Egftnjytyk

Operacja Overlord
— II wojna światowa, front zachodni —
Wyładunek wojsk i zaopatrzenia na plaży Omaha (połowa czerwca 1944)
Czas	6 czerwca – 31 sierpnia 1944
Miejsce	Normandia
Terytorium	Francja
Przyczyna	dążenie aliantów do dokonania inwazji i utworzenia frontu w Europie Zachodniej
Wynik	zwycięstwo aliantów
Strony konfliktu
III Rzesza  Francja Vichy  Stany Zjednoczone  Wielka Brytania  Kanada  Wolna Francja  Polska  Australia  Nowa Zelandia  Norwegia  Holandia  Belgia
Dowódcy
Gerd von Rundstedt Erwin Rommel Günther von Kluge Philippe Pétain Dwight D. Eisenhower Omar Bradley Bernard Montgomery Bertram Ramsay
Siły
380 000[1] 1 452 000[2]
Straty
209 875 zabitych i rannych 2137 samolotów 2200 czołgów 226 386 zabitych i rannych 4101 samolotów 4000 czołgów
Położenie na mapie Francji miejsce bitwy
49,33333°N 0,56667°W/49,333333 -0,566667
Multimedia w Wikimedia Commons

Operacja Overlord – aliancka inwazja we Francji, trwająca od 6 czerwca do końca sierpnia 1944 roku, która stanowiła początkową fazę działań wojennych na froncie zachodnim (1944–1945) podczas II wojny światowej.

Rozpoczęła się lądowaniem w Normandii, będącym największą operacją morsko-desantową w dziejach świata, której celem było przełamanie Wału Atlantyckiego. Po zdobyciu i skonsolidowaniu przyczółków przez aliantów oraz przesunięciu przez Niemców w rejon inwazji posiłków nastąpił okres względnej równowagi sił i stabilizacji frontu, podczas którego główny punkt ciężkości stanowiły walki o Caen. Nowy etap działań zapoczątkowała przeprowadzona pod koniec lipca Operacja Cobra, w której Amerykanie przełamali front i wyszli na tyły niemieckich armii w Normandii. Kulminacyjny moment kampanii stanowiła sierpniowa bitwa pod Falaise, podczas której znaczna część wojsk hitlerowskich została okrążona i rozbita, co umożliwiło aliantom wyjście na linię Sekwany i wyzwolenie Paryża.

Często termin Operacja Overlord jest błędnie utożsamiany z samym tylko lądowaniem wojsk sprzymierzonych na plażach Normandii w dniu 6 czerwca (D-Day). W rzeczywistości obejmowała ona blisko trzymiesięczne działania wojenne toczone na obszarze północno-zachodniej Francji do końca sierpnia 1944 roku.

Przygotowania |

Spotkanie tzw. wielkiej trójki w Teheranie (Józef Stalin, Franklin Delano Roosevelt, Winston Churchill)

Dzięki rozległym i skutecznym operacjom wojskowym, przeprowadzonym w latach 1939–1942, III Rzeszy udało się opanować większość ówczesnej Europy, w tym znaczne terytoria europejskiej części Związku Sowieckiego. Dlatego też w 1942 roku Józef Stalin zaczął wywierać presję na przywódców państw sprzymierzonych – prezydenta Stanów Zjednoczonych Franklina Delano Roosevelta i brytyjskiego premiera Winstona Churchilla, aby podjęli działania zbrojne w zachodniej Europie. Celem było zmuszenie Niemiec do walki na dwa fronty i tym samym zmniejszenie liczebności wojsk niemieckich na froncie wschodnim, co poprawiłoby sytuację strategiczną ZSRR^[3].

Wielka Brytania zaczęła przygotowywać powrót swoich wojsk do Europy zaraz po ewakuacji z Dunkierki w roku 1940, a Stany Zjednoczone zaczęły tworzenie swoich oddziałów po wystąpieniu – 12 grudnia 1941 roku – Hitlera, który wypowiedział Ameryce wojnę. Brytyjczycy uważali, że wielka operacja inwazyjna w Europie Zachodniej to przedsięwzięcie niezwykle trudne; w zamian lansowali uderzenie w tzw. „miękkie podbrzusze Europy”, tj. przez Bałkany^[4].
Amerykanie chcieli inwazję rozpocząć wcześniej – już w 1943 roku, więc Roosevelt zlecił przygotowanie wstępnych założeń planu generałowi Eisenhowerowi, wówczas szefowi pionu planowania Kolegium Połączonych Szefów Sztabów, który w lutym 1942 roku pisał: „Jeśli chcemy, by Rosja nadal brała udział w wojnie, musimy podjąć natychmiastowe i zdecydowane działania”^[5].

