłowe w Wikiźródłach

Wikiquote-logo.svg  Cytaty w Wikicytatach

WiktionaryPl nodesc.svg  Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Wikispecies-logo.svg  Systematyka w Wikispecies


Przypisy |




  1. ↑ ab Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-02-19].


  2. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-04-03].


  3. ↑ Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa Zielona (pol.). Gmina Dąbrowa Zielona. [dostęp 2013-02-05].


  4. ↑ Przyroda (pol.). W: Portal Gminy Siemkowice [on-line]. [dostęp 2013-02-05].


  5. ↑ United States Department of Agriculture Agricultural Research Service: Family: Malvaceae Juss. (ang.). Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-19].


  6. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Tilia (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-04-03].


  7. ↑ Geoff Burnie i inni: Botanica. Rośliny ogrodowe. Könemann, 2005. ISBN 3-8331-1916-0.


  8. ↑ Praca zbiorowa: Oxford – Wielka Historia Świata. Cywilizacje Europy. Anglia – Słowianie. Cywilizacje Australii i Oceanii. Papuasi. T. 13. Poznań: Polskie Media Amer.Com, 2006, s. 72. ISBN 83-7425-368-1.


  9. ↑ Stowarzyszenie "Na Śliwkowym Szlaku", www.nasliwkowymszlaku.pl [dostęp 2018-01-18]  (pol.).



Bibliografia |



  1. Bugała W. 1991. Drzewa i krzewy dla terenów zieleni. PWRiL, Warszawa. ​ISBN 83-09-00013-8​

  2. W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.

  3. Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.

  4. Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.

  5. Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.









-

這個網誌中的熱門文章

12.7 cm/40 Type 89 naval gun

圖片
12.7 cm/40 Type 89 naval gun Type 89 gun mounted on Chitose Type Naval gun anti-aircraft gun Place of origin Japan Service history In service 1932–45 Used by Imperial Japanese Navy Wars World War II Production history Designed 1928–32 Produced 1932–45 No.  built ~1500 Variants Type 88 Specifications Mass 3,100 kilograms (6,834 lb) Barrel length 5,080 millimeters (16 ft 8 in) (bore length) Shell Fixed Shell weight 20.9–23.45 kilograms (46.1–51.7 lb) Caliber 12.7-centimeter (5.0 in) Breech horizontal breech block Elevation -8° to +90° [1] Rate of fire 8-14 rounds per minute Muzzle velocity 720–725 meters per second (2,360–2,380 ft/s) Maximum firing range 9,440 meters (30,970 ft) at 90° (AA ceiling) 14,800 meters (48,600 ft) at 45° The 12.7 cm/40 Type 89 naval gun was a Japanese anti-aircraft (AA) gun introduced before World War II. It was the Imperial Japanese Navy's standard heavy AA...
閱讀完整內容

Rikitea

圖片
Town in French Polynesia, France Rikitea Town Rikitea Location in French Polynesia Coordinates: 23°7′13″S 134°58′9″W  /  23.12028°S 134.96917°W  / -23.12028; -134.96917 Coordinates: 23°7′13″S 134°58′9″W  /  23.12028°S 134.96917°W  / -23.12028; -134.96917 Country   France Overseas collectivity   French Polynesia Territory Gambier Islands Island Mangareva Rikitea is a small town on Mangareva, which is part of the Gambier Islands in French Polynesia. A majority of the islanders live in Rikitea. [1] [2] The island was a protectorate of France in 1871 and was annexed in 1881. [3] Contents 1 History 2 Geography 3 Economy 4 Landmarks 5 Transportation 6 References 7 Bibliography 8 External links History The town's history dates to the era when the island was first settled with people from the Marquesas Islands in 1100 AD. Captain James Wilson of the London Missionary Society arrived in 1797 on Du...
閱讀完整內容

University of Vienna

圖片
"Vienna University" redirects here. For Vienna University of Economics and Business, see Vienna University of Economics and Business. University of Vienna Universität Wien Type Public Established 1365 Budget € 544 million [1] Rector Heinz Engl Academic staff 6,765 Administrative staff 3,106 Students 94,000 [2] Postgraduates 16,490 Doctoral students 8,945 Location Main building, Vienna , Austria 48°12′47″N 16°21′35″E  /  48.21306°N 16.35972°E  / 48.21306; 16.35972 Coordinates: 48°12′47″N 16°21′35″E  /  48.21306°N 16.35972°E  / 48.21306; 16.35972 Campus Urban Colors Blue and White           Affiliations Campus Europae, EUA, UNICA Website www.univie.ac.at/en Data as of 2016 [update] The University of Vienna (German: Universität Wien ) is a public university located in Vienna, Austria. It was founded by Duke Rudolph IV in 1365 and is one of the oldest universities in the Ge...
閱讀完整內容