Konstytucja
Konstytucja (od łac. constituo – urządzać, ustanawiać, regulować) – akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, która zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie.
W skład materii konstytucyjnej mogą wchodzić różne zagadnienia. Konstytucja może więc określać: podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa, ponadto organizację, kompetencje i sposób powoływania najważniejszych organów państwowych, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywatela.
Podręczniki prawnicze określają konstytucję jako ustawę zasadniczą charakteryzującą się specjalnym, wyjątkowym procederem jej zmieniania (według art. 235). Na straży konstytucji stoi głowa państwa, często nad jej przestrzeganiem czuwa specjalny trybunał. Konstytucja jest najwyższym aktem normatywnym.
Pierwszą konstytucją na świecie jest konstytucja Republiki Korsyki z roku 1755, drugą konstytucja Stanów Zjednoczonych z 17 września 1787, a trzecią polsko-litewska Konstytucja 3 maja z 1791.
Spis treści
1 Inne znaczenia
2 Klasyfikacje
3 Przykłady konstytucji
4 Zobacz też
5 Przypisy
6 Linki zewnętrzne
Inne znaczenia |
Niektóre organizacje nazywają konstytucją główny zestaw reguł, którymi kierują się w działalności.
W Polsce w czasach do konstytucji 1791 określenie konstytucja sejmowa było synonimem zwykłej ustawy, gdyż sejm wydawał wówczas tzw. constitutiones, czyli konstytucje.
W Kościele katolickim podstawowym aktem prawnym (porównanym do ustawy) jest konstytucja apostolska, wydawana przez papieża.
Klasyfikacje |
Konstytucje można dowolnie klasyfikować. W doktrynie prawa konstytucyjnego najczęstsze klasyfikacje to podział ze względu na:
- formę – pisane (formalne) i niepisane (materialne);
- sposób zapisania – akt normatywny (książkowa) i rozproszona (niespisana – pojedyncze ustawy w wielu miejscach);
- treść – pełne i niepełne, tzw. małe konstytucje;
- procedurę powstawania – uchwalane i oktrojowane;
- sposób zmiany – sztywne i elastyczne;
- okres obowiązywania – stałe i czasowe (w zależności od okresu obowiązywania).
Dodatkowo stosuje się podział na konstytucje proste i złożone (gdy całość regulacji zawarta jest w jednej lub kilku ustawach).
Przykłady konstytucji |
| Konstytucje polskie | |||
|---|---|---|---|
| Konstytucja | Data uchwalenia | Lata obowiązywania | Odnośnik do tekstu konstytucji |
Prawa kardynalne (mające charakter ustawy zasadniczej) | 1767–1768 | 1767–1791, 1793–1795 | Wikiźródła |
| Konstytucja 3 maja | 3 maja 1791 | 1791–1793 | Wikiźródła |
| Konstytucja Księstwa Warszawskiego | 22 lipca 1807 | 1807–1815 | Wikiźródła |
| Konstytucja Królestwa Polskiego | 27 listopada 1815 | 1815–1832 | Wikiźródła |
| Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa i jego okręgu z 1815 | 3 maja 1815 | 1815–1818 | |
| Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa i jego okręgu z 1818 | 11 września 1818 | 1818–1833 | Wikiźródła |
| Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa z 1833 | 29 lipca 1833 | 1833–1846 | |
| Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego | 14/26 lutego 1832 | Wikiźródła | |