Organizacją odpowiedzialną za opracowanie planu było SHAEF pod dowództwem Eisenhowera. Opracowano dwa plany:

• operację Sledgehammer na wypadek osłabienia sił niemieckich (planowaną na rok 1942)


• oraz operację Roundup (1943)

Te dwa plany zostały przedstawione w kwietniu 1942 roku w Londynie brytyjskiemu dowództwu. Operacja Roundup została zaakceptowana, natomiast po dwóch ważnych konferencjach w Waszyngtonie i w Londynie, operacja Sledgehammer została skreślona. Ponadto Brytyjczycy zaoferowali Amerykanom dodatkowy plan operacji Torch, który byłby inwazją na północną Afrykę.

Decyzja o inwazji zapadła w dniach 28 listopada – 1 grudnia 1943 roku na konferencji w Teheranie. Tam właśnie Stalin, Churchill i Roosevelt zdecydowali o inwazji oraz uzgodnili plan działań w południowej Francji. Stalin zobowiązał się do przeprowadzenia ofensywy przez wschodnią Europę i przyłączenia się do wojny z Japonią, kiedy Niemcy zostaną pokonane.

Churchill chciał utworzenia II frontu w Grecji, ale sprzeciwił się temu Stalin, którego poparł Roosevelt. Ostatecznie premier Wielkiej Brytanii ustąpił i na miejsce utworzenie II frontu wytypowano północną Francję.

Operacji nadano kryptonim Overlord. Koordynację nad strukturą planu objął generał Frederick Morgan wraz z zespołem COSSAC (Chief of Staff for the Supreme Allied Commander).

Alianci |

4 stycznia 1944 roku Eisenhower przybył do Londynu wraz z zastępcą Arthurem Tedderem, przejmując tym samym dowództwo nad całością operacji.

Załadunek czołgów Sherman

Kierownictwo nad flotą wojenną objął brytyjski admirał Bertram Ramsay, dowództwo nad siłami lądowymi – generał Bernard Law Montgomery. Siły powietrzne oddano pod dowództwo Marszałka Trafforda Leigh-Mallory’ego, a zaopatrzenie – generała Johna Lee(ang.).

8 kwietnia Eisenhower poinformował Związek Sowiecki, że lądowanie w Normandii nastąpi około 2–3 dni przed lub po 1 czerwca.

Od wczesnych miesięcy 1944 roku w Wielkiej Brytanii szkoleni byli żołnierze wielu krajów, głównie Brytyjczycy i Amerykanie, ale również Kanadyjczycy, Nowozelandczycy, Francuzi, Belgowie, Norwegowie, Polacy, Czesi i Duńczycy. Wszyscy w tym samym celu – aby „wziąć udział w operacji wymierzonej w serce Niemiec i zniszczeniu niemieckich sił zbrojnych” (słowa prezydenta Roosevelta).

Przygotowania aliantów |

W ramach przygotowań rozpoczęto w kwietniu 1942 roku operację Bolero – długofalowy proces przerzucania sił Stanów Zjednoczonych do Wielkiej Brytanii w postaci sprzętu i żołnierzy. W sumie przewieziono na Wyspy Brytyjskie około 1,5 mln żołnierzy, jak również materiały potrzebne do ich zakwaterowania, wyżywienia, uzbrojenia i umundurowania.

Okrętowanie oddziałów amerykańskich na barki desantowe

Pojawiły się problemy, np. z utrzymaniem takiej liczby żołnierzy na małym terenie (składano prowizoryczne baraki z falowanej blachy, w których znajdowały się piętrowe łóżka). Kolejny problem to wyżywienie wielotysięcznej armii w pierwszych tygodniach operacji. W tym celu – u wybrzeży Anglii – wybudowano dwa „pływające porty”, które – po desancie – przeholowano do brzegów Normandii. Każdy z tych dryfujących portów mógł obsłużyć tyle statków, co angielski port Dover – dawało to możliwość zaopatrzenia ludzi w żywność, pojazdów w paliwo. Stworzono również PLUTO (Pipe Line Under the Ocean), czyli podwodny rurociąg, który miał zapewnić nieprzerwane dostawy ropy naftowej. Przed lądowaniem przeprowadzono ćwiczenia pod kryptonimem Tiger.

Siły amerykańskie:

• 
  1 Dywizja Piechoty (1st Infantry Division) → plaża Omaha


• 
  4 Dywizja Piechoty (4th Infantry Division) → plaża Utah


• 
  29 Dywizja Piechoty (29th Infantry Division) → plaża Omaha


• 
  90 Dywizja Piechoty (90th Infantry Division) → plaża Utah


• 
  82 Dywizja Powietrznodesantowa (82nd Airborne Division) → plaża Utah


• 
  101 Dywizja Powietrznodesantowa (101st Airborne Division) → plaża Utah


• 
  2 Batalion Rangers (2nd Ranger Battalion) → plaża Omaha


• 
  5 Batalion Rangers (5th Ranger Batallion) → plaża Omaha

Siły brytyjskie:

• 
  3 Dywizja Piechoty (3rd Infantry Division) → plaża Sword


• 
  6 Dywizja Powietrznodesantowa (6th Airborne Division) → plaża Sword


• 
  50 Dywizja Piechoty (50th Infantry Division) → Plaża Gold

Siły kanadyjskie:

