Egftnjytyk

Aleksandr Wasiljewicz Kołczak Александр Васильевич Колчак
Admirał
Data i miejsce urodzenia	16 listopada 1874 Petersburg
Data i miejsce śmierci	7 lutego 1920 Irkuck
Przebieg służby
Lata służby	1895-1920
Siły zbrojne	Marynarka Wojenna Imperium Rosyjskiego
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Aleksandr Wasiljewicz Kołczak, ros. Александр Васильевич Колчак (ur. 4 listopada^?/16 listopada 1874 w Petersburgu, zm. 7 lutego 1920 w Irkucku) – rosyjski oficer marynarki, admirał, badacz polarny. W latach 1916–1917 dowódca Floty Czarnomorskiej. Jeden z organizatorów oraz przywódców Białych w wojnie domowej 1918–1920 w Rosji, działał na Syberii i we wschodniej Rosji europejskiej.

Życiorys |

Urodzony w rodzinie oficera marynarki wojennej, artylerzysty. W 1888 rozpoczął naukę w Korpusie Kadetów Marynarki, który ukończył we wrześniu 1894 w stopniu miczmana. W 1891 rozpoczął służbę w marynarce rosyjskiej. Pływał na okrętach „Ruryk”, „Kriejsier”, „Kniaź Pożarskij”, „Pietropawłowsk”. W 1898 awansował na stopień ppor. marynarki. Uczestnik ekspedycji polarnej w latach 1900-1903 na jachcie „Zaria” jako hydrolog. Podczas niej odkrył i zbadał wyspę na Morzu Karskim, nazwaną od jego imienia Wyspą Kołczaka. W czasie wojny rosyjsko-japońskiej służył od kwietnia 1904 na krążowniku „Askold”, od maja dowodził niszczycielem „Sierdityj”, a potem od listopada 1904 baterią artylerii w Port Arturze^[1]. Został uhonorowany m.in. szablą „Za Dzielność”. W czasie walk na lądzie został lekko ranny, poza tym szwankowało jego nadwątlone ekspedycją polarną zdrowie. W czasie upadku twierdzy był w szpitalu, po czym wkrótce w kwietniu 1905 został zwolniony z niewoli japońskiej i przez Amerykę powrócił do Rosji, do Petersburga^[1].

Wraz z grupą oficerów był inicjatorem powołania nowego Morskiego Sztabu Generalnego, powstałego w 1906, zajmującego się strategią i przygotowaniem floty do działań. Służył w tym sztabie w latach 1906-1908 jako naczelnik oddziału organizacyjno-taktycznego, wykładał też w akademii morskiej^[1]. Publikował w tym czasie prace naukowe i mapy z pierwszej wyprawy polarnej. W latach 1909-1910 uczestniczył w drugiej ekspedycji naukowej jako dowódca lodołamacza „Wajgacz”, kierującej się przez Ocean Indyjski na Morze Czukockie. Nie brał udziału w dalszej części ekspedycji – przejściu drogą północną, gdyż w 1911 ponownie został powołany do Morskiego Sztabu Generalnego^[1]. W 1912 na propozycję dowódcy Floty Bałtyckiej adm. Essena, odszedł z pracy sztabowej i został dowódcą niszczyciela „Ussurijec”. W 1913 awansował na stopień komandora i został wybrany przez adm. Essena na oficera flagowego jego sztabu, dowodząc niszczycielem „Pogranicznik”, a wiosną 1914 przechodząc na admiralski krążownik „Ruryk”^[1].

Walczył w I wojnie światowej, początkowo jako szef oddziału operacyjnego Floty Bałtyckiej. Odznaczył się projektując i przeprowadzając akcje minowania Zatoki Fińskiej, a następnie także wód niemieckich (południowego Bałtyku). Od września 1915 został dowódcą Dywizji Minowej i naczelnikiem obrony Zatoki Ryskiej. Zorganizował m.in. desant na tyły Niemców pod Rygą^[1]. 10 kwietnia 1916 awansował na stopień kontradmirała, a już 28 czerwca 1916 „za wyróżnianie się w służbie” – na wiceadmirała. Został przy tym przeniesiony na stanowisko dowódcy Floty Czarnomorskiej. Już od lipca podjął tam intensywną walkę minową, stawiając ok. 2000 min na wodach tureckich^[1]. Po rewolucji lutowej 1917 i obaleniu caratu, kiedy we flocie wzrosło rozprzężenie i agitacja bolszewicka, zajął pozycję antyrewolucyjną. Po próbie rozbrojenia go przez komitet okrętowy 9 czerwca, kiedy to Kołczak odmówił oddania broni, ale wyrzucił szablę do morza, złożył następnie dowództwo floty wskutek niemożności dowodzenia w takich warunkach i został wezwany do Piotrogrodu^[1]. Z uwagi na to, że jego osoba zaczynała się robić popularna w kręgach politycznych, Rząd Tymczasowy zdecydował o wysłaniu go w lipcu 1917 do USA przez Wielką Brytanię, w celu wykorzystania jego doświadczeń do rozwoju amerykańskiej broni minowej i planowania ewentualnego desantu w Dardanelach. Wkrótce Kołczak zdecydował powrócić do Rosji i w listopadzie 1917 dostał się do Jokohamy w Japonii, gdzie dowiedział się o rewolucji październikowej w Rosji^[1]. Chcąc dalej walczyć przeciwko Niemcom, usiłował dostać się do rosyjskich oddziałów po stronie brytyjskiej w Mezopotamii, ale ostatecznie powierzono mu organizację sił rosyjskich, ochraniających Kolej Wschodniochińską (KWŻD) przed zapędami Chińczyków i w kwietniu 1918 przybył do Harbinu (samą koleją zarządzał gen. Dimitrij Chorwat, który ogłosił się tymczasowym wielkorządcą Rosji)^[1]. Po kilku miesiącach jednak, zniechęcony konfliktami, Kołczak wyjechał do Japonii na leczenie.

