Groß-Rosen

























Groß-Rosen


Ilustracja
Brama wejściowa do obozu

Państwo

 III Rzesza
Miejscowość

Rogoźnica
Adres
Rogoźnica


Położenie na mapie województwa dolnośląskiego


Mapa lokalizacyjna województwa dolnośląskiego

Groß-Rosen

Groß-Rosen






Położenie na mapie Polski


Mapa lokalizacyjna Polski

Groß-Rosen

Groß-Rosen





Ziemia50°59′51,8″N 16°16′31,7″E/50,997722 16,275472



Tereny obozowe dzisiaj





Szubienica


Konzentrationslager Groß-Rosen (uproszczona pisownia: Gross-Rosen) – niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny, istniejący w latach 1940–1945, nieopodal wsi Rogoźnica (nazwa powojenna) w dzisiejszej Polsce, będący na czele ponad setki obozów pracy założonych na Śląsku, na terenie Czech i Niemiec.




Spis treści






  • 1 Historia obozu


    • 1.1 Stammlager


    • 1.2 Arbeitserziehungslager


    • 1.3 Inne podobozy


    • 1.4 Filie




  • 2 Więźniowie i ofiary


    • 2.1 Więźniowie


    • 2.2 Liczba ofiar




  • 3 Proces niemieckiego personelu


  • 4 Dzieje powojenne


    • 4.1 Więzienie NKWD


    • 4.2 Tereny obozowe i muzeum oraz ośrodek naukowo-badawczy




  • 5 Placówki muzealne


  • 6 Przypisy


  • 7 Bibliografia


  • 8 Linki zewnętrzne





Historia obozu |




Obelisk przed wjazdem na teren obozu



Stammlager |


Groß-Rosen został założony latem 1940 roku. Pierwszy transport więźniów dotarł 2 sierpnia 1940. Do 1 maja 1941 obóz funkcjonował jako filia KL Sachsenhausen, następnie uzyskał status samodzielnego obozu koncentracyjnego.


Komendantami obozu Groß-Rosen byli:




  1. Arthur Rödl (1940–1942)


  2. Wilhelm Gideon (1942–1943)


  3. Johannes Hassebroek (1943–1945)


W latach 1941–1942 KL Groß-Rosen był niewielkim obozem pracy, którego więźniowie byli wykorzystywani przy wydobywaniu granitu z pobliskiego kamieniołomu. Z pracy więźniów korzystało również kilka firm niemieckich, wśród nich Siemens und Halske oraz Blaupunkt.


Na terenie obozu istniały odgrodzone części, m.in. obóz kobiecy. Jeńców radzieckich mordowano po przywiezieniu, ok. 2500 z nich zostało zamordowanych na przełomie 1941 i 1942 roku.


W 1944 roku KL Groß-Rosen stanął na czele potężnego imperium podobozów, na które składało się ponad sto placówek bardzo zróżnicowanych pod względem pełnionej funkcji. W tym okresie również Gross-Rosen było miejscem przerzutu dziesiątek tysięcy więźniów z obozów ewakuowanych na wschodzie, przy zbliżającym się froncie. Marsz śmierci wyruszył z Gross-Rosen w lutym 1945 roku, obóz został wyzwolony przez Armię Czerwoną 14 lutego 1945.



Arbeitserziehungslager |


Jesienią 1943 roku został założony na terenie Groß-Rosen tzw. wychowawczy obóz pracy, jako placówka wrocławskiego Gestapo. Byli doń kierowani głównie ludzie młodzi, za rozmaite przewinienia, dla reedukacji przez pracę. Obóz funkcjonował do końca, a liczbę osób, które przez niego przeszły szacuje się na ponad 120 000.



Inne podobozy |



 Osobny artykuł: wykaz podobozów Groß-Rosen.