• 
  3 Kanadyjska Dywizja Piechoty (3rd Canadian Infantry Division) → Plaża Juno

Siły aliantów |

Żołnierze amerykańscy, ich pojazdy i uzbrojenie były dostarczane do Wielkiej Brytanii – drogą morską przez Atlantyk – przez ponad dwa lata, ta operacja zaopatrzeniowa nosiła nazwę „Bolero”. Wyobrażenie dostarczonych sił obrazują liczby:

• 16 800 samolotów, w tym:
  
  
  
  • 11 000 myśliwców i bombowców,
  
  
  • 2300 samolotów transportowych
  
  
  • oraz 3500 szybowców,
  
  
  
  


• flotę stanowiło 4300 jednostek:
  
  
  
  • 1200 okrętów zdolnych do walki z nieprzyjacielem,
  
  
  • 1600 okrętów transportowych,
  
  
  • 4000 łodzi desantowych,
  
  
  
  


• ok. 200 000 żołnierzy (37 dywizji).

Generał Eisenhower rozmawia z amerykańskimi spadochroniarzami 502 Pułku Piechoty Spadochronowej, 101. Dywizji Powietrznodesantowej, w dniu 5 czerwca 1944 r.

Łączny stan liczbowy sił ekspedycyjnych wynosił około 2,88 mln żołnierzy.

Niemcy |

Przygotowania niemieckie |

Niemcy spodziewali się inwazji na Zachodzie od dłuższego czasu. Mieli czas, aby przygotować liczne przeszkody, co utrudnić miało aliantom ewentualny desant. Zgodnie z planami Hitlera obszary nadmorskie podbitej Francji oraz Holandii miały stać się zaporą nie do pokonania. Hitler chciał wybudować wzdłuż zachodnich wybrzeży Europy tzw. „Wał Atlantycki”, czyli szereg schronów, baterii artylerii, pól minowych, pali antyszybowcowych, jednak Erwin Rommel, który przybył specjalnie z Afryki, był temu przeciwny. Usytuowanie schronów, jego zdaniem, było narażeniem ich na bezpośredni ostrzał z okrętów, w związku z czym ten plan nie został do końca zrealizowany.

Siły niemieckie |

Dowódcą wojsk niemieckich w 1944 roku we Francji był Gerd von Rundstedt. Wojska niemieckie na Zachodzie były podzielone na dwie grupy armii:

• Grupa armii B: w skład grupy wchodziła 7. i 15. armia oraz 88. samodzielny korpus; grupa ta stacjonowała w północnej Francji, a także w Belgii i Holandii. Grupą tą dowodził Erwin Rommel,


• Grupa Armii G: w skład wchodziła 1. i 19. armia, stacjonowała na południe od ujścia Loary (południe Francji). Grupą tą dowodził generał Johannes Blaskowitz.

Niemcy w rejonie lądowania mogli przeciwstawić aliantom 45 dywizji, ustępujących uzbrojeniem i środkami transportu. Lotnictwo niemieckie w Europie Zachodniej (tak zwana 3 Flota Powietrzna) liczyła około 500 samolotów. Niemcy ustępowali sprzymierzonym dwukrotnie pod względem liczebności wojsk i siły uzbrojenia, jak również liczby samolotów – blisko dwudziestokrotnie.

Dezinformacja |

Aby możliwe było utrzymanie tak wielu jednostek, wyposażenia i ludzi niewidocznymi dla armii szpiegów niemieckich, wiele południowych miasteczek i wsi zostało zamkniętych. Pomimo tego, niemieckie służby wywiadowcze zdobyły sporo informacji o operacji, były to jednak głównie mało znaczące komunikaty, z których Niemcy wydobyli kilka istotnych danych. Nie znali oni jednak ani miejsca, ani daty lądowania.

Aby maksymalnie zmniejszyć straty w ludziach i sprzęcie, w ogromnej tajemnicy przygotowano na niespotykaną dotychczas skalę operację dezinformacyjną, która miała osłonić lądowanie w Normandii. Powołano do tego celu w 1943 r. w Londynie – FUSAG (First US Army Group – nazwa kodowa QUICKSILVER), której celem było przygotowanie planów inwazji na kontynent europejski.

Bodyguard |

Plan wypracowany w lipcu 1943 pod nazwą Jael, w grudniu zmienił nazwę – otrzymał kryptonim Bodyguard. Nazwa operacji zaczerpnięta została z przemówienia Winstona Churchilla, który powiedział:

„In wartime, truth is so precious that she should always be attended by a bodyguard of lies.” [1]

25 stycznia 1944 r. aliancki Komitet Połączonych Szefów Sztabów przyjął plan do realizacji. Całość planu została podzielona na kilka części, których celem była dezinformacja:

• sześć operacji pozoracyjnych o charakterze militarnym,


• dwóch dezinformacyjnych akcji dyplomatycznych,


• jednej akcji aktorskiej.