| Statut Krajowy Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim | 26 lutego 1861 | 1861–1918 | |
| Mała Konstytucja z 1919 | 20 lutego 1919 | 1919–1921 | Wikiźródła |
| Statut Organiczny Województwa Śląskiego | 15 lipca 1920 | 1920–1945 | Wikiźródła |
| Konstytucja marcowa | 17 marca 1921 | 1921–1935 1945–1952 | Wikiźródła |
| Nowela sierpniowa | 2 sierpnia 1926 | 1926–1935 | Wikiźródła |
| Konstytucja kwietniowa | 23 kwietnia 1935 | 1935–1945-1990[1] | Wikiźródła |
| Mała Konstytucja z 1947 | 19 lutego 1947 | 1947–1952 | Wikiźródła |
| Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej | 22 lipca 1952 | 1952–1997 | Wikiźródła |
| Mała Konstytucja z 1992 | 17 października 1992 | 1992–1997 | Wikiźródła |
| Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej | 2 kwietnia 1997 | 1997- | Wikiźródła |
| Konstytucje historyczne | |||
| Konstytucja | Data uchwalenia | Lata obowiązywania | Odnośnik do tekstu konstytucji |
| Konstytucja Korsyki | 1755 | 1755-1769 | |
| Konstytucja Królestwa Francji z 1791 roku | 3 września 1791 | 1791-1792 | |
| Konstytucja roku I, Republiki Francuskiej – Konstytucja jakobińska | 24 czerwca 1793 | Nie weszła w życie | |
| Konstytucja roku III, Republiki Francuskiej – Konstytucja dyrektorialna | 22 sierpnia 1795 | 1795-1799 | |
| Konstytucja roku VIII, Republiki Francuskiej – Konstytucja konsularna | 24 grudnia 1799 | 1799-1815 | |
Konstytucja roku X, Republiki Francuskiej[2] | 2 sierpnia 1802 | ||
Konstytucja roku XII, Cesarstwa Francuskiego – Konstytucja cesarska[2] | 18 maja 1804 | ||
| Karta Konstytucyjna Francji Ludwika XVIII | 4 czerwca 1814 | 1814-1830 | |
| Akt dodatkowy do konstytucji cesarstwa | 22 kwietnia 1815 | ||
| Konstytucja Chile z 1823 roku | 29 grudnia 1823 | 1823-1824 | |
| Karta konstytucyjna Francji 1830 roku | 14 sierpnia 1830 | 1830-1848 | |
| Konstytucja Chile z 1833 roku | 25 maja 1833 | 1833-1925 | |
| Konstytucja II Republiki Francuskiej | 4 listopada 1848 | 1848-1852 | |
| Konstytucja marcowa Cesarstwa Austriackiego | 4 marca 1849[3] | 1849-1851[4] | |
| Patent lutowy Cesarstwa Austriackiego | 26 lutego 1861 | 1861-1865-1867[5] | |
| Konstytucja grudniowa Cesarstwa Austriackiego | 21 grudnia 1867 | 1867-1918 | |
| Konstytucja Królestwa Hiszpanii z 1869 | 15 stycznia 1869 | 1869-1876 | |
| Konstytucja Niemiec z 1871 | 16 kwietnia 1871 | 1871-1919 | |
| Konstytucja Królestwa Hiszpanii z 1876 | 30 czerwca 1876 | 1876-1931 | |
| Konstytucja Japonii 1889 | 11 lutego 1889 | 1889-1946 | |
| Konstytucja Rosji z 1918 | 10 lipca 1918 | ||
| Konstytucja weimarska | 11 sierpnia 1919 | 1919-1945 | |
| Konstytucja Wolnego Miasta Gdańska | 17 listopada 1920 | 1920-1939 | Tekst Konstytucji (pol. • niem.) |
| Konstytucja ZSRR z 1924 | 30 grudnia 1922/1924 | 1974-1936 | |
| Konstytucja Chile z 1925 roku | 30 sierpnia 1925 roku | 1825-1973-1981[6] | |
| Konstytucja Republiki Hiszpańskiej z 1931 roku | 9 grudnia 1931 | 1931-1939 | |
| Konstytucja ZSRR z 1936 | 5 grudnia 1936 | 1936-1977 | |
| Konstytucja Słowacji z 1939 | 21 lipca 1939 | 1939-1945 | |