W wyniku decyzji o tzw. „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej”, czyli zagładzie Żydów cała seria obozów pracy wykorzystujących więźniów żydowskich na obszarze Dolnego Śląska i okręgu Kraj Sudetów została podporządkowana w 1944 komendanturze Gross-Rosen. Powstał wówczas jeden z największych konglomeratów obozów pracy, skupiających obozy w około stu lokalizacjach, o bardzo zróżnicowanej strukturze, typie działalności, stopniu podporządkowania obozowi-matce.


Wśród nich wymienić należy cały zespół obozów związanych z kompleksem jednej z największych wojennych budowli III Rzeszy, znanej pod kryptonimem „Riese”, znajdującej się w Górach Sowich. Budowa ta była objęta całkowitą tajemnicą, toteż w większości zatrudniono przy niej więźniów żydowskich – przeznaczonych do wymordowania. Wobec nikłych źródeł i dokumentów do dziś historycy nie są zgodni, co do przeznaczenia kompleksu „Riese”, w tym olbrzymich tuneli i korytarzy drążonych w skałach. Najważniejsze tezy mówią o nowej kwaterze Hitlera lub o olbrzymiej fabryce tajnej broni V-2.



Filie |


Filie obozu znajdowały się w następujących lokalizacjach[1]:











Na terenie obecnych Czech:



  • Bernarcice


  • Bílá Voda(cz.)

  • Brněnec

  • Chrastava


  • Hořejší Vrchlabí(cz.)

  • Jirzecin pod Jedlową

  • Králíky

  • Meziměstí

  • Rychnov u Jablonce nad Nisou


  • Rýnovice(cz.) cz. Jabłońca n. Nysą

  • Trutnov Starè Město


  • Trutnov Libeč(cz.)


  • Trutnov Pořičí(cz.)

  • Smržovka

  • Žacléř



Na terenie obecnych Niemiec:



  • Budziszyn


  • Brandhofen(niem.) k. Hoyerswerdy


  • Großkoschen(niem.) w Senftenberg

  • Kamieniec


  • Klein Radisch(niem.)


  • Kunnerwitz(niem.)


  • Niederoderwitz k. Żytawy

  • Niska


  • Rennersdorf(niem.) k. Löbau

  • Biała Woda (Niemcy)

  • Żytawa





Na terenie obecnej Polski:



  • Bielawa

  • Bolesławiec

  • Bolków

  • Brzeg Dolny

  • Bukołowo

  • Bukowiec

  • Brzeg Pępice

  • Cieplice Śląskie

  • Dzierżoniów

  • Giebułtów

  • Gorzanów

  • Gruszeczka

  • Gubin

  • Iłowa

  • Jasień

  • Jelenia Góra

  • Kamienna Góra

  • Krzystkowice

  • Książ

  • Lubawka




  • Marciszów

  • Mieroszów

  • Miłoszów

  • Miłoszyce

  • Milęcice

  • Mysłakowice

  • Niemcza

  • Nowa Sól

  • Osła

  • Owińska

  • Pieszyce

  • Przybyszów

  • Przylep

  • Ruszów

  • Skarbków cz. Mirska

  • Sława

  • Strzegom Grabina

  • Ścinawka Średnia

  • Świebodzice

  • Trzebień

  • Wałbrzych

  • Wierzchowice




  • Wizów

  • Wrocław

  • Wrocław Leśnica

  • Wrocław Psie Pole

  • Zakrze

  • Zgorzelec

  • Zielona Góra


Na obszarze Gór Sowich:



  • Głuszyca

  • Głuszyca Górna

  • Jedlinka

  • Jugowice Górne

  • Kolce

  • Ludwikowice Kł.