Nazwy operacji to: Ferdinand, Operacja Fortitude North & South, Graffham, Ironside, Royal Flush, Zeppelin i Copperhead. Były wymierzone w Rzym, centralną Norwegię i Szwecję, Calais, Boulogne, Bordeaux, Hiszpanię, Turcję, Wybrzeża Rumunii, Krety, zachodnie wybrzeże Grecji i Albanii oraz Marsylię.

Celem „Bodyguard” było danie Niemcom do zrozumienia, że inwazja na kontynent nastąpi w rejonie Calais, gdzie kanał La Manche jest najwęższy – chodziło tutaj o skoncentrowanie w rejonie odległym od miejsca inwazji wojsk niemieckich oraz aby Niemcy nie zdążyli przerzucić swych sił na wybrzeże w pierwszych dniach inwazji, a także aby przekonać Niemców, że lądowanie w Normandii to tylko preludium do dużo większej operacji wojskowej, która miała mieć miejsce później. Aby uznać „Bodyguard” za sukces, koniecznym było przekonanie Hitlera, że:

1. Inwazja wojsk brytyjskich, amerykańskich oraz rosyjskich rozpocznie się ofensywą przez Norwegię na jesień 1944,


2. Alianci będą utrzymywali koncepcję z roku 1943: przełamania linii Gustawa i przebicia się do Grecji oraz na Bałkany,


3. Jeżeli inwazja na Francję będzie miała się rozpocząć, to nie wcześniej niż w lipcu 1944 na terenie Pas-de-Calais,


4. Jeżeli wylądują na plażach jakieś siły sprzymierzonych, to ich celem będzie tylko odciągnięcie uwagi Niemców od głównego celu inwazji.

Operacja Fortitude |

 Osobny artykuł: Operacja Fortitude.

Jej celem było zasugerowanie Hitlerowi, że lądowanie głównych sił aliantów – latem 1944 roku – odbędzie się w regionie Calais, natomiast sam desant w Normandii jest tylko uboczną akcją dywersyjną. Operacja Fortitude została podzielona na trzy części:

1. 
   Fortitude North – zagrożenie Norwegii inwazją i atak na jednostki niemieckie przez Danię,


2. 
   Fortitude South – fikcyjne wysiłki związane z inwazją skierowaną na wybrzeża Belgii i północną część Francji (okolice Dover),


3. 
   Fortitude South – „oszustwo w eterze”; komunikaty nadawane przez radiostacje, których celem było przekonanie Niemiec, że operacja Neptune poprzedza tylko główną inwazję.

Operacja Graffham |

Operacja Fortitude North nie mogła się obejść bez odpowiedniego wsparcia dyplomatycznego – to zapewnić miała operacja Graffham, przez wzbudzenie w rządzie Szwecji podejrzeń, że alianci szykują się do inwazji na Norwegię i sprowokowanie Szwedów do podzielenia się tym przeświadczeniem z Niemcami.

Operacja Zeppelin |

Odpowiednikiem „Fortitude North” na Bliskim Wschodzie była operacja „Zeppelin”, która miała pozorować przygotowania aliantów do zaatakowania w połowie 1944 r. Krety, wysp Morza Egejskiego, Grecji, Wybrzeża Dalmatyńskiego oraz Bułgarii. Głównym celem było zatrzymanie maksimum dywizji niemieckich na Bałkanach oraz przekonanie dowództwa niemieckiego, że siły alianckie w rejonie Morza Śródziemnego są znacznie silniejsze niż były w rzeczywistości.

Planowanie strategiczne |

Plan alianckiej inwazji i rozmieszczenie wojsk niemieckich 6 czerwca 1944

Od 1942 roku wywiad angielski – British Intelligence – zbierał każdy rodzaj informacji przydatny do określenia najbardziej odpowiedniego miejsca lądowania wojsk sprzymierzonych. Priorytetem było, aby miejsce lądowania znajdowało się w zasięgu możliwej do stworzenia osłony z powietrza – samolotów startujących z terenów południowej Anglii.

Wybrano plaże Normandii. Najkrótszą drogą było Pas de Calais, które mogło zapewnić aliantom najkrótsze linie zaopatrzenia. Oczywiste dla jednych, było takie samo dla drugiej strony: Niemcy, pod dowództwem marszałka von Rundstedta, rozpoczęli koncentrację swoich jednostek w tym rejonie.

Alianci byli zgodni: pięć długich plaż (ciągnących się na dystansie 40 km) to dogodne miejsce do lądowania wojsk. Zarządzono atak pierwszych 5 dywizji, w ciągu następnych 24 h – lądowanie 4 następnych. Amerykanie desant przeprowadzić mieli na plaże określone kryptonimami: „Omaha” oraz „Utah”, Brytyjczycy wraz z Kanadyjczykami – na „Sword”, „Juno” i „Gold”.

