Egftnjytyk

Franciszek Ksawery Chomiński
Data i miejsce urodzenia	przed 1745 Wielkie Księstwo Litewskie
Data i miejsce śmierci	9 czerwca 1809 Wilno
Marszałek Sejmu
Okres	od 1784
Poprzednik	Kazimierz Krasiński
Następca	Stanisław Kostka Gadomski
Odznaczenia

Franciszek Ksawery Chomiński herbu Lis (ur. przed 1745, zm. 9 czerwca 1809 w Wilnie) – wojewoda mścisławski i generał major wojsk litewskich od 1788, marszałek sejmu w 1784, konfederat barski, poeta, tłumacz i mówca sejmowy.

Życiorys |

Urodził się jako syn Hilarego, chorążego oszmiańskiego herbu Lis, i Anny z Kopciów. Porucznik w chorągwi petyhorskiej, deputat na Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego, który był wówczas klientem domu Radziwiłłowskiego. W roku 1764 był pułkownikiem konfederacji Czartoryskich. W Konfederacji barskiej (1768-1772) był regimentarzem pow. oszmiańskiego i stronnikiem Michała Kazimierza Ogińskiego, z polecenia którego udawał się w misjach dyplomatycznych do Wiednia (1770), Paryża, Niemiec i Włoch, w celu pozyskania pomocy finansowej dla konfederacji barskiej. Uczestniczył w bitwie pod Stołowiczami. Po upadku konfederacji udał się na krótko (do roku 1775) wraz z Ogińskim na emigrację Bawarii, Francji i Włoszech. W roku 1775 sekretarzował jeszcze Ogińskiemu i prowadził jego interesy. Wkrótce potem pogodził się z królem (związał ze stronnictwem królewskim), współdziałając z A. Tyzenhauzem i J. Chreptowiczem. Jako starosta piński i w latach 1776-1790 brygadier Pińskiej Brygady Kawalerii Narodowej (II Litewskiej, zwanej też petyhorską) gościł w Pińsku w roku 1784 króla i A. K. Czartoryskiego. Poseł na sejm z powiatu pińskego w latach 1780, 1782 i 1784 (marszałek izby poselskiej sejmu w Grodnie). W roku 1782 został kawalerem Orderu Świętego Stanisława^[1].W 1785 odznaczony Orderem Orła Białego^[2]. W 1786 został marszałkiem Trybunału Głównego Wielkiego Księtwa Litewskiego w Wilnie. Wkrótce potem uzyskał stopień generał majora w I dywizji Wielkiego Księstwa Litewskiego, a w roku 1788 wojewodą mścisławskim. Był członkiem konfederacji Sejmu Czteroletniego^[3]. Na Sejmie Czteroletnim występował za wzmocnieniem władzy królewskiej, należąc do stronników Konstytucji. Figurował na liście posłów i senatorów posła rosyjskiego Jakowa Bułhakowa w 1792 roku, która zawierała zestawienie osób, na które Rosjanie mogą liczyć przy rekonfederacji i obaleniu dzieła 3 maja^[4]. W latach 1793-1807 był marszałkiem guberni grodzieńskiej. W roku 1797 był uwięziony przez Rosjan (jako podejrzany o spiskowanie). W okresie wojen napoleońskich należał do zwolenników polityki A. J. Czartoryskiego, opartej na porozumieniu z Rosją.

Po roku 1788 poślubił Zofię Tyzenhauzową, rozwódkę po podskarbim. Zmarł 9 czerwca roku 1809 w Wilnie.

Twórczość |

Był autorem przekładów na język polski dzieł literatury rzymskiej i francuskiej. W 1765 wydał przekład Ód Horacego. Przełożył też utwory Racine’a (1818) i Corneille’a (rękopis).

Ważniejsze mowy i utwory |

• 
  Mowa na pożegnanie Koła Wielkiego od... Pisarza Tryb. Gł. W. Ks. Lit. Repartacji Wileńskiej, Chorążyca powiatu Oszmiańskiego miana. R. 1763 dnia 5 września, brak miejsca i roku wydania


• 
  Mowa... Brygadiera Petyhorskiej Jazdy Nar. W. Ks. Lit. i Posła z powiatu Pińskiego w Izbie Senatorskiej dnia 21 Octobra... miana, (Warszawa 1780)


• 
  Mowa... miana w Izbie Poselskiej po przeczytanej poprawie projektu pretensji Książąt Radziwiłłów, (Warszawa 1780)


• 
  Mowa... miana w Izbie Poselskiej po przeczytanym projekcie wojskowym, Warszawa (1780)


• 
  Mowa... miana 24 Octobr. po przeczytaniu w Izbie Poselskiej projektu do zaświadczenia Komisji Edukacyjnej, Warszawa (1780)


• 
  Mowa... na sesji d. 27 Octobris r. 1780 miana po wziętym na deliberacją w Izbie Poselskiej projekcie pod tytułem: „Deklaracja z Komisji Skarbu Litewsk.”, Warszawa (1780)