| Konstytucja Węgier z 1949 | 18 sierpnia 1949 | 1949-2012 | Tekst Konstytucji (pol.) |
| Konstytucja ZSRR z 1977 | 7 października 1977 | 1977-1991 | |
| Konstytucje obowiązujące | |||
| Konstytucja | Data uchwalenia | Odnośnik do tekstu konstytucji | |
| Konstytucja Austrii | 1 października 1920 | Tekst Konstytucji (pol.) | |
| Konstytucja Albanii | 21 października 1998 | Tekst Konstytucji (pol.) | |
| Konstytucja Algierii | 1996 | Wikiźródła (arab.) | |
| Konstytucja Andory | 2 lutego 1993 | Tekst Konstytucji (ang.) | |
| Konstytucja Argentyny | 1853 | Wikiźródła (hiszp.) | |
| Konstytucja Armenii | 5 sierpnia 1995 | ||
| Konstytucja Belgii | 7 lutego 1831 | Wikiźródła (fr.) | |
| Konstytucja Białorusi | 15 marca 1994 | Tekst Konstytucji (ang.) | |
Układ w Dayton (Bośnia i Hercegowina)[7] | 14 grudnia 1995 | Tekst konstytucji (ang.) | |
| Konstytucja Brazylii | 5 października 1988 | ||
| Konstytucja Bułgarii | 12 lipca 1991 | ||
| Konstytucja Chile | 11 września 1980 | Wikiźródła (hiszp.) | |
| Konstytucja Chińskiej Republiki Ludowej | 4 grudnia 1982 | ||
| Konstytucja Chorwacji | 22 grudnia 1990[8] | Tekst konstytucji (pol.) | |
| Konstytucja Czarnogóry | 19 października 2007 | ||
| Konstytucja Czech | 16 grudnia 1992 | Tekst konstytucji (pol.) | |
| Konstytucja Danii | 5 czerwca 1849 | Tekst konstytucji (pol.) | |
| Konstytucja Dżibuti | 15 września 1992 | ||
| Konstytucja Estonii | 28 czerwca 1992 | ||
| Konstytucja Egiptu | 18 stycznia 2014[9] | ||
| Konstytucja Finlandii | 11 czerwca 1999 | Wikiźródła (pol.) | |
| Konstytucja Francji | 4 października 1958 | Wikiźródła (fr.) | |
| Konstytucja Grecji | 1975[10] | ||
| Konstytucja Gruzji | 24 sierpnia 1995 | ||
| Konstytucja Indii | 26 listopada 1949 | ||
| Konstytucja Iraku | 15 września 2005 | ||
| Konstytucja Iranu | 24 października 1979 | ||
| Konstytucja Irlandii | 29 grudnia 1937 | ||
| Konstytucja Islandii | 17 czerwca 1944 | ||
| Konstytucja Izraela | konstytucja materialna | ||
| Konstytucja Japonii | 6–7 października 1946[potrzebny przypis] | ||
| Konstytucja Hiszpanii | 31 października 1978 | Wikiźródła (hiszp.) | |
| Konstytucja Japonii | 3 listopada 1946 | ||
| Konstytucja Kanady | 25 marca 1982 | ||
| Konstytucja Korei Północnej | kwiecień 2009[11] | Tekst konstytucji (ang.) | |
| Konstytucja Libanu | 23 maja 1926 | ||
| Konstytucja Liberii | 26 lipca 1847 | ||
| Konstytucja Liechtensteinu | 5 października 1921 | ||
| Konstytucja Litwy | 6 listopada 1992 | Tekst konstytucji (pol.) | |
| Konstytucja Luksemburga | 1868 | Tekst konstytucji | |
| Konstytucja Łotwy | 15 lutego 1922[12] | Tekst konstytucji (pol.) | |
| Konstytucja Macedonii | 8 września 1991 | Tekst konstytucji (pol.) | |
| Konstytucja Meksyku | 5 lutego 1917 | ||
| Konstytucja Monako | 17 grudnia 1962 | ||
| Konstytucja Mongolii | 12 lutego 1992 | ||
| Konstytucja Nauru | 31 stycznia 1968 | ||
| Konstytucja Niemiec | 23 maja 1949 | Wikisource (niem.) | |
| Konstytucja Norwegii | 16 maja 1814 | Tekst konstytucji (pol.) | |
| Konstytucja Portugalii | 24 kwietnia 1976 | ||
| Konstytucja Republiki Południowej Afryki | 8 maja 1996 | ||