Opracowujący plan desantu sił sprzymierzonych Bernard Law Montgomery zdał sobie sprawę, że lądujące wojska powinny mieć osłonięte flanki z obu stron – zapadła decyzja, aby w nocy (gdyż lądowanie miało odbyć się o wschodzie słońca) zrzucić żołnierzy jednostek spadochronowych celem zabezpieczenia tych pozycji. Brytyjskie wojska miały być zrzucone na wschodnią flankę, amerykańska 101. i 82. Dywizja Powietrznodesantowa – na zachodnią.

Pozostałe 11 dywizji miało wylądować w kolejnych dwóch tygodniach, z użyciem „pływających portów”, przeholowanych przez kanał. Od momentu opanowania plaż, siły złożone z prawie stu dywizji miały zostać połączone i rzucone do końcowego ataku na Niemcy.

Dopiero 8 maja ustalono dokładną datę lądowania – aby operacja się powiodła potrzebna była pełnia księżyca. Jedyną datą równocześnie: pełni, przypływu i prognozowanego pomyślnego wiatru był 6 czerwca. Godzina rozpoczęcia desantu – oznaczona kryptonimem H – została zsynchronizowana z odpływem i ustalona na 6:30 dla zachodniego sektora inwazyjnego oraz na 7:30 dla wschodniego. Ostateczne potwierdzenie uderzenia zostawiono jednak na godziny bezpośrednio poprzedzające inwazję. W pierwotnym planie lądowanie miało się rozpocząć rankiem 5 czerwca, co w późniejszym czasie zmodyfikowano ze względu na złe warunki atmosferyczne.

D-Day |

Bombardowanie Pointe du Hoc

Lądowanie wojsk sił alianckich poprzedzono silnym bombardowaniem północnego wybrzeża Francji, Belgii i Holandii. W tej akcji wzięło udział około:

• 5500 bombowców,


• 5000 myśliwców,


• oraz samoloty transportowe i szybowce.

Szacuje się, że zrzucono na pozycje niemieckie prawie 9400 ton bomb.

Desant |

Desant wojsk spadochronowych |

Brały w nim udział trzy dywizje: dwie amerykańskie – 101. i 82. Dywizja Powietrznodesantowa oraz jedna brytyjska: 6. Dywizja Powietrznodesantowa. Dwie z nich – 101 i 82 – rozpoczęły 6 czerwca, tuż po północy, lądowanie za plażą Utah na zachodnim skrzydle. Celem 101 dywizji było zdobycie wylotów szos na groblach w rejonie, gdzie teren był podmokły. Zadaniem 82 był desant w głębi lądu i zabezpieczenie flanki przed odwetem niemieckim – oczyszczenie pola po obu stronach Merderet, między Saint Mere Eglise a Pont l'Abbe.

Brytyjska 6. Dywizja Powietrznodesantowa lądująca na wschodnim skrzydle miała za cel zająć i utrzymać mosty na przeprawach oraz na kanale Caen, a także wysadzić mosty na rzece Dives (celem osłony skrzydła) oraz zaatakować dużą baterię artylerii w Merville.

Barka desantowa w drodze na plażę

Problemem był brak doświadczenia u pilotów, którzy siedzieli za sterami samolotów transportujących spadochroniarzy. Spowodowało to bardzo duże rozproszenie żołnierzy (101 Dywizja po wylądowaniu liczyła około 1100 żołnierzy, a powinna 6600), wielu z nich dostało się pod bezpośredni ostrzał, zginęli w ostrzale przy lądowaniu lub zabłądzili w nieznanym terenie. Pomimo tego faktu, wszystkie postawione przed spadochroniarzami cele zostały osiągnięte i utrzymane aż do nadejścia posiłków.

Lądowanie wojsk sprzymierzonych na plażach Normandii podzielono na 5 rejonów. Każdemu z nich przyporządkowano jedną, określoną osobnym kryptonimem, plażę. Każdy z tych rejonów był uzależniony i współpracował z innymi, tak więc niepowodzenie w jednym z rejonów mogło zaważyć na całej operacji.
Pierwsi żołnierze (pathfinderzy) wylądowali około godziny 00:15.
Pierwsze oddziały spadochroniarzy wylądowały w Normandii o 2:30

Plaża Sword |

 Osobny artykuł: Plaża Sword.

Piechota brytyjska dostała się na brzeg przy małych stratach własnych. W ciągu dnia udało się jej wedrzeć w głąb lądu na odległość 8 km, ale nie powiodło się zdobycie kilku celów wyznaczonych przez Montgomery’ego, w szczególności Caen, które ciągle było w rękach niemieckich.