• 
  Mowy... marszałka sejmowego, Warszawa 1784, (spośród nich 2 druk. osobno):
  
  
  
  • 
    Mowa... kawalera orderu Ś. Stanisława. Po jednomyślnym jego na marszałkostwo wybraniu..., (Warszawa) 1784
  
  
  • 
    Mowa... Przy złączeniu Izby Poselskiej z Senatorską. R. 1784, miesiąca października 3 dnia miana, (Warszawa) 1784
  
  
  
  


• 
  Wiersze epigramatyczne z r. 1784, ogł. w: „Diariusz bytności... Stanisława Augusta w Pińsku”, Biblioteka Warszawska 1860, t. 3, s. 258-260


• 
  Mowa... wojewody mścisławskiego podczas Sejmu roku 1788 w materii o rządzie wojska miana, Warszawa (1788)


• 
  Odpowiedź na „Żydo-Swaros”, Warszawa 1792, druk anonimowy, autorstwo według I. Kozłowskiej, (w odpowiedzi na ten druk ukazał się wiersz autora „ŻydoSwaros”, pt. Pojedynek literacki, czyli odpowiedź, brak miejsca i roku wydania)


• 
  Ody, wyd. zobacz: Przekłady


• Drobne utwory ogł.: Dziennik Wileński (tu: „Zagadki I-VI, Szarada” 1806, s. 257-260; „Oda o stałości umysłu w obojej doli” 1815, t. 1; „Oda na zepsucie świata” 1815, t. 2).

Przez dłuższy czas przyznawano ponadto Chomińskiemu (Ł. Gołębiowski, H. Łopaciński) autorstwo wiersza F. Bohomolca: Do Jmci Pana Grzegorza Łyszkiewicza, prezydenta warszawskiego, na jego przysłowie „Kurdesz nad kurdeszami”. Autorstwo to obalił T. Mikulski.

Przekłady |

• Q. F. Horatius: Ody, Wilno 1765; ukazanie się drukiem tego przekładu zakwestionował W. Ogrodziński (Polskie przekłady Horacego, Kraków 1935, s. 82); nie znał go także z autopsji W. Hahn (Bibliografia Horacego w Polsce, Lublin 1936, s. 6)


• J. Racine: Fedra. Tragedia 1677 przez J. Rasyna napisana, 1801 przez zeszłego... na jęz. pol. przełożona, a 1807 na teatrze narodowym wileńskim wystawiona przez osoby składające Towarzystwo Dobroczynności wileńskiej, kosztem A. Chomińskiego, kapitana, Warszawa 1818


• J. L. Gresset: „Wiek słoty”, Dziennik Wileński 1815, t. 2


• J. Delille: Człowiek wiejski albo georgiki francuskie, Wilno 1817; wyd. następne: Wilno 1818 (tu: przyłączone ody tegoż tłumacza); Wilno 1819; fragmenty przedr. P. Hertz: Zbiór poetów polskich XIX w., księga 1, Warszawa 1959, s. 985-986


• P. Corneille: Cynna, rękopis, (informacja: Polski słownik biograficzny).

Listy i materiały |

• Do K. Radziwiłła, rękopis w Archiwum Głównym Akt Dawnych (Archiwum Ordynacji Nieświeskiej)


• Doniesienia z Polski i inne akta, rękopisy: Archive des Affaires Étrangères, (Correspondance de Pologne)


• Do Stanisława Augusta z lat 1764-1792, rękopisy: Biblioteka Czartoryskich, sygn.: 654-655, 680, 699, 720-721, 724, 732 i 920


• Podanie do Stanisława Augusta z roku 1793 i brulion odpowiedzi, rękopis: Biblioteka PAN Kraków, sygn. 7(A).

Przypisy |

Linki zewnętrzne |

• 
  Franciszek Ksawery Chomiński w Polskim Słowniku Biograficznym.

Zobacz też |

• Kurdesz

Bibliografia |

• 
  Władysław Konopczyński Franciszek Ksawery Chomiński, w: Polski Słownik Biograficzny, t.III, Kraków 1937
  


• T. 4: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 351-353.