  • Olszyniec

  • Osówka

  • Soboń

  • Sokolec

  • Sowina

  • Włodarz

  • Zimna Woda






Więźniowie i ofiary |



Więźniowie |


Do najliczniejszych grup więźniów obozu pod względem etnicznym należeli Żydzi, Polacy oraz Rosjanie[2]. Aż do końca 1941 roku do Gross-Rosen kierowani byli wyłącznie więźniowie z innych obozów koncentracyjnych, dopiero potem także bezpośrednio z placówek policyjnych. Więźniowie, zwłaszcza w pierwszym okresie przed rozbudową systemu podobozów, w większości byli narodowości polskiej. Od końca 1941 roku do podobozów kierowano również tysiące sowieckich jeńców wojennych – trudno dziś ustalić ich liczbę. W Gross-Rosen i jego podobozach znaleźli się również członkowie ruchu oporu z Francji i innych krajów zachodniej Europy (w sumie 3250 osób, z czego około 2000 w Gross-Rosen), aresztowani w ramach akcji o kryptonimie „Nacht und Nebel” (pol.: Noc i mgła) oraz Świadkowie Jehowy[3].



Więźniowie




Rzeźba upamiętniająca ofiary Gross-Rosen




Legnica, kaplica cmentarna (byłe krematorium), tablica upamiętniająca ofiary Gross-Rosen






Praca przy kamieniołomie była bardzo ciężka. Więźniowie przez 12 godzin na dobę wynosili bloki granitu ważące kilkadziesiąt kilogramów. Każde uchybienie było okazją do zakatowania więźnia nawet na śmierć. Głodowe racje żywnościowe (ok. 1000 kilokalorii), brak opieki lekarskiej oraz terror oprawców powodowały dużą śmiertelność. KL Gross-Rosen był postrzegany jako jeden z najcięższych obozów.


W latach 1941–1942 odsetek Żydów był w Gross-Rosen stosunkowo niewielki i nieustannie spadał, na co miała wpływ zarówno niewielka liczba Żydów kierowanych do Gross-Rosen, jak i akcja masowej „eutanazji”, która dotknęła 80% więźniów żydowskich w obozie głównym. W roku 1942 37 ostatnich Żydów zostało skierowanych z Gross-Rosen do Auschwitz. Wówczas w obozie pozostali prawie wyłącznie więźniowie polityczni, inteligencja, członkowie ruchu oporu i inne nieżydowskie kategorie więźniów. Ponownie przywożeni od października 1943 Żydzi byli kierowani do rozbudowujących się wówczas podobozów, w których stanowili pokaźny odsetek więźniów. W 1944 roku wiele transportów żydowskich przyjeżdżało do Gross-Rosen, a z reguły bezpośrednio do jego filii, z Auschwitz (m.in. transporty Żydów węgierskich) oraz z likwidowanych gett, z łódzkim na czele.



 Z tym tematem związana jest kategoria: Więźniowie KL Gross-Rosen.


Liczba ofiar |




Pomnik upamiętniający ofiary KL Gross-Rosen


Więźniowie ginęli w obozie z wyczerpania pracą, z chorób, z wycieńczenia i wygłodzenia. Byli mordowani za uchybienia wobec regulaminu. Większość Żydów i jeńców sowieckich traktowana była wyjątkowo okrutnie. Szczególnie tragicznym momentem był luty 1945 roku i morderczy marsz śmierci ewakuujący więźniów. Przez obóz przeszło 125 tys. więźniów, z czego 40 tys. zmarło.



Proces niemieckiego personelu |


Nigdy nie odbył się osobny proces prawny osądzający winy niemieckiego personelu zarządzającego obozem KL Gross-Rosen. Wszyscy skazani byli sądzeni indywidualnie lub zostali skazani za zbrodnie popełnione w innych obozach koncentracyjnych. Wielu zbrodniarzy z Groß-Rosen nigdy nie zostało osądzonych za swoje zbrodnie.




  • Karl Gallasch – najokrutniejszy z esesmanów w obozie, codziennie zabijał ok. 5 osób – skazany na karę śmierci powiesił się 19 maja 1947 w więziennej celi we Wrocławiu.


  • Wilhelm Gideon – po wojnie został skazany za zbrodnie wojenne na 10 lat więzienia.


  • Friedrich Entress – naczelny lekarz SS w KL Groß-Rosen. Wykonywał więźniom zastrzyki z fenolu – sądzony za zbrodnie w Mauthausen skazany na karę śmierci i stracony.