W październiku 1918 z generałem Alfredem Knoxem (wyznaczonym na szefa misji brytyjskiej przy rządzie Komucza) przybył do Omska i 4 listopada został wyznaczony na ministra wojny i marynarki w antybolszewickim rządzie koalicyjnym (Ogólnorosyjski Rząd Tymczasowy, zwany też Rządem Syberyjskim lub Dyrektoriatem) z siedzibą w Omsku^[1]. Jednak 18 listopada 1918 z udziałem kadetów, białych oficerów niezadowolonych z rządów Dyrektoriatu i czeskiego gen. Gajdy, Kołczak dokonał przewrotu. Ustanowiwszy dyktaturę, ogłosił się „wielkorządcą państwa rosyjskiego” (ros. Верховний Правитель Российского государства – wierchowyj prawitiel) w stopniu najwyższego dowódcy naczelnego. Podporządkowana mu Rada Ministrów nadała mu stopień admirała^[1]. Przejął armię, której wcześniej udało się – z istotną pomocą Korpusu Czechosłowackiego – zająć Syberię do Uralu^[2]. W styczniu 1919 wojska czechosłowackie, które po zakończeniu I wojny światowej nie widziały dalszego interesu w uczestnictwie w wojnie w Rosji, wycofano z frontu do ochrony linii kolejowych, a główny ciężar walk spoczął na Białych Rosjanach. W marcu 1919 armia Kołczaka dotarła ponownie (po wrześniowej ofensywie bolszewików) do Wołgi, odzyskując Kazań. Armia ta poniosła jednak klęskę w wyniku kontrofensywy Armii Czerwonej prowadzonej od kwietnia 1919. W czerwcu 1919 rząd Kołczaka został uznany przez państwa zachodnie^[3]. W końcu czerwca 1919 oddziały Armii Czerwonej przekroczyły Ural, zajmując 24 lipca 1919 Czelabińsk, po czym front ustabilizował się do października. 14 listopada 1919 padł Omsk, a Kołczak przeniósł rząd do Irkucka^[1]. 24 grudnia 1919 w Irkucku władzę objął eserowsko-mienszewicki (Ośrodek Polityczny – Politcentr), który ogłosił odsunięcie Kołczaka od władzy. 4 stycznia 1920 Kołczak abdykował w pociągu ewakuacyjnym na zachód od Irkucka, przekazując swe pełnomocnictwa gen. Antonowi Denikinowi^[4].

Admirała mieli ochraniać żołnierze Korpusu Czechosłowackiego, którym Ententa 7 stycznia 1920 powierzyła go pod opiekę. Jednakże w zamian za zapewnienie swobody ewakuacji Korpusu przez rejon Irkucka oraz Bajkału, jego dowództwo w porozumieniu z głównodowodzącym siłami Ententy, gen. Janinem, wydało Kołczaka oraz ewakuowane przez niego carskie rezerwy złota Ośrodkowi Politycznemu – Politcentr, powołanemu 24 grudnia w Irkucku^[4]. Po przejściu Politcentru irkuckiego 21 stycznia pod kontrolę bolszewików, 7 lutego 1920 w Irkucku po 6-dniowym śledztwie Kołczak został przez nich rozstrzelany, bez procesu, na rozkaz z Moskwy^[5].

Odznaczenia |

• 
  Order św. Włodzimierza (1903, za ekspedycję polarną)


• 
  Order św. Anny IV stopnia (1904, za wojnę ros.-jap.)


• Szabla „Za Dzielność” (Za chrabrost) (1904)


• Wielki złoty medal Konstantynowski (1906, medal Cesarskiego Towarzystwa Geograficznego)


• 
  Order św. Jerzego IV stopnia (1915, za desant pod Rygą)


• 
  Order św. Jerzego III stopnia (1919, za wyzwolenie Uralu)

Film |

Działalność Aleksandra Kołczaka podczas I wojny światowej oraz rosyjskiej wojny domowej została przedstawiona w filmie Andrieja Krawczuka z 2008, pt. Admirał.

Przypisy |

Bibliografia |

• S. Bałakin: A.W. Kołczak: fakty, mnienija, dokumienty, w: Nawal nr 2, Moskwa 1992, s. 15-23 (ros.)
  


• David Bullock: The Czech Legion 1914-20, seria Men-at-arms nr 447, Oxford: Osprey 2009, ​ISBN 978-1-84603-236-3​ (ang.)
  

Linki zewnętrzne |

• 
  Aleksandr Kołczak i pamiątki po nim na Syberii (ang. • ros.)
  


• 
  Admirał film (Rus/English subtitles) (ang. • ros.)