| Konstytucja Federacji Rosyjskiej | 12 grudnia 1993[13] | Wikiźródła (ros.) | |
| Konstytucja Rumunii | 18 marca 1990 | Tekst konstytucji (pol.) | |
| Konstytucja San Marino | konstytucja materialna Statut San Marino – 8 października 1600 Deklaracja Praw Obywatela – 12 lipca 1974 | ||
| Konstytucja Serbii | 8 listopada 2006 | ||
| Konstytucja Słowacji | 1 września 1992 | Tekst konstytucji (pol.) | |
| Konstytucja Stanów Zjednoczonych | 17 września 1787 | Wikiźródła (ang.) | |
| Konstytucja Szwajcarii | 18 grudnia 1998[14] | Tekst konstytucji (pol.) | |
| Konstytucja Szwecji | konstytucja materialna | ||
| Konstytucja Turcji | 1982 | ||
| Konstytucja Ukrainy | 28 czerwca 1996 | Tekst konstytucji (pol.) | |
| Prawo Fundamentalne Watykanu | 26 listopada 2000 | Tekst ustawy (pol.) | |
| Konstytucja Węgier | 18 kwietnia 2011 | Tekst Konstytucji (pol.) | |
| Konstytucja Wielkiej Brytanii | konstytucja materialna | ||
| Konstytucja Włoch | 22 grudnia 1947 | Tekst konstytucji (pol.) | |
| Konstytucje państw nieuznawanych i terytoriów niesamodzielnych | |||
| Konstytucja | Data uchwalenia | Odnośnik do tekstu konstytucji | |
| Konstytucja Abchazji | 26 listopada 1994 | ||
| Konstytucja Hesji | 1 grudnia 1946 | ||
| Konstytucja Kosowa | 15 czerwca 2008 | ||
| Konstytucja Naddniestrza | 24 grudnia 1995 | ||
Konstytucje organizacji międzynarodowych | |||
| Konstytucja | Data uchwalenia | Odnośnik do tekstu konstytucji | |
| Karta Narodów Zjednoczonych | 26 czerwca 1945 | Tekst Karty (pol.) | |
| Konstytucja dla Europy | 29 października 2004[15] | Tekst Konstytucji (pol.) | |
Zobacz też |
Cytaty w Wikicytatach
Definicje słownikowe w Wikisłowniku- ustawa konstytucyjna
Przypisy |
↑ Na uchodźstwie obowiązywała do 1990.
↑ ab Traktowana najczęściej jedynie jako nowelizacja konstytucji konsularnej z 1799.
↑ Sporządzona w marcu 1849, ogłoszona 7 marca, nosiła oficjalną datę 4 marca 1849.
↑ Formalnie obowiązywała do 31 grudnia 1851, faktycznie przez cały ten okres zawieszonej (nigdy nie weszła w życie).
↑ W 1865 zawieszony, obowiązywał de facto do 1867.
↑ Od 1973 zawieszona, de facto obowiązywała do 1981.
↑ Treść konstytucji Bośni i Hercegowiny została ustalona jako załącznik nr 4 do układu pokojowego z Dayton.
↑ Zmodyfikowana w 1999 i 2001 roku.
↑ Data wejścia w życie.
↑ Nowelizacje w 1986, 2001 i 2008.
↑ Poprzednie wersje konstytucji były przyjmowane w 1948, 1972, 1992 i w 1998 roku.
↑ Po odzyskaniu niepodległości przywrócono obowiązywanie konstytucji łotewskiej z 1922 roku.
↑ Data przyjęcia w referendum.
↑ 18 kwietnia 1999 poddana pod referendum.
↑ Data podpisania.
Linki zewnętrzne |
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
- Teksty i porównanie konstytucji państw świata po angielsku
- Strona z tekstami konstytucji większości państw świata
Strona z tekstami dawnych i obecnych konstytucji (m.in. Polska, Francja, Niemcy, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania)- Strona z tekstami kilkunastu konstytucji w języku polskim
Kontrola autorytatywna (ustawa):
GND: 4062787-1
BNCF: 37208
NKC: ph117714