  • Johannes Hassebroek – ostatni komendant obozu. W 1948 r. skazany przez brytyjski Trybunał Wojskowy na karę śmierci za zbrodnie popełnione w obozach koncentracyjnych. W styczniu 1950 karę zamieniono mu jednak na 15 lat więzienia, a już we wrześniu 1954 wypuszczono go na wolność. Zmarł w 1977 w Westerstede.


  • Willibald Jobst – jeden z lekarzy SS. Skazany na karę śmierci w pierwszym procesie załogi Mauthausen przed amerykańskim Trybunałem Wojskowym. Wyrok wykonano przez powieszenie w więzieniu Landsberg.


  • Albert Lütkemeyer – osądzony przez brytyjski Trybunał Wojskowy w Hamburgu za zbrodnie w Neuengamme. Skazany na śmierć przez powieszenie. Wyrok wykonano w więzieniu Hameln w czerwcu 1947.


  • Arthur Rödl – pierwszy komendant obozu koncentracyjnego Groß-Rosen. Popełnił samobójstwo w 1945.


  • Heinz Thilo – lekarz SS. Popełnił samobójstwo w 1945.


  • Anton Thumann – jeden z największych sadystów w obozach. Odpowiadał jedynie za zbrodnie popełnione w Neuengamme. Trybunał wydał na Thumanna wyrok śmierci, który został wykonany przez powieszenie w październiku 1946 w więzieniu Hameln.



Dzieje powojenne |



Muzeum w Rogoźnicy



Kl gross-rosen.jpg




Kierunki ewakuacji




Pochodzenie więźniów



Mapa Gross-Rosen-03.jpg




Transport więźniów z terenów okupowanej II Rzeczypospolitej do KL Gross-Rosen w latach 1942–1945



Gross-rosen 02.jpg



Gross-rosen 01.jpg




Lekarze




Epidemia tyfusu




Regulamin obozowy



Gross-rosen 06.jpg



Gross-rosen 07.jpg



Gross-rosen 08.jpg



Gross-rosen 09.jpg



Gross-rosen 10.jpg



Gross-rosen 11.jpg



Gross-rosen 012.jpg



Gross-rosen 013.jpg



Gross-rosen 014.jpg



Gross-rosen 015.jpg



Gross-rosen 016.jpg



Gross-rosen 017.jpg




Makieta obozu



Makieta obozu-02.jpg



Makieta obozu-04.jpg



Makieta obozu-01.jpg





Więzienie NKWD |


Po wojnie przez ok. 2 lata na terenie KL Groß-Rosen funkcjonowało tajne więzienie NKWD, którego dzieje nie zostały jeszcze należycie przebadane. Utrudniło to w dużym stopniu zachowanie archiwaliów i resztek materialnych po hitlerowskim obozie. Z tego też względu, mimo wielu prób środowisk więźniarskich nie było możliwe założenie muzeum przez dziesiątki lat po wojnie. Z zabudowań obozowych zachowały się dwa budynki, trochę drugorzędnych ruin i podmurówki baraków. Kamieniołom był dalej eksploatowany.



Tereny obozowe i muzeum oraz ośrodek naukowo-badawczy |



Tereny obozu dziś




Wejście na teren obozu




Piec krematoryjny




Krematorium polowe




Ściana śmierci polskich duchownych i kapłanów



Muzeum Gross-Rosen cmentarz2.jpg




Pomnik w hołdzie pomordowanym ufundowany przez lokalne społeczeństwo w pięćdziesiątą rocznicę likwidacji obozu



Muzeum Gross-Rosen tabliczka w hołdzie.jpg




Mauzoleum więźniów ze wszystkich krajów Europy pomordowanych przez hitlerowskich barbarzyńców. Raz w roku odprawiana jest tu msza święta



Muzeum Gross-Rosen znicz.jpg




Z tej ławeczki jeden z komendantów zabijał więźniów strzelając do „wybranych”




