III rozbiór Polski
Ziemie polskie po III rozbiorze
III rozbiór Polski (1795) – ostatni z trzech rozbiorów Polski, do których doszło pod koniec XVIII w.
Już w czasie trwania insurekcji kościuszkowskiej 11 lipca 1794 roku poseł pruski w Petersburgu Leopold Heinrich von Goltz pisał w swym raporcie, że cała Rosja domaga się rozbioru Polski i wymazania imienia polskiego[1].
Niecały rok po upadku insurekcji, 24 października 1795, monarchowie Rosji, Prus i Austrii (a właściwie imperium Habsburgów[2]) uzgodnili wzajemnie traktat, zgodnie z którym przeprowadzili ostatni, pełny, III rozbiór Rzeczypospolitej[3].
Spis treści
1 Podział terytorialny
2 Następstwa
3 Zobacz też
4 Przypisy
Podział terytorialny |
Rosji przypadły wszystkie ziemie na wschód od Niemna i Bugu (120 tys. km²). Na zabranych terenach utworzono gubernie: wołyńską ze stolicą w Izasławiu, grodzieńską, mińską oraz litewską z siedzibą w Wilnie. Otrzymała największy powierzchniowo obszar[4].
Austria jako główny inicjator III rozbioru, a także w ramach rekompensaty za straty w wojnie z rewolucyjną Francją, zajęła Lubelszczyznę. Zaanektowała także resztę Małopolski z Krakowem, część Podlasia i Mazowsza. Otrzymała tereny najliczniej zaludnione.
Prusom przydzielono część Mazowsza z Warszawą, Podlasia i Litwy. Ponadto Prusy zajęły ponad 23000 km² województwa krakowskiego (m.in. teren dawniejszego księstwa siewierskiego), zwanego odtąd w Prusach Nowym Śląskiem (Neu Schlesien).
15/26 stycznia 1797 r. w Petersburgu przedstawiciele Austrii, Prus i Rosji podpisali konwencję o ostatecznym zatwierdzeniu podziału, w artykule tajnym głoszącą: Gdy przez obydwa dwory cesarskie, jak również przez Jego Królewską Mość Króla Pruskiego, uznana została konieczność uchylenia wszystkiego, co może nasuwać wspomnienie istnienia Królestwa Polskiego, skoro uskutecznione zostało unicestwienie tego ciała politycznego, przeto wysokie strony, zawierające umowę, postanowiły i zobowiązują się odnośnie do trzech dworów, nie zamieszczać w tytule miana i nazwy łącznej Królestwa Polskiego, która zostanie odtąd na zawsze skasowana. Wszelako wolno im będzie używać tytułów częściowych, które należą się władzy różnych prowincji tegoż Królestwa, jakie przeszły pod ich panowanie[5].
Następstwa |
Sala poświęcona rozbiorom Polski z portretami władców państw zaborczych w Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie
Król Stanisław August Poniatowski opuścił Warszawę i w asyście dragonów rosyjskich udał się do Grodna, pod opiekę i nadzór namiestnika rosyjskiego, po czym abdykował 25 listopada na rzecz Rosji[6]. Z tej przyczyny Rosja de iure[potrzebny przypis] stała się depozytariuszką korony polskiej i bez jej zgody Napoleon nie chciał i nie mógł przywrócić później Królestwa Polskiego. (Uczynił to dopiero w 1812 powołując Konfederację Generalną Królestwa Polskiego i wypowiadając wojnę Rosji). Stanisław August Poniatowski zmarł w Petersburgu 12 lutego 1798.
W latach 1807–1815 istniało Księstwo Warszawskie, namiastka niepodległego państwa polskiego zależna od Cesarstwa Francuskiego. W 1815, po kongresie wiedeńskim ostatecznie ustaliły się granice zaborów (z korektą w 1833) – aż do jesieni 1918. Podział Księstwa Warszawskiego dokonany podczas obrad wiedeńskich nazywany bywa IV rozbiorem Polski (czasem nazwę tę stosuje się również wobec paktu Ribbentrop-Mołotow).
Po utracie państwowości wielu Polaków, zwłaszcza wojskowych, wyemigrowało z kraju, głównie do Saksonii, Włoch i Francji. Wielu z nich związało swe losy z gen. Napoleonem Bonaparte. Z jego przyzwolenia utworzone zostały w Lombardii w styczniu 1797 dwa Legiony Polskie pod dowództwem generałów Henryka Dąbrowskiego i Karola Kniaziewicza, przy czym w ich skład weszli głównie polscy jeńcy z armii austriackiej. Już w maju 1797 legiony polskie wzięły udział w walkach przeciwko wojskom austriackim o Rzym. Zaś w lipcu jeden z jej twórców, Józef Wybicki, napisał tekst pieśni „Mazurek Dąbrowskiego”, która stała się później polskim hymnem państwowym.
Zobacz też |
rozbicie dzielnicowe (XII–XIV w.)
rozbiory Polski
I rozbiór Polski, II rozbiór Polski
zabór pruski, zabór austriacki, zabór rosyjski
- korekta rozbiorów
Księstwo Warszawskie (1807–1815) oraz Kongres wiedeński (1814–1815)
Polska pod zaborami – zestawienie wydarzeń- tzw. IV rozbiór Polski (1939)
- Kalendarium historii Polski
Przypisy |
↑ Henryk Kocój, Współpraca Prus i Rosji w tłumieniu Powstania Kościuszkowskiego w świetle korespondencji posła pruskiego w Petersburgu Leopolda Heinricha Goltza z Fryderykiem Wilhelmem II, s. 55, w: W stronę Połańca, z dziejów insurekcji 1794 roku, Staszów 1994.
↑ Austria jako państwo pojawiła się dopiero w 1804.
↑ Wstępny układ imperium Habsburgów i Rosji zawarto w Petersburgu 3 stycznia 1795. Les partages de la Pologne et la lutte pour l’indépendance, Lozanna – Paryż 1918, t. 1, dok. nr 146, s. 207.
↑ „Po przyłączeniu do obwodu białostockiego w 1807 roku do cesarstwa i utworzeniu osiem lat później Królestwa Polskiego wnuk Katarzyny zjednoczył pod swoim berłem około 82% przedrozbiorowego terytorium Rzeczypospolitej (dla porównania – Austria 11%, Prusy 7%).”, [w:] Basil Kerski, Andrzej Stanisław Kowalczyk, Realiści z wyobraźnią, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 318, ISBN 978-83-227-2620-4.
↑ Convention St. Petersburg 15 (26) Janvier 1797, Les partages de la Pologne et la lutte pour l’indépendance, t. 1, dok. nr 157, s. 229. Tekst polski: Jan Kucharzewski, Od białego do czerwonego caratu s. 142.
↑ Akt abdykacji Stanisława Augusta Poniatowskiego.