1 Brygada Specjalnej Służby (cztery commanda brytyjskich komandosów) wylądowała na plaży w drugim rzucie. Brytyjczycy i Francuzi z 4 Commando mieli wyznaczone odrębne cele w Ouistreham: Francuzi – schron i kasyno, a Brytyjczycy – 2 baterie dział, które raziły swoim ogniem plażę. Schron okazał się zbyt solidny dla PIAT-ów, które mieli komandosi, ale kasyno zdobyto dzięki pomocy czołgu Centaur. Brytyjscy komandosi zdobyli baterie, tyle tylko, że nie zastali już ich obsługi, a działa zostały wymontowane. Komandosi zostawili plaże do przeczesania piechocie i wycofali się z Ouistreham, aby połączyć się z SAS. Wykonując to zadanie, dołączyli do 6. brygady spadochronowej.

Plaża Juno |

 Osobny artykuł: Plaża Juno.

Kanadyjskie oddziały, które lądowały na tym odcinku wybrzeża, musiały się zmierzyć z 11 bateriami dział 155 mm, 9 bateriami dział 75 mm oraz z gniazdami karabinów maszynowych, schronami i innymi umocnieniami oraz z falochronem dwa razy wyższym niż na plaży Omaha. Pierwszy rzut stracił 50% swojego stanu osobowego – były to jedne z największych strat podczas D-day.

Lądowanie na plaży Omaha. Powyższe zdjęcia przedstawia scenę wyciągnięcia na brzeg żołnierzy z trafionej łodzi Higginsa. Był to prawdopodobnie jedyny w historii przypadek niesienia rannych w stronę linii frontu, by udzielić im pierwszej pomocy^[6]

Plaża Omaha dzisiaj

Pomimo tych przeszkód w ciągu kilku godzin Kanadyjczycy osiągnęli przyczółki na plaży i zaczęli posuwać się w głąb lądu. 6. kanadyjski pułk pancerny był jedyną aliancka jednostką, która osiągnęła wyznaczone cele w dniu 6 czerwca, dotarł on do drogi z Caen do Bayeux wdzierając się w terytorium wroga na 15 km w głąb

Pod koniec D-day 14 tys. Kanadyjczyków było już na lądzie a 3. dywizja kanadyjska osiągnęła największe postępy ze wszystkich sił sprzymierzonych, pomimo silnego oporu jaki napotkała. Kanadyjczycy musieli także odpierać silne kontrataki niemieckie 7 i 8 czerwca, które prowadziła 12 Dywizja Pancerna SS „Hitlerjugend”.

Plaża Gold |

 Osobny artykuł: Plaża Gold.

Na plaży Gold alianci ponieśli duże straty, głównie dlatego, że pływające czołgi (Shermany DD) spóźniły się ze swoim przybyciem. Ponadto Niemcy bardzo silnie ufortyfikowali wioskę znajdującą się na wybrzeżu. 50. dywizji udało się jednak pokonać przeszkody, a następnie przejść przez przedmieścia Bayeux. Z wyjątkiem Kanadyjczyków na plaży Juno żadna dywizja nie znalazła się tak blisko swoich celów jak 50.

47 Commando Royal Marines było ostatnią brytyjską jednostką, która miała wylądować na wschodnim odcinku plaży Gold w pobliżu Le Hamel. Ich zadanie wyglądało następująco: mieli postępować w głąb lądu, później skręcić na zachód, odbyć 16-kilometrowy pochód przez terytorium wroga, aby zaatakować przystań o nazwie Port en Bessin od tyłu. Ten mały port, znajdujący się na prawym skrzydle Brytyjczyków, był dobrze chroniony przez kredowe klify. Miał za to strategiczne znaczenie jako baza przyszłego zaopatrzenia dla wojsk inwazyjnych, łącznie z podziemnym rurociągiem, którym miała być dostarczana ropa.

Plaża Omaha |

 Osobny artykuł: Plaża Omaha.

Niemieccy jeńcy wzięci do niewoli przez oddziały kanadyjskie

Odcinek plaży Omaha był najkrwawszym lądowaniem aliantów. Amerykańskie 1. Dywizja Piechoty i 29. Dywizja Piechoty miały za przeciwnika 352. dywizję niemiecką, jedną z najlepiej wyszkolonych wśród wojsk broniących Normandii. Omaha była także jedną z najlepiej ufortyfikowanych plaż, a ostrzeliwanie i bombardowanie schronów okazało się nieskuteczne.

Rozładunek zaopatrzenia

Prawie wszystkie pływające czołgi uległy zatopieniu podczas lądowania. Oficjalne raporty z tego dnia mówią, że po 10 minutach od opuszczenia ramp barek desantowych główne kompanie zostały praktycznie rozbite i pozbawione dowódców oraz były niezdolne do działania. Każdy oficer i sierżant został zabity lub raniony. Lądowanie stało się dramatyczną walką o przetrwanie i ocalenie. Straty wynosiły około 1 tys. zabitych, głównie w ciągu kilku pierwszych godzin. Dowództwo zamierzało opuścić przyczółek na plaży, ale ocaleni żołnierze przegrupowali się i rozpoczęli natarcie w głąb lądu.

Plaża Utah |

 Osobny artykuł: Plaża Utah.