p • d • e Marszałkowie Sejmu I Rzeczypospolitej Przed unią lubelską Jan Sierakowski Mikołaj Sienicki Rafał Leszczyński Mikołaj Sienicki Rafał Leszczyński Mikołaj Sienicki Stanisław Sędziwój Czarnkowski Po unii lubelskiej XVI wiek Stanisław Szafraniec Mikołaj Grzybowski Jan Firlej Wacław Agryppa Stanisław Szafraniec Rafał Przyjemski Mikołaj Sienicki Andrzej Firlej Stanisław Przyjemski Lew Sapieha Stanisław Pękosławski Stanisław Uchański Kasper Dębiński Paweł Orzechowski Jan Gajewski Dymitr Chalecki Hieronim Gostomski Jan Izdbiński-Rusiecki Jan Dominikowicz Pac Mikołaj Daniłowicz Stanisław Sasin Karśnicki Piotr Myszkowski Florian Gomoliński Jan Szujski XVII wiek Jan Zbigniew Ossoliński Feliks Kryski Stanisław Białłozor Stanisław Ryszkowski Mikołaj Mieliński Krzysztof Wiesiołowski Jan Swoszowski Maksymilian Przerębski Aleksander Korwin Gosiewski Jan Świętosławski Jakub Szczawiński Krzysztof Wiesiołowski Jan Świętosławski Jakub Szczawiński Jan Drucki-Sokoliński Jakub Sobieski Jan Łowicki Jan Drucki-Sokoliński Jakub Sobieski Marcin Żegocki Aleksander Chalecki Jakub Sobieski Maciej Maniecki Stefan Pac Jerzy Ossoliński Marcin Żegocki Krzysztof Radziwiłł Jakub Sobieski Mikołaj Ostroróg Gedeon Michał Tryzna Jerzy Ossoliński Mikołaj Łopacki Kazimierz Lew Sapieha Jan Stanisław Jabłonowski Łukasz Opaliński Władysław Kierdej Jan Stanisław Jabłonowski Bogusław Leszczyński Krzysztof Kieżgajło Zawisza Jerzy Sebastian Lubomirski Hieronim Radziejowski Jan Mikołaj Stankiewicz Stanisław Sarbiewski Bogusław Leszczyński Filip Kazimierz Obuchowicz Franciszek Dubrawski Bogusław Leszczyński Wincenty Korwin Gosiewski Andrzej Maksymilian Fredro Aleksander Sielski Krzysztof Zygmunt Pac Franciszek Dubrawski Krzysztof Grzymułtowski Jan Kazimierz Umiastowski Władysław Lubowiecki Jan Krzysztof Gniński Michał Kazimierz Radziwiłł Jan Wielopolski Jan Krzysztof Gniński Jan Antoni Chrapowicki Jan Chryzostom Pieniążek Marcin Oborski Andrzej Franciszek Kotowicz Jan Karol Czartoryski Stefan Sarnowski Jan Antoni Chrapowicki Feliks Kazimierz Potocki Andrzej Krzycki Jan Kazimierz Kierdej Stanisław Herakliusz Lubomirski Marcin Oborski Michał Leon Sokoliński Stefan Stanisław Czarniecki Franciszek Bieliński Benedykt Paweł Sapieha Mikołaj Hieronim Sieniawski Władysław Michał Skoraszewski Franciszek Stefan Sapieha Hieronim Augustyn Lubomirski Rafał Leszczyński Andrzej Kazimierz Giełgud Stanisław Antoni Szczuka Tomasz Działyński Andrzej Kazimierz Kryszpin-Kirszensztein Stefan Kazimierz Humiecki Kazimierz Ludwik Bieliński Krzysztof Stanisław Zawisza Stanisław Antoni Szczuka XVIII wiek Jan Szembek Michał Serwacy Wiśniowiecki Stanisław Ernest Denhoff Stanisław Ledóchowski Krzysztof Stanisław Zawisza Franciszek Maksymilian Ossoliński Stefan Potocki Teodor Lubomirski Jerzy Marcin Ożarowski Michał Józef Massalski Franciszek Radzewski Antoni Józef Poniński Wacław Piotr Rzewuski Kazimierz Rudziński Kazimierz Karwowski Tadeusz Ogiński Antoni Benedykt Lubomirski Wojciech Siemieński Józef Adrian Massalski Adam Małachowski Adam Kazimierz Czartoryski Józef Sylwester Sosnowski Jacek Małachowski Celestyn Czaplic Karol Stanisław Radziwiłł Adam Poniński Michał Hieronim Radziwiłł Andrzej Mokronowski Andrzej Ignacy Ogiński Ludwik Tyszkiewicz Antoni Małachowski Kazimierz Krasiński Franciszek Ksawery Chomiński Stanisław Kostka Gadomski Stanisław Małachowski Stanisław Kostka Bieliński

p • d • e Wojewodowie mścisławscy Jerzy Ościk Paweł Pac Hieronim Chodkiewicz Stanisław Narbut Jan Kieżgajło Zawisza Piotr Dorohostajski Andrzej Sapieha Eustachy Osafian Jan Tyszkiewicz Aleksander Hołowczyński Marcin Giedrojć Janusz Tyszkiewicz Skumin Mikołaj Kiszka Krzysztof Kiszka Józef Korsak Mikołaj Abramowicz Fryderyk Sapieha Hrehory Drucki-Horski Mikołaj Ciechanowiecki Jan Jacek Ogiński Szymon Karol Ogiński Aleksander Jan Mosiewicz Michał Dowmont Siesicki Jan Stefan Tyzenhauz Krzysztof Dominik Puzyna Jerzy Stanisław Sapieha Kazimierz Niesiołowski Kazimierz Chłusiewicz Michał Józef Massalski Jerzy Felicjan Sapieha Ignacy Sapieha Konstanty Ludwik Plater Józef Jerzy Hylzen Tadeusz Billewicz Franciszek Ksawery Chomiński