Kantyna




Więźniowie spali po kilku na łóżku




Kamieniołom



Kamieniołom Gross-Rosen-11.jpg



Kamieniołom Gross-Rosen-08.jpg



Kamieniołom Gross-Rosen-05.jpg



Kamieniołom Gross-Rosen-02.jpg




Takimi wózkami więźniowie przewozili urobek z kamieniołomu




W roku 1983 zostało powołane do życia Państwowe Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy – Wałbrzychu, które zabezpieczyło nieliczne pozostałe eksponaty i archiwalia, oraz rozpoczęło prace badawcze nad rekonstrukcją dziejów obozu. Udało się ustalić tożsamość ponad połowy więźniów oraz opracować naukowo część podobozów. Organem założycielskim Państwowego Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy – Wałbrzychu było Ministerstwo Kultury i Sztuki[4].


W wyniku reformy samorządowej i likwidacji województwa wałbrzyskiego w 1999 roku, muzeum przeszło pod władanie sejmiku wojewódzkiego dolnośląskiego, co odbiło się negatywnie na jego finansach i ograniczyło tempo badań. Państwowe Muzeum Gross-Rosen od 1983 roku korzystało z pomieszczeń Zamku Książ w Wałbrzychu. W 1987 roku muzeum dzierżawiło barak przy ul. Starachowickiej 9a w Wałbrzychu. W 1998 roku Państwowe Muzeum Gross-Rosen i Archiwum oraz Pracownie Naukowo-Badawcze zostały przeniesione do dzielnicy Konradów w Wałbrzychu przy ulicy Szarych Szeregów 9[4]. Dzięki pomocy zagranicznej fundacji udało się w 2004 roku wykupić z rąk prywatnego przedsiębiorcy historyczny kamieniołom, którego teren został odchwaszczony, ogrodzony i przygotowany dla zwiedzających. W dniu 22 września 2005 roku miało miejsce uroczyste przekazanie kamieniołomu w stan posiadania muzeum.



Placówki muzealne |




  • Rogoźnica – zespół poobozowy i wystawienniczy Muzeum Gross-Rosen[5].


  • Wałbrzych – Muzeum Gross-Rosen dyrekcja i administracja oraz muzeum z archiwum i pracownie naukowo-badawcze[4].


Głównym zadaniem muzeum w Wałbrzychu jest gromadzenie materiałów źródłowych do historii kompleksu KL Groß-Rosen, prowadzenie badań naukowych i upowszechnianie wiedzy historycznej oraz zabezpieczanie pozostałości poobozowych i udostępnianie dla zwiedzających. Prace prowadzone są w trzech działach: gromadzenia zbiorów, naukowo-badawczym oraz oświatowym.



Przypisy |




  1. Abraham Kajzer: Za drutami śmierci. Wałbrzych, Muzeum Gross-Rosen: 2013. ISBN 978-83-89824-09-7.


  2. Strona internetowa Gross-Rosen.


  3. Aleksandra Matelska „...w miłości nie ma bojaźni” Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce, s. 113–120, Wydawnictwo A Propos, wyd. II, Wrocław 2010, ​ISBN 978-83-61387-19-0​.


  4. abc Państwowe Muzeum Gross-Rosen w Rogoznicy – Wałbrzychu.


  5. Obóz koncentracyjny Gross-Rosen.



Bibliografia |


  • Wykaz bibliografii dla serii artykułów o niemieckich obozach w latach 1933–1945 został umieszczony na osobnej stronie.


Linki zewnętrzne |



  • Oficjalna strona Muzeum Gross-Rosen

  • Gross-Rosen – www.izrael.badacz.org

  • Miasto z filią obozu

  • Nieznana historia piłki nożnej

  • Nigdy więcej wojny! Odsłonięcie pomnika w Gross-Rosen. fn.org.pl, 1953-10-07. [dostęp 3 lipca 2014].

  • Zeznania dotyczące obozu Gross-Rosen w bazie świadectw „Zapisy Terroru”









這個網誌中的熱門文章

12.7 cm/40 Type 89 naval gun

Rikitea

University of Vienna