Ofiary na plaży Utah, najbardziej na zachód wysuniętym odcinku lądowania, wynosiły 127 ludzi z ogólnej liczby 23 tys., którzy wylądowali na, jak się później okazało, najmniej bronionej z plaż. Amerykańska 4. dywizja piechoty mogła się stosunkowo łatwo posuwać w głąb lądu, a później połączyć z częściami dywizji spadochroniarzy, które pomogły zabezpieczyć przyczółki i oszukać Niemców co do położenia aliantów zanim doszło do lądowania, co zapobiegło ciężkim stratom.

Pointe du Hoc |

 Osobny artykuł: Pointe du Hoc.

Masywne, betonowe umocnienia kryjące działa w Pointe du Hoc były celem 2. amerykańskiego batalionu rangersów. Zadanie dla 225 ludzi prowadzonych przez podpułkownika James Earla Ruddera polegało na pokonaniu 30-metrowego klifu pod ogniem przeciwnika za pomocą lin i drabin, a następnie zniszczeniu dział, o których sądzono, że są także punktami kierowania ogniem na plaże Omaha i Utah. Tylko 150 ludzi przeżyło tę karkołomną wspinaczkę – reszta została praktycznie zlikwidowana przez Niemców na szczycie klifu za pomocą granatów, kul, a nawet odłamków skał i zwykłych butelek. Stanowiska ogniowe zostały zdobyte, a działa, które zostały wcześniej przez wroga przeniesione (prawdopodobnie podczas bombardowania), zostały odnalezione i zniszczone. Schrony zostały zniszczone przez pozostałych rangersów, którzy nie brali jeńców w tym dniu.

Po lądowaniu |

Po utworzeniu przyczółków skonstruowane zostały dwa sztuczne porty, tzw. Mullberry Harbours, które zostały przewiezione przez kanał La Manche w częściach, a następnie zmontowane w Arromanches przez Brytyjczyków, a drugi na plaży Omaha przez Amerykanów. Przystań w Omaha została zniszczona przez silne sztormy, jakie przeszły w tym okresie. Około 9 tys. ton zaopatrzenia dziennie przechodziło przez Arromanches aż do sierpnia 1944 r., kiedy to opanowane zostały porty w Antwerpii i Cherbourgu – zaczęły służyć odtąd aliantom.

Niemieccy obrońcy plaż stawili stosunkowo słaby opór. Było to spowodowane głównie ich słabym wyszkoleniem, wyposażeniem oraz brakami w zaopatrzeniu. Swoje zrobiły też silne bombardowania, dokonane zarówno przez okręty alianckie, jak i bombowce. Wyjątkiem był tu jedynie 352. dywizja piechoty, przeniesiona przez Rommla z St. Lo na plażę Omaha, która zadała bardzo wysokie straty atakującym. Niemcy mieli także problemy z łącznością, co było spowodowane brakiem kilku kluczowych dowódców. Spadochroniarze alianccy także wprowadzili spore zamieszanie wśród Niemców, powodując ich dezinformację co do sposobu natarcia i położenia wojsk alianckich.

Amerykańscy spadochroniarze ze 101. Dywizji ze zdobytą nazistowską flagą, dwa dni po lądowaniu w Normandii

Pomimo tego niemiecka 21 Dywizja Pancerna zorganizowała zmasowany kontratak pomiędzy plażami Sword i Juno. Zakończył się on powodzeniem, bo Niemcy osiągnęli wybrzeże. Jednak opór stawiany głównie przez artylerię przeciwpancerną i obawa, że dywizja może zostać odcięta, spowodowały, że oddziały te wycofały się tego samego dnia.

Priorytetem działań alianckich było teraz połączenie wszystkich przyczółków, zdobycie Caen oraz portu w Cherbourgu, aby zabezpieczyć zaopatrzenie.

12 Dywizja Pancerna SS (złożona z członków Hitlerjugend) zaatakowała Kanadyjczyków 7 i 8 czerwca i zadała im ciężkie straty, ale nie zdołała się przebić. Tymczasem udało się połączyć przyczółki na plaży Sword – 7 czerwca, Omaha – 10 czerwca, Utah – 13 czerwca. Alianci także skuteczniej niż Niemcy dostarczali posiłki dla walczących oddziałów. Było to spowodowane intensywnymi bombardowaniami francuskich kolei, co spowolniło niemiecki transport.

26 czerwca został zdobyty Cherbourg, po którym Hitler oczekiwał, że będzie się bronił do samego końca. Duże zasługi miały w tym elitarne oddziały spadochroniarzy.

Teraz celem aliantów stało się Caen. Montgomery przeprowadził trzy ataki na to miasto od 7 czerwca do 1 lipca, zanim zostało zbombardowane i zaatakowane 7 lipca w operacji Charnwood. Szukając decydującego ciosu, który otworzyłby drogę na Paryż, Montgomery zapoczątkował próbę przełamania się w rejonie Villers-Bocage 13 czerwca. Następnie przeprowadził operację o nazwie Goodwood (ofensywa z rejonu Caen wszystkimi brytyjskimi siłami pancernymi). Źle zaplanowany atak został jednak powstrzymany przez zaimprowizowany opór niemieckiej 1 i 12 Dywizji Pancernej SS. Brytyjskie straty w czołgach były tu bardzo wysokie.

Opór niemiecki w tym rejonie został zlikwidowany dopiero 21 sierpnia poprzez zamknięcie luki pod Falaise przez oddziały amerykańskie, polskie i kanadyjskie. Paryż został wyzwolony 25 sierpnia.

Chronologia działań |

• 5/6 czerwca – lądowanie wojsk powietrznodesantowych – amerykańskich: 82 dywizji (Operacja Detroit) i 101 dywizji powietrznodesantowej (Operacja Chicago) oraz 6 Brytyjskiej dywizji powietrznodesantowej (Operacja Deadstick)


• 6 czerwca – D-Day (Operacja Neptun),


• 11 czerwca – Adolf Hitler wydaje dyrektywę zabraniającą wojskom niemieckim jakichkolwiek działań odwrotowych


• 13 czerwca – 2 Armia Brytyjska zostaje powstrzymana w bitwie pod Villers-Bocage
  


• 25–29 czerwca – nieudana brytyjska próba zdobycia Caen (Operacja Epsom)


• 27 czerwca – VII Korpus Amerykański zdobywa Cherbourg
  


• 2 lipca – Hitler odwołuje von Rundstedta, dowodzenie wojskami niemieckimi na froncie zachodnim obejmuje Günther von Kluge
  


• 7–8 lipca – I Korpus Brytyjski wkracza do Cean (Operacja Charnwood), początek ciężkich walk ulicznych o kontrolę nad miastem


• 17 lipca – Erwin Rommel zostaje poważnie ranny, gdy kanadyjski Spitfire z Royal Canadian Air Force atakuje jego samochód; Grupę Armii B przejmuje von Kluge,


• 18–20 lipca – Brytyjczycy i Kanadyjczycy zdobywają Caen (Operacja Goodwood i Operacja Atlantic),


• 25–28 lipca – przełamanie frontu przez 1 Armię Amerykańską (Operacja Cobra)


• 1 sierpnia – powołanie amerykańskiej 12 Grupy Armii Omara Bradleya
  


• 7–13 sierpnia – nieudany niemiecki kontratak pod Mortain (Operacja Lüttich)


• 8 sierpnia – Bradley i Montgomery uzgadniają manewr otoczenia i zniszczenia wojsk niemieckich w Normandii, początek bitwy pod Falaise
  


• 8–11 sierpnia – II Korpus Kanadyjski przeprowadza Operację Totalize, do walki wchodzi polska 1 Dywizja Pancerna
  


• 14–17 sierpnia – II Korpus Kanadyjski zdobywa Falaise (Operacja Tractable)


• 16 sierpnia – Hitler nakazuje Grupie Armii B generalny odwrót za Sekwanę,


• 18 sierpnia – von Kluge zostaje zdymisjonowany, zastępuje go Walther Model
  


• 19 sierpnia – 3 Armia Amerykańska Pattona przekracza Sekwanę


• 19–21 sierpnia – połączenie się wojsk polskich, kanadyjskich i amerykańskich w okolicach Chambois, bitwa pod Falaise kończy się okrążeniem 50 000 Niemców


• 25 sierpnia – wyzwolenie Paryża
  


• 31 sierpnia – alianci wychodzą na linię Sekwany, symboliczne zakończenie Operacji Overlord.

Przypisy |

Bibliografia |

• 
  Strategic Deception Behind the Normandy Invasion, 1997


• [1] Michael Howard, British Intelligence in the Second World War (London: HMSO, 1990), 105.


• Stephen E. Ambrose: D-Day 6 czerwca 1944. Warszawa: Wydawnictwo Magnum, 1999. ISBN 978-83-89656-43-8.


• Anthony Beevor: D-Day: The Battle for Normandy. Londyn: Viking, 2009. ISBN 978-0-670-88703-3.


• Gordon A. Harrison: United States Army in World War II: The European Theater of Operations: Cross-Channel Attack. Washington, DC: Center of Military History, 1993.


• Jerzy Lipiński: Druga wojna światowa na morzu. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1976.


• Ivor Matanle: World War II. New York: Military Press, 1989. ISBN 0-517-67605-2.


• Bryan Perrett: The Battle Book: Crucial Conflicts in History from 1469 BC to the Present. London: Arms and Armour, 1993. ISBN 1-85409-125-5.

Linki zewnętrzne |

• Udział polskiej dywizji pancernej w Normandii – bitwa pod Falaise


• Muzeum 1. pol. dyw. panc. w Normandii – Memorial de Montormel
  


• Spora galeria zdjęć z Operacji Overlord


• Operacje i bitwy podczas II wojny